Trendrapportage Inkomen en risico op armoede

Transcriptie

1 Trendrapportage Inkomen en risico op armoede Arnhem heeft relatief veel huishoudens met laag inkomen en weinig met een hoog inkomen Arnhem heeft relatief veel huishoudens met een laag inkomen en weinig huishoudens met een hoog inkomen. 22% van de huishoudens heeft een inkomen tot 120% van het sociaal minimum. Dat is meer dan het landelijk gemiddelde, maar wel vergelijkbaar met de situatie in veel andere grote steden. Sinds 2008 is het gemiddeld besteedbaar inkomen nauwelijks meer gestegen, terwijl het aantal huishoudens met een laag inkomen toenam. Naar verwachting stopt de stijging van het aantal huishoudens met een laag inkomen in Een laag inkomen hoeft niet per se te betekenen dat je ook financiële problemen hebt. Naar eigen zeggen heeft een op de vijf Arnhemmers moeite om rond te komen. Bij lage inkomens is dat bijna de helft. De GelrePas is zeer effectief in het bereiken van huishoudens met een laag inkomen. De gebruikers zijn zeer tevreden over de GelrePas. De pas werkt drempelverlagend om te participeren in de maatschappij. Trendrapportage Inkomen en risico op armoede ONDERWERP Veel huishoudens met laag inkomen, weinig huishoudens met hoog inkomen Arnhem heeft relatief veel huishoudens met een laag inkomen en relatief weinig huishoudens met een hoog inkomen. 26% van de Arnhemse huishoudens heeft een inkomen tot Landelijk is dat 20%. 15% van de Arnhemse huishoudens heeft een inkomen van of meer. Landelijk is dat 20%. De verdeling is de afgelopen tien jaren nauwelijks veranderd. Arnhem is niet uniek met veel lage inkomens en weinig hoge inkomens. In veel andere grote steden is dezelfde inkomensverdeling te zien. Dat geldt voor de G4, met uitzondering van Utrecht, maar ook voor bijvoorbeeld Enschede, Nijmegen, Groningen, Leeuwarden en Maastricht. Regionale inkomensstatistiek van het CBS CBS-cijfers over inkomen zijn zeer betrouwbaar. Sinds 2011 worden deze integraal op basis van belastinggegevens samengesteld. Op dit moment zijn de meest recente regionale inkomenscijfers die over het jaar In december 2016 komen nieuwe cijfers. Cijfers over inkomen op Arnhem.incijfers.nl 26% 20% 23% 20% 19% 20% 17% 20% 20% 15% Cijfers over inkomen per wijk en buurt zijn te vinden op Arnhem in Cijfers. Besteedbaar inkomen per huishouden laagste 20% (tot ) 20-40% (tot ) 40-60% (tot ) Arnhem 60-80% (tot ) Nederland hoogste 20% ( en meer) Figuur 1: Besteedbaar inkomen huishoudens (excl. studenten) naar 20%- groepen. Bron: CBS, RIO 2013 Het besteedbaar inkomen bestaat uit het bruto-inkomen verminderd met: betaalde inkomensoverdrachten zoals alimentatie van de exechtgeno(o)t(e), premies inkomensverzekeringen zoals premies betaald voor sociale verzekeringen, volksverzekeringen en particuliere verzekeringen in verband met werkloosheid, arbeidsongeschiktheid en ouderdom en nabestaanden premies ziektekostenverzekeringen belastingen op inkomen en vermogen.

2 Inkomensverschillen binnen Nederland Gemiddeld besteedbaar huishoudensinkomen in Arnhem lager dan in Nederland, maar Arnhem volgt landelijke trend Het gemiddeld besteedbaar inkomen van huishoudens is in Arnhem zo'n 11% lager dan in Nederland: tegenover Het gemiddeld besteedbaar inkomen is sinds 2008 nauwelijks meer gestegen. Dit geldt zowel voor Arnhem als voor Nederland als geheel. De ontwikkeling van het gemiddeld besteedbaar huishoudensinkomen volgt in Arnhem de landelijke trend Arnhem Nederland Figuur 2: Ontwikkeling besteedbaar inkomen huishoudens (excl. studenten). Bron: CBS, RIO Figuur 3: Gemiddeld besteedbaar inkomen huishoudens (excl. studenten). Bron: CBS, RIO 2013 Trendrapportage Inkomen en risico op armoede 2 Hogere inkomens vooral in het westen Gemeenten met een hoog gemiddeld huishoudensinkomen liggen vooral in het de provincies Noord-Holland, Zuid-Holland en Utrecht. Zo meldt het CBS in Welvaart in Nederland. Huishoudens met voornamelijk inkomen uit eigen onderneming, vermogen of pensioen zijn in de rijkste gemeenten oververtegenwoordigd. Gemiddeld besteedbaar inkomen in regio hoger dan in Arnhem Het gemiddeld besteedbaar inkomen van de regio Arnhem als geheel is gunstiger dan van Arnhem. Zo ligt het gemiddeld besteedbaar inkomen per huishouden in stadsgewest Arnhem op Het gemiddeld besteedbaar inkomen in de regio is nog wel lager dan het landelijk gemiddelde van Inkomen beïnvloed door selectieve migratie en kenmerken woningvoorraad De verschillen binnen de regio hangen samen met selectieve migratie en kenmerken van de woningvoorraad. Alleenstaande jongeren, die een laag inkomen hebben, vestigen zich in de stad. Jonge gezinnen, die een hoger inkomen hebben dan alleenstaanden, verlaten voor een deel weer Arnhem om in omliggende gemeenten te gaan wonen. Huishoudens die afhankelijk zijn van de sociale woningvoorraad zijn voor een groot deel op Arnhem aangewezen. In de loop van 2016 krijgt O&S voor het eerst de beschikking over verhuisgegevens met inkomensgegevens. O&S wil over interessante uitkomsten rapporteren.

3 Achtergrond inkomensverschillen Veel alleenstaanden en bijstandsafhankelijkheid dempen huishoudensinkomen in Arnhem Dat het gemiddeld besteedbaar inkomen van huishoudens in Arnhem lager is dan in de regio en Nederland, ligt deels aan de huishoudenssamenstelling van Arnhem. Het besteedbaar inkomen van alleenstaanden is lager dan van stellen. Doordat Arnhem veel alleenstaande huishoudens heeft, is het huishoudensinkomen er lager. Daarnaast is het besteedbaar inkomen in Arnhem relatief laag doordat Arnhem relatief veel huishoudens heeft die voor hun inkomen voornamelijk afhankelijk zijn van een bijstands- of werkloosheidsuitkering. Gestandaardiseerd huishoudensinkomen geeft inzicht in koopkracht Het gestandaardiseerd besteedbaar inkomen is het besteedbaar inkomen gecorrigeerd voor verschillen in grootte en samenstelling van het huishouden. Dit wordt gedaan om te corrigeren voor schaalvoordelen die het gevolg zijn van het voeren van een gemeenschappelijke huishouding. Trendrapportage Inkomen en risico op armoede 3 Tabel 1: Gemiddeld besteedbaar huishoudensinkomen naar achtergrondkenmerken Besteedbaar huishoudens- Aandeel Arnhem Aandeel Nederland inkomen alleenstaande % 34% eenoudergezin % 7% paar zonder kinderen % 29% paar met kinderen % 28% overig % 2% < 25 jaar % 2% jaar % 32% jaar % 39% % 26% Eenoudergezinnen laagste koopkracht van alle huishoudenstypes De koopkracht van eenoudergezinnen en alleenstaanden is veel lager dan van stellen. De koopkracht van jongeren is het laagst en van jarigen het hoogst. De koopkracht van huishoudens die hun inkomen voornamelijk uit arbeid krijgen, is bijna twee keer zo hoog als van huishoudens die voor hun inkomen voornamelijk afhankelijk zijn van een bijstands- of werkloosheidsuitkering. arbeid % 64% uitkering bijstand of % 6% werkloosheid arbeidsongeschiktheid % 4% pensioen % 26% totaal Bron: CBS, RIO 2013 Welvaart in Nederland, enkele wetenswaardigheden Zelfstandigen zonder personeel zijn financieel kwetsbaar. Het (persoonlijk) jaarinkomen van ZZP-ers is in Dat is beduidend lager dan het inkomen van werknemers ( ) en zelfstandigen met personeel ( ). Dit blijkt uit Welvaart in Nederland 2014 van het CBS. Huishoudens met een hoofdkostwinner tussen de 55 en 65 jaar zijn het vaakst welgesteld. Huishoudens met een inkomen uit eigen onderneming blijken het vaakst welgesteld. Opleidingsniveau is een goede voorspeller van inkomensniveau. Toch is het niet zo dat gemeenten met veel hoog opgeleiden weinig lage inkomens hebben. Die correlatie is er nauwelijks. Tabel 2: Gemiddeld gestandaardiseerd besteedbaar huishoudensinkomen naar achtergrondkenmerken. gestandaardiseerd huishoudensinkomen (koopkracht) alleenstaande eenoudergezin paar zonder kinderen paar met kinderen overig < 25 jaar jaar jaar arbeid uitkering bijstand of werkloosheid arbeidsongeschiktheid pensioen totaal Bron: CBS, RIO 2013

4 Inkomensverschillen binnen Arnhem Ongelijke spreiding over de stad De arme en rijke inkomens zijn niet gelijkmatig verspreid over Arnhem. De rijkere inwoners wonen vooral aan de noordelijke randen van de stad en in de omgeving van Arnhem (Oosterbeek, Rozendaal, Velp). Dit blijkt uit het figuur van het Planbureau voor de Leefomgeving, waarbij rood staat voor een hoog persoonlijk inkomen en geel voor laag persoonlijk inkomen. Hoogste inkomens in Klingelbeek, Burgemeesterswijk/Hoogkamp Alteveer en Cranevelt, Schaarsbergen en Velperweg e.o. Het gemiddeld gestandaardiseerd besteedbaar inkomen is binnen Arnhem het hoogst in Klingelbeek, Burgemeesterswijk/Hoogkamp, Alteveer en Cranevelt, Schaarsbergen en Velperweg e.o. (zie figuur 5a). Binnen wijken zijn soms nog grote verschillen (zie figuur 5b). Zo is het gemiddeld gestandaardiseerd besteedbaar inkomen in Schuytgraaf- Noord en Schuytgraaf-Zuid hoog en in Schuytgraaf-Centrum laag. Binnen Vredenburg/Kronenburg is het gemiddeld gestandaardiseerd besteedbaar inkomen in Holthuizen hoog en Kronenburg laag. Figuur 4: Inkomensverdeling in Arnhem en omgeving. Van geel (laag persoonlijk inkomen) tot rood (hoog persoonlijk inkomen). Bron: De Stad Verbeeld. Planbureau voor de leefomgeving. Trendrapportage Inkomen en risico op armoede 4 Figuur 5b: Gemiddeld gestandaardiseerd besteedbaar huishoudensinkomen per buurt, Inkomensverdeling in Arnhem en omgeving. Bron: CBS, RIO 2013 Figuur 5a: Gemiddeld gestandaardiseerd besteedbaar huishoudensinkomen per wijk, Inkomensverdeling in Arnhem en omgeving. Bron: CBS, RIO 2013

5 Lage inkomens en risico op armoede In Arnhem wonen relatief veel huishoudens met een laag inkomen In Arnhem wonen relatief veel huishoudens met een laag inkomen huishoudens hebben een laag inkomen als een laag inkomen wordt gedefinieerd als 120% van het sociaal minimum. Dat is 22% van alle huishoudens huishoudens hiervan hebben een langdurig laag inkomen. Dat betekent dat ze vier jaar of langer moeten rondkomen van een laag inkomen. Arnhem heeft meer huishoudens met een laag inkomen dan landelijk (22% tegenover 16%). Ook het aantal huishoudens dat langdurig van een laag inkomen moet rondkomen is hoger dan landelijk (12% tegenover 8%). Laag inkomen en armoede Een laag inkomen is niet hetzelfde als armoede. Mensen met een laag inkomen hebben wel een risico op armoede. In de Arnhemse armoedeagenda staat: "Armoede is niet alleen een tekort aan geld, maar heeft ook te maken met gebrek aan perspectief, met sociale uitsluiting en gedragspatronen". Trendrapportage Inkomen en risico op armoede 5 Toename aandeel huishoudens met een laag inkomen sinds 2008 Sinds 2008 neemt het aandeel huishoudens met een laag inkomen toe. De ontwikkeling van het aandeel huishoudens met een laag inkomen in Arnhem volgt in grote lijn de landelijke ontwikkeling. Op detailniveau wordt het verschil tussen Arnhem en Nederland vanaf 2010 groter. 25% 20% 15% 10% Arnhem Nederland Figuur 6: Ontwikkeling aandeel huishoudens met een inkomen tot 120% van sociaal minimum in Arnhem en Nederland , Bron: CBS, RIO Veel kinderen in een huishouden met een laag inkomen In Arnhem wonen relatief veel kinderen in een huishouden met een laag inkomen. Volgens de laatste cijfers van het CBS wonen er minderjarige kinderen in een huishouden met een inkomen tot 120% van het sociaal minimum. Dat is 19% van de kinderen in Arnhem. Daarmee scoort Arnhem hoger dan het landelijk gemiddelde (13%). Arnhem volgt de landelijke ontwikkeling. Sinds 2008 neemt het aantal kinderen in een huishouden met een laag inkomen toe. 30% 20% 10% 0% 19% Arnhem 13% Nederland Figuur 7: Aandeel minderjarige kinderen in huishoudens tot 120% van het sociaal minimum in Arnhem en Nederland. Bron: CBS, RIO 2013

6 Lage inkomens en risico op armoede Prognoses Stimulansz en CPB verschillen De ramingen van Stimulansz en het CPB over de ontwikkeling van lage inkomens lopen wat uiteen. Stimulansz voorspelt in haar Minimascan voor 2014 nog een relatief sterke toename van het aantal huishoudens met een laag inkomen, terwijl het CPB uitgaat van een lichte toename. Volgens het CPB neemt het aandeel lage inkomens in 2015 en 2016 licht af. Hierbij gaat Stimulansz uit van een laag inkomen als percentage van het sociaal minimum en het CPB van de zogenaamde lage inkomensgrens. De aantallen in de Minimascan kunnen verwarring opleveren. Cijfers die de Minimascan presenteert als 2013 zijn CBS-cijfers over De prognoses die zij presenteren als 2014 en 2015 zijn in werkelijkheid 2013 en In onderstaande figuur zijn de werkelijke jaren gebruikt. In juli 2016 wordt een nieuwe Minimascan verwacht Figuur 8: Ontwikkeling aandeel huishoudens met een inkomen tot 120% van sociaal minimum Bron: CBS/CPB, Minimascan. Aantal huishoudens met een laag inkomen afhankelijk van precieze definitie CBS RIO prognose uit Minimascan van Stimulansz prognose obv landelijke ontwikkeling lage inkomens CBS/CPB Het aantal huishoudens met een laag inkomen is afhankelijk van de precieze definitie huishoudens hebben een inkomen tot 101% van het sociaal minimum (13% van de huishoudens). Als die grens bij 120% ligt zijn dat er (22%). Bij de lage inkomensgrens gaat het om 16% van de huishoudens: huishoudens. Verschillende grenzen voor diverse inkomensondersteunende maatregelen Arnhem hanteert verschillende grenzen voor diverse inkomensondersteunende maatregelen (zie tabel 3). Dit om een armoedeval te voorkomen wanneer iemand vooruit gaat in inkomen. Hierbij wordt laag inkomen gedefinieerd als percentage van het sociaal minimum. De grens van 120% is het meest in gebruik, onder andere voor de GelrePas. Tabel 3: Inkomensondersteunende gemeentelijke regelingen met bijbehorende grenzen, 2015 Regeling % soc. min. Kwijtschelding gemeentelijke 100% belastingen Individuele inkomenstoeslag 105% Bijzondere bijstand 110% Bijzondere bijstand medische 120% kosten Schoolkostenregeling 120% Collectieve Aanvullende 120% Verzekering CAZ Chronisch Zieken en 120% Gehandicapten GelrePas 120% Maaltijdvoorziening 120% Bron: Armoedeagenda , Samen actief tegen armoede Trendrapportage Inkomen en risico op armoede % 105% 110% 120% laag...% van sociaal minimum inkomen Figuur 9: Aantal particuliere huishoudens tot % grens van het sociaal minimum en tot lage inkomensgrens. Bron: CBS en RIO 2013 Verschillende definities laag inkomen Er zijn verschillende definities in gebruik van laag inkomen. Binnen de gemeente wordt veel gebruik gemaakt van laag inkomen als percentage van het sociaal minimum (bijstandsniveau). Het CBS en CPB gebruiken de zogenaamde lage inkomensgrens. De lage inkomensgrens is een vast bedrag dat voor alle jaren en alle typen huishoudens een gelijke koopkracht vertegenwoordigt.

7 Verschillen in lage inkomens binnen Nederland Veel lage inkomens in steden Arnhem staat al jaren in de top 10 van gemeenten met een hoog aandeel lage inkomens. Arnhem staat in 2013 op de 6 e plaats van alle gemeenten in Nederland. Andere gemeenten in die top 10 zijn in 2013 Rotterdam, Amsterdam, Groningen, Den Haag, Vaals, Enschede, Heerlen, Leeuwarden en Nijmegen. Het CBS meldt verder dat een hoog aandeel huishoudens met een laag inkomen niet alleen voorkomt in grotere gemeenten, maar ook in veel kleinere gemeenten in het noordoosten van het land. Minder lage inkomens in regio In de regio Arnhem is het aandeel lage inkomens lager dan in Arnhem zelf. Het aandeel huishoudens met een inkomen tot 120% van het sociaal minimum is 17% in het stadsgewest Arnhem, terwijl het in Arnhem op 22% ligt. Het cijfer van de regio ligt veel dichter bij het landelijk gemiddelde van 16%. Tabel 4: Tien gemeenten met hoogste aandeel huishoudens met laag inkomen volgens de lage inkomensgrens Aandeel lage inkomens Rotterdam 18,7% Amsterdam 18,2% Groningen 17,9% Den Haag 17,6% Vaals 16,2% Arnhem 16,1% Enschede 16,1% Heerlen 16,0% Leeuwarden 15,6% Nijmegen 14,9% Bron: Armoede en sociale uitsluiting 2015 Trendrapportage Inkomen en risico op armoede 7 Figuur 10b: Aandeel particuliere huishoudens met een inkomen tot 120% van het sociaal minimum in regio Arnhem. Bron: CBS, RIO 2013 Hoog aandeel lage inkomens afhankelijk van woningvoorraad en bevolkings-en huishoudenssamenstelling van steden Figuur 10a: Aandeel particuliere huishoudens met een inkomen tot 120% van het sociaal minimum per gemeente in Nederland. Bron: CBS, RIO 2013 Dat veel steden bovengemiddeld scoren hangt zoals gezegd onder andere samen met de woningvoorraad en de huishoudens- en bevolkingssamenstelling van steden. De regio Arnhem is een woningmarkt waar verschillende woningtypen zijn te vinden. Armere huishoudens gaan vaak in Arnhem wonen of blijven vaak in Arnhem wonen, terwijl rijkere huishoudens voor een deel Arnhem verlaten.

8 Achtergrond lage inkomens Veel lage inkomens bij eenoudergezinnen en alleenstaanden Eenoudergezinnen en alleenstaanden hebben vaker een laag inkomen dan (echt-)paren. Een op de drie eenoudergezinnen in Arnhem heeft een laag inkomen (zie onderstaande tabel). Vanwege beschikbaarheid van gegevens is hier gekozen voor criterium 105% van het sociaal minimum. Jongeren vaker een laag inkomen dan ouderen Jongeren hebben vaker een laag inkomen dan ouderen. Een op de vier jongeren in Arnhem heeft een laag inkomen. In Nederland is dat een op de vijf (zie onderstaande tabel). Trendrapportage Inkomen en risico op armoede 8 Een op twintig werkende huishoudens heeft een laag inkomen In Arnhem heeft 6% van de huishoudens dat haar inkomen vooral uit arbeid krijgt een laag inkomen. In Nederland is dat 5%. Niet alleen huishoudens met een werkloosheids- of bijstandsuitkering hebben vaker een laag inkomen, ook huishoudens met een arbeidsongeschiktheidsuitkering hebben vaak een laag inkomen. Mensen met een pensioen zijn niet slechter af dan gemiddeld. Tabel 5: Aandeel huishoudens met een inkomen tot 105% van sociaal minimum naar achtergrondkenmerken, Arnhem en Nederland, 2013 Arnhem Nederland alleenstaande 23% 17% eenoudergezin 35% 27% paar zonder kinderen 6% 4% paar met kinderen 6% 4% overig 11% 9% < 25 jaar 26% 21% jaar 14% 11% jaar 17% 9% % 10% arbeid 6% 5% uitkering bijstand of 71% 65% werkloosheid arbeidsongeschiktheid 28% 22% pensioen 15% 10% totaal 15% 10% Bron: CBS, RIO 2013

9 Verschillen in aandeel lage inkomens binnen Arnhem Lage inkomens niet evenwichtig verspreid over stad Lage inkomens zijn niet evenwichtig verspreid over de stad. In de wijken Arnhemse Broek, Presikhaaf-West, Klarendal, Geitenkamp, Malburgen-West en Malburgen-Oost (Zuid) wonen relatief veel huishoudens met een laag inkomen (zie figuur 11a). Binnen wijken zijn soms buurten met een hoog aandeel lage inkomens (zie figuur 11b). Zo wonen in Schuytgraaf-Centrum veel huishoudens met een laag inkomen. Binnen Kronenburg/Vredenburg is het vooral de buurt Kronenburg waar veel huishoudens met een laag inkomen wonen.in Centrum wonen in de buurt Weverstraat veel huishoudens met een laag inkomen. Trendrapportage Inkomen en risico op armoede 9 Figuur 11b: Aandeel particuliere huishoudens met een inkomen tot 120% van het sociaal minimum per buurt. Bron: CBS, RIO 2013 Figuur 11a: Aandeel particuliere huishoudens met een inkomen tot 120% van het sociaal minimum per wijk. Bron: CBS, RIO 2013

10 Uitkomen met inkomen en Armoedebestrijding Uitkomen met inkomen Naar eigen zeggen heeft 22% van de Arnhemse huishoudens de afgelopen twaalf maanden moeite gehad om rond te komen van het inkomen: 6% had grote moeite, 16% had enige moeite. Niet alleen bij lage inkomens zijn er mensen die moeite hebben om rond te komen, ook bij hoge inkomens. Bij lage inkomens is het percentage dat moeite heeft rond te komen wel veel hoger. 17% heeft grote moeite en 32% heeft enige moeite. Dit blijkt uit de antwoorden die respondenten hebben gegeven in de enquête leefbaarheid en veiligheid die in het najaar van 2015 is gehouden. totaal 6% 16% laag 17% 32% midden 7% 20% hoog 2% 7% 0% 20% 40% 60% Trendrapportage Inkomen en risico op armoede 10 GelrePas succesvol in bereiken huishoudens met lage inkomens ja, grote moeite ja, enige moeite De GelrePas is zeer succesvol in het bereiken van huishoudens met een laag inkomen en in het bereiken van kinderen in huishoudens met een laag inkomen. In totaal zijn er medio 2016 bijna GelrePassen in omloop voor hoofden van huishoudens. Dat is vrijwel even hoog als het aantal huishoudens met een inkomen tot 120% van het sociaal minimum volgens de prognose van de Minimascan van Stimulansz voor 2015 (15.770). Het bereik van de GelrePas is 88% volgens deze berekening. De GelrePas is nog succesvoller in het bereiken van kinderen in huishoudens met een laag inkomen. In totaal zijn er medio GelrePassen voor kinderen van 4 tot 18 jaar. Volgens de Minimascan zijn er kinderen van 0 tot 18 jaar in Hiermee zijn er naar schatting zijn er bijna kinderen van 4 tot 18 jaar. Het bereik van de GelrePas is daarmee 97%. Uit een onderzoek uit 2013 blijkt dat gebruikers zeer tevreden zijn over de GelrePas. Het programma sluit goed aan bij de behoeften. De pas werkt drempelverlagend om te participeren in de maatschappij. Figuur 12: Heeft u de afgelopen twaalf maanden moeite gehad om rond te komen van het inkomen? Bron: enquête Leefbaarheid en Veiligheid % 97% huishoudens kinderen Figuur 13: Aantal huishoudens met inkomen tot 120% van het sociaal minimum en aantal Gelrepassen. Bron: CBS 2013, W&I gemeente Arnhem.