Tweede Kamer der Staten-Generaal

Transcriptie

1 Tweede Kamer der Staten-Generaal 2 Vergaderjaar Ouderschapsverlof Nr. 1 BRIEF VAN DE MINISTERS VAN SOCIALE ZAKEN EN WERKGELE- GENHEID EN VAN JUSTITIE Aan de Voorzitter van de Tweede Kamer der Staten-Generaal s-gravenhage, 29 oktober 1997 I. Informatieve notitie over het ouderschapsverlof (tijdrekening) in Noorwegen Tijdens de plenaire behandeling in de Tweede Kamer d.d. 28 januari 1997 van de wijziging van titel 7.10 (arbeidsovereenkomst) van het Burgerlijk Wetboek met betrekking tot het ouderschapsverlof (Kamerstukken II, , ), heeft de Minister van Sociale Zaken en Werkgelegenheid de Tweede Kamer toegezegd om de informatie die op zijn departement is verzameld over ouderschapsverlof in Noorwegen aan de Kamer te doen toekomen. Deze informatieve notitie wordt u hierbij aangeboden. II. Standpunt inzake ouderschapsverlof in geval van meerlingen Voorts heeft de Tweede Kamer gevraagd om een aanpassing van de wettelijke regeling ouderschapsverlof met betrekking tot het recht op ouderschapsverlof in geval van de geboorte van een meerling. In de huidige wet is bepaald dat als door één gebeurtenis ten aanzien van meer kinderen aan de voorwaarden voor ouderschapsverlof wordt voldaan, er toch slechts ten aanzien van één van die kinderen recht op ouderschapsverlof ontstaat. Het recht op ouderschapsverlof is derhalve gekoppeld aan de gebeurtenis van het gaan zorgen. De leden van de fracties van de PvdA en het CDA hebben gewezen op het feit dat de organisatie van de combinatie van arbeid en zorg ingeval van een meerling méér investering vergt, dan de zorg voor één kind. In de wetenschap dat het bepalen van de mate van extra zorg ingeval van een meerling arbitrair is, vroegen zij de Minister van Sociale Zaken en Werkgelegenheid om na te denken over extra verlof ingeval van een meerling. De Minister van Sociale Zaken en Werkgelegenheid heeft de Kamer geantwoord begrip te hebben voor het uitgangspunt dat het krijgen van meer kinderen tegelijkertijd voor de ouders een zwaardere belasting met zich mee kan brengen. KST25012 ISSN Sdu Uitgevers s-gravenhage 1997 Tweede Kamer, vergaderjaar , , nr. 1 1

2 Alvorens met een voorstel voor het verruimen van de verlofaanspraak in geval van meerlingen te komen, wilde de Minister van Sociale Zaken en Werkgelegenheid echter zo heeft hij de Kamer laten weten zich eerst op de consequenties ervan beraden, zoals de andere situaties waarbij werknemers door een gebeurtenis de zorg voor meerdere kinderen op zich nemen en de eventuele belemmeringen die zich kunnen voordoen in de sociale zekerheid bij het opnemen van het (on)betaald verlof bij een langere periode. Extra verlof, in geval van geboorte of adoptie Zoals bij verschillende gelegenheden door het kabinet is aangegeven kunnen verlofmogelijkheden een bijdrage leveren aan de mogelijkheden om werk en zorg beter te combineren. Het vasthouden aan het huidige regime waarbij het verlofrecht is gekoppeld aan de «gebeurtenis» en geen relatie heeft met het aantal kinderen per gebeurtenis doet geen recht aan de behoefte van de werknemer die bij een geboorte de zorg voor meerdere kinderen tegelijkertijd krijgt. Een verruiming op dit punt van de Wet op het ouderschapsverlof past derhalve in het streven dat erop gericht is om een doelmatige variatie aan verlofmogelijkheden tot stand te brengen. Naast de geboorte van een meerling kan een werknemer ook door adoptie de verzorging van meerdere kinderen tegelijkertijd op zich nemen. In het laatste geval kan het zowel om kinderen van gelijke als om kinderen van verschillende leeftijden gaan die op hetzelfde moment tot het huishouden van de werknemer zijn gaan behoren. Naar de opvatting van het kabinet staan adoptieouders die meerdere kinderen tegelijk gaan verzorgen voor een opgave die zich in zwaarte niet onderscheidt van de geboorte van een meerling. In beide gevallen gaat het om de komst van kinderen in een gezin, een gebeurtenis die om een (nieuwe) afstemming van arbeid en zorg vraagt. Het kabinet is daarom van mening dat een uitbreiding van het recht op ouderschapsverlof niet alleen dient te gelden ingeval van geboorte maar ook ingeval van adoptie van meerdere kinderen tegelijk. Het kabinet stelt daarom voor deze uitbreiding van verlofaanspraken voor meerlingen in de eerste plaats toe te kennen aan de werknemer die als ouder in familierechtelijke betrekking staat tot de kinderen. Dit zijn de moeder en de vader van de kinderen die staande het huwelijk zijn geboren, de vader die de kinderen heeft erkend en de adoptieouders vanaf het moment dat de adoptieprocedure is afgerond. In de tweede plaats wordt de uitbreiding van de verlofaanspraak toegekend aan de werknemers die de verzorging van meer dan één kind op zich hebben genomen met het oogmerk om deze kinderen te adopteren. Het gaat hier om de aspirant-adoptieouders en hun kinderen, ten aanzien van wie de adoptieprocedure nog niet is afgerond, maar die al wel de verzorging van de kinderen op zich hebben genomen. Voorkomen moet worden dat aspirant-adoptieouders in geval van adoptie van meerdere kinderen tegelijk in deze eerste fase geen aanspraak op deze uitbreiding van het verlof zouden kunnen doen gelden. Dat zou namelijk niet sporen met het standpunt dat er juist in die eerste periode de hechtingsfase behoefte bestaat aan verlof, een standpunt dat onlangs nog door het kabinet in een brief aan de Tweede Kamer is weergegeven. 1 Consequenties van extra verlof in de sfeer van de sociale verzekeringen 1 Brief d.d. 29 april 1997; AV/RV/97/793; «Arbeid en Zorg». Naar de mening van het kabinet dient voorkomen te worden dat verlofgangers door een uitbreiding van verlof belemmeringen in de sfeer van de sociale verzekeringen ondervinden bij het opnemen van ouderschapsverlof. Het wetsvoorstel dat de regering heeft ingediend teneinde belemmeringen weg te nemen in geval van onbetaald verlof voor een Tweede Kamer, vergaderjaar , , nr. 1 2

3 periode van maximaal zes maanden 1 geeft ook voor ouderschapsverlof de maximale aaneengesloten lengte van het verlof aan; de aanspraak op voltijds ouderschapsverlof mag niet langer dan 26 weken bedragen teneinde belemmeringen te voorkomen in de sociale zekerheidssfeer. Vooruitlopend op de inwerkingtreding ervan is onlangs (m.i.v. 1 augustus 1997) het aanwijzingsbesluit verplicht-verzekerden Ziekenfondswet aangepast waardoor werknemers, die in het ziekenfonds zitten en voltijds ouderschapsverlof opnemen, zes maanden lang verzekerd blijven. Ingeval van verruiming van de ouderschapsverlofregeling als hier bedoeld dient derhalve rekenschap te worden gegeven aan voornoemde termijn van 26 weken. De vormgeving van het voorstel tot het verruimen van de verlofaanspraak in geval van de geboorte of adoptie van meerdere kinderen tegelijk Met inachtneming van vorengenoemde randvoorwaarde (sociale verzekeringen) kan in beginsel op twee manieren aanspraak op extra verlof worden toegekend. De eerste mogelijkheid is voor ieder kind extra de verlofomvang met een aantal weken te verlengen. In de huidige Wet op het ouderschapsverlof is de maximale omvang van het ouderschapsverlof vastgesteld op 13 weken voltijdverlof. Een extra verlof voor een tweede kind van bijvoorbeeld 0,5 de aanspraak van het eerste kind (6,5 week), zoals in de Tweede Kamer is gesuggereerd, leidt tot verlofaanspraken waarbij bij het derde kind de grens van de 26 weken aaneengesloten voltijds verlof wordt bereikt (c.q. overschreden als de aanspraak in hele weken wordt afgerond). Het gevolg van de hiervoor beschreven randvoorwaarde is dat bij deze variant in de Wet op het ouderschapsverlof geregeld moet worden dat de extra aanspraak op verlof bij meerdere kinderen maximaal 26 weken bedraagt. Voorts dient de regeling over het opnemen van het verlof te worden aangepast aan de verlenging van de verlofperiode; deze in artikel 644 lid 4 opgenomen regeling leidt ertoe dat bij een deeltijdverlof van ten hoogste de helft van de arbeidsduur, dat niet langer dan zes maanden duurt, de werknemer niet kan worden geconfronteerd met «gewichtige redenen» van de kant van de werkgever. Bij een verlofaanspraak die langer is dan 13 weken zou, zonder wijziging, de werknemer die een verlof in deeltijd wil opnemen dat ten hoogste de helft van de arbeidsduur bedraagt, altijd de in de huidige regeling genoemde grens van zes maanden overschrijden. Het kabinet acht het verder uitwerken van deze optie niet gewenst aangezien deze niet voldoet aan de hiervoor genoemde randvoorwaarde en noodzaakt tot gecompliceerde wijzigingen. Een tweede mogelijkheid om extra verlof ingeval van meerdere kinderen te realiseren, is om de aanspraak op verlof niet langer te koppelen aan de gebeurtenis, maar aan het aantal kinderen. Dat zou kunnen betekenen: twee verlofaanspraken ingeval van twee kinderen, drie ingeval van drie kinderen enz. Voor elke afzonderlijke verlofaanspraak gelden de huidige regelingen met betrekking tot melding, opname enz. Deze variant biedt werknemers de gelegenheid om voor elk kind apart, tot de leeftijd van 8 jaar, te beslissen op welk moment het ouderschapsverlof wordt opgenomen. Bij deze variant wordt de verlofaanspraak zelf niet langer, dus doen zich in beginsel ook geen problemen voor in de sociale zekerheid. Ook de regeling met betrekking tot het opnemen van het verlof behoeft niet te worden aangepast. 1 Kamerstukken II, 1996/1997, Om reden van de eenvoud, gaat de voorkeur van het kabinet in beginsel uit naar de tweede mogelijkheid waarbij de verlofaanspraak zelf niet wijzigt. Echter, het kabinet is van oordeel dat het, hoewel het in deze Tweede Kamer, vergaderjaar , , nr. 1 3

4 situaties veelal zal gaan om niet meer dan twee kinderen 1, niet wenselijk is de verlofomvang ongelimiteerd te relateren aan het aantal kinderen. Immers het bepalen van de hoeveelheid zorg voor kinderen is een arbitraire zaak. Dit brengt het kabinet tot het voorstel om de werknemer die door één gebeurtenis in familierechtelijke betrekking komt te staan tot meerdere kinderen tegelijk, dan wel met het oog op adoptie de verzorging van meerdere kinderen tegelijk op zich neemt, twee maal een aanspraak op ouderschapsverlof toe te kennen ook als het gaat om meer dan twee kinderen. Een voorstel tot aanpassing van de Wet op het ouderschapsverlof in vorengenoemde zin zal binnenkort voor advies aan de Raad van State worden gezonden. De Minister van Sociale Zaken en Werkgelegenheid, A. P. W. Melkert De Minister van Justitie, W. Sorgdrager 1 In 1994 had slechts 1,5% van de bevallingen betrekking op meerlingen (2932 tweelingen). In 96% van deze gevallen ging het om tweelingen (CBS, Statistisch Jaarboek 1996, pagina 70). In 1994 zijn 1055 kinderen geadopteerd. In 115 gevallen ging het om meerdere kinderen tegelijk. Het verruimen van de verlofaanspraken van werknemers die door geboorte of adoptie door één gebeurtenis in betrekking komen te staan tot meerdere kinderen, leidt tot maximaal 4250 extra potentiële verlofgangers. Tweede Kamer, vergaderjaar , , nr. 1 4

5 Ouderschapsverlof in Noorwegen (de tijdrekening) I. Inleiding In deze notitie wordt de Noorse regeling voor ouderschapsverlof beschreven. De tijdrekening in Noorwegen een instrument waarbij ouders voor een flexibele invulling van het ouderschapsverlof kunnen kiezen is vergeleken met de wettelijke regeling van het ouderschapsverlof in Nederland. II. Ouderschapsverlof in Noorwegen De ouderschapsverlofregeling in Noorwegen kent dezelfde doelstellingen als in Nederland: bevordering van combinatie van ouderschap en betaalde arbeid en bevorderen dat mannen gaan zorgen. In Noorwegen bedraagt het betaalde ouderschapsverlof (dat overigens, in tegenstelling tot in Nederland, tevens het zwangerschaps- en bevallingsverlof omvat) voor vader en moeder tezamen 52 weken tegen 80% of 42 weken tegen een uitkering van 100% van het salaris. In vergelijking, zou in Nederland op dezelfde manier worden geteld dan bedraagt het ouderschapsverlof in Nederland in totaal 42 weken (16 weken betaald zwangerschaps- en bevallingsverlof en 2 maal 13 weken onbetaald ouderschapsverlof). Van deze aanspraak op ouderschapsverlof (52 dan wel 42 weken) is in Noorwegen drie weken (voor de geboorte) plus zes weken (na de geboorte) voor de moeder en vier weken voor de vader dwingend gereserveerd (vaderschapsverlofquotum). De moeder kan ervoor kiezen om het verlof eerder te laten ingaan, tot 12 weken voor de geboorte. De uitkering wordt gebaseerd op het jaarinkomen van de verlofganger; met als maximum NOK (= ca. f ). Overeengekomen kan worden dat de werkgever dit aanvult tot 100% van het salaris. Het ouderschapsverlof dient aaneengesloten te worden opgenomen en kan alleen worden opgeschort in verband met ziekte en ingeval de werknemer de wettelijk voorgeschreven vakantie wenst op te nemen. Ook in Noorwegen werd door vaders slechts spaarzaam gebruik gemaakt van ouderschapsverlof. Om het opnemen van ouderschapsverlof te stimuleren zijn sinds 1993 vaders verplicht minimaal 4 weken ouderschapsverlof op te nemen. De vader moet gebruik maken van zijn vaderschapsverlofquotum, zo niet, dan komen deze vier weken (bij wijze van sanctie) te vervallen. Overigens is dat in wezen niet anders dan in Nederland. Immers in Nederland vervalt de aanspraak op ouderschapsverlof ook als zij niet wordt opgenomen, met dien verstande dat het daarbij gaat om een onbetaald verlof. Overigens steeg in Noorwegen het aandeel vaders dat daadwerkelijk van dit recht gebruik maakte (van 4% in 1994) tot 80% in De voorwaarden om voor ouderschapsverlof in aanmerking te komen (alsmede de procedurele aspecten) zijn de volgende: voor de moeder geldt: tenminste 6 maanden van de laatste 10 maanden voor de geboorte werkzaam te zijn geweest; voor de vader geldt: de moeder dient in aanmerking te komen voor ouderschapsverlof vervolgens dient de vader zelf tenminste 6 maanden van de laatste 10 maanden voor de geboorte werkzaam te zijn geweest alsmede de laatste twee weken voor ingang van het verlof werkzaam te zijn geweest. Een belangrijk verschil met Nederland is derhalve dat de vader slechts een afgeleid recht heeft op ouderschapsverlof. Met andere woorden, pas als de moeder in aanmerking komt voor ouderschapsverlof kan de vader eveneens, mits hij op zijn beurt voldoet aan de voorwaarden, aanspraak maken op ouderschapsverlof. Tweede Kamer, vergaderjaar , , nr. 1 5

6 Indien de vader in Noorwegen in aanmerking komt voor ouderschapsverlof, kan het verlof met uitzondering van de verplicht gestelde 3 plus 6 weken voor de moeder en de 4 weken voor de vader vrijelijk worden verdeeld (overgedragen) tussen beide ouders. Hiermee lijkt het Noorse systeem overigens in strijd met de EU-richtlijn inzake ouderschapsverlof. Volgens de EU richtlijn gaat het om een individueel recht op ouderschapsverlof, dat in beginsel niet overdraagbaar is. Er is één uitzondering op mogelijk: indien de nationale wetgeving voorziet in een ouderschapsverlof van zes maanden of meer voor een van de beide ouders, is een bepaling die het verlof voor de helft daarvan aan iedere ouder toekent, wel of niet overdraagbaar, verenigbaar met de richtlijn. Zoals hiervoor al in grote lijnen is geschetst maakt de overdraagbaarheid van het verlof een wezenlijk onderdeel uit van het Noorse systeem en ontbreekt een «fifty-fifty bepaling». Het Noorse ouderschapsverlof kent, evenals het Nederlandse, een systematiek waarbij ervoor gekozen is om het verlofrecht te koppelen aan de «gebeurtenis». In dat systeem komt daarmee in beginsel de vraag of de zorg voor een meerling groter is dan die voor één kind niet aan de orde. Niettemin wordt in Noorwegen ingeval van meerlingen, voor elk kind meer, 3 weken extra verlof (voor de goede orde: dat is 1,5 week per kind, per ouder) toegekend. III. De tijdrekening in Noorwegen De tijdrekening (time account scheme) in Noorwegen is een instrument om het ouderschapsverlof op een flexibele wijze in te kunnen roosteren, waardoor het (beter) mogelijk wordt om ouderschapsverlof te combineren met (betaalde) arbeid. Voorwaarden voor de Noorse tijdrekening is dat de werknemer voor meer dan 50% van de (in het bedrijf) gebruikelijke arbeidsduur werkt en in aanmerking komt voor ouderschapsverlof. De tijdrekening (geïntroduceerd 1 juli 1994) houdt in dat de moeder en/of de vader de aanspraak op ouderschapsverlof kunnen uitsmeren over maximaal twee jaar. Ook in Nederland is het (met de voorgestelde wijziging) in beginsel mogelijk om het verlof over een langere periode uit te smeren, een mogelijkheid die alle ouderschapsverlofgangers toekomt en niet alleen degenen die meer dan 50% van de gebruikelijke arbeidsduur werken. Het uitsmeren wordt in Nederland ook niet aan een maximum periode gebonden; de verlofperiode wordt feitelijk alleen beperkt door de leeftijdsgrens van acht jaar. Met het verbinden van een maximum aan de mogelijkheid tot uitsmeren van het verlof zou een versnippering van het ouderschapsverlof kunnen worden voorkomen. Voor Nederland geldt daarentegen dat ook een verlof van geringe omvang kan voorzien in een behoefte (uit de evaluatie van het ouderschapsverlof blijkt dat met name mannen het verlof uitsmeren). Een kort verlof kan bijvoorbeeld uitkomst bieden voor het brengen naar en halen van kinderen in kinderdagverblijven. Van de aanspraak op ouderschapsverlof (52 dan wel 42 weken) is, drie weken (voor de geboorte) plus zes weken (na de geboorte) voor de moeder en vier weken voor de vader, dwingend gereserveerd (vaderschapsverlofquotum). De resterende weken (39 of 29) komen in aanmerking voor de tijdrekening en kunnen door de moeder en/of de vader worden aangewend voor de tijdrekening. De mogelijkheden en varianten bij de toepassing van de tijdrekening zijn legio. Ouders hebben de keuze om de tijdrekening gelijktijdig of opeenvolgend op te nemen (voor de goede orde: indien zij gelijktijdig ouderschapsverlof opnemen is het verlof wel eerder op) en om voor 90, 80, 70, 60 of 50 procent te gaan werken. Voorts hebben ouders daarbij de Tweede Kamer, vergaderjaar , , nr. 1 6

7 keuze om minder uren per dag te werken, dan wel op minder dagen in de week. Het is mede daardoor een vrij ingewikkelde regeling die in Noorwegen aan de man wordt gebracht door uitgewerkte voorbeelden van mogelijke roosters. De overdraagbaarheid van het verlof en de ingewikkelde systematiek zoals 3 plus 6 weken voor de moeder en 4 weken voor de vader leidt er volgens de Noren toe, dat de moeder en de vader gedwongen worden om een rooster samen te stellen en daardoor impliciet worden geconfronteerd met de verdeling van zorg en betaalde arbeid. De tijdrekening moet schriftelijk overeengekomen worden met de werkgever. De werknemers wensen moeten door de werkgever worden gevolgd op voorwaarde dat daarmee de belangen van de werkgever niet ernstig worden geschaad. Indien partijen het niet eens worden, wordt het geschil voorgelegd aan een speciale geschillen-commissie van de DG Arbeidsinspectie. Overigens is de tijdrekening in Noorwegen nog geen onverdeeld succes, in 1995 maakte 6% van de ouders gebruik van de regeling. Uit voorlopige cijfers zou blijken dat het percentage in 1996 (nog) lager uitkomt. IV. De overeenkomsten en verschillen samengevat tussen het ouderschapsverlof in Noorwegen (tijdrekening) en het ouderschapsverlof in Nederland (incl. het wetsvoorstel tot wijziging v.h. ouderschapsverlof) Het verlof komt op het betaalde karakter na in grote mate overeen met de Nederlandse regeling. Het van de moeder afgeleide recht op ouderschapsverlof dat vaders in Noorwegen kennen is een verslechtering ten opzichte van de Nederlandse situatie. Met de aanpassingen van de wettelijke regeling ouderschapsverlof wordt het ook in Nederland mogelijk om het ouderschapsverlof voltijd op te nemen dan wel over een langere periode uit te smeren. De Nederlandse regeling wordt daarmee net zo flexibel als de Noorse, terwijl Nederland bovendien niet de beperking kent dat alleen werknemers die meer dan 50% van de (in het bedrijf) gebruikelijke arbeidsduur werken in aanmerking komen voor de tijdrekening. Een dergelijke beperking zou ook in strijd zijn met ons deeltijdbeleid. Tweede Kamer, vergaderjaar , , nr. 1 7