"De SLAGMOLEN" Olierosmolen te Lille

Transcriptie

1 "De SLAGMOLEN" Olierosmolen te Lille "De SLAGMOLEN" te Lille is - bij de volledige beëindiging van de renovatie, die aanving in een uniek monument voor ons land. Deze oliemolen, een molen om uit vooral koolzaad (in de volksmond "sloorzaad") op volkomen natuurlijke wijze koolzaadolie ("smout") te winnen, is enig in zijn soort en kan bogen op meer dan respectabele geschiedenis. 1. WERKINGSPRINCIPE: Dank zij deze installatie kan men - en dit reeds sedert eeuwen - uit vooral koolzaad, maar ook uit andere oliehoudende zaden zoals raapzaad, hennepzaad, lijnzaad en zelfs beukenoten olie onttrekken. De zaden worden op het "doodsbed" (ook wel "ligger" geheten) door de twee "lopers" gebroken (niet gemalen!). De beide "lopers" volgen niet hetzelfde spoor: de ene loopt op de buitenrand van de "ligger", de andere op de binnenronde. Als gevolg van de wrijving van de "lopers" wordt het zaad weggeschoven, maar wordt terug onder de "lopers" gebracht door een sleper of "aasstrijker". Als deze bewerking ten einde is, wordt het zaad door middel van de neergelaten "afstrijken" afgetrokken langs een gat of "sluis" in de zogenaamde "plattenring" en opgevangen in een bak. Het gebroken zaad wordt nu naar de "stoof" gebracht om opgewarmd te worden. Het verwarmen van het zaad is nodig opdat de olie gemakkelijker uit het zaad zou lopen bij het "slaan". Op de genoemde "stoof" staat een "aftrekpan". Door een roersysteem, aangesloten op de molen, in de pan wordt belet dat het zaad zou aanbranden. Wanneer dan het gebroken zaad handwarm is, wordt het in zakjes, de "builen", gedaan. Deze worden tussen de "schrooien" gelegd, welke verticaal in de "slagbank" worden gestoken. Twee wiggen in de slagbank staan onder de twee slagpalen, de rechtse heet "slaghei", de andere "loshei". De slaghei wordt door een grote wentelas of "tuimelaar" omhoog getrokken en valt op de "slagwig" waardoor grote druk op de builen wordt uitgeoefend, waardoor de olie uit de zaden wordt gedreven. De olie wordt dan opgevangen in de twee schalen die zich onder de slagbank bevinden. Met de loshei op de "loswig" (in tegenstelling tot de slagwig brede voet en smal van boven) te laten vallen, wordt de druk van de slagwig opgeheven en zet men alles terug los. Het vaste overblijfsel in de builen, de "koek" wordt terug onder de lopers geworpen en krijgt eenzelfde bovenbeschreven bewerking. De "koek" van de "naslag" wordt dan als veevoeder of gegeerd visvoeder aangewend. 2. KORT HISTORISCH OVERZICHT Een eerste vermelding van een oliemolen of "slagmolen" te Lille dateert van 1465 en het vermoeden is groot dat het wel degelijk dezelfde oliemolen betreft als die zich in 1559 in de huidige Broekzijstraat bevond. Tussen 1559 en 1612 kennen we als achtereenvolgende eigenaars: Jan Spapen Dilissone, "heer" Jan vande Kerckhove Janssone en tenslotte door koop Anthonis Spapen Fransone. Een volgende eigenaar die we kennen is ene Jan Schellens vanaf 1636 en deze behoorde tot de gegoeden van het dorp. We lezen ook over de activiteiten van de slagmolenaar in 1670: "Item alnoch betaelt aen Jan Schellens, slachmolder over het slagen van het saedt de somme van IIII st(uyvers)... " In 1678 werd Jan Floren, gehuwd met Maria Schellens Jansdochter, de volgende slagmulder. Wel diende deze ten gevolge van de verkoop van de erfgoederen de oliemolen naar zijn nabijgelegen erf te verplaatsen. In 1712 stierf zijn zoon Jan Floren Janssone en diens dochter Maria, gehuwd met Jan van Gestel, zoon van bovengenoemde Jan, en zijn weduwe, Anna Vingeroets, besloot datzelfde jaar al de erfgoederen, waaronder de slagmolen, openbaar te verkopen. Jan Baptist Vingeroets, een neef van de verkoopster, verwierf het huis en de oliemolen en baatte met de hulp van zijn kinderen, een knecht en een meid een bedrijf uit. In 1817 werd dit als volgt omschreven: Broekzijde 25: Vingeroets J.B.: un moulin à l'huile mu par un cheval ne travaille que six mois de l 'année. (een oliemolen, voortbewogen door een paard welke slechts zes maanden per jaar in werking is). In april 1830 overleed Jan Baptist Vingeroets en zijn erfgenamen verkochten op 8 juni 1830

2 alle onroerende goederen, waaronder: "..eenen slagmolen met alle zijne toebehoorten voorzien van groote en dikke steenen... ". De oliemolen werd opgekocht door ene Jan Frans Wouters, landbouwer, en deze liet de slagmolen ontmantelen en overbrengen naar zijn boerdere; plaats waar heden de oliemolen nog altijd staat. Zijn boerderij kreeg toen de passende benaming "DE SLAGMOLEN". Nog datzelfde jaar trad de oliemolen terug in werking. Inderdaad bevond zich tot dan toe de slagmolen op de plaats waar in deze tijd de woning staat van Deny Smeyers- Roza Copmans (Broekzijstraat 52) en woonde de slagmolenaar in het boerderijtje van Albert Copmans - Van de Velden dat in 1980 werd afgebroken en vervangen door een modern landhuis (huisnummer 50). Op 1 januari 1836 werd "DE SLAGMOLEN" door een zware brand getroffen - er was sprake van misdadig opzet - doch reeds datzelfde jaar werd de oliemolen terug bedrijfsklaar gemaakt. Nieuwe stenen dienden aangekocht te worden, want de eeuwenoude "lopers" waren door de hitte gebarsten: volgens familieoverlevering werden de "lopers" aangevoerd uit OostVlaanderen, vandaar de voor de Kempen uitzonderlijke grootte. "DE SLAGMOLEN" bleef op naam van de familie Wouters tot in 1900 toen Maria Catharina Wouters huwde met Jozef Goossens, welke de volgende Slagmolenaar werd. Tijdens de Eerste Wereldoorlog ( ) werden de paarden door de Duitse bezetters opgeëist en zag Jozef Goossens zich genoodzaakt de molen aan te laten drijven door een armgasmotor. In 1922 werd de molen verzwaard en werden een tweede gietijzeren slagbank en een graanmolen aan de oude slagmolen toegevoegd. In 1938 nam zoon Louis het bedrijf over. De Tweede Wereldoorlog ( ) betekende een hoogtepunt, maar ook het plotse einde voor de oliemolen. Tijdens deze oorlog kwamen de gegadigden zelfs van Boechout, Schoten en Balen om "smout" te laten slaan; doch op een kwade avond liet de Duitse overheid de molen verzegelen. Door veranderende eetgewoonten - smout werd vervangen door de veel ongezondere dierlijke vetten - en de concurrentie van de grote olieslagerijen zag Louis Goossens zich gedwongen in de jaren vijftig de molen voorgoed stil te leggen. Louis kon evenals zijn moeder echter moeilijk van zijn molen scheiden, reden waarom bijna alle onderdelen van de slagmoleninstallatie bewaard zijn gebleven. De vraag van Dr. Jozef Weyns, de grote bezieler en conservator van Bokrijk, om de slagmolen naar het openluchtmuseum werd vriendelijk maar kordaat afgewezen. Gelukkig maar, zodat de gemeente Lille een merkwaardig relikt op haar grondgebied mag bezitten. In drong renovatie zich op en thans mogen wij met voldoening vaststellen dat "DE SLAGMOLEN" voor het nageslacht bewaard zal blijven. 3. RESTAURATIE De restauratie, zeg maar renovatie, van dit pand met haar inhoud kwam tot stand dankzij de eigenaar en de familie Goossens, de plaatselijke heemkundige kring "Norbert de Vr jter", de v.z.w. Levende Molens en het gemeentebestuur van Lille. Toezicht: Paul Gevers, architect. De Nationale Loterij en de Koning Boudewijnstichting bezorgden de ruime financiële middelen, bijgestaan door verscheidene neringdoeners van Lille. De renovatie steunt volledig op vrijwilligerswerk. Een eerste fase van deze renovatie bestaat erin de molen terug in werking te stellen. De aandrijving zal in deze eerste fase gebeuren door middel van een motor. Anderzijds werd tijdens deze eerste fase het molenhuis geheel hersteld en terug aangepast aan het landbouwbedrijf. Einde eerste fase De tweede fase zal erin bestaan "DE SLAGMOLEN" terug om te vormen tot olierosmolen: aandrijving door middel van paardekracht. Hier wordt dan gestreeft naar de toestand van voor 1918, echter met eerbied voor ingrepen van latere datum. 4. WETENSWAARDIGHEDEN *De "lopers" hebben elk een gewicht van 3500 kg en een diameter van 2,30 meter en zijn daarmee vermoedelijk de grootste molenstenen van de BENELUX-landen. *Eigenaar: Josef Goossens, Broekzijstraat 24 te Lille. *"DE SLAGMOLEN" is slechts te bezoeken en toegankelijk mits mondelinge of telefonische afspraak op het volgende contactadres: Theo Ghoos - Goossens

3

4

5

6

7

8

9

10

11

12

13

14

15

16

17

18