ADHD verwijstraject en de rol van de Jeugdarts. Scriptie Janneke Muyselaar-Jellema. Augustus 2005

Transcriptie

1 ADHD verwijstraject en de rol van de Jeugdarts Scriptie Janneke Muyselaar-Jellema Augustus 2005

2 Voorwoord Het onderzoek naar het ADHD verwijstraject en de rol van Jeugdarts heeft plaats gevonden in het kader van de opleiding arts Maatschappij en Gezondheid (Jeugdgezondheidszorg). De resultaten van het onderzoek zijn beschreven in deze scriptie. Ik hoop dat het bij zal dragen in verbeteringen in het ADHD verwijstraject. De volgende mensen wil ik graag bedanken: T. Filedt-Kok voor je begeleiding tijdens de opleiding en tijdens mijn scriptie, ik wil je ook bedanken voor wie je als persoon bent. Je inspireert mij. R. R. Pereira, kinderarts voor je deskundige en inhoudelijke blik. Collega s bij de GGD ZHN oa. Epidemioloog I. Paijmans. Ook collega s bij GGZ Kinderen en Jeugd Rivierduinen Leiden oa. M.van der Heijden die mij ondersteund heeft met het aanleveren van cijfers. Hans bedankt voor je aanmoedigingen 2

3 Inhoudsopgave Samenvatting 4 1. Inleiding Achtergrond Landelijke ontwikkelingen a. Wet op de Jeugdzorg 1.2.b. Wachtlijst problematiek 1.2.c. Landelijke Multidisciplinaire richtlijn ADHD 1.3 De Globale probleemstelling GGD Zuid-Holland Noord (ZHN) GGZ Kinderen en Jeugd Rivierduinen Beschrijving van het traject binnen de GGZ ADHD Doelstelling Vraagstelling Opzet en methoden Resultaten en rapportage Signaleren van psychosociale problemen bij PGO groep Verwijzingen na PGO groep Vervolgcontact na PGO groep Onderzoeksgroep 3.5 Verwijzers 3.6 Duur van het traject binnen de GGZ 3.7 Verhouding meisjes/jongens en leeftijd bij aanmelding 3.8 Vermoeden van ADHD bij aanmelding 3.9 In de regio hoeveel kinderen hebben mogelijk ADHD 4. Beschouwing Conclusies Aanbevelingen Literatuur Websites Afkortingen 37 Bijlagen 3

4 Samenvatting: Achtergrond In de Leidse regio bestaat er behoefte aan meer afstemming op het gebied van preventie, diagnostiek en behandeling van ADHD en er is behoefte om een duidelijk beeld te krijgen van de huidige stand van zaken. Doelstelling Het doel van het onderzoek is tweeledig: - De rol van de jeugdarts rondom het vermoeden van ADHD in beeld te brengen en het aantal verwijzingen van de jeugdarts in Leiden te kwantificeren in een bepaald schooljaar. - Het in kaart brengen van de duur van het onderzoek naar ADHD en het aantal contactmomenten binnen de GGZ Kinderen en Jeugd Rivierduinen. Opzet en methode Het onderzoek is een beschrijvend onderzoek dat uit twee delen bestaat. Een deel van het onderzoek werd gedaan door gebruik te maken van bestaande JIS gegevens van de GGD ZHN van 2003/2004 en een deel is dossieronderzoek dat gedaan is binnen de GGZ. Resultaten Binnen de GGD ZHN: In het schooljaar 2003/2004 zijn er 2304 kinderen gezien voor PGO groep 2. Bij 8,4% van de kinderen werden gedragsproblemen, hyperactiviteit of psychische problemen gesignaleerd(193 kinderen van de 2304 PGO s). In Leiden zijn er 14 kinderen van de risicogroep (193) verwezen. Deze zijn verwezen naar het opvoedbureau, BJZ, Jeugd-GGZ, overige jeugdzorg (particulier) en één naar anders. In het totaal zijn er 2304 kinderen voor PGO groep 2 gezien uiteindelijk worden er 14 kinderen(0,6%) met gedragsproblemen, hyperactiviteit, of psychische problemen verwezen. Van de kinderen met een bevinding van gedragsproblemen/hyperactiviteit of psychische problemen(193) zijn er 40(20,7%) die een vervolg contactmoment aangeboden krijgen. Binnen de GGZ Kinderen en Jeugd Rivierduinen Leiden In dit onderzoek is er gekeken naar de groep nieuwe aanmeldingen bij GGZ Kinderen en Jeugd Rivierduinen in Leiden (vroeger Rijngeestgroep Kinderen en Jeugd) die de diagnose ADHD gekregen hebben in Er waren 25 kinderen, 4,2% van alle aanmeldingen die de diagnose ADHD gekregen hebben. De verwijzingen verliepen in 72% van de gevallen via Bureau Jeugdzorg(BJZ) en in 28% via de huisarts. De gemiddelde duur van aanmelding bij de GGZ tot diagnose bedroeg bijna 9 maanden. Gemiddeld waren er 7 contactmomenten met een spreiding tussen 4 en 13 contactmomenten. De groep die onderzocht is bestaat uit 6 meisjes en 19 jongens. De verhouding meisjes: jongens is 1: 3. Bij aanmelding is de gemiddelde leeftijd van de kinderen 9 jaar waarvan de jongste 5 jaar, en de oudste 15 jaar is. Bij meer dan de helft(56%) van de kinderen werd het vermoeden, van ADHD, benoemd in de verwijzing. Helaas is het moeilijk gebleken om vanuit het dossieronderzoek een uitspraak te doen, over de rol van de jeugdarts in het verwijstraject naar de GGZ. Van de 25 dossiers is de jeugdarts 4

5 éénmaal genoemd in een verslag van BJZ. Er zijn geen directe verwijzingen van een jeugdarts. Op basis van onderzoek elders(4) wordt aangenomen dat 3-5% van de kinderen onder 16 jaar aan ADHD lijdt. Met gebruik van populatie cijfers van de GGD ZHN is de schatting dat 958 kinderen onder de 16 jaar in de Leidse regio aan ADHD lijden(3% van kinderen). Op basis van de beschikbare schatting lijkt er in deze regio geen sprake te zijn van overdiagnostiek maar eerder van onderdiagnostiek. Conclusie De Jeugdarts heeft een rol in het signaleren en verwijzen bij een vermoeden van ADHD. Hoe belangrijk deze rol precies is in het verwijzen naar de Jeugd-GGZ is niet duidelijk geworden in dit onderzoek. Wel is duidelijk dat BJZ een belangrijke rol heeft in het verwijzen naar de Jeugd-GGZ. De gemiddelde leeftijd bij aanmelding bij GGZ Kinderen en Jeugd Rivierduinen Leiden was 9 jaar en dit zou pleiten voor een vervolg contactmoment bij de jeugdarts bij kinderen met ADHD symptomen die na onderzoek groep 2 (nog) niet verwezen zijn. De diagnostiek duurde lang binnen de Jeugd-GGZ, het duurde gemiddeld 9 maanden en er waren gemiddeld 7 contactmomenten. Bij meer dan de helft van de kinderen die de diagnose ADHD kregen was er al een vermoeden van ADHD bij aanmelding en werd het ook genoemd door de verwijzer. Op basis van de beschikbare schatting lijkt er in deze regio geen sprake te zijn van overdiagnostiek maar eerder van onderdiagnostiek. Aanbevelingen 1. Het is belangrijk dat er goed geregistreerd wordt op het JIS formulier door jeugdartsen na PGO groep Er moet nauwkeurig gesignaleerd en doorverwezen worden bij een vermoeden van ADHD. 3. Een landelijk JGZ protocol vermoeden ADHD moet ontwikkeld worden. 4. Kinderen met ADHD symptomen die na PGO groep 2 (nog) niet verwezen worden moeten een vervolg contactmoment bij de jeugdarts krijgen. 5. In dit onderzoek is de rol van de Jeugdarts en Jeugdgezondheidszorg in de verwijzingen naar de Jeugd-GGZ onvoldoende duidelijk geworden. Een longitudinale studie zal het verwijstraject beter in kaart kunnen brengen. 6. Een goede afstemming van de Jeugd-GGZ met BJZ is van belang om de verwijzingen zo soepel mogelijk te laten verlopen. Het is belangrijk om te streven naar een goede samenwerking zodat het zo min mogelijk belastend is voor kind en ouders en dubbele diagnostiek vermeden wordt. 7. Het zou goed zijn als er kritisch gekeken wordt naar de hoeveelheid diagnostiek binnen de Jeugd GGZ bij kinderen met een vermoeden van ADHD. Tevens moet er nagedacht worden hoe er efficiënter gewerkt kan worden omdat de variëteit groot is in het aantal onderzoeksmomenten. Het werken volgens de nieuwe Multidisciplinaire Richtlijn: Diagnostiek en behandeling ADHD bij Kinderen en Jeugd Kan hierin verbetering brengen. 5

6 1. Inleiding Vanaf eind 2003 werk ik als arts Jeugdgezondheidszorg zowel bij de GGD als bij de GGZ Kinderen en Jeugd Rivierduinen (destijds Rijngeestgroep). Dat betekent dat ik zowel binnen een eerstelijns instelling als in een tweedelijns instelling werk. Bij de GGD werk ik bij GGD Zuid-Holland Noord(ZHN) in Voorhout en Rijnsburg. Bij de GGZ Kinderen en Jeugd Rivierduinen werk ik in Leiden. Binnen de GGZ zie ik veel kinderen met ADHD en regelmatig viel het mij op dat de ouders en kinderen een lang traject doorlopen hadden voordat de diagnose ADHD gesteld werd en er met de behandeling begonnen werd. Vanuit mijn ervaring groeide mijn interesse in het verwijstraject. Bij TNO Kwaliteit van Leven was een lopend onderzoek gefinancierd door het OGZ fonds optimalisatie van het verwijstraject van kinderen met ADHD met behulp van een simulatiemodel in de regio Leiden. B.Bakker heeft in 2004 een scriptie geschreven met als titel: Hoe effectief is de JGZ? Preventieve interventies door de JGZ bij 47 kinderen met ADHD in Delft e.o. (2) In mijn werk bij de GGD Zuid Holland Noord in de Duin en Bollenstreek verwijs ik soms kinderen met een vermoeden van ADHD naar Kinderen en Jeugd GGZ, afdeling Katwijk. De Jeugdgezondheidszorg heeft een taak vroegtijdig te problemen te signaleren bij (risico) kinderen en te verwijzen. Zo ook bij kinderen met een aandachtstekortstoornis (afgekort ADHD). In de Nota Lokaal Gezondheidsbeleid Leiden (16) wordt de taak van de JGZ van de GGD als volgt genoemd: JGZ Individuele zorg voor de gehele populatie: De JGZ onderzoekt kinderen een aantal keren tijdens de schoolperiode. Als daarbij een lichamelijk of geestelijk probleem is vastgesteld, volgt een gericht advies. Dit draagt bij aan een zo goed mogelijke ontwikkeling van kinderen. Er staan nog meer taken van de JGZ genoemd in de nota. In deze scriptie wil ik kijken welke rol de Jeugdgezondheidszorg, of nog specifieker de jeugdarts gespeeld heeft in het verwijstraject rondom ADHD in de regio Leiden. Ik zou ook een beeld willen krijgen van de gehele populatie van kinderen in de Leidse regio. Met gebruik van cijfers uit de literatuur zou ik willen kijken of dit ook overeenkomt met de te verwachte hoeveelheid kinderen met ADHD in deze regio. 6

7 1.1 Achtergrond: In 2000 is in de regio Leiden na multidisciplinair overleg een regionaal protocol opgesteld. Hierin wordt een beperkte richtlijn gegeven voor diagnostiek en behandeling en worden vooral de verwijsmogelijkheden binnen de regio samengevat. De Stuurgroep Circuit Kinder en Jeugd van de Regionale Commissie Gezondheidszorg Zuid Holland Noord constateerde dat genoemd protocol onvoldoende effect heeft gehad op verbetering van het traject van signalering, diagnostiek en behandeling. Al snel bleek er onvoldoende draagvlak te zijn voor het protocol. Daarnaast bestaat er meer behoefte aan meer afstemming op het gebied van preventie, diagnostiek en behandeling. In 2003 heeft de Stuurgroep het zorgtraject ADHD benoemd als een onderwerp dat hoge prioriteit dient te krijgen. In de startnotitie van het Circuit Kinder- en Jeugdzorg wordt het verwijstraject ADHD genoemd als project om op te pakken. Een citaat uit de startnotitie: Men is van mening dat dit onderwerp een hoge prioriteit dient te krijgen. In vrijwel alle compartimenten is men erbij betrokken, maar de feitelijke zorg is door onvoldoende afstemming nog onder de maat. Het voornaamste knelpunt is de diagnostiek. Daarom is in 2003 een werkgroep ADHD opgericht. De volgende instanties worden in deze werkgroep vertegenwoordigd: Bureau Jeugdzorg, GGD Zuid- Holland Noord, Kinderen en jeugd Rivierduinen, Curium, Maatschap Kinderartsen Rijnland ziekenhuis en TNO Preventie en Gezondheid. Door leden van de werkgroep ADHD is een Voorstel Zorgtraject ADHD in Zuid-Holland Noord geschreven op 29 maart 2004(zie bijlage). Hier wordt de huidige situatie in de regio beschreven met de knelpunten. Er zijn verschillende instanties betrokken bij het zorgtraject voor kinderen met ADHD. Het zorgtraject is nu onoverzichtelijk, voor zowel cliënten als het werkveld. Het stellen van de diagnose gebeurt bij de verschillende instanties, op verschillende wijzen. Ook op het gebied van preventie en follow-up ontbreekt afstemming. Er is een voorstel om een Multidisciplinair diagnostisch team (MDT) op te richten naar het model van het ADMIT (ADHD Multidisciplinair Team) in Delft. In de scriptie van B.Bakker beschrijft zij het ADMIT team in Delft(2). 7

8 1.2 Landelijke ontwikkelingen: 1.2 a. Wet op de Jeugdzorg Binnen de Jeugdzorgketen hebben de afgelopen jaren in het teken gestaan van voorbereidingen, op een nieuwe wet op de Jeugdzorg. Deze wet zou in eerste instantie per 1 januari 2004 van kracht zijn. De nieuwe wet zou gevolgen hebben voor het verloop van verwijzigingen binnen de Jeugdzorgketen en het zou ook financiële consequenties met zich mee brengen. Eind 2003 is de invoering van de nieuwe wet uitgesteld. Per 1 januari 2005 is de nieuwe wet op de Jeugdzorg ingegaan. BJZ is er voor alle vragen of problemen rond opvoeding en opgroeien zo formuleert BJZ Zuid Holland het op hun website. Paraaf 2 artikel 5 van de wet op de Jeugdzorg(24) 22 april 2004 formuleert de taken van BJZ als volgt: De stichting heeft tot taak te bezien of een cliënt zorg nodig heeft in verband met opgroei-, opvoedings- of psychiatrische problemen, dan wel in verband met problemen van een cliënt, niet zijnde een jeugdige, die het onbedreigd opgroeien van een jeugdige belemmeren. De Kinder- en Jeugdafdelingen van de ambulante GGZ maken deel uit van het totaal van de Jeugdzorgketen. De wet op de Jeugdzorg vormt de kapstok van deze keten en brengt alle vormen van jeugdzorg samen, ook als deze onder de AWBZ valt. Zo is in het ontwerp Indicatiebesluit opgenomen dat het bureau jeugdzorg ook indiceert voor alle Jeugd-GGZ.Het bureau indiceert uit oogpunt van integraliteit voor alle vier onderscheiden "groepen Jeugdzorg": Jeugdzorg die valt onder de Wet op de Jeugdzorg geestelijke gezondheidszorg voor jeugdigen die valt onder de AWBZ zorg voor verstandelijk gehandicapte jeugdigen die valt onder de AWBZ de Jeugdzorg die valt onder de Beginselenwet justitiële jeugdinrichtingen In deze scriptie beperk ik mij tot de tweede genoemde taak van BJZ, het indiceren van geestelijke gezondheidszorg voor jeugdigen. In principe moeten alle verwijzingen voor zorg binnen de jeugdzorg via BJZ lopen. Als ouders vragen hebben over opvoeding en/of een vermoeden hebben, dat hun kind ADHD heeft, dan kunnen ouders zich aanmelden bij BJZ. Andere instanties zoals scholen, huisartsen, schoolbegeleidingsdienst, de jeugdgezondheidszorg en kinderartsen of andere specialisten kunnen verwijzen naar BJZ. De wet heeft wel een uitzondering ingebouwd dat een (huis)arts direct naar de GGZ kan verwijzen. (De Uitvoeringswet op de jeugdzorg hoofdstuk 5, artikel 10 de rechtstreekse verwijzing naar de GGZ.) Ik wil graag inzicht krijgen in wie de verwijzers zijn naar de GGZ. Hoe vaak loopt een verwijzing in deze regio via BJZ? Hoe loopt het traject van BJZ naar de GGZ in onze regio? 8

9 1.2 b. Wachtlijstproblematiek: Landelijk zijn de wachtlijsten voor zorg regelmatig in het nieuws en hier is veel aandacht voor. Als er wachtlijsten zijn bij Bureau jeugdzorg of bij Kinderen en jeugd GGZ Rivierduinen dan zal dat invloed hebben op de duur van het verwijstraject. Het terugdringen van de wachtlijsten is een continue speerpunt binnen Kinderen en jeugd GGZ Rivierduinen. De treeknormen worden hierbij als uitgangspunt gehanteerd. Verschillende belangenpartijen in de gezondheidszorg hebben bepaald welke wachttijd in hun ogen maatschappelijk nog als aanvaardbaar kan worden gezien en dit worden de treeknormen genoemd. (zie bijlage over treeknormen). De huidige treeknormen ("zogenaamd geaccepteerde" maximale wachttijden) zijn door de zorgaanbieders en zorgverzekeraars opgesteld. De normen zijn per wachtfase opgesteld: - van aanmelding tot eerste intake gesprek: is de treeknorm 4 weken - de periode van de intake mag 4 weken duren (80% zou binnen 3 weken afgerond moeten zijn) - de periode tussen einde intake en start behandeling mag ambulant 6 weken duren ( 80% binnen 4 weken) Het terugdringen van de wachtlijsten was één van de hoofdprioriteiten voor Door verschillen in definities en registratie is het nog niet gelukt een goed inzicht te krijgen in de feitelijke wachttijden. Op dit moment wordt het computer systeem Psygis gebruikt voor cliënten registratie. Door verbetering van het programma en door scholing van de medewerkers kan het systeem steeds beter gebruikt worden om inzicht te geven in de wachttijden en het verloop van een diagnostisch traject of behandeling. In dit onderzoek wil ik inzicht krijgen in de duur van het traject binnen onze GGZ instelling in het jaar GGZ Nederland heeft recent aangegeven, dat zij vermoeden, dat de wachtlijsten voor Jeugd-GGZ weer gaan toenemen de komende tijd. (Persbericht 27 april 2005). Dit komt doordat VWS bij de invoering van de Wet op de jeugdzorg een te groot gedeelte van het budget voor jeugd-ggz heeft overgeheveld naar de bureaus jeugdzorg. VWS verwachtte dat driekwart van de kinderen die bij de Jeugd-GGZ terecht komen door bureau jeugdzorg zijn doorverwezen en een kwart door de huisarts. In werkelijkheid ligt die verhouding precies andersom. De Jeugd-GGZ moet voor de kinderen die via de huisarts aangemeld worden meer diagnostiek verrichten dan bij een kind dat via bureau jeugdzorg binnenkomt. Met dit onderzoek zou er meer duidelijkheid kunnen komen over hoeveel procent van de kinderen door BJZ worden verwezen naar onze instelling en hoeveel procent door een (huis)arts in het jaar Landelijke cijfers over het jaar 2003 tonen aan dat 43% van de verwijzingen naar de Jeugd-GGZ via de huisarts lopen(19). 9

10 Het aantal verwezen kinderen door de jeugdarts komt hier niet afzonderlijk in naar voren. Peter Dijkshoorn heeft vanuit de praktijk aanbevelingen gedaan om de wachtlijsten weg te werken en de kwaliteit te verbeteren binnen de GGZ (7). Hij doet de aanbeveling dat diegene die de intake doet ook de behandelaar zou moeten zijn. Dit bespaart tijd en voor kind en ouder betekent het een hulpverlener minder. Tevens geeft hij aan dat er kritisch gekeken kan worden naar de hoeveelheid onderzoek die binnen de GGZ gedaan wordt. Hij heeft gekeken naar de kinderen bij wie psychologisch onderzoek gedaan is en in hoeverre de uitslag van het onderzoek anders was dan de hypothese van het onderzoek. In 80% van de gevallen bevestigde het onderzoek de hypothese voor het onderzoek. 1.2.c De ontwikkeling van een Landelijke Multidisciplinaire richtlijn ADHD Op advies van de Gezondheidsraad over de diagnostiek en behandeling van ADHD aan de Minister van Volksgezondheid, Welzijn en Sport (VWS) is de Multidisciplinaire Richtlijn: Diagnostiek en behandeling ADHD bij kinderen en jeugd geschreven(15). De belangrijkste aanbevelingen uit het advies zijn het opstellen van een richtlijn voor diverse beroepsgroepen en onderzoek doen naar de huidige praktijk. Het concept ervan is verschenen in maart 2005 en de definitieve richtlijn verschijnt in oktober De richtlijn is geschreven onder auspiciën van de Landelijke Stuurgroep Multidisciplinaire Richtlijnontwikkeling in de GGZ. Verschillende organisaties, beroepsverenigingen en cliënten/familieorganisaties zijn er bij betrokken geweest. 10

11 1.3 De Globale probleemstelling Er zijn verschillende instanties betrokken bij het zorgtraject voor kinderen met ADHD. Het zorgtraject is nu onoverzichtelijk, voor zowel cliënten als het werkveld. Het stellen van de diagnose gebeurt bij de verschillende instanties, op verschillende wijzen(9). Ook op het gebied van preventie en follow-up ontbreekt afstemming. Uit onderzoek van Donker et al(8) in Noordoost-Nederland blijkt dat meer dan de helft van de kinderen en adolescenten in hun onderzoek methylfenidaat (ADHD medicatie behandeling) voorgeschreven krijgen van de huisarts zonder dat zij naar specialistische hulp verwezen waren. Volgens Klasen en Verhulst(12) is dit een zorgelijke en ongewenste situatie. Zij geven aan dat als er thuis en op school aanwijzingen zijn voor ADHD kinderen en adolescenten verwezen moeten worden voor specialistische zorg, deze aanbeveling komt overeen met de herziene Europese richtlijnen(22). In de regio Leiden worden kinderen met een vermoeden van ADHD naar verschillende instanties verwezen. Een deel van de kinderen wordt door de schoolbegeleidingsdienst of de huisarts verwezen naar de kinderarts. Dit betreft in het Rijnlandsziekenhuis 5 tot 10 kinderen per jaar. De kinderartsen doen zelf geen diagnostiek maar verwijzen door naar BJZ of naar de neuropsycholoog. Een deel van de diagnostiek in de regio voor kinderen met verdenking op ADHD kan ook bij de vrijgevestigde psychiaters plaats vinden. Curium is een Academisch Centrum voor Kinder- en Jeugdpsychiatrie in Oegstgeest. Curium is bestuurlijk verweven met het Leids Universitair Medisch Centrum (LUMC). Op de website van Curium wordt aangegeven dat kinderen met ADHD ook terecht kunnen voor verder onderzoek. In de praktijk blijkt dat er een redelijke lange wachtlijst is en als er sprake is van alleen vermoeden van ADHD er regelmatig verwezen wordt naar kinderen en jeugd Rivierduinen. Een deel van de kinderen wordt bij Kinderen en jeugd Rivierduinen onderzocht. Met dit onderzoek wil ik in kaart brengen hoe het binnen de GGZ Kinderen en Jeugd Rivierduinen verloopt. (Zie bijlage Diagnostisch Traject ADHD E.v.d.Akker 2004). Volgens dit document worden er van 250 nieuwe aanmeldingen bij Curium in de polikliniek Oegstgeest ongeveer in 15% (45 gevallen per jaar) de diagnose ADHD gesteld. De signalering van ADHD zal voornamelijk gedaan worden door ouders/verzorgers en leerkrachten. Het doorverwijzen voor diagnostiek zal vaak door interne begeleiders, schoolbegeleidingsdienst, Bureau Jeugdzorg, artsen werkzaam in de Jeugdgezondheidszorg, huisartsen, kinderartsen en kinderneurologen gedaan worden. Bureau Jeugdzorg is er voor alle vragen of problemen rondopvoeding en opgroeien. Kinderen en jongeren tot 18 jaar en ook hun ouders kunnen er terecht. Voor Bureau Jeugdzorg is geen verwijzing nodig. Jongeren of ouders kunnen zich telefonisch aanmelden. Na aanmelding en screening stelt BJZ een indicatie voor de aangewezen hulpvorm. Bij een zeer sterk vermoeden dat het om ADHD gaat kan er een directe doorverwijzing plaats vinden, hetgeen betekent dat er bij de telefonische aanmelding bij BJZ en na overleg met de GGZ aanmeldcoördinator direct wordt doorverwezen naar de GGZ. In andere gevallen vindt er een reguliere screening plaats. Na de screening wordt de cliënt besproken in de indicatiecommissie van BJZ, waar ook de GGZ 11

12 vertegenwoordigd is. Vaak wordt er dan bij de GGZ een Diagnostiek en Indicatie(D&I) onderzoek aangevraagd. Dit stroomdiagram laat het verwijstraject via BJZ zien naar de kinder en jeugd GGZ. Verwijstraject via BJZ Telefonische aanmelding Directe doorverwijzing Curium GGZ Bureau Jeugdzorg Rijngeestgroep screening D&I oz 1.4 GGD Zuid-Holland Noord De Gemeenschappelijke Gezondheidsdienst Zuid-Holland Noord (GGD ZHN) is de gezondheidsdienst van 22 gemeenten met in het totaal ca inwoners. De GGD houdt zich bezig met de zorg voor de gezondheid van de bevolking in de regio en adviseert de gemeentebesturen daarover. De gemeenten variëren sterk in grootte: van Valkenburg met ruim inwoners tot Leiden met ongeveer inwoners. Het werkgebied van de GGD Zuid-Holland Noord bestaat uit de volgende gemeenten: Alkemade, Alphen aan den Rijn, Hillegom, Jacobswoude, Katwijk, Leiden, Leiderdorp, Liemeer, Lisse, Nieuwkoop, Noordwijk, Noordwijkerhout, Oegstgeest, Rijnsburg, Rijnwoude, Sassenheim, Ter Aar, Valkenburg, Voorhout, Voorschoten, Warmond en Zoeterwoude. De afdeling Jeugdgezondheidszorg is één van de afdelingen van de GGD. De Jeugdgezondheidszorg heeft meerdere groepsgerichte activiteiten maar in het kader van dit onderzoek wordt gekeken naar de individuele contacten. In groep 2 wordt er een periodiek geneeskundig onderzoek (PGO) aan alle kinderen in de regio aangeboden. In groep 7 vindt er een screening plaats en in klas 2 van de middelbare school vindt er ook een PGO plaats. Bij PGO groep 2 12

13 onderzoekt de jeugdarts alle kinderen terwijl dit niet zo is in groep 7 en klas 2. In dit onderzoek is er voor gekozen om onderzoek te doen naar het signaleren en doorverwijzen van kinderen met een vermoeden van ADHD door de jeugdarts bij PGO groep 2. Binnen de JGZ 4-19 jaar van de GGD wordt bij PGO groep 2 gebruik gemaakt van een ouderlijst die voor een deel gebaseerd is op de LSPPK (Landelijke Signaleringshulp Psychosociale Problematiek bij Kinderen, zie bijlage vragenlijst PGO groep2). Tevens worden de kinderen door de assistent gezien die een audiogram maakt, het visus onderzoek verricht en gewicht en lengte opmeet. De jeugdarts neemt een anamnese af, voert lichamelijk onderzoek uit en doet onderzoek naar de motorische ontwikkeling van het kind. Naar aanleiding van de bevindingen worden er adviezen gegeven, een vervolg afspraak gemaakt of er vindt een verwijzing plaats naar een andere instantie. Met de toestemming van ouders volgt er een nabespreking met de leerkracht van het kind. 1.5 GGZ Kinderen en Jeugd Rivierduinen De Rijngeestgroep is in 1999 ontstaan vanuit een fusie van: de vroegere RIAGG, Langeveld en Endegeest. Kinderen en Jeugd De Rijngeestgroep is een tweedelijns voorziening gericht op kinderen en jeugdigen bij wie sprake is van psychiatrische stoornissen, dat wil zeggen stoornissen waarbij zowel biologische, psychologische als sociaal/culturele factoren een rol spelen. Deze stoornissen vallen binnen de DSM IV classificatie. De Rijngeestgroep Kinderen en Jeugd heeft als verzorgingsgebied Zuid-Holland Noord. In deze regio wonen ongeveer personen. Hiervan is ruim 22% ( ) jonger dan 18 jaar. De eenheid Kinderen en jeugd heeft 3 subregionale teams: Leiden en omstreken, Rijnstreek en Duin & Bollenstreek(10). Per 1 januari 2005 is Kinderen en Jeugd Rijngeest Groep samengevoegd met het Circuit Kinderen en Jeugd GGZ Midden-Holland en samen vormen deze een nieuwe eenheid GGZ Kinderen en Jeugd Rivierduinen. De GGZ Kinderen en Jeugd Rivierduinen locatie Leiden is gehuisvest in Rijnveste aan de Albinusdreef in Leiden. In hetzelfde gebouw is de hoofdvestiging van Bureau Jeugdzorg Zuid-Holland regio Rijnland gevestigd. Regio Rijnland van Bureau Jeugdzorg heeft een dependance in Katwijk en in Alphen aan de Rijn. De eerste gesprekken met cliënten bij BJZ vinden altijd plaats in Leiden ongeacht of de cliënt in Alphen aan de Rijn woont, Katwijk of Leiden. Verdere gesprekken kunnen plaats vinden in de dependances. De GGD Zuid-Holland Noord heeft hetzelfde gebied als Bureau Jeugdzorg Rijnland. De GGD ZHN heeft een vestiging in Alphen en Katwijk. De GGD ZHN is ontstaan na een fusie met de voormalige GGD in Alphen en de voormalige GGD in de Duin en Bollenstreek. 13

14 1.6 Beschrijving van het traject binnen de GGZ Kinderen en Jeugd Rivierduinen 1 : Hoe het traject binnen de GGZ Kinderen en Jeugd Rivierduinen verloopt wordt nauwkeurig beschreven in het document Kinder- en jeugd GGZ Rijngeest Groep: van aanmelding tot en met uitschrijving februari 2003(14). Volgens de verwijsafspraken ADHD (januari 2003, zie bijlage) zijn de verwijscriteria naar GGZ Kinderen en Jeugd Rivierduinen als volgt: Onderstaande klachten moeten langer dan 6 maanden bestaan: - onvoldoende mogelijkheden om aandacht bij taken of opdrachten te houden en/of - aanhoudend onrustig gedrag of motoriek en/of - storende impulsiviteit én - problemen uiten zich op meer dan één terrein (b.v. thuis en op school) én - symptomen/beperkingen zijn reeds aanwezig voor het 7 e levensjaar én - aanvullende informatie beschikbaar (bij voorkeur van jeugd-/schoolarts of schoolbegeleidingsdienst) of - 1 e lijnshulpverlening heeft geen verbetering opgeleverd Binnen de GGZ Kinderen en Jeugd Rivierduinen, één van de GGZ instanties in de regio, vindt na aanmelding van een kind onder verdenking van ADHD allereerst een O(nderzoek)-A(dvies) gesprek plaats met het kind en de ouders, de resultaten hiervan worden besproken in een OA staf. Indien het kind voor verdere diagnostiek in aanmerking komt vindt allereerst de intake plaats (kan uit meerdere sessies bestaan) en vervolgens psychiatrisch onderzoek, de resultaten worden besproken op een indicatie staf. Hierna vindt een adviesgesprek plaats met de ouders. Vervolgens wordt het kind terugverwezen naar Bureau Jeugdzorg voor verdere afhandeling. In 2003 was het zo dat het eerste gesprek bij de GGZ (vaak Onderzoek en Advies(O&A) gesprek) door een hulpverlener werd gedaan maar de verdere diagnostiek(de intake) weer door een andere hulpverlener. Zo ontstaat er intern nog een wachtlijst en een vertragend moment. Voor kind en ouders betekent het ook nog een hulpverlener erbij. Na de intake komen kinderen ook op een interne wachtlijst voor het kinderpsychiatrisch onderzoek ook dit kan een vertraging opleveren. Bij BJZ is er een hulpverlener, er is iemand die bij de GGZ een eerste gesprek voert, iemand anders doet de intake en er is een kinderpsychiatrisch onderzoek. Tijdens het hele traject hebben kind en ouders met minimaal 3 verschillende hulpverleners te maken gehad als de verwijzing via BJZ gelopen is. Als kinderen door de schoolbegeleidingsdienst gezien zijn en er een onderzoek plaats gevonden heeft hebben ouders ook daar hulpverleners gesproken. Na het O&A gesprek wordt er een verslag gemaakt en wordt het besproken in de O&A bespreking. Dit is een multidisciplinair overleg. 1 GGZ Kinderen en Jeugd Rivierduinen was vroeger Rijngeestgroep Kinderen en Jeugd 14

15 Deze bespreking kan leiden tot de volgende mogelijke vervolg routes: a. terugverwijzen b. doorverwijzen c. crisismanagement d. intake en diagnostiek e. behandelingen begeleiding Bij een groot gedeelte van de aangemelde cliënten wordt er een intake gedaan. In de intake kunnen de volgende onderzoeken aan de orde zijn: - algemeen lichamelijk onderzoek van het kind - anamnese - ontwikkelingsanamnese - heteroanamnese ouders - biografie van de ouder (in enkele gevallen) - observatie van het kind - (neuro) psychologisch onderzoek - psychiatrisch onderzoek - orthopedagogisch onderzoek - schoolobservatie - schoolinformatie - systeemobservatie De uitkomsten van betreffende onderzoeken worden opgenomen in het intake verslag. Hierna volgt een multidisciplinair overleg en het doel van het overleg is het tot stand komen van een diagnose en eventueel het vervolgtraject te bepalen. Als er behandeling volgt dan zal de hulpverlener die met het cliënt(systeem) verder gaat in overleg een behandelplan opstellen. Er zijn verschillende vormen: individuele begeleiding, psychotherapie, farmacotherapie, psychomotore-therapie en ouderbegeleiding. Zie ook het Zorgprogramma ADHD dat in ontwikkeling is(13, bijlage). 1.7 ADHD Volgens de DSM-IV classificatie dient een deel van de symptomen voor het zevende levensjaar aanwezig te zijn. Toch staat voor de meeste onderzoekers vast dat ADHD al vóór de leeftijd van 6 jaar als volwaardig syndroom bestaat(17). De Gezondheidsraad hanteert de leeftijd van 5 jaar waaronder de diagnose ADHD alleen in voorlopige zin gesteld mag worden (1). De DSM-IV kent drie specifieke subtypen: het overwegend hyperactief-impulsief type, het overwegend aandachtszwakke type, en het gecombineerde sub-type. Er bestaat ook een rest groep voor patiënten bij wie er sprake is van ADHD symptomen maar niet zo ernstig dat wordt voldaan aan de criteria voor ADHD (subthreshold ADHD). 15

16 Als hier gesproken wordt over ADHD dan gaat het om die kinderen die voldoen aan de criteria van de DSM-IV. Hier volgen de criteria: DSM-IV-TR criteria Aandachtstekortstoornis met hyperactiviteit A. Ofwel (1), ofwel (2) (1) Zes (of meer) van de volgende symptomen van aandachtstekort zijn gedurende ten minste zes maanden aanwezig geweest in een mate die onaangepast is en niet past bij het ontwikkelingsniveau: Aandachtstekort (a) slaagt er vaak niet in voldoende aandacht te geven aan details of maakt achteloos fouten in schoolwerk, werk of bij andere activiteiten (b) heeft vaak moeite de aandacht bij taken of spel te houden (c) lijkt vaak niet te luisteren als hij/zij direct aangesproken wordt (d) volgt vaak aanwijzingen niet op en slaagt er vaak niet in schoolwerk, karweitjes af te maken of verplichtingen op het werk na te komen (niet het gevolg van oppositioneel gedrag of van het onvermogen om aanwijzigen te begrijpen) (e) heeft vaak moeite met het organiseren van taken en activiteiten (f) vermijdt vaak, heeft een afkeer van of is onwillig zich bezig te houden met taken die een langdurige aandacht (langdurige geestelijke inspanning) vereisen (zoals school- of huiswerk) (g) raakt vaak dingen kwijt die nodig zijn voor taken of bezigheden (bijvoorbeeld speelgoed, huiswerk, potloden, boeken of gereedschap) (h) wordt vaak gemakkelijk afgeleid door uitwendige prikkels (i) is vaak vergeetachtig bij dagelijkse bezigheden (2) zes (of meer) van de volgende symptomen van hyperactiviteit-impulsiviteit zijn gedurende ten minste zes maanden aanwezig geweest in een mate die onaangepast is en niet past bij het ontwikkelingsniveau: Hyperactiviteit (a) beweegt vaak onrustig met handen of voeten, of draait in zijn/haar stoel (b) staat vaak op in de klas of in andere situaties waar verwacht wordt dat men op zijn plaats blijft zitten (c) rent vaak rond of klimt overal op in situaties waarin dit ongepast is (bij adolescenten of volwassenen kan dit beperkt blijven tot subjectieve gevoelens van rusteloosheid) (d) kan moeilijk rustig spelen of zich bezighouden met ontspannende activiteiten (e) is vaak "in de weer" of "draaft maar door" (f) praat vaak aan een stuk door Impulsiviteit (g) gooit het antwoord er vaak al uit voordat de vragen afgemaakt zijn (h) heeft vaak moeite op zijn/haar beurt te wachten (i) verstoort vaak bezigheden van anderen of dringt zich op (bijvoorbeeld mengt zich zomaar in gesprekken of spelletjes) B. Enkele symptomen van hyperactiviteit-impulsiviteit of onoplettendheid die beperkingen veroorzaken waren voor het zevende jaar aanwezig. C.Enkele beperkingen uit de groep symptomen zijn aanwezig op twee of meer terreinen (bijvoorbeeld op school {of werk} en thuis). D.Er moeten duidelijke aanwijzingen van significante beperkingen zijn in het sociale, school- of beroepsmatig functioneren. E. De symptomen komen niet uitsluitend voor in het beloop van een pervasieve ontwikkelingsstoornis, schizofrenie of een andere psychotische stoornis en zijn niet eerder toe te schrijven aan een andere psychische stoornis (bijvoorbeeld stemmingsstoornis, angststoornis, dissociatieve stoornis of een persoonlijkheidsstoornis). Op basis van onderzoek wordt aangenomen dat 3-5% van de kinderen onder de 16 jaar lijdt aan ADHD(4). ADHD komt vaker voor bij jongens dan bij meisjes. Er zijn wel verschillende cijfers beschikbaar. De Gezondheidsraad (2000) spreekt over 2% van de kinderen in de leeftijd van 5 tot en met 14 jaar de ADHD hebben en in aanmerking komen voor een specifieke behandeling. In het concept van de multidisciplinaire richtlijn diagnostiek bij kinderen en jeugdigen 2005 wordt op basis van buitenlands onderzoek gesproken over 3-5% van de kinderen onder 16 jaar die ADHD hebben. In bevolkingsonderzoeken wordt gevonden dat 2 á 3 maal zoveel jongens als meisjes ADHD hebben, terwijl bij kinderen die in behandeling zijn het aantal jongens zelfs 5 maal groter is dan het aantal meisjes. Bij volwassenen met ADHD liggen de verhoudingen meer gelijk. 16

17 Er bestaat geen biologische of psychologische test met voldoende sensitiviteit en specificiteit om een bijdrage te leveren aan de klinische diagnostiek. Zoals bij alle psychiatrische syndromen wordt de diagnose gesteld op basis van het zorgvuldig in kaart brengen van klinische kenmerken zoals gerapporteerd door de ouders, de leerkrachten, het kind zelf en zoals geconstateerd via eigen waarneming. Daarbij kan eigen observatie in de spreekkamer teleurstellend weinig opleveren en observatie op school of thuis des te meer(6). Een beschrijving van het gedrag tijdens taakgerichte bezigheden die een beroep doen op de zelfcontrole en de concentratie levert belangrijke informatie op. Deze situatie doet zich meestal op school voor. Vandaar dat bij discrepanties tussen rapportage door ouders en leerkracht aan de schoolinformatie meer waarde moet worden toegerekend(21). Bij kinderen met ADHD is er vaak sprake van co-morbiditeit met andere psychiatrische problemen(17,18). In het bijzonder kan er sprake zijn van een gedragsstoornis of een oppositioneel-opstandige gedragsstoornis. Ook depressie en angst komen veel voor bij kinderen met ADHD. Dit onderzoek besteedt geen aandacht aan de co-morbiditeit. Een vraag die gesteld kan worden is: stellen wij te vaak de diagnose ADHD en is er dus sprake van overdiagnostiek en te vaak behandelen of missen wij de diagnose vaak. Buitelaar bespreekt deze vraag in een artikel en geeft aan dat er wat Europese landen betreft nog geen data bekend zijn(3,5). Er zijn aanwijzingen uit andere landen dat alleen een minderheid van de kinderen met ADHD herkend en behandeld worden(11, 23). In april 2005 verscheen in Medisch Contact een artikel waarin blijkt dat er grote regionale verschillen zijn in Nederland tussen voorschrijvers van methylfenidaat. Methylfenidaat is het middel van eerste keus bij de behandeling van ADHD. Methylfenidaat is een kort werkend middel. Recent is er ook een tablet methylfenidaat met verlengde afgifte beschikbaar in Nederland. Uit de cijfers van de Stichting Farmaceutische Kengetallen (SFK) van 2003 blijkt dat in de drie noordelijke provincies huisartsen verantwoordelijk waren voor gemiddeld 75 procent van de kosten voor methylfenidaat. In delen van Zuid- Holland, Brabant en Amsterdam ligt dat gemiddeld op 30 procent; hier is het aandeel van specialisten veel groter. Zij zeggen dat het niet duidelijk is of die verschillen terug te voeren zijn op inhoudelijke verschillen in het stellen van de diagnose en het uitvoeren van een behandeling, of op onder- of overdiagnostiek(9). Er zijn aanwijzingen dat ADHD bij kinderen ondergediagnosticeerd wordt en dat de mate waarin ouders het gedrag van hun kinderen als problematisch ervaren en bij de huisarts aandringen op een verwijzing in belangrijke mate bepaalt of een kind de weg vindt naar gespecialiseerde diagnostiek(20). 17

18 1.8 Doelstelling Het doel van het onderzoek is tweeledig: - De rol van de jeugdarts rondom het vermoeden van ADHD in beeld brengen en het aantal verwijzingen van de jeugdarts kwantificeren in Leiden in een bepaald schooljaar. - Het in kaart brengen van de duur van het onderzoek naar ADHD en het aantal contactmomenten binnen de GGZ Kinderen en Jeugd Rivierduinen. 1.9 Vraagstelling Het doel van het onderzoek is om een beeld te krijgen van de rol van de jeugdarts in het signaleren en doorverwijzen bij een vermoeden van ADHD bij een kind. De volgende vragen zijn van belang. 1. Bij de GGD ZHN: - Hoeveel kinderen zijn er gezien voor PGO groep 2 in het schooljaar 2003/2004? - Wat voor psychosociale problemen zijn er gesignaleerd bij deze groep kinderen? - Hoe vaak komen er in deze groep gedragsproblemen, hyperactiviteit, of psychische problemen voor? Er vanuit gaande dat als er een vermoeden van ADHD is dat er één of meerdere van deze kenmerken gesignaleerd zal zijn. - Van deze laatst genoemde kinderen, hoeveel zijn daar van doorverwezen op het moment van PGO groep 2 en naar welke instanties zijn zij doorverwezen? - Van deze groep hoeveel kinderen krijgen een vervolgcontact aangeboden? 2. Hoe vaak werd de jeugdarts bij de GGZ genoemd als verwijzer? Om duur van het onderzoek naar ADHD en het aantal contactmomenten binnen de GGZ Kinderen en Jeugd Rivierduinen in kaart te brengen zijn de volgende vragen van belang. 3. Bij de GGZ Kinderen en Jeugd Rivierduinen Leiden: - Hoeveel kinderen hebben in 2003 de diagnose ADHD gekregen? - Hoe liepen de verwijzingen in het jaar 2003? - Hoe lang heeft het traject geduurd binnen de instelling voordat er een diagnose bekend was en hoeveel contactmomenten waren er? - Wat was de verhouding jongens en meisjes en wat was de gemiddelde leeftijd in het jaar van aanmelden? - In hoeveel gevallen was er al een vermoeden van ADHD bij aanmelding? 4. Bij hoeveel kinderen in de regio zou er mogelijk ADHD voorkomen? - Hoeveel kinderen zijn er in deze regio in de leeftijd van 4 tot en met 18 jaar? - Op basis van cijfers uit de literatuur hoeveel kinderen met ADHD verwacht je in deze regio? Kunnen wij inzicht krijgen in het aantal kinderen in de regio die de diagnose ADHD krijgt en is dit wat je zou verwachten? 18

19 2. Opzet en methoden Het onderzoek is een beschrijvend onderzoek. Het onderzoek bestaat uit twee delen. Een deel van het onderzoek wordt gedaan door gebruik te maken van bestaande gegevens van de GGD ZHN en een deel vindt plaats binnen de GGZ. Onderzoeksdeel binnen de GGD ZHN In dit onderzoek is gebruik gemaakt van de JIS gegevens van het schooljaar De planning en uitvoering van de individuele contacten gebeurt per schooljaar. De gegevens van de kinderen die gezien worden zijn daarom per schooljaar verwerkt en geanalyseerd en niet per kalenderjaar. Na het PGO groep 2 onderzoek door de assistente en de jeugdarts wordt er een JIS formulier ingevuld, dit is een registratie formulier waar de bevindingen tijdens het onderzoek op aangegeven worden. De jeugdarts kan allerlei verschillende bevinden registreren. Tevens kan er aangeven worden of er een advies gegeven is, een vervolgcontact plaats zal vinden of een verwijzing gedaan is. De bevindingen die in het kader van dit onderzoek van belang zijn vallen onder het kopje psychosociaal (zie JIS formulier in bijlage). Onder het kopje psychosociaal zijn weer 14 blokjes die aangekruist kunnen worden, dit zijn de volgende: - gedragsproblemen - hyperactiviteit - opvoedproblemen - gezinsproblemen - mishandeling/verwaarlozing - leerproblemen - schoolverzuim - psychische problemen - gepest worden - slaapproblemen - eetproblemen - genotmiddelen problemen - seksualiteitsproblemen - anders De volgende cijfers zijn verzameld van Leiden voor het schooljaar : 1. Aantal kinderen die een PGO groep 2 hebben gehad. 2. Aantal kinderen met psychosociale problemen met een uitsplitsing om wat voor problemen het gaat. 3. Aantal kinderen met één of meerdere bevindingen voor gedragsproblemen, hyperactiviteit of psychische problemen? 4. Aantal van de laatst genoemde kinderen die doorverwezen zijn en naar welke instantie zij zijn doorverwezen. 5. Aantal kinderen met één of meerdere bevindingen voor gedragsproblemen, hyperactiviteit of psychische problemen die een vervolgcontact hebben gekregen en als nog verwezen zijn. 19

20 Ook was het aantal kinderen en jongeren in de regio met als peildatum 1 januari 2004 (gegevens afkomstig van de GGD Zuid-Holland Noord) in de leeftijd van 4 tot en met 16 jaar van belang. Er is voor gekozen om de cijfers van de jongeren tot en met 16 jaar te nemen en niet tot en met 18 jaar omdat de cijfers uit onderzoek bekend zijn voor jongeren tot en met 16 jaar. Ik heb gezocht naar een protocol over hoe te handelen bij een vermoeden van ADHD. Ik heb geen protocol gevonden van GDD ZHN die in de hele GGD toegepast wordt. Deel binnen de GGZ Kinderen en Jeugd Rivierduinen Leiden Het onderzoek bestaat uit een dossier onderzoek binnen GGZ kinder en jeugd van cliënten die zich in 2003 hebben aangemeld en die de diagnose ADHD hebben gekregen. Er zal teruggekeken worden naar welk traject zij doorlopen hebben. In eerste instantie wilde ik vanuit Psygis, het geautomatiseerde registratiesysteem van Rivierduinen, kijken naar de contactmomenten en het traject maar dit bleek niet volledig te zijn. Ik heb er voor gekozen om de informatie handmatig uit de dossiers te halen. Ik heb gebruik gemaakt van de journaalbladen waarop de contactmomenten genoteerd staan en van het verwijs materiaal van BJZ. Vanuit Psygis wilde ik de verwijzers achterhalen maar hier stond de jeugdarts niet vermeld als verwijzer. Ik heb toen gekozen om het vanuit de dossiers de verwijzers te achterhalen. Samenvattend: De onderzoekspopulatie is cliënten die zich in bij GGZ Kinderen en Jeugd Rivierduinen Leiden in 2003 aangemeld hebben en de diagnose ADHD gekregen hebben. Samenvattend zijn de onderzoekscriteria: - een aanmelding bij de GGZ Kinderen en Jeugd Rivierduinen Leiden in het jaar het gaat om een nieuwe aanmelding waarbij nog geen diagnose bekend is en die de diagnose ADHD krijgt. Voor het andere deel van het onderzoek is met behulp van de epidemioloog van de GGD ZHN gebruik gemaakt van bestaande cijfers. Dit zijn cijfers die verzameld zijn van de ingevulde JIS registratie formulieren. Tevens zijn er getallen gevraagd over het aantal kinderen in deze regio. 20

21 Wat is vastgelegd uit de dossiers van de GGZ: - Wie de verwijzer is. Bij een rechtstreekse aanmelding bij de GGZ staat het vermeld in het O&A verslag. Uit de stukken in het dossier is het duidelijk als BJZ de verwijzer is. - De datum van telefonische aanmelding bij BJZ voor zover deze te vinden was. - De datum van aanmelding bij de GGZ is de datum van D&I aanvraag genomen. - Bestaat er al een vermoeden was van ADHD of van iets anders. - Bij de verwijzing vanuit BJZ is gekeken hoeveel contactmomenten er bij BJZ zijn geweest. - Het aantal consulten binnen de GGZ. - De duur van onderzoek vanaf het moment van aanmelding door de huisarts of D&I aanvraag door BJZ tot het moment dat de diagnose bekend is. Dit moment is genomen als het advies gesprek omdat dit het moment is dat ouders de diagnose te horen krijgen. - Wat is de gemiddelde leeftijd in het jaar van aanmelden van kinderen die de diagnose ADHD krijgen? - Hoe is de verhouding jongens en meisjes bij de ADHD groep? 21

22 3. Resultaten en rapportage Rol jeugdarts 3.1 Hoe vaak signaleert de jeugdarts psychosociale problemen bij PGO 2: Resultaten in Leiden/Rijnstreek voor PGO groep 2 schooljaar In het schooljaar 2003 tot 2004 zijn er in Leiden 2304 groep 2 kinderen gezien. Deze kinderen worden opgeroepen voor onderzoek bij de JGZ van de GGD. Het periodiek geneeskundig onderzoek(pgo) in groep 2 wordt standaard aan alle kinderen in groep 2 aangeboden. Het is een gratis vrijwillig onderzoek. In principe geeft het een goed beeld de problematiek bij kinderen in groep 2 omdat bijna alle ouders gebruik maken van de mogelijkheid voor een onderzoek door de JGZ. Er is maar een kleine groep die niet verschijnt voor dit onderzoek: in 2003 in regio Leiden zijn er 3,1% van de ouders niet verschenen met hun kind en 0,2% heeft het onderzoek in groep 2 geweigerd. Na het onderzoek door de assistente en de jeugdarts wordt er een JIS formulier ingevuld, dit is een registratie formulier waar de bevindingen tijdens het onderzoek op aangegeven worden. De jeugdarts kan allerlei verschillende bevinden registreren. De bevindingen die in het kader van dit onderzoek van belang zijn vallen onder het kopje psychosociaal (zie JIS formulier in bijlage). Onder het kopje psychosociaal zijn weer 14 blokjes die aangekruist kunnen worden, dit zijn de volgende: - gedragsproblemen - hyperactiviteit - opvoedproblemen - gezinsproblemen - mishandeling/verwaarlozing - leerproblemen - schoolverzuim - psychische problemen - gepest worden - slaapproblemen - eetproblemen - genotmiddelen problemen - seksualiteitsproblemen - anders De volgende tabel laat zien hoe vaak de verschillende psychosociale problemen aangekruist zijn bij PGO groep 2. Opvoedproblemen worden in Leiden het meest aangekruist (bij 124 kinderen, 5,4%). Bij de registratie kan er zowel sprake zijn van opvoedproblemen als leerproblemen of iets anders. Tijdens het periodiek geneeskundig onderzoek(pgo) van alle groep 2 kinderen wordt in 1,7 procent van de kinderen hyperactiviteit gesignaleerd. Het totaal aantal kinderen dat gezien is door de jeugdartsen in Leiden is 2304 in het schooljaar In 3,4 procent van de kinderen heeft de jeugdarts 22

23 aangegeven op het registratie formulier dat er sprake is van gedragsproblemen, en in 3,6 procent van psychische problemen. Bevinding psychosociaal PGO groep 2 in Leiden - Jaar 2003/2004 (uitgedrukt als percentage van alle PGO s) Bevinding Aantal % gedragsproblemen 78 3,40 hyperactiviteit 40 1,70 opvoedproblemen 124 5,40 gezinsproblemen 95 4,10 mishandeling/verwaarlozing 3 0,10 leerproblemen 21 0,90 schoolverzuim 1 0,00 psychische problemen 82 3,60 gepest worden 2 0,10 slaapproblemen 35 1,50 eetproblemen 62 2,70 genotmiddelen problemen seksualiteitsproblemen 3 0,10 anders psychosociaal 71 3,10 Totaal aantal PGO's ,0 De risicogroep Als er specifiek gekeken wordt naar de groep kinderen die gedragsproblemen, hyperactiviteit of psychische problemen heeft In het schooljaar waren het er in Leiden 193 kinderen van de 2304 PGO s(8,4%). Wij gaan er vanuit dat er in deze groep mogelijk kinderen zijn die ADHD hebben. Wij noemen dit de risicogroep. 3.2 Verwijzingen door de jeugdarts na onderzoek in pgo groep 2: De volgende tabel laat zien hoeveel kinderen van de risicogroep (gedragsproblemen, hyperactiviteit of psychische problemen) verwezen zijn en waar zij naar toe verwezen zijn. In Leiden zijn er 14 kinderen van de 193 verwezen. Deze zijn verwezen naar het opvoedbureau, BJZ, jeugd GGZ, overige jeugdzorg (particulier) en een anders. Bij het invullen van het registratie formulier kan er maar één instantie worden ingevuld waar naar toe verwezen wordt. Het hoeven echter niet allemaal verwijzingen voor gedrag/hyperact/psychische problemen te zijn, omdat een deel van de kinderen met gedrag/hyperact/psychische problemen ook andere bevindingen voor het deelonderzoek psychosociaal hebben). 23

24 Verwijzing van kinderen met bevinding psychosociaal bij Gedrag/hyperactiviteit/psychische problemen bij PGO groep 2 in Leiden - jaar Verwijzing Aantal % Huisarts/specialist anders 1 7,10 paramedici opvoedbureau 4 28,60 BJZ 5 35,70 Jeugd GGZ(Rivierduinen/Curium) 2 overige jeugdzorg (part.) 2 14,30 Totaal ,00 Als er gekeken wordt naar de verwijzingen van de kinderen met gedragsproblemen/hyperactiviteit of psychische problemen. Van deze 193 zijn er 14 verwezen door de jeugdarts tijdens het PGO van groep 2 hetgeen maar een kleine groep lijkt te zijn. 3.3 Vervolgcontact na PGO groep 2 Van de kinderen met een bevinding van gedragsproblemen/hyperactiviteit of psychische problemen(193) zijn er 40(20,7%) die een vervolg contactmoment aangeboden krijgen en bij 153(79,3%) kinderen is er geen vervolg contactmoment. De kinderen met een vervolgcontact zouden mogelijk als nog verwezen kunnen worden door de jeugdarts. Tien van de veertien kinderen die verwezen zijn bij PGO groep 2 krijgen ook nog een vervolgcontact. De reden hiervan is misschien omdat de artsen nawillen gaan of de kinderen ook bij de instantie aankomen waar ze naar verwezen zijn. 3.4 Onderzoeksgroep bij GGZ Kinderen en Jeugd Rivierduinen: In het jaar 2003 waren er 25 kinderen die voldeden aan de onderzoekscriteria. Van de totale aanmeldingen in Leiden zijn er 25(4,2%) kinderen die de diagnose ADHD hebben gekregen. 3.5 Verwijzers Van de 25 kinderen liep de verwijzing van 18 kinderen via BJZ en van 7 kinderen via de huisarts. In percentages uitgedrukt betekent dat in 72% de verwijzing via BJZ verliep en in 28% de verwijzing via de huisarts verliep. In 1 verslag van de verwijzing van BJZ werd vermeld dat de ouders op advies van de jeugdarts van de GGD naar BJZ waren gegaan. Er was in 2003 geen directe verwijzing van een jeugdarts van de GGD betreffend een kind met vermoeden ADHD. 24