Connectiviteit voor scholen

Transcriptie

1 Connectiviteit voor scholen Beantwoording door marktpartijen in de marktconsultatie om scholen te informeren over de mogelijkheden om snelle en betrouwbare (internet ) connectiviteit te realiseren Openbare versie 13 mei 2016

2 Inhoudsopgave 1 Inleiding Korte termijn: mogelijkheden ultimo Voorgestelde oplossingsrichting Optionele diensten Middellange termijn: markt en technologieontwikkelingen voor een passend aanbod aan alle scholen Vraagbundeling Bijlage A. Schoollocaties zonder snelle en betaalbare connectiviteit Pagina 2 van 15

3 1 Inleiding Dit document bevat de verslaglegging van de marktconsultatie om de mogelijkheden voor snelle en betaalbare (internet ) connectiviteit voor scholen in kaart te brengen. In de marktconsultatie heeft het Doorbraakproject gevraagd om: concrete oplossingen voor de 826 schoollocaties in Nederland waarvoor uit publieke bronnen geconcludeerd kan worden dat zij niet op korte afstand liggen van een glasvezel of kabelnetwerk, concrete voorstellen voor optionele diensten, informatie over de voordelen en mogelijkheden van vraagbundeling, en informatie over markt en technologieontwikkelingen voor de middellange termijn. De volgende tabel toont de marktpartijen die deelnamen aan de marktconsultatie. De tabel toont tevens welke delen van het consultatiedocument zijn beantwoord door de marktpartijen die een beantwoording instuurden: Marktpartij Oplossingen voor de korte termijn voor 826 schoollocaties Optionele diensten Vraagbundeling Markt en technologieontwikkelingen voor de middellange termijn KPN Ja Ja Ja Ja Ziggo Ja Ja Ja Ja XRC Ja Ja Ja Ja Stichting ION Nee Ja Ja Ja Eurofiber Ja Ja Ja Nee Tele2 Nee Nee Nee Ja Vodafone Nee Nee Nee Ja De marktpartijen Rabobank CIF, T Mobile, Greenet, Het Internet Huis, Kop en Schotels en Utelisys hebben het door hen ontvangen consultatiedocument niet beantwoord. Via de koepelorganisatie NLkabel zijn de regionale kabelbedrijven benaderd, van hen hebben KabelNoord, SKV en CAI Harderwijk gereageerd. Verloop van de marktconsultatie Alle marktpartijen konden deelnemen aan de marktconsultatie. De marktpartijen KPN, Ziggo, XRC, Eurofiber, Tele2, Vodafone, Rabobank CIF, T Mobile, Greenet, Het Internet Huis en Kop en Schotels en de koepel NLkabel zijn door het Doorbraakproject benaderd voor deelname aan de marktconsultatie. Andere marktpartijen die wensten deel te nemen aan de marktconsultatie moesten zich melden bij het Doorbraakproject om het consultatiedocument en de bijlagen te ontvangen en om op de hoogte te blijven van wijzigingen en de beantwoording van vragen. De marktpartijen Stichting ION en Utelisys hebben zelf om deelname verzocht. Voorafgaand aan beantwoording van het consultatiedocument, zijn alle marktpartijen in staat gesteld in een gesprek hun visie op het vraagstuk te geven. Tevens is in die gesprekken door het Doorbraakproject informatie gedeeld met betrekking tot het vraagstuk, het doel en de opzet van de marktconsultatie en de planning van de marktconsultatie. De door het Doorbraakproject in deze gesprekken gedeelde informatie is in de bijlage opgenomen. De informatie uit de gesprekken heeft bijgedragen aan het conceptconsultatiedocument dat door het Doorbraakproject is opgesteld. Dit concept is voor commentaar toegestuurd aan alle marktpartijen. Waar het Doorbraakproject commentaar van marktpartijen van meerwaarde vond voor de marktconsultatie is dit commentaar verwerkt in het definitieve consultatiedocument. Openbaarheid ontvangen informatie Het Doorbraakproject heeft aan deelnemende marktpartijen de volgende voorwaarden gesteld met betrekking tot openbaarheid van de van marktpartijen ontvangen informatie. De gegevens die door marktpartijen aan het Doorbraakproject zijn verstrekt in deze marktconsultatie kan het Doorbraakproject vrij gebruiken en openbaar maken, maar omwille van de commerciële belangen van de marktpartijen Pagina 3 van 15

4 zullen de concrete oplossingen en bijbehorende tarieven die zijn aangedragen voor een specifieke schoollocatie niet tot een marktpartij herleidbaar openbaar gemaakt worden. Wel kunnen alle relevante gegevens gedeeld worden met medewerkers en bestuurders van een betreffende schoollocatie. Alleen Eurofiber heeft ook een alternatief voorstel gedaan per bestuur voor alle locaties die onder een bestuur vallen. Dit voorstel is niet in deze openbare versie opgenomen. Leeswijzer De hoofdstukken 2 (oplossingen voor 826 schoollocaties op de korte termijn), 3 (markt en technologieontwikkelingen op de middellange termijn) en 4 (vraagbundeling) tonen per vraag uit het consultatiedocument de hoofdlijnen van de beantwoording, voor alle aanbieders gezamenlijk. Daarbij zijn achterwege gelaten: commercieel getinte niet feitelijke beantwoording, uitspraken over ontwikkelingen in het onderwijs die binnen het Doorbraakproject als bekend worden verondersteld en antwoorden voor zover gelijk aan een antwoord op een eerdere vraag. In bijlage A is een overzicht van genoemde 826 schoollocaties opgenomen en per locatie de voorgestelde oplossingen. Als losse bijlagen bij dit verslag zijn toegevoegd: het consultatiedocument en de presentatie met de informatie die in de gesprekken voorafgaand aan de marktconsultatie is gedeeld met marktpartijen. Pagina 4 van 15

5 2 Korte termijn: mogelijkheden ultimo Voorgestelde oplossingsrichting De aanbieders KPN, Ziggo, XRC en Eurofiber gaven antwoord op de vragen met betrekking tot kortetermijnoplossingen voor 826 schoollocaties waarvan uit eerder onderzoek door Stratix bleek dat deze momenteel geen toegang hebben tot glasvezel of kabel. Onderstaande toont per vraag de hoofdlijnen van de beantwoording, voor alle aanbieders gezamenlijk. Achterwege gelaten zijn: commercieel getinte niet feitelijke beantwoording, uitspraken over ontwikkelingen in het onderwijs die binnen het Doorbraakproject als bekend worden verondersteld en antwoorden voor zover gelijk aan een antwoord op een eerdere vraag. (zie volgende pagina) Pagina 5 van 15

6 1. Aanduiding van de voorgestelde oplossingsrichting Voor alle 826 locaties wordt door een of meer marktpartijen een voorstel gedaan. De voorstellen omvatten internetaansluitingen op basis van glasvezel, kabel, xdsl en 4G mobiel internet. Schoollocaties In bijlage A zijn per schoollocatie de voorstellen van de marktpartijen opgenomen. Onderstaande tabel toont op hoofdlijnen wat is voorgesteld voor de schoollocaties: Voorstellen voor schoollocaties Locaties waar glasvezel is voorgesteld (in bijlage: vaste verbinding symmetrisch) Locaties waar geen glasvezel is voorgesteld, maar wel kabel of xdsl (in bijlage: vaste verbinding asymmetrisch) Locaties waar geen glasvezel, kabel of xdsl is voorgesteld, maar wel 4G mobiel internet Locaties waar geen voorstel is Totaal Aantal locaties 586 locaties 233 locaties 7 locaties 0 locaties 826 locaties Tarieven De mate waarin aanbieders de eenmalige investeringen in aanleg van infrastructuur doorberekenen in een eenmalig aansluittarief voor een vaste verbinding verschilt. Hier blijkt ook veel flexibiliteit: alle aanbieders kunnen variëren in de mate waarin de investeringen in een aansluittarief en de maandelijkse tarieven worden doorberekend. Daardoor kunnen in deze verslaglegging de eenmalige tarieven niet los gezien worden van de maandelijkse tarieven én van de contractduur. Onderstaande tabel toont de tarieven van vaste verbindingen die in de marktconsultatie zijn voorgesteld: Variant Aantal voorstellen Bandbreedte Eenmalig tarief Maandelijks tarief Contractduur Asymmetrisch Mbps maanden Mbps maanden Mbps maanden Mbps maanden Mbps maanden Mbps maanden Mbps maanden Mbps tot (afhankelijk locatie) maanden Mbps maanden Mbps tot (afhankelijk locatie) maanden Symmetrisch Mbps maanden Mbps tot (afhankelijk locatie) maanden Mbps maanden Mbps maanden Mbps tot (afhankelijk locatie) maanden Mbps maanden Mbps maanden Gbps maanden Voor alle varianten geldt dat de tarieven niet voor alle 826 locaties voorgesteld zijn, waaruit we afleiden dat de marktpartijen niet op alle locaties ook daadwerkelijk dit aanbod kunnen doen. Wel begrijpen we van marktpartijen dat zij een keuze hebben moeten maken uit hun aanbod. Bijlage A geeft dus geen uitputtend overzicht van de mogelijkheden op de schoollocaties. Voor 4G mobiel internet is geen aansluittarief voorgesteld. Het tarief voor een mobiele verbinding met een bandbreedte van 50 Mbps down/25 Mbps up bedraagt 65 per maand, incl. 20 GB verkeersvolume. Voor meergebruik wordt 0,01 per MB gerekend. Het tarief voor dit meergebruik leidt in gevallen van scholen met een relatief grote omvang van het internetgebruik tot naar onze mening irreëel hoge maandelijkse kosten. De voorgestelde contractduur voor 4G mobiel internet is 12 maanden. Pagina 6 van 15

7 2. Welke dienstbeschrijving hanteert u (wat is in/buiten scope van de dienstverlening)? Alle marktpartijen bieden een complete oplossing, inclusief fysieke infrastructuur tot aan de voordeur (zogenoemde access), internettoegang met een gespecificeerde maximum bandbreedte en een of meer publieke IP adressen. Een beperkt aantal aanbieders biedt een beheerde modem/router als onderdeel van de dienst. In de andere gevallen zal de school zelf voor een modem/router moeten zorgdragen. 3. Welke kwaliteit garandeert u bij deze vorm van connectiviteit? Vrijwel alle aanbieders bieden best effort diensten met betrekking tot de kwaliteitsaspecten packet loss, latency en jitter. Eén aanbieder biedt wel garanties op deze kwaliteitsaspecten met de beperking dat deze garanties alleen gelden voor het deel van de infrastructuur dat onder zijn controle staat. 4. Welke servicelevelafspraken hanteert u bij deze dienst? Alle aanbieders geven, al dan niet optioneel tegen meerprijs, garanties op een of meer van de servicelevelafspraken voor: - het service window waarbinnen de garanties van toepassing zijn (variërend van kantoortijden tot 24/7), - beschikbaarheid van de verbinding (variërend van best effort tot 99,9%), en - reparatie en responstijden (variërend van 4 kantooruren tot 24 klokuren, meestal ook afhankelijk gesteld van de ernst van de storing). 5. Op welke wijze borgt u dat u de servicelevelafspraken kunt nakomen? Alle partijen geven aan technische en organisatorische maatregelen te hebben genomen ter borging van servicelevelafspraken. 6. Welke bandbreedte(n) (laagste tot en met hoogste) is/zijn momenteel leverbaar bij deze dienst? Reeds duidelijk onder vraag 1 en de beantwoording per schoollocatie. 7. Welke overboekingsfactoren hanteert u bij deze dienst? Enkele aanbieders hebben een voorstel gedaan waarbij geen overboeking wordt gehanteerd. Eén aanbieder geeft expliciet aan een voorstel te doen op basis van best effort diensten. 8. Welke garanties geeft u op de beschikbaarheid van de gestelde behoefte aan bandbreedte? Eén garandeert de beschikbaarheid van de volledige bandbreedte, binnen de kaders van de SLA. 9. Kunt u toelichten of alle protocollen onbeperkt toegestaan zijn tot de volledige beschikbare bandbreedte? Enkele aanbieders geven expliciet aan alle laag 3 protocollen toe te staan. Dit geldt ook voor 4Gmobiel internet. 10. Welke bandbreedte en kwaliteit levert u binnen 3 jaar (uitgaande van reeds door u publiek gecommuniceerde plannen) gebruikmakend van de hier voorgestelde technologie? Alle partijen geven geen andere/hogere bandbreedten en kwaliteit aan dan het huidig productaanbod. 11. Op welke technologie is deze dienst gebaseerd (incl. eventuele huidige versienummers en nadere aanduidingen, zoals DOCSIS3.1 of VDSL met vectoring en pair bonding? De aanbieders hebben voorstellen gedaan op basis van glasvezel (veelal gebruikmakend van Ethernet over MPLS voor internettoegang), ADSL/VDSL, kabel (gebruikmakend van DOCSIS3.0) en 4G mobiel internet. Pagina 7 van 15

8 12. Kunt u in een schematische weergave (netwerkdiagram) uw oplossing tonen, waaronder de voor de dienst essentiële componenten (waaronder routers, switches, locaties, opstelpunten en het transportmedium) van de voorgestelde oplossing? Alle aanbieders hebben een schematische weergave opgenomen in de beantwoording van de marktconsultatie. Deze zijn niet in deze openbare versie opgenomen. 13. Ingeval u voorstelt specifiek voor een schoollocatie infrastructuur aan te leggen (bijvoorbeeld glasvezel of een opstelpunt voor een straalverbinding), welke mogelijkheden biedt u aan de schoollocatie om de infrastructuur na het einde van de looptijd van de overeenkomst te hergebruiken? Denk hierbij aan de mogelijkheid om tzt. diensten bij een andere aanbieder af te nemen, de infrastructuur over te dragen in eigendom aan de school en/of de overeenkomst te verlengen tegen een tarief dat recht doet aan het feit dat de investeringen in de infrastructuur zijn terugverdiend. Welke commerciële voorwaarden hanteert u hierbij? Vrijwel alle aanbieders staan waar het glasvezel betreft open voor levering van een wholesaledienst aan de opvolgende aanbieder. Eén aanbieder stelt dat dit niet van toepassing is op haar voorstel. 14. Welke vormen van back up stelt u voor om aan de behoefte van scholen te voldoen ten aanzien van de hersteltijd van de verbinding? Vrijwel alle aanbieders adviseren scholen die beschikken over glasvezel een backupverbinding te realiseren via: - 4G mobiel internet (met als voordeel dat vrijwel geen maandelijkse kosten ontstaan, behalve bij een calamiteit en inzet van deze verbinding), of - ADSL/VDSL. 15. Wat is uw beleid bij de uitgifte van vaste IP adressen en welke tarieven hanteert u voor het beschikbaar stellen van additionele vaste IP adressen? Alle aanbieders bieden een of meer vaste IPv4 adressen (variërend van 1 tot 5 vrij inzetbare adressen). Alle aanbieders bieden de mogelijkheid tegen meerprijs het aantal IP adressen uit te breiden. 16. Welke voorwaarden stelt u bij het beëindigen van de overeenkomst voor het einde van de looptijd? Alle partijen hanteren in gevallen een afkoopsom. 17. Welke beheeractiviteiten zijn inbegrepen bij de door u voorgestelde beheerde modem/router? Voor zover een modem/router wordt geleverd, wordt deze beheerd en valt de router onder de SLA. 18. Welke verdere toelichting kunt u geven op deze oplossingsrichting? In deze openbare versie niet opgenomen. Pagina 8 van 15

9 2.2 Optionele diensten De aanbieders KPN, Ziggo, XRC, Stichting ION en Eurofiber gaven antwoord op de vragen met betrekking tot optionele diensten voor de korte termijn. Onderstaande toont per vraag de hoofdlijnen van de beantwoording. Achterwege gelaten zijn: commercieel getinte niet feitelijke beantwoording, uitspraken over ontwikkelingen in het onderwijs die binnen het Doorbraakproject als bekend worden verondersteld en antwoorden voor zover gelijk aan een antwoord op een eerdere vraag. 19. Welke diensten levert u op het gebied van DNS en domeinnaamregistratie? Tegen welke tarieven? Kunt u de documentatie toevoegen (max. 1 A4 per dienst)? Alle aanbieders leveren de genoemde diensten, al dan niet via een partner. In vrijwel alle gevallen worden deze diensten tegen meerprijs geleverd. 20. Is pro actieve monitoring van de verbinding en de beheerde modem/router mogelijk? Tegen welke tarieven? Kunt u documentatie toevoegen (max. 1 A4 per dienst)? Bij vrijwel alle aanbieders is deze dienstverlening voor de verbinding en de modem/router (voor zover onderdeel van de dienstverlening) inbegrepen in de standaardproducten voor connectiviteit. Eén aanbieder biedt deze diensten tegen een meerprijs (afhankelijk van het type vaste verbinding variërend van 22 tot 44 per maand). 21. Welke beveiligingsdiensten levert u (bijvoorbeeld firewall, IDS/IPS, antivirus, URL/contentfiltering, mailfiltering en bescherming tegen DDoS aanvallen)? Tegen welke tarieven? Kunt u documentatie toevoegen (max. 1 A4 per dienst)? Enkele aanbieders bieden optioneel een compleet pakket met alle genoemde beveiligingsdiensten. Er zijn extra kosten verbonden aan deze diensten. De andere aanbieders leveren de genoemde diensten niet, alleen via een partner. Bescherming tegen DDoS aanvallen is bij één aanbieder bij de standaarddienstverlening inbegrepen. Pagina 9 van 15

10 3 Middellange termijn: markt en technologieontwikkelingen voor een passend aanbod aan alle scholen De aanbieders Stichting ION, Ziggo, XRC, Vodafone, Tele2 en KPN gaven antwoord op de vragen met betrekking tot markt en technologieontwikkelingen op middellange termijn. Onderstaande toont per vraag de hoofdlijnen van de beantwoording. Steeds is aangegeven welke aanbieders een specifiek standpunt aanhangen. Achterwege gelaten zijn: commercieel getinte niet feitelijke beantwoording, uitspraken over ontwikkelingen in het onderwijs die binnen het Doorbraakproject als bekend worden verondersteld en antwoorden voor zover gelijk aan een antwoord op een eerdere vraag. 1. Onder welke voorwaarden bent u bereid een toegespitst aanbod te realiseren voor scholen, zodat scholen conform de behoefte in hoofdstuk 2 een dienstenpakket kunnen afnemen dat exact voldoet aan de behoefte (met voldoende kwaliteit, flexibiliteit en garanties, maar zonder onnodig prijsopdrijvende specificaties)? Eén aanbieder stelt met het kortetermijnaanbod reeds exact te voldoen aan de in de marktconsultatie gestelde behoefte. Enkele aanbieders geven aan in bilateraal gesprek met scholen een toegespitst aanbod te kunnen doen. Twee aanbieders geven aan meer interesse te hebben een specifiek aanbod te doen indien een aanbod gedaan zou kunnen worden voor meerdere scholen tegelijk (in verband met de kosten voor het samenstellen van een commercieel aanbod). Eén aanbieder stelt alleen een aanbod te kunnen doen indien het aantal schoollocaties dat samenwerkt rond 700 ligt (vrijwel gelijk aan het aantal in de marktconsultatie betrokken locaties). In geval scholen samenwerken bij het afnemen van diensten, kan beter schaalvoordeel gerealiseerd worden, wat met name voordeel biedt op het gebied van de optionele diensten. Deze aanbieder stelt in dit geval ook een eenheidsprijs per leerling te kunnen bieden. Twee aanbieders geven aan door een combinatie van verschillende technologieën (4G/ADSL/glasvezel) juist een toegespitst aanbod te kunnen doen, met name gericht op schaalbaarheid, betaalbaarheid en het voorkomen van uitval. 2. Welke markt en technologieontwikkelingen op het gebied van snelle en betaalbare connectiviteit zijn naar uw mening relevant voor de behoefte van scholen? Enkele aanbieders wijzen op de huidige verbeteringen op het bestaande kopernetwerk (DSL) en het bestaande kabelnetwerk. Bijvoorbeeld via de kabel zal de maximale bandbreedte op termijn toenemen tot 1 Gbps (down). Daarnaast werken enkele aanbieders aan de uitrol van 4G+/mobiel internet met topsnelheden van 225 Mbps down/ 50 Mbps up. Zij wijzen op de toenemende capaciteit van draadloze netwerken (bijvoorbeeld het op termijn binnen bereik komen van 1 Gbps down) als alternatief in buitengebieden. Drie aanbieders wijzen op de verdere uitrol van glasvezel, met name ook naar kleinere woonkernen. Eén aanbieder verwacht dat uitbreidingen binnen 500 meter afstand van het huidige netwerk van een exploitant blijven. Ook wijst deze aanbieder er op dat lokale (burger )initiatieven uit overwegingen van diversiteit in kwaliteit, capaciteit en beschikbaarheid niet vanzelfsprekend aangesloten worden op netwerken van landelijke spelers. Eén aanbieder wijst op de toenemende kosten voor de aanleg van infrastructuur door o.a. verzwaring van vergunningtrajecten en leges. Eén aanbieder (die overigens niet over een eigen netwerk beschikt en daardoor naar onze mening relatief onafhankelijk is van een dergelijk belang) is zeer uitgesproken over glasvezel als voorkeursoptie. Pagina 10 van 15

11 3. Welke nieuwe diensten op het gebied van (internet ) connectiviteit met een impact op scholen verwacht u de komende vier jaar? U kunt daarbij bijvoorbeeld ingaan op de diensten die mogelijk worden door IPv6, de scheiding tussen access en diensten, en mobiele alternatieven zoals 4G, 4G+, straalverbindingen en WiMax. Eén aanbieder stelt dat aanbieders zullen overschakelen op IPv6, waardoor het ook voor scholen nodig zal zijn om over de daarvoor geschikte apparatuur te beschikken. Eén aanbieder voorziet dat een aantal onderwijsinstellingen onderling (zogenoemde Laag 2) netwerken zullen creëren met één gezamenlijke internetaansluiting. Eén aanbieder verwacht dat consumentenaansluitingen gebruikt blijven worden op kleine locaties. Eén aanbieder verwacht dat verzamelpanden slechts 1 keer worden aangesloten op glasvezel en over een dergelijke verbinding verschillende VLAN s (een techniek voor het delen van één fysieke verbinding) worden gedefinieerd per gebruiker van het verzamelpand. Eén aanbieder verwacht een volledige verschuiving naar Internet /cloudtoepassingen, die een grote afhankelijkheid van de beschikbaarheid van de verbinding met zich meebrengt. Eén aanbieder stelt dat de bandbreedtebehoefte in de marktconsultatie conservatief is ingeschat. 4. Wat is uw strategie bij de uitrol van deze nieuwe diensten, tav. de prioritering in welke gebieden deze diensten worden uitgerold? En waar deze diensten in het geheel niet worden uitgerold? Landelijke aanbieders volgen een strategie waarbij het overgrote deel van hun dekkingsgebied beschikt over een vaste verbinding met grote bandbreedte, maar niet per se het gehele dekkingsgebied en niet per se geheel Nederland. Er wordt voor een zo groot mogelijk deel van het dekkingsgebied gestandaardiseerd dichtbij of op het maximum van de beschikbare technologie. Eén aanbieder stelt dat infrastructuur alleen in buitengebieden beschikbaar komt wanneer dit rendabel is. Eén aanbieder stelt dat 4G+ ook als transportmedium voor vaste internetverbindingen gebruikt kan worden. Vrijwel alle aanbieders stellen gebruik te maken van de infrastructuur van andere aanbieders. 5. Welke ontwikkelingen in uw aanbod voorziet u die inspelen op de trend dat vrijwel alle devices in scholen draadloos verbonden worden? Enkele aanbieders bieden specifieke wifi oplossingen voor de zakelijke markt, die ook geschikt zijn voor scholen. Daarbij kan een publiek en een privaat netwerk (SSID) onderscheiden worden voor bijvoorbeeld leerlingen en respectievelijk docenten. De oplossingen zijn volledig beheerd en cloud gebaseerd. 6. In welke gevallen ziet u (nu en over 3 jaar) vaste verbindingen, wifi en 4G gebruikt worden (wat zijn typische use cases voor een bepaalde technologie en hoe verandert dit de komende jaren)? Vrijwel alle aanbieders verwachten dat in de komende 3 jaar het onderwijs voor externe connectiviteit hoofdzakelijk gebruik zal maken van vaste verbindingen. Dit in combinatie met wifi voor interne connectiviteit. Twee aanbieders verwachten dat met het groter en goedkoper worden van databundels, het steeds interessanter wordt om ook inpandig 4G mobiel internet te gebruiken en de kosten voor aanleg en beheer van een wifi netwerk te besparen. Eén aanbieder stelt dat andere technologie dan glasvezel voor externe vaste connectiviteit uit kwalitatief oogpunt slechts als alternatief gezien dient te worden. Pagina 11 van 15

12 7. Wat betekent de trend dat steeds meer draadloze verbindingen worden gebruikt in scholen voor de behoefte aan vaste snelle en betaalbare connectiviteit in/van scholen? Eén aanbieder onderkent de sterke groei in gebruik van mobiel internet, maar stelt dat vaste verbindingen zoals glasvezel en ADSL/VDSL beter aansluiten op de behoefte in het onderwijs. Eén aanbieder gaat ervan uit dat de behoefte aan bandbreedte ten aanzien van de vaste externe verbinding sterk zal toenemen, juist door meer gebruik van wifi devices in scholen. Eén aanbieder ziet als gevolg van genoemde trend dat steeds meer 4G mobiel internet gebruikt zal worden. De aanbieders zien vaste en mobiele verbindingen naast elkaar blijven bestaan. Mobiel is flexibel en individueel. Vast is voor een locatie en biedt grotere capaciteit en kwaliteit. Een goede vaste verbinding ondersteunt juist de draadloze connectiviteit in een school. 8. In welke gevallen zal mobiele connectiviteit (bijvoorbeeld 4G) vaste connectiviteit vervangen cq. overbodig (kunnen) maken? Welke eisen stelt dit aan dekking en tariefmodellen van het mobiele aanbod? Eén aanbieder stelt dat door de verbeteringen op het gebied van DSL, het vrijwel niet nodig zal zijn mobiele technologie zoals 4G mobiel internet in te zetten. Drie aanbieders stellen dat 4G mobiel internet te gebruiken is als backupverbinding, maar niet als hoofdverbinding. Immers, met een vaste aansluiting wordt een kwalitatief betere dienst geboden tegen lagere kosten. Wel is volgens één aanbieder tijdelijk gebruik (bijvoorbeeld tijdelijke locaties) van 4G een goed alternatief, maar dat vereist dan wel een databundel die voldoende groot en aantrekkelijk geprijsd is. De kosten voor gebruik van 4G bij een hoofdverbinding zijn snel hoger dan voor het aanleggen van vaste infrastructuur. Twee aanbieders zien 4G als een alternatief in buitengebieden waar geen vaste verbinding beschikbaar is, maar alleen in die gevallen waar voldoende 4G dekking is. Eén aanbieder stelt bereid te zijn in dergelijke gevallen een specifiek aanbod op te stellen in verband met de tarifering van dat datagebruik. 9. Hoe ziet u de afweging tussen enerzijds de aanleg van een nieuwe of upgrade van een bestaande vaste verbinding (zoals glasvezel, kabel of koper) op een schoollocatie en anderzijds het ontsluiten van schoollocaties met draadloze verbindingen zoals 4G, 4G+, straalverbindingen of WiMax? Twee aanbieders zien 4G niet als alternatief voor een vaste verbinding. Idealiter wordt glasvezel gebruikt, alternatief kabel, ADSL/VDSL (eventueel met bundeling) of een straalverbinding. Enkele aanbieders zien 4G mobiel internet wel als mogelijke backupverbinding. Eén aanbieder stelt het als volgt: vaste verbindingen waar het kan en mobiel waar het moet. Maar dit is afhankelijk van de lokale situatie: dekking, bandbreedtebehoefte en de beschikbaarheid van koper, kabel of glasvezel. Twee aanbieders zien 4G mobiel internet en straalverbindingen wel als alternatief voor vaste verbindingen: een afweging van beschikbaarheid en kosten. 10. Welke mogelijkheden bieden deze diensten voor scholen? Eén aanbieder stelt na aansluiten de bandbreedte en prijs prestatieverhouding de komende jaren verder te kunnen verbeteren door innovaties in het netwerk. Pagina 12 van 15

13 11. Welke overige ontwikkelingen worden verwacht de komende vier jaar en wat betekent dit voor het kunnen invullen van de behoefte van scholen? Eén aanbieder verwacht dat de verschuiving naar het gebruik van cloud applicaties de behoefte aan bandbreedte zal doen toenemen. Eén aanbieder noemt de ontwikkeling van het 4G netwerk, waarbij glasvezelverbindingen naar zendmasten ook voor het ontsluiten van buitengebieden gebruikt zullen gaan worden. Eén aanbieder noemt de mogelijkheid om scholen direct, zonder tussenkomst van het publieke internet, aan te sluiten op educatieve cloud diensten. Dit ter verbetering van de betrouwbaarheid en veiligheid. 12. Welke diensten gaan voor een beter passend aanbod (dan huidige diensten) aan scholen zorgen? Eén aanbieder noemt geïntegreerde dienstverlening, waarbij scholen modulair (naar behoefte) diensten kunnen afnemen. Eén aanbieder noemt haar specifieke oplossingen voor wifi, telefooncentrales als cloud dienst, aansluiting van alarminstallaties en liften en besloten netwerken tussen scholen. Pagina 13 van 15

14 4 Vraagbundeling De aanbieders Ziggo, KPN, XRC, Stichting ION en Eurofiber gaven antwoord op de vragen met betrekking tot de voordelen en mogelijkheden van vraagbundeling. Onderstaande toont per vraag de hoofdlijnen van de beantwoording. Achterwege gelaten zijn: commercieel getinte niet feitelijke beantwoording, uitspraken over ontwikkelingen in het onderwijs die binnen het Doorbraakproject als bekend worden verondersteld en antwoorden voor zover gelijk aan een antwoord op een eerdere vraag. 22. Welke voordelen (in dienstaanbod, kwaliteit, servicelevelafspraken, tarieven of anderszins) kunt u bieden indien meerdere schoollocaties uw diensten zouden afnemen? Vanaf welk aantal (willekeurige) schoollocaties biedt u deze voordelen? Graag een toelichting. Eén aanbieder stelt schaalvoordelen te kunnen bieden en staat open voor een aanbod aan één onderwijsinstelling tot en met een aanbod aan het gehele primaire en voortgezet onderwijs in een gelijktijdige uitvraag. Eén aanbieder noemt geen specifieke voordelen, maar staat open voor overleg en laat e.e.a. afhangen van de eigenschappen van de locaties die in een vraagbundelingsinitiatief meedoen. Eén aanbieder stelt als voorwaarde dat alle 700 in de marktconsultatie betrokken schoollocaties mee moeten doen, zodat voor alle locaties de laagste prijs wordt gerealiseerd. Ten minste moeten 500 schoollocaties meedoen om een interessant aanbod te kunnen doen. Eén aanbieder noemt bundeling binnen een bestuur en tussen besturen van schoollocaties. Daarnaast is er een groot aantal factoren van invloed op de voordelen bij vraagbundeling: graafafstand, looptijd van de overeenkomst, overige potentie in het gebied, etc.). Eén aanbieder stelt geen voordelen van vraagbundeling in het vooruitzicht. 23. Welke voordelen (in dienstaanbod, kwaliteit, servicelevelafspraken, tarieven of anderszins) kunt u bieden indien in de omgeving van de schoollocatie meerdere partijen (huishoudens, ondernemingen en/of andere organisaties) uw diensten zouden afnemen? Vanaf welk aantal afnemers biedt u deze voordelen? Graag een toelichting. Eén aanbieder staat open voor andere aanbieders die diensten willen aanbieden op basis van de glasvezelinfrastructuur. 24. Welke andere mogelijkheden voor vraagbundeling ziet u? Welke voordelen (in dienstaanbod, kwaliteit, servicelevelafspraken, tarieven of anderszins) biedt dit? Vanaf welke omvang van de vraagbundeling biedt dit deze voordelen? Enkele aanbieders noemen hun bereidheid om samen met gemeenten en/of anderen te onderzoeken waar zij gezamenlijk kunnen optrekken om betere breedbandvoorzieningen te creëren. Pagina 14 van 15

15 Bijlage A. Schoollocaties zonder snelle en betaalbare connectiviteit Voorstellen van aanbieders als los document bijgevoegd. Pagina 15 van 15