Een fragiel gebied in grote problemen
|
|
- Oscar van de Velde
- 7 jaren geleden
- Aantal bezoeken:
Transcriptie
1 NL Noordpool Een fragiel gebied in grote problemen
2 voorwoord het ijs verdwijnt In het voorjaar van 2000 bezocht ik mijn zwager en schoonzus in Gjoa Haven op een eiland in het Noordpoolgebied van Canada. Met mensen uit het dorp reisden we dagen over het zee-ijs naar het vasteland, waar de rendieren en kraanvogels zouden aankomen na een lange donkere winter. Een prachtig spektakel dat geen enkele Inuit wil missen. Het was mijn eerste ervaring met zee-ijs en de Inuit-bevolking. De noordpool verandert enorm snel, economisch en ecologisch Beeld narwal: Paul Nicklen/Getty, cover: Ole Jorgen Liodden/naturepl De veranderingen op de Noordpool zijn levensbedreigend voor de narwal Louis Kamookak, een Inuit met wie ik bevriend raakte, vertelde me later dat ze dat jaar voor het laatst op dat tijdstip over zee-ijs naar het vasteland hadden gereisd. Elk jaar viel de dooi vroeger in, waardoor het zee-ijs steeds onbetrouwbaarder werd. Nu ik direct betrokken ben bij het Noordpoolprogramma van het Wereld Natuur Fonds, krijg ik soortgelijke verhalen vaker te horen. De Noordpool verandert, ecologisch én economisch, enorm snel. Zelfs sneller dan alle voorspellingen zeggen! De natuur en inheemse bevolking zijn genoodzaakt zich in razend tempo aan te passen aan de veranderingen waarmee ze worden geconfronteerd. Door de afname van zee-ijs komen minerale rijkdommen als olie en gas steeds meer binnen bereik, met alle gevaren van dien. De ruige omstandigheden en huidige technieken maken veilig boren naar olie onmogelijk. Daarom mogen er geen risico s worden genomen die het fragiele ecosysteem op de Noordpool kunnen verstoren. Er moeten netwerken van beschermde gebieden komen, zodat de voor de natuur meest cruciale regio s ongemoeid blijven. Oliewinning is uit den boze, want de vraag is niet óf er rampen zullen plaatsvinden, maar wannéér. Ook moeten bindende afspraken worden gemaakt over duurzaam beheer van het gebied. En dat kan. Het Noordpoolgebied is omringd door rijke en politiek stabiele landen. Als duurzame ontwikkeling ergens kans van slagen heeft, dan is het op de Noordpool. Dit majestueuze gebied kan én moet worden beschermd. Dat is niet alleen belangrijk voor de dieren en mensen ter plekke. Maar ook voor de rest van de wereld. Gert Polet, Themadeskundige Noordpool Wereld Natuur Fonds
3 het probleem Beeld olieplatform: National Geographic, Inuit: Bryan and Cherry Alexander /NPL de noordpool bedreigd Klimaatverandering slaat genadeloos toe in het Noordpoolgebied. Smeltend zee-ijs, toenemende scheepvaart en olieboringen bedreigen het kwetsbare ecosysteem. Voor de Noordpool is het de komende jaren erop of eronder. Tekst: Suzanne Visser kijk op natuurbescherming: als de natuur verhuist, zal de bescherming moeten meeverhuizen. Des te belangrijker wordt het om zo goed mogelijk te voorspellen wat er gaat veranderen en waar. Dieren De diersoorten die van het ijs afhankelijk zijn, worden hard getroffen, omdat smeltend zee-ijs ze in het nauw drijft. Vooral de ijsbeer heeft het moeilijk. Hij moet steeds grotere afstanden zwemmen naar het zee-ijs om daar te kunnen jagen. Door voedselgebrek raakt hij verzwakt en worden er minder jongen geboren. Ook walrussen ondervinden problemen. Het zee-ijs waarop ze uitrusten ligt tegenwoordig te ver naar het noorden. Grote groepen trekkende walrussen komen daardoor in Alaska en het Russische Chukotka aan land. Bij de nieuwe landingsplaatsen worden ze gemakkelijk verstoord en in het gedrang om de veilige zee in te gaan, worden dieren doodgedrukt. Mensen Veel mensen in het Noordpoolgebied zijn afhankelijk van zee-ijs: er met een slee of sneeuwscooter over reizen, is de makkelijkste manier om ergens te komen. Maar het zee-ijs wordt minder betrouwbaar. Steeds vaker zakken mensen erdoorheen, soms met dodelijke afloop. Vis- en jachtgronden worden moeilijker bereikbaar, wat leidt tot inkomensverlies. Het verdwijnen van het ijs schept echter duurzame ontwikkeling is juist in het Noordpoolgebied haalbaar ook nieuwe mogelijkheden. Enorme olie- en gasvoorraden komen binnen bereik, nieuwe vaarroutes liggen open en visgronden worden toegankelijk. Wereldwijde gevolgen De effecten van het opwarmende klimaat blijven niet beperkt tot het Noordpoolgebied, maar worden wereldwijd merkbaar. Luchten oceaanstromen veranderen, met extreem weer als gevolg. Door de afname van het reflecterend vermogen (albedo) draagt het Noordpoolgebied nu, ironisch genoeg, zelf bij aan versnelde opwarming. Deze verandering zal nog sneller gaan als de olie- en gasvoorraden in het Noordpoolgebied worden opgebruikt en daardoor nog meer CO 2 vrijkomt. Samen de Noordpool beschermen De veranderingen in het Noordpoolgebied zijn niet direct te stoppen. Des te groter is de noodzaak om het gebied met rust te laten. Voor de aanwezige mensen en dieren is het van belang dat zij de tijd krijgen om zich aan te passen aan de veranderingen. Daarnaast moeten er goede beschermingsmaatregelen komen. En dat kan! De Noordpool is omringd door rijke landen met stabiele regeringen. Zij beschikken over alle middelen en mogelijkheden om de juiste beslissingen te nemen. Ook het Wereld Natuur Fonds is in al deze landen al jaren actief. Samen slaan we de handen ineen voor het behoud van de Noordpool! De Noordpool: een uniek ecosysteem waarin het zee-ijs een centrale rol speelt. Hier leven typische Noordpooldieren, zoals de ijsbeer, de poolvos, de narwal, het rendier en de walrus. In de korte zomer delen zij hun thuis met miljoenen trekvogels die er komen broeden. Vissen en walvissen komen er voor hun voedsel en voortplanting. Ook leven er ongeveer 3,8 miljoen mensen. Onder hen zo n leden van inheemse volken met traditionele culturen, zoals de Inuit (Eskimo s) en de Samen (Lappen), die afhankelijk zijn van dit gebied. Maar deze ongerepte witte wereld is in hoog tempo aan het veranderen. Oorzaak: de aarde warmt op door broeikasgassen, zoals CO 2. Als gevolg van een warmer wordend klimaat smelt het zee-ijs in de zomer steeds sneller. Hierdoor wordt zonlicht niet langer door sneeuw en ijs gereflecteerd (het albedoeffect, zie kader), maar geabsorbeerd en omgezet in warmte. Gevolg: het Noordpoolgebied warmt twee keer zo snel op als de rest van de wereld. s Winters vriest de zee nog wel dicht, maar s zomers blijft er steeds minder ijs liggen. Wat niemand tien jaar geleden voor mogelijk hield, wordt werkelijkheid: de Noordpool is naar verwachting ergens tussen 2030 en 2050 voor het eerst ijsvrij in de zomer. De Noordpool verandert onherkenbaar Het smelten van het ijs heeft enorme gevolgen voor het landschap, de dieren en de mensen. Ook nu al. En zelfs als we de hele CO 2 -uitstoot van de wereld zouden kunnen stopzetten, dan nog zet de opwarming minstens 150 jaar door. We moeten ons instellen op een veranderend Noordpoolgebied. Dat is de realiteit. Landschap De begroeiing schuift steeds verder naar het noorden op. Waar vroeger toendra s waren, ontstaan nu bossen, en de dieren verhuizen mee. Dit vraagt om een dynamische Het albedo-effect Door het reflecterend vermogen van sneeuw en ijs (albedo) was de Noordpool van oudsher een van de koelelementen van de aarde. Door afname van ijs en sneeuw wordt meer zonlicht geabsorbeerd en in warmte omgezet. Met een nóg snellere opwarming tot gevolg. Op sneeuw wordt... 85% gereflecteerd 15% geabsorbeerd Zonder sneeuw wordt... 30% gereflecteerd 70% geabsorbeerd 4 5
4 Afname zomerzee-ijs De gemiddelde oppervlakte van het zomerzee-ijs in de periode 1979 tot De laatste jaren ligt de oppervlakte ver onder dit gemiddelde. VAN IJS NAAR WATER Elke 10 jaar neemt het zee-ijs met ongeveer 11 procent af. Rusland 7,8 7,5 Het zee-ijs in het Noordpoolgebied smelt in de zomer steeds sneller. Daardoor wordt het voor dieren steeds moeilijker om te overleven Verenigde Staten Vanaf 1995 is sprake van een versnelde afname van het zee-ijs. Infographic: Shootmedia 6, Zee-ijsoppervlakte van het Noordpoolgebied in de maand september, ,3 Noorwegen Klimaatverandering & het WNF Groenland Canada De opwarming van de Noordpool is niet direct te stoppen. Toch moeten we nu al de uitstoot van broeikasgassen tegengaan. Het Wereld Natuur Fonds werkt onder meer met bedrijvenpartners die koplopers in hun sector zijn, aan het verminderen van hun CO2-uitstoot. Daarnaast richt het WNF zich op zaken die op korte termijn te veranderen en te beïnvloeden zijn en die remmend werken op de enorme snelheid van de veranderingen in het Noordpoolgebied. Daarom wil het WNF de uitstoot van broeikasgassen door toedoen van de mens drastisch terugbrengen en dringen we aan op strengere internationale regelgeving In september 2012 was er 3,6 miljoen km2 zee-ijs. Maar liefst 49 procent minder dan het meerjarig gemiddelde! IJsland Naar verwachting is de Noordpool tussen 2030 en 2050 voor het eerst ijsvrij in de zomer. 3,6 0, FRAGIELE VOEDSELKETEN Omdat er algen (voedsel voor krill) onder groeien, vormt juist het zee-ijs de basis van het ecosysteem op de Noordpool. Het systeem is fragiel, omdat er slechts enkele diersoorten kunnen overleven. Valt één soort weg, dan is dat desastreus voor de hele keten. Algen Krill Vis Walvis Robben Zeevogels Poolvos IJsbeer
5 Beeld: Eric Baccega/naturepl.com Samen kunnen we cruciale gebieden op de Noordpool beschermen
6 de aanpak van het WNF Geen tijd te verliezen Alleen als we nu in actie komen, heeft de natuur in het Noordpoolgebied nog een kans. Het Wereld Natuur Fonds werkt aan natuurbescherming én duurzaam gebruik. Dat doen we in een grensoverschrijdend Noordpoolprogramma, gebaseerd op drie pijlers: actief beschermen, directe bedreigingen aanpakken en internationale regelgeving opstellen. Tekst: Suzanne Visser 1. Actief beschermen Het ijs smelt in rap tempo. Maar het is nog niet te laat om de belangrijkste gebieden in hun natuurlijke staat te behouden. Om te bepalen waar die gebieden liggen, brengen we de natuurlijke processen die de basis vormen voor een ecosysteem in kaart. Inmiddels weten we dat het zee-ijs zich in de zomer waarschijnlijk zal kunnen handhaven in het noorden van Canada en Groenland. Voor de ijsafhankelijke soorten en de lokale bevolking wordt dit laatste ijsgebied van steeds groter belang. Belangrijker is nog dat in alle plannen die voor het Noordpoolgebied worden gemaakt, de natuur wordt meegenomen. Het behoud van de natuurlijke processen en de biodiversiteit moet het uitgangspunt zijn. Dat kan bijvoorbeeld betekenen dat gebieden permanent als een no go-zone worden aangesteld of dat delen tijdelijk worden gesloten voor menselijke activiteit zodra bepaalde diersoorten gesignaleerd worden. 2. Directe bedreigingen aanpakken Lekkende stookolie uit schepen of een olieramp hebben niet te overziene gevolgen: met veel zee-ijs is gelekte olie niet op te ruimen en aangespoelde olie breekt maar heel langzaam af. De risico s van de nieuwe economische ontwikkelingen in het gebied zijn op dit moment te groot. Maar dat mensen de mogelijkheden gaan benutten staat vast. Daarom pleit het Wereld Natuur Fonds ervoor dat belangrijke gebieden gesloten worden voor olie- en gaswinning en dat aan de strengste eisen wordt voldaan als een overheid olie- en gaswinning toch toelaat. Ook wil het Wereld Natuur Fonds dat er strengere milieueisen komen. Schepen moeten dikkere wanden krijgen, zodat er minder kans is op scheuren. Door het gebruik van andere brandstof en door roetfilters te verplichten, kan de CO 2 - uitstoot van schepen omlaag worden gebracht. 3. Internationale regelgeving opstellen Het Wereld Natuur Fonds vindt dat duurzame exploitatie van het Noordpoolgebied pas mag worden toegestaan als er goede internationale regels zijn, die uitgaan van de draagkracht van de natuur. Bestaande wetten zijn onvoldoende afgestemd op de bijzonder moeilijke omstandigheden in het Noordpoolgebied. Bovendien bestrijken ze vaak maar één sector, terwijl het de gecombineerde druk van alle economische activiteiten op een gebied is die telt. Wij voeren een krachtige lobby voor goede internationale regelgeving, zowel bij de afzonderlijke overheden als in de invloedrijke Arctische Raad, het internationale overlegorgaan van Arctische regeringen. Een sterker mandaat voor deze raad kan een groot verschil maken voor de toekomst van de Noordpool. Praktische oplossingen Het Noordpoolprogramma richt zich zeker niet alleen op het niveau van strategie en beleid. Binnen de drie pijlers werken we aan concrete oplossingen voor actuele vragen. Zo tellen we walrussen met behulp van satellietopnames. We voorzien narwals van satellietzenders om beter te vast te stellen waar en wanneer ze zich door de Canadese wateren verplaatsen. In Rusland, Canada en Alaska helpen 10 we dorpelingen om ijsberen op veilige afstand te houden en conflicten te voorkomen. In de Barentszzee hebben we illegale visserij al heel ver teruggedrongen. En het netwerk van beschermde gebieden in Rusland groeit nog altijd door. Daarnaast werken we met steeds meer toonaangevende bedrijven aan het terugdringen van hun CO 2 -uitstoot, voor het behoud van een leefbare aarde. Beeld: Kevin Schafer/Getty 11
7 uit het veld We staan op een kruispunt Het Wereld Natuur Fonds heeft ook goede contacten met vooraanstaande Groenlanders. Samen bespreken we het dilemma van economische ontwikkeling versus natuurbehoud en zoeken we naar oplossingen. Tekst: Suzanne Heuts, Beeld Groepsfoto: Marc Cornelissen, narwal zenderen: Isabelle Groc Peter Ewins zendert een narwal, zodat onderzocht kan worden welke delen van het Arctisch gebied belangrijk zijn voor deze diersoort. 12 Het internationale gezelschap dat tijdens Missie Sila sprak over de toekomst van Groenland. Kuupik Kleist, premier van Groenland: Wij, de inwoners van Groenland en van het Noordpoolgebied, staan op een kruispunt in onze ontwikkeling. Enerzijds is economische groei en ontwikkeling noodzakelijk en gewenst. Anderzijds willen we onze natuur beschermen en behouden. We hebben er vertrouwen in dat onze economie zich op een duurzame manier kan ontwikkelen en de effecten op het milieu beperkt kunnen worden. We zijn blij dat we de manieren kunnen bespreken waarop duurzame economische ontwikkeling zou moeten plaatsvinden. Missie Sila Aqqaluk Lynge, voorzitter van de Inuit Circumpolar Council, een mensenrechtenorganisatie voor Inuit: Iedereen is het erover eens dat we allemaal recht hebben op een goed leven. Ook zijn we het eens dat de Noordpool en andere kwetsbare plekken op de aarde belangrijk zijn en als zodanig moeten worden behandeld door de machthebbers. Voor de Inuit resulteren die gedachten in een paradox: wij zijn een kwetsbare bevolkingsgroep die ontwikkeling hard nodig heeft. We moeten samen aan een duurzame toekomst werken. In mei 2011 vond Missie Sila drijvende kracht achter al wat leeft in het Groenlands plaats: WNF-directeur Johan van de Gronden trok samen met onder anderen Prins Willem- Alexander naar Groenland. Zij spraken daar met onder meer de premier over de toekomst van het nu nog met ijs bedekte land. De ijskap, die Groenland voor 85 procent bedekt en op het dikste punt 3,5 kilometer dik is, dooit in de zomer normaliter op beperkte delen. De laatste jaren worden de smeltzones echter steeds groter. Als de ijskap zou smelten, dan stijgt de zeespiegel. Minerale rijkdommen onder het ijs worden bereikbaar en dat biedt Groenland economische kansen. onze aanpak werkt Peter Ewins werkt en woont in het Noordpoolgebied. Sinds 2006 staat hij aan het hoofd van het beschermingsprogramma voor pooldieren dat het WNF in Canada heeft opgezet. Ik ben bevoorrecht dat ik me dagelijks mag bezighouden met zaken die van invloed zijn op de toekomst van onze planeet. En dat in een fantastische omgeving. Ik groeide op in Engeland, tussen het beton, de auto s, de rechttoe rechtaan bebouwing. De uitgestrektheid die ik hier zie, ik word er stil van. Ik kan uren reizen en alleen maar wilde natuur zien. Ik geloof in de aanpak van het WNF, die zich richt op het harmonieus samenleven van mens en dier. Daar werken we ook híer aan. Bijvoorbeeld door narwals van een zender te voorzien, zodat we hun trekroutes in kaart kunnen brengen. Ik ben ervan overtuigd dat we op de juiste weg zitten. Tegelijkertijd word ik geconfronteerd met een frustrerende werkelijkheid. De grootste bedreiging van het poolgebied en de pooldieren is klimaatverandering. We weten wat er kan gaan gebeuren als we niets veranderen. Door het gedrag van de mens smelt het leefgebied onder de poten van pooldieren vandaan. Maar in plaats van ons handelen af te stemmen op de langetermijnscenario s richten we ons slechts op de komende maanden en jaren. We streven naar verantwoorde, economische groei, in plaats van een leefbare wereld voor onze kinderen. Als het zover komt dat de ijsbeer verdwijnt, verliezen we niet alleen een magnifiek roofdier, maar ook een leefgebied dat van groot belang is voor de lokale gemeenschappen. Maar, ik ben een optimist. De geschiedenis bewijst dat we onze manieren kunnen veranderen. De middelen zijn er al: groene economie kan nu al worden gerealiseerd. Steeds meer progressieve bedrijven sluiten zich aan bij het WNF en dragen bij aan ons werk. Zolang we de oplossingen onder de aandacht blíjven brengen, zullen ze langzaam werkelijkheid worden. 13
8 BEDANKT De Noordpool is minder ver van uw bed dan u denkt. Veel van onze trekvogels broeden in het Noordpoolgebied. En als de ijskap van Groenland smelt, stijgt de zeespiegel millimeter voor millimeter, met alle gevolgen van dien voor ons toch al laaggelegen land. Beslissingen die de komende jaren over de Noordpool worden genomen, zijn cruciaal voor het behoud van gebied. Uw steun is hard nodig om de grote veranderingen in het poolgebied het hoofd te bieden. Het is een unieke en adembenemende wildernis. Laten we dat zo houden. Zo n 66% van de ijsberen heeft een onzekere toekomst doordat hun leefgebied verdwijnt Johan van de Gronden, Algemeen directeur WNF Beeld: David Jenkins Wilt u meer weten of het werk van het WNF financieel steunen? website: telefoon: mail: bijzonderegiften@wwf.nl rekeningnummer: t.n.v. Wereld Natuur Fonds
9 > Adviseur > IJsberen 50 jaar geleden waren er slechts ijsberen over door ongereguleerde jacht. Dankzij inspanningen van het Wereld Natuur Fonds en overheden van Noordpoollanden zijn dat er nu Hun toekomst wordt nu bedreigd door klimaatverandering. Het Wereld Natuur Fonds is de enige natuurbeschermingsorganisatie die zitting heeft in de Arctische Raad. Hierin overleggen de overheden van acht Noordpoollanden over het beschermen en behouden van het Noordpoolgebied. Het WNF is waarnemer en adviseert overheden hoe zij het gebied verantwoord kunnen ontwikkelen. > Overal invloed Het Wereld Natuur Fonds is gevestigd in zeven Noordpoollanden: Canada, Denemarken, Finland, Noorwegen, Rusland, de Verenigde Staten en Zweden. Daardoor hebben we invloed in het hele Noordpoolgebied. > 11% minder Elke tien jaar neemt het oppervlak van het zomerzee-ijs met ongeveer elf procent af. Ter vergelijking: als Europa elf procent in oppervlakte zou afnemen, betekent dat het verlies van een gebied bijna net zo groot als Frankrijk en Spanje samen. C Onze missie Bouwen aan een toekomst waarin de mens leeft in harmonie met de natuur, dat is wat het Wereld Natuur Fonds doet. In het belang van de natuur en in het belang van de mens die de natuur nodig heeft.
HONDERDEN DIERENLIEFHEBBERS ZIJN BIJ ELKAAR GEKOMEN OM AANDACHT TE VRAGEN VOOR DE PROBLEMEN VAN MOEDERIJSBEREN IN HET NOORDPOOLGEBIED
09 september 2014 HONDERDEN DIERENLIEFHEBBERS ZIJN BIJ ELKAAR GEKOMEN OM AANDACHT TE VRAGEN VOOR DE PROBLEMEN VAN MOEDERIJSBEREN IN HET NOORDPOOLGEBIED Rotterdam, Nederland Honderden WWF-vrijwilligers
Nadere informatieinhoud Deze buurt is niet meer wat het geweest is,
De Noordpool BRRRRR inhoud 1. Inleiding 3 2. Twee Noordpolen 4 3. Landen rond de Noordpool 5 4. Krimpen 6 5. Het Behouden Huis 7 6. De Noordpool bereikt 8 7. Dag en nacht 9 8 Het weer 10 9. Dieren 11 10.
Nadere informatieIJsbeer. Wetenschappelijke naam ursus maritimus
IJsbeer Wetenschappelijke naam ursus maritimus IJsberen zijn zoogdieren. Ze komen voor op en rond de Noordpool waar het kouder kan worden dan -40 C! Mannetjes worden ongeveer 3 meter lang en wegen 400
Nadere informatieDe exploitatie van het Noordpoolgebied: een historisch perspectief
17 April 2008 1 De exploitatie van het Noordpoolgebied: een historisch perspectief Arctisch Centrum / H.R. de Haas & L. Hacquebord www.arctic-centre.nl www.lashipa.nl 17 April 2008 2 Noordpoolgebied in
Nadere informatieSmelten ij op de Noordpool laat ook permafro t verdwijnen
Smelten ij op de Noordpool laat ook permafro t verdwijnen nos.nl Het snelle smelten van ijs op de Noordpool heeft veel meer invloed op de landen rond de Noordelijke IJszee, dan eerder werd gedacht. Dat
Nadere informatieBedreigingen. Broeikaseffect
Bedreigingen Vroeger gebeurde het nogal eens dat de zee een gat in de duinen sloeg en het land overspoelde. Tegenwoordig gebeurt dat niet meer. De mensen hebben de duinen met behulp van helm goed vastgelegd
Nadere informatieDRAAIBOEK SESSIE HOOFD KLIMAATWIJZER
DRAAIBOEK SESSIE HOOFD KLIMAATWIJZER Introquiz uit de workshop Low Impact Lama 15 Korte quiz rond begrippen gelinkt aan klimaatverandering. Dit om de voorkennis van de deelnemers/leerlingen na te gaan
Nadere informatieeconomische mogelijkheden sociale omgeving ecologisch kapitaal verborgen kansen
economische mogelijkheden sociale omgeving ecologisch kapitaal verborgen kansen REDD+ een campagne voor bewustwording van suriname over haar grootste kapitaal Wat is duurzaam gebruik van het bos: Duurzaam
Nadere informatieDE IJSBEER. Super speurneus
DE IJSBEER Super speurneus Hij is groot, wit en ziet eruit als een echte knuffelbeer. Toch zou je deze reus niet graag tegenkomen in de sneeuw. Gelukkig gebeurt dit ook niet snel, want waar deze poolreiziger
Nadere informatieLes Koolstofkringloop en broeikaseffect
LESSENSERIE ENERGIETRANSITIE Basisles Koolstofkringloop en broeikaseffect Werkblad Les Koolstofkringloop en broeikaseffect Werkblad Zonlicht dat de aarde bereikt, zorgt ervoor dat het aardoppervlak warm
Nadere informatieZuid-Holland is een mooie provincie met grote steden en veel groen. Zuid-Holland is
Klare taal Inleiding Zuid-Holland is een mooie provincie met grote steden en veel groen. Zuid-Holland is ook een kwetsbare provincie. De bodem daalt en de zeespiegel stijgt door klimaatverandering. Er
Nadere informatiePolen. Blok 1 De Rijke Zee. Robbert Jak. Dag 5, 29 oktober Duurzaam werken op Zee
Polen Blok 1 De Rijke Zee Robbert Jak Dag 5, Duurzaam werken op Zee Marine Ecology - Processes, Systems, and Impacts, 2012 Michel J Kaiser, Martin J Attrill, Simon Jennings, David N Thomas, David K. A.
Nadere informatieBANANEN LANGS DE NOORDZEE antwoordblad
Opdracht 1 In het filmpje ging het over klimaatverandering. Bedenk samen drie voordelen en drie nadelen van klimaatverandering. Schrijf op: Voordelen 1. bijvoorbeeld warmere zomers in Nederland 2. bijvoorbeeld
Nadere informatieThema: Noordpool, natuur, dieren, reizen, klimaat
Lesbrief www.leopold.nl Auteur: Enzo Pérès-Labourette / ISBN 978 90 258 7316 5 Leeftijd: 5-8 jaar Thema: Noordpool, natuur, dieren, reizen, klimaat Wat ik bomen wil vertellen Voor het lezen Vertel aan
Nadere informatieWerkstuk Aardrijkskunde Broeikaseffect
Werkstuk Aardrijkskunde Broeikaseffect Werkstuk door een scholier 1310 woorden 20 juni 2006 6,2 45 keer beoordeeld Vak Aardrijkskunde Het Broeikaseffect Inhoudsopgave Inleiding 1.0 Wat is het broeikaseffect?
Nadere informatieOpwarming van de aarde
Leerlingen Opwarming van de aarde 8 Naam: Klas: In dit onderdeel kom je onder andere te weten dat er niet alleen een broeikaseffect is, maar dat er ook een versterkt broeikaseffect is. Bovendien leer je
Nadere informatieFactsheet. Klimaatverandering in het Arctisch gebied
Factsheet Het Arctisch gebied Klimaatverandering in het Arctisch gebied Klimaatverandering in het Arctisch gebied Het Arctisch gebied (ook Noordpoolgebied genoemd) is voor een groot deel bevroren oceaan,
Nadere informatieZA5223. Flash Eurobarometer 290 (Attitudes of Europeans Towards the Issue of Biodiversity, wave 2) Country Specific Questionnaire Netherlands
ZA5223 Flash Eurobarometer 290 (Attitudes of Europeans Towards the Issue of Biodiversity, wave 2) Country Specific Questionnaire Netherlands FLASH 290 BIODIVERSITY Q1. Hebt u ooit gehoord van de term biodiversiteit?
Nadere informatieKlimaatverandering. Klimaatverandering. Klimaatverandering. Klimaatverandering. Klimaatverandering 8-10-2012. Klimaatverandering
Zonne-energie 2012: prijs 21 ct per kwh; 2020 prijs 12 ct kwh Groen rijden; energiehuizen, biologisch voedsel Stimular, de werkplaats voor Duurzaam Ondernemen Stichting Stimular www.stimular.nl 010 238
Nadere informatieOpwarming van de aarde
Leerlingen Opwarming van de aarde 8 Naam: Klas: In dit onderdeel kom je onder andere te weten dat er niet alleen een broeikaseffect is, maar dat er ook een versterkt broeikaseffect is. Bovendien leer je
Nadere informatieWerkstuk Biologie Zee-otter
Werkstuk Biologie Zee-otter Werkstuk door een scholier 1340 woorden 8 maart 2003 5,8 129 keer beoordeeld Vak Biologie Waar leeft de zee-otter? Vroeger kwamen ze nog in het grootste deel van de grote oceaan
Nadere informatiePraktische opdracht Economie Broeikaseffect
Praktische opdracht Economie Broeikaseffect Praktische-opdracht door S. 1631 woorden 7 april 2015 4 4 keer beoordeeld Vak Methode Economie Praktische economie De economische kijk op het broeikaseffect.
Nadere informatieLEERLINGENBLAD VAN:... NAAR DE HAAIEN! DOE-HET-ZELF LES BASISONDERWIJS GROEP 7 & 8 EEN WERELD VOL WATER
LEERLINGENBLAD VAN:...... DOE-HET-ZELF LES BASISONDERWIJS GROEP 7 & 8 EEN WERELD VOL WATER 2 EEN WERELD VOL WATER Als je vanuit de ruimte naar de aarde kijkt zie je heel veel blauw. Dat komt omdat onze
Nadere informatieKLIMAATVERANDERING. 20e eeuw
KLIMAATVERANDERING 20e eeuw Vraag De temperatuur op aarde is in de afgelopen honderd jaar gestegen met 0.2-0.5 C 0.6-0.9 C Antwoord De temperatuur op aarde is in de afgelopen honderd jaar gestegen met
Nadere informatieTropisch Nederland. 1. Aanzetten. 1.a Tropisch Nederland
1. Aanzetten Tropisch Nederland 1.a Tropisch Nederland Jij gaat aan de slag met het dossier Tropisch Nederland. Welke onderdelen van het dossier ga jij maken? Overleg met je docent. GA IK DOEN STAP ONDERDEEL
Nadere informatieNUKKA WIL NAAR HUIS Theatergroep De Citadel
NUKKA WIL NAAR HUIS Theatergroep De Citadel Inhoud: 1. Ter voorbereiding op de inhoud van de voorstelling 2. Vóór de voorstelling 3. Boeken die bij het thema passen 4. Speelliedje 1. Ter voorbereiding
Nadere informatieDe Voorzitter van de Tweede Kamer der Staten-Generaal Binnenhof 4 2513 AA s-gravenhage
> Retouradres Postbus 20401 2500 EK Den Haag De Voorzitter van de Tweede Kamer der Staten-Generaal Binnenhof 4 2513 AA s-gravenhage Directoraat-generaal Bezoekadres Bezuidenhoutseweg 73 2594 AC Den Haag
Nadere informatieVooraleer de leerlingen de teksten lezen, worden de belangrijkste tekststructuren overlopen (LB 265).
5.2.1 Lezen In het leerboek krijgen de leerlingen uiteenlopende teksten te lezen. Op die manier worden de verschillende tekstsoorten en tekststructuren nogmaals besproken. Het gaat om een herhaling van
Nadere informatieOverwinning! 1974: Frankrijk maakt een einde aan kernproeven in het zuiden van de Stille Oceaan
Van 1971 tot nu Acties en resultaten In de loop der jaren behaalde Greenpeace talrijke overwinningen voor het milieu. Onmogelijk om ze allemaal op te noemen. Daarom halen we er vier aan, eentje per decennium.
Nadere informatieAmerikaanse topwetenschappers verliezen geduld met aanhoudende tw... twijfel rond klimaatverandering
1 van 5 23-9-2016 09:35 mo.be Amerikaanse topwetenschappers verliezen geduld met aanhoudende twijfel rond klimaatverandering De topwetenschappers ergeren zich aan het feit dat de klimaatverandering nog
Nadere informatieOpdracht 1b. Welk soort afval is het meest schadelijk voor de natuur?
Opdracht 1a. In de tabel hieronder staan een aantal materialen. Bedenk per type materiaal 3 soorten afval die je tegenkomt onderweg naar school of op het schoolplein. Zoek per categorie van 1 soort afval
Nadere informatieNANUUK! Een tactisch spel voor de hele familie. 2 tot 4 spelers
NANUUK! Een tactisch spel voor de hele familie. 2 tot 4 spelers SPELINHOUD 1 spelbord dat de machtige ijsmassa voorstelt 21 licht gekleurde dierstukken (6 vissen, zeehonden walrussen en 3 walvissen.) 16
Nadere informatieIk heb voor dit onderwerp gekozen omdat ik veel van dieren houd en ik meer wou weten over het WNF.
Werkstuk door M. 1467 woorden 15 februari 2013 6 150 keer beoordeeld Vak Nederlands Inleiding Ik heb voor dit onderwerp gekozen omdat ik veel van dieren houd en ik meer wou weten over het WNF. Wat is het
Nadere informatieInhoud inhoud blz. 1. Alles over ijs 2. Het water bevriest 3. IJspegels en ijsbloemen 4. Neerslag 5, Kunstijs 6. De polen 7.
IJs Inhoud inhoud blz. 1. Alles over ijs 3 2. Het water bevriest 4 3. IJspegels en ijsbloemen 5 4. Neerslag 6 5, Kunstijs 7 6. De polen 8 7. De gletsjer 9 8. De ijsberg 10 9. Sporten op ijs 11 10. IJsweetjes
Nadere informatieHet begin van de winter
WINTER 21 december WINTER 2 Het begin van de winter Vanaf 21 juni worden de dagen weer langzaam korter. De zomer duurt tot 22 of 23 september. Dan zijn de dag en de nacht overal even lang. Met andere woorden:
Nadere informatieZeespiegelstijging door klimaatverandering
Zeespiegelstijging door klimaatverandering Wat weten we? En wat kunnen we verwachten? De stemming in de media Zeespiegel bij Nederlandse kust vorig jaar hoger dan ooit (NOS) Zeespiegel stijgt steeds sneller
Nadere informatieNieuwe koude oorlog vmbo-kgt34. CC Naamsvermelding 3.0 Nederland licentie.
Auteur VO-content Laatst gewijzigd 21 October 2016 Licentie CC Naamsvermelding 3.0 Nederland licentie Webadres http://maken.wikiwijs.nl/82640 Dit lesmateriaal is gemaakt met Wikiwijs Maken van Kennisnet.
Nadere informatieTropisch Nederland. 1. Aanzetten. 1.a Tropisch Nederland
Tropisch Nederland 1. Aanzetten 1.a Tropisch Nederland Jij gaat aan de slag met het dossier Tropisch Nederland. Welke onderdelen van het dossier ga jij maken? Overleg met je docent. GA IK DOEN STAP ONDERDEEL
Nadere informatie4 Leven in een koud gebied
4 Leven in een koud gebied 1 a Canada b/c W16 d 73 2 a Te koud: s zomers < 10º C b gebruik van sneeuwscooter en sleden kleding c te koud om voedsel te verbouwen 3a/4 W17 Toendra: wat, waar en waarom daar?
Nadere informatieO R D E O P Z AKE N. Een rechtvaardiging voor meer maatregelen op het gebied van energie-efficiëntie in woongebouwen S T L L E N
O R D E O P Z AKE N Een rechtvaardiging voor meer maatregelen op het gebied van energie-efficiëntie in woongebouwen S T L L E N E DE VERONTRUSTENDE WAARHEID De mondiale uitdaging Het is verontrustend maar
Nadere informatieBernd Roemmelt / Greenpeace HET KLIMAAT EN DE NOORDPOOL
Bernd Roemmelt / Greenpeace HET KLIMAAT EN DE NOORDPOOL HET KLIMAAT EN DE NOORDPOOL Greenpeace is een organisatie die ereldijd opkomt voor het milieu. We illen de natuur en de dieren daarin beschermen.
Nadere informatieCanada. Inleiding. Het Land
Canada Inleiding Mijn spreekbeurt gaat over Canada ik heb dit onderwerp gekozen omdat ik er meer van wilde weten en dat ik het leuk vond om over Canada te doen Het Land 1 / 8 Canada is het één na grootste
Nadere informatieWerkblad - Les 2 - Waterbouw en ecologie
BOUWEN MET DE NATUUR In Nederland proberen we de natuur te herstellen, maar de natuur kan zelf ook een handje helpen. Dit gebeurt bijvoorbeeld bij de aanleg van de Marker Wadden, een eilandengroep in het
Nadere informatieUitsterven of wegwezen
Klimaatverandering 7 en 8 5 Uitsterven of wegwezen Voedselwebspel Doelen Begrippen Materialen Duur De leerlingen: kennen een aantal oorzaken waardoor dieren uitsterven of verdwijnen, waaronder de klimaatverandering.
Nadere informatie7 keer beoordeeld 25 december 2013
3,9 Werkstuk door A. 1896 woorden 7 keer beoordeeld 25 december 2013 Vak Anders Voorwoord Waarom dit onderwerp? Ik houd veel van de natuur en ik vind de aarde mooi. Helaas gaan een heleboel mensen niet
Nadere informatieKlimaatverandering Wat kunnen we verwachten?
Klimaatverandering Wat kunnen we verwachten? Yorick de Wijs (KNMI) Veenendaal - 09 05 2019 Koninklijk Nederlands Meteorologisch Instituut 1 Klimaatverandering Oorzaken en risico s wereldwijd Trends en
Nadere informatie5,4. a) Gegevens over de organisatie. Werkstuk door een scholier 934 woorden 5 mei keer beoordeeld. Maatschappijleer
Werkstuk door een scholier 934 woorden 5 mei 2006 5,4 46 keer beoordeeld Vak Maatschappijleer Midden: bespreking van de organisaties 1) WWF of world wide foundation for nature Inhoud: 1) Wat -Gegevens
Nadere informatieDe Noordzee HET ONTSTAAN
De Noordzee De Noordzee is de zee tussen Noorwegen, Groot-Brittannië, Frankrijk, België, Nederland, Duitsland en Denemarken. De Noordzee is een ondiepe (30-200 m) randzee van de Atlantische oceaan met
Nadere informatie3. Verwerking door discussie. (15 min.) De feiten en juiste antwoorden zijn voor de leraar ter beschikking in dit document.
versie 10-12-18 Beste leerkracht, De film Morgenland gaat vergezeld van een bijbehorende verwerkingsles. De tijdsduur van film en les is een tot anderhalf uur. Morgenland is geschikt voor basisschool groepen
Nadere informatie3. Verwerking door discussie. (15 min.) De feiten en juiste antwoorden zijn voor de docent ter beschikking in dit document.
versie 10-12-18 Beste docent, De film Morgenland gaat vergezeld van een bijbehorende verwerkingsles. De tijdsduur van film en les is een tot anderhalf uur. Morgenland is geschikt voor alle leerjaren van
Nadere informatieSamenvatting Aardrijkskunde Hoofdstuk 2
Samenvatting Aardrijkskunde Hoofdstuk 2 Samenvatting door J. 181 woorden 13 januari 2016 6,1 48 keer beoordeeld Vak Methode Aardrijkskunde Terra 2.1 Klimaten A Waardoor is het bij de evenaar warm? In bron
Nadere informatieDe estafette: Klimaatverandering
De estafette: Klimaatverandering door Sander Voerman WP nr. 4/2011 Afgelopen jaar is in Nederland de aandacht voor het probleem van de klimaatverandering volstrekt verstomd. Internationaal vormt ons land
Nadere informatieInleiding regeerakkoord Vertrouwen in de toekomst
Inleiding regeerakkoord 2017-2021 Vertrouwen in de toekomst Inleiding Mensen in Nederland hebben veel vrijheid. Nederlanders vormen een sterke groep. Iedereen kan proberen om verder te komen in zijn leven.
Nadere informatie6,1. Werkstuk door een scholier 1741 woorden 4 januari keer beoordeeld. Natuurkunde
Werkstuk door een scholier 1741 woorden 4 januari 2010 6,1 174 keer beoordeeld Vak Natuurkunde Wereld Natuur Fonds Gemaakt door: Manon 11-11-2009 Inhoud 1. Inleiding 2. Wat is het WNF? 3. Hoe is het WNF
Nadere informatieGevolgen van klimaatverandering voor Nederland
Gastcollege door Sander Brinkman Haagse Hogeschool Climate & Environment 4 september 2008 Introductie Studie Bodem, Water en Atmosfeer, Wageningen Universiteit Beroepsvoorbereidendblok UNFCCC CoP 6, Den
Nadere informatieZorgen over de Noordpool?
opinie-buitenland Tekst: bgen b.d. A.T. Vermeij Zorgen over de Noordpool? Tijdens zijn functie als Directeur Inlichtingen en Informatie van het NAVO-hoofdkwartier Joint Forces Command (JFC) Brunssum was
Nadere informatieDe Politieke Ledenraad van de PvdA op 14 november 2015 bijeen te Amersfoort,
Korten op EU subsidies Solidariteit éen van de belangrijkste principes is in de sociaaldemocratie, In Europa grote verdeeldheid heerst aangaande het opvangen en herverdelen van vluchtelingen; Enkele landen
Nadere informatieDe toekomst van energie
De toekomst van energie Duurzame Energie door Redactie ElectricityMatters 15-08-2017 Dat ons wereldwijde energiesysteem niet duurzaam is, blijkt duidelijk uit onze steeds schaarsere hulpbronnen, de regelmatig
Nadere informatieInhoud 1. De zee is groot 2. Zonder zee geen leven 3. Golven 4. De zee is zout 5. De zee en rivieren 6. De kleur van de zee
De zee Inhoud. 1. De zee is groot 3 2. Zonder zee geen leven 4 3. Golven 5 4. De zee is zout 6 5. De zee en rivieren 7 6. De kleur van de zee 8 7. De kust en de branding 9 8. Sporten op zee 10 9. Werken
Nadere informatieKlimaatverandering en klimaatscenario s in Nederland
Page 1 of 6 Klimaatverandering en klimaatscenario s in Nederland Hoe voorspeld? Klimaatscenario's voor Nederland (samengevat) DOWNLOAD HIER DE WORD VERSIE In dit informatieblad wordt in het kort klimaatverandering
Nadere informatieZA4735. Flash Eurobarometer 219 (Biodiversity) Country Specific Questionnaire Belgium (Flemish)
ZA4735 Flash Eurobarometer 219 (Biodiversity) Country Specific Questionnaire Belgium (Flemish) Flash Eurobarometer on biodiversity Flash 219 questionnaire Q1. Kent u de term biodiversiteit? [SLECHTS ÉÉN
Nadere informatieDIERENPASPOORT IJSBEER pag 1
DIERENPASPOORT IJSBEER pag 1 LATIJNSE NAAM: Ursus maritimus Ik ben een: zoogdier Aantal jongen: 1-4, meestal 2 jongen Zwanger: ca. 9 maanden Volwassen met: ca. 4 jaar Maximale leeftijd: (wild) ca. 25 jaar
Nadere informatie3. Verwerking door discussie. (15 min.) De feiten en juiste antwoorden zijn voor de docent ter beschikking in dit document.
versie 10-12-18 Beste docent, De film Morgenland gaat vergezeld van een bijbehorende verwerkingsles. De tijdsduur van film en les is een tot anderhalf uur. Morgenland is geschikt voor alle leerwegen en
Nadere informatiee-book: gebonden versie: e-book: gebonden versie: Chris Oxlade
Chris Oxlade Chris Oxlade Anita Ganeri Anita Ganeri Boeken in deze serie e-book: 978-94-6175-825-5 gebonden versie: 978-90-5566-931-8 e-book: 978-94-6175-822-4 gebonden versie: 978-94-6175-285-7 e-book:
Nadere informatieSoms moet de lucht omhoog omdat er een gebergte ligt. Ook dan koelt de lucht af. Er ontstaan wolken en neerslag. Dit is stuwingsregen.
Samenvatting door een scholier 1790 woorden 1 juni 2016 7,9 13 keer beoordeeld Vak Methode Aardrijkskunde BuiteNLand samenvatting Aardrijkskunde hoofdstuk 2: KLIMATEN 2.1 Klimaten Waardoor is het niet
Nadere informatieDocentenhandleiding bij: het klimaat en de Noordpool
Docentenhandleiding bij: het klimaat en de Noordpool Doel Dit educatiepakket is door Greenpeace ontwikkeld en heeft als doel de kennis en het bewustzijn van leerlingen te vergroten over klimaatverandering
Nadere informatieMAATSCHAPPIJ ONDERSCHAT ERNST EN TAAIHEID KLIMAATPROBLEEM
MAATSCHAPPIJ ONDERSCHAT ERNST EN TAAIHEID KLIMAATPROBLEEM De maatschappelijke discussie over klimaatverandering wordt onvoldoende scherp gevoerd. Er wordt nauwelijks nagedacht over de ernst van de problematiek
Nadere informatiefoto: Vera Siemons Resultaten onderzoek naar klimaatbeleving Uitgevoerd door Gfk i.o.v. Achmea - oktober 2016
foto: Vera Siemons Resultaten onderzoek naar klimaatbeleving Uitgevoerd door Gfk i.o.v. Achmea - oktober 2016 1 De meeste jongeren (34%) houden zich niet bezig met de gevolgen van klimaatverandering Toch
Nadere informatiePracticum: Hoezo Zeespiegelstijging?
Practicum: Hoezo Zeespiegelstijging? Op de Aarde wonen er ongeveer 6 446 131 400 mensen. In België wonen er 10 584 534. De meeste mensen wonen in de bergen / in de woestijn / in de nabijheid van water/
Nadere informatieOpdracht 1 en 2. Voorbeeld: Deze toets is dat wel moeilijk; maar het toen is erg belangrijk dat je laat hondje zien wat je kunt.
leestoets Opdracht 1 en 2 In de volgende teksten staan heel wat woorden te veel. Dat komt doordat er iets fout is gelopen bij het printen van de teksten: er zat een virus op de computer en daardoor zijn
Nadere informatieOpwarming van de aarde hv123. CC Naamsvermelding-GelijkDelen 3.0 Nederland licentie. http://maken.wikiwijs.nl/52494
Auteur VO-content Laatst gewijzigd 03 May 2016 Licentie CC Naamsvermelding-GelijkDelen 3.0 Nederland licentie Webadres http://maken.wikiwijs.nl/52494 Dit lesmateriaal is gemaakt met Wikiwijsleermiddelenplein.
Nadere informatiea) Titel voorstel Gezamenlijke mededeling aan het Europees Parlement en de Raad. Een geïntegreerd EU-beleid voor het noordpoolgebied.
Fiche 3: mededeling geïntegreerd EU-beleid noordpoolgebied 1. Algemene gegevens a) Titel voorstel Gezamenlijke mededeling aan het Europees Parlement en de Raad. Een geïntegreerd EU-beleid voor het noordpoolgebied.
Nadere informatiePERMAFROST DOOI IN SIBERIË. Jorien E. Vonk Geowetenschappen, Universiteit Utrecht Arctisch Centrum, Rijksuniversiteit Groningen
PERMAFROST DOOI IN SIBERIË Jorien E. Vonk Geowetenschappen, Universiteit Utrecht Arctisch Centrum, Rijksuniversiteit Groningen Vandaag Permafrost Koolstof in permafrost Klimaatverandering in poolgebieden
Nadere informatieNATUUR EN BIODIVERSITEIT
NATUUR EN BIODIVERSITEIT Wat hebt u eraan? Biodiversiteit is de verscheidenheid van leven op onze planeet. Het is het fundament van ons welzijn en de economie. We zijn van de natuur afhankelijk voor ons
Nadere informatieHET KLIMAAT EN DE NOORDPOOL. Bernd Roemmelt / Greenpeace
HET KLIMAAT EN DE NOORDPOOL Bernd Roemmelt / Greenpeace 2. NOORDPOOL OPDRACHT 1 Bekijk het filmpje: 1. Welke landen liggen rondom de Noordpool? 2. In welke zee ligt de Noordpool? Bernd Roemmelt / Greenpeace
Nadere informatieNOORDZEE SYMPOSIUM 2007
NOORDZEE SYMPOSIUM 2007 Wat leren de oceanen ons over klimaatsverandering? Dr Wouter Rommens UNESCO/IOC Project Office for IODE VLIZ Inhoud Inleiding: IOC, IODE, databeheer en klimaatverandering Veranderende
Nadere informatieKlimaat verandert toerisme
5 10 15 20 25 30 35 40 Tekst 4 Klimaat verandert toerisme (1) Het klimaat verandert, zoveel is inmiddels wel zeker. De temperatuur loopt op, neerslagpatronen veranderen, de kans op hittegolven neemt toe,
Nadere informatieLesbrief. watersnoodramp. 1 februari Afdeling Communicatie waterschap Hollandse Delta
Lesbrief watersnoodramp 1 februari 1953 www.wshd.nl/1953 Afdeling Communicatie waterschap Hollandse Delta 1 februari 1953 Op zaterdagmiddag 31 januari 1953 stak een hevige wind op. Die wind groeide s nachts
Nadere informatieAntarctica. De avonturiers Gids voor de leerkracht. Uitgaven van het Pass
Antarctica De avonturiers Gids voor de leerkracht Uitgaven van het Pass Tentoonstelling Antarctica Duur: ongeveer 1u30 I Te doen: 6 opdrachten De tentoonstelling In maart 2007 begon het Internationaal
Nadere informatieKlimaateffectschetsboek West-en Oost-Vlaanderen NATHALIE ERBOUT ZWEVEGEM, 5 DECEMBER 2014
Klimaateffectschetsboek West-en Oost-Vlaanderen NATHALIE ERBOUT ZWEVEGEM, 5 DECEMBER 2014 Klimaateffectschetsboek Scheldemondraad: Actieplan Grensoverschrijdende klimaatbeleid, 11 september 2009 Interregproject
Nadere informatieEuropese opinie over diergebruik en -handel Een enquête onder 2407 inwoners van zes Europese landen April 2014
Europese opinie over diergebruik en -handel Een enquête onder 2407 inwoners van zes Europese landen April 2014 1 Steekproefsamenstelling en methodologie Abacus Data heeft zojuist een enquête afgenomen
Nadere informatieWASA KOMT OP VOOR DE PLANEET
WASA KOMT OP VOOR DE PLANEET WASA BELOOFT: ONS MERK COMPENSEERT CO 2 VOOR 100% 1 We zijn van mening dat opkomen voor de planeet, door onze ecologische voetafdruk te verkleinen en CO 2 te compenseren, de
Nadere informatieJouw idealen in Utrecht Verkiezingsprogramma. Provinciale Staten 2015 in eenvoudige taal
Jouw idealen in Utrecht Verkiezingsprogramma Provinciale Staten 2015 in eenvoudige taal Verkiezingen in de provincie Op 18 maart 2015 zijn er verkiezingen in de provincie Utrecht. Iedereen die in Utrecht
Nadere informatieLESINSTRUCTIE GROEP 5/6
LESINSTRUCTIE GROEP 5/6 Bij Samsam nr. 5 2017 De zee Burgerschap Samsam komt 5 x per jaar uit met een magazine, en een werkblad. Daarbij hoort een website met filmpjes en aanvullende informatie: samsam.net
Nadere informatieinhoud blz 1. Poolgebieden 3 2. De Noordpool 4. A, Dieren op de toendra 4 B. Dieren in en rond de Noordelijke IJszee De Zuidpool 14 4.
Pooldieren inhoud blz 1. Poolgebieden 3 2. De Noordpool 4. A, Dieren op de toendra 4 B. Dieren in en rond de Noordelijke IJszee 10 3. De Zuidpool 14 4. Filmpjes 17 Bronnen en foto s 18 Colofon en voorwaarden
Nadere informatieLesbrief. biologie NATUUR EN MILIEU OPDRACHT 1 - MAASVLAKTE 2
Lesbrief Onderbouw voortgezet onderwijs - VWO NATUUR EN MILIEU De haven van Rotterdam is de grootste haven van Europa. Steeds meer spullen die je in de winkel koopt, komen per schip in Rotterdam binnen.
Nadere informatiePROBLEEM GESTUURD ONDERWIJS. Energieverbruik en milieu
PROBLEEM GESTUURD ONDERWIJS Energieverbruik en milieu http://flood.firetree. net/?ll=51.0759%2c 4.1748&z=8 VRAAG 1: WELKE ENERGIEBRON WORDT VOORSPELD NOG HET LANGST BRUIKBAAR TE ZIJN? a) Steenkool
Nadere informatieFactsheet klimaatverandering
Factsheet klimaatverandering 1. Klimaatverandering - wereldwijd De aarde is sinds het eind van de negentiende eeuw opgewarmd met gemiddeld 0,9 graden (PBL, KNMI). Oorzaken van klimaatverandering - Het
Nadere informatieEcosysteem voedselrelaties
Ecosysteem ecologie Ecosysteem voedselrelaties Oceanen: voedselweb + energiestromen Ga naar Mypip.nl en open de oefening 3 voedselketen - voedselweb Doe de oefening en maak vervolgens de aangeleverde vragen.
Nadere informatieTijger. Een machtige streepjeskat
Tijger Een machtige streepjeskat Aan de manier waarop tijgers sluipen en op hun prooi afspringen, is goed te zien dat ze uit de familie van katachtigen komen. De tijger is binnen die familie zelfs de grootste
Nadere informatieDE TOEKOMST VAN DE AARDE
10 DE TOEKOMST VAN DE AARDE Het broeikaseffect Je zult in het nieuws misschien al horen spreken hebben over het broeikaseffect. Heb je er nog nooit van gehoord? Geen nood, in deze edukit leggen we op een
Nadere informatieWereldwijde uitstoot CO2 dit jaar
1 van 5 7-12-2018 06:32 volkskrant.nl Wereldwijde uitstoot CO2 dit jaar weer toegenomen 6-8 minuten IJsklif in West-Groenland. Beeld Credit: Sarah Das / Woods Hole Oceanographic Institution De stijging
Nadere informatieOnze koning zou op Prinsjesdag een klimaatbegroting moeten voorlezen
1 van 6 09-08-17 07:21 nieuws.achmea.nl Onze koning zou op Prinsjesdag een klimaatbegroting moeten voorlezen 7-9 minuten Leo Meyer is met pensioen, maar ook weer niet. Hij werkte jarenlang in de energiesector
Nadere informatieVoor de docent. Voor de leerling 10. DE GEOKRANT #83. Lesbrief De poolgebieden. Inleiding. Inhoud. Niveau. Opdracht 1 Test je kennis!
Voor de docent Inhoud In de media wordt meer dan voorheen aandacht besteed aan de poolgebieden, vooral aan de Noordpool. Niet alleen vanuit wetenschappelijke interesse in klimaatverandering, maar vooral
Nadere informatieKLIMAATVERANDERING. N.B. : Voor de algemene analyse zie de analytische synthese.
Directoraat-generaal Communicatie EENHEID PUBLIEKE OPINIE Brussel, 15/10/2008 KLIMAATVERANDERING Speciale Eurobarometer 300 Voorjaar 2008 Eerste ruwe resultaten: Europees gemiddelde en belangrijke nationale
Nadere informatie... Hoe ziet een Rijke Noordzee eruit?
... Hoe ziet een Rijke Noordzee eruit? Samen voor een gezonde zee!... Stichting De Noordzee is de onafhankelijke natuur- en milieuorganisatie die zich inzet voor een duurzaam gebruik van de Noordzee en
Nadere informatieThe Day After tomorrow... Waarom wachten
The Day After tomorrow... Waarom wachten als we vandaag kunnen reageren? The Day After Tomorrow, de film van Roland Emmerich (Godzilla en Independence Day), verschijnt op 26 mei 2004 op het witte doek.
Nadere informatieINHOUD. Inleiding Aardbevingen Bergen Bosbranden Koraal Lawines Meteorieten Onweer...
INHOUD Inleiding...6 1 Aardbevingen...8 2 Bergen... 10 3 Bosbranden... 12 4 Koraal... 14 5 Lawines... 16 6 Meteorieten... 18 7 Onweer... 20 8 Opwarming van de aarde... 22 9 Orkanen... 24 10 Overstromingen...
Nadere informatieKlimaatverandering en de landschapszones in het hooggebergte
Plus Casequest 2 Klimaatverandering en de landschapszones in het hooggebergte 1/5 Inleiding Van de evenaar naar de polen vinden we aan het aardoppervlak een opeenvolging van landschapszones. Opeenvolgend
Nadere informatie