Info plus Vogels. Project Dieren F- verrijking week 6

Transcriptie

1 Project Dieren F- verrijking week 6 Info plus Vogels Kenmerken Het meest kenmerkende van vogels is dat ze veren hebben. Alle vogels hebben veren, en geen enkel ander dier heeft veren. Dat geeft een duidelijk onderscheid. De voornaamste functie van veren is dat ze goed isoleren. Tussen de veren wordt lucht vastgehouden en dat zorgt voor een isolerend laagje, waardoor er weinig lichaamswarmte verloren gaat. Men denkt Een vergroting van een pauwenveer dan ook dat ze in de evolutie om deze reden zijn ontstaan, en dat het ermee kunnen vliegen een bijkomend voordeel bleek te zijn. Waarschijnlijk zijn veren uit schubben ontstaan. Voor watervogels vormen de veren in combinatie met vet een waterdichte laag. Veren gaan niet een heel vogelleven mee, maar worden geregeld ververst. De vogel is dan in de rui. Veel vogels ruien in de herfst, maar sommigen ook nog een keer in het voorjaar. Veren zijn licht genoeg om mee te vliegen, zolang ze droog zijn. Daarom moeten sommige vogels, zoals een aalscholver, hun vogels laten drogen na een duik in het water. Er zijn meer kenmerken van vogels, maar die delen zij met sommige andere dieren. Er zijn ook kenmerken die wel veel, maar niet alle niet alle vogels hebben, zoals kunnen vliegen. De volgende kenmerken hebben (veel) vogels wel, maar andere dieren ook: kunnen vliegen (bijvoorbeeld vleermuizen en insecten), warmbloedig zijn (zoogdieren), op 2 poten lopen (sommige zoogdieren en reptielen ook) en eieren leggen met een harde schaal. Vogels zijn sterk aangepast op het kunnen vliegen. Zo hebben zij lichte, voor een deel ook holle botten. Zij hebben geen tanden (te zwaar), maar hebben in plaats daarvan een lichtere snavel en ze kunnen min of meer kauwen met hun gespierde maag. Vogels hebben speciale longen, omdat zij veel zuurstof nodig hebben voor de spieren van hun vleugels. Wanneer ze hoog vliegen, moeten zij geen probleem krijgen met het feit dat de lucht daar veel ijler is. Vogellongen zijn dan ook efficiënter dan de longen van zoogdieren. De lucht stroomt er maar in één richting doorheen, dus niet er in en er weer uit zoals bij een mens. kolibri aalscholver die zijn vleugels droogt Een vogel heeft 2 heel belangrijke spiergroepen: de grote en de kleine borstspieren. Dit zijn de spieren die hij gebruikt om te vliegen. De grote borstspieren worden gebruikt om de vleugels omlaag te slaan, tegen de luchtweerstand in. De kleine borstspieren dienen om de vleugel weer omhoog te brengen. De grote en de kleine borstspieren werken dus om de beurt tijdens het vliegen. Zowel de snavel als de soort voeten van een vogel zeggen heel veel over de manier waarop hij leeft. Project Dieren F-verrijking week 6 1

2 Afkomst perfecte (fossiele) afdruk van een veer Wetenschappers zijn het niet allemaal eens over de afkomst van vogels, maar de meeste van hen denken dat de vogels afstammen van de dinosauriërs. Het gaat dan vooral om de dino s die op 2 poten liepen, de theropoda. Er zijn enkele fossielen gevonden van dieren die veren hadden, maar nog wel erg veel op dino s leken. Ze hadden bijvoorbeeld nog tanden. Veel van de eigenschappen van vogels kwamen ook al bij dinosauriërs voor, zoals de gespierde maag, het lopen op 2 poten en het leggen van eieren met een harde schaal. Waarschijnlijk zijn er oorspronkelijk meerdere soorten vogels geweest, maar op één na zijn die tegelijk met de dinosauriërs uitgestorven. Er is dus maar één soort overgebleven, die de archaeopteryx, een dino met veren,150 miljoen jaar oud voorouder is geworden van alle moderne soorten vogels: de vogels die nu nog leven. Roofvogels Lees nu in je tekstboek de extra info over roofvogels (blz ). Roofvogels hebben mensen al heel lang aangesproken. In veel culturen werden ze als symbool gebruikt voor kracht en moed, en soms zelfs als boodschapper van de goden. Toch is het lang erg slecht gegaan met roofvogels. Dit kwam door hun grootste vijand: de mens. Ze werden gezien als concurrenten van de mens bij de jacht en daarom werden ze doodgeschoten, hun eieren werden weggehaald en hun jongen gedood. Daarnaast greep de mens in het landschap in door dit te gaan bebouwen en bewonen. Dit beperkte het leefgebied van veel roofvogels. Roofvogels staan aan het hoofd van de voedselketen. Daarom zijn veel roofvogels de dupe geworden van het gebruik van bestrijdingsmiddelen, vooral van DDT. Als een gewas werd bespoten met DDT, en de muizen van het graan aten, bleef de DDT in de muis zitten. Als een roofvogel veel muizen at, kreeg hij zo een dodelijke hoeveelheid DDT binnen, omdat deze stof niet afgebroken wordt in het lichaam. DDT mag niet meer gebruikt worden. Nu worden roofvogels beschermd, omdat de mens gemerkt heeft dat ze belangrijk zijn voor het evenwicht in de natuur en eigenlijk nauwelijks concurrenten zijn bij de jacht. Toch worden nog steeds roofvogels gedood, bijvoorbeeld door duivenhouders. havik buizerd die eet van een dood konijn Project Dieren F-verrijking week 6 2

3 De valkerij slechtvalk smelleken giervalk Roofvogels zijn niet alleen maar als concurrenten beschouwd bij de jacht. Het was al heel lang duidelijk dat ze juist ook konden helpen bij de jacht. Het jagen met roofvogels wordt valkerij genoemd. De valkerij komt waarschijnlijk uit het oosten: er zijn aanwijzingen dat in Iran al vanaf 8000 voor Christus gejaagd werd met behulp van afgerichte roofvogels. In de Middeleeuwen werd er in Europa veel met roofvogels gejaagd. Hoe belangrijk iemand was bepaalde welke vogel hij mocht gebruiken. Een keizer mocht jagen met een arend (of adelaar), een koning met een giervalk, een graaf met een slechtvalk, een jonkvrouw met een smelleken, een jonker met een havik en een priester met een sperwer. De roofvogels werden in het wild gevangen. Meestal werden ze als kuiken uit het nest gehaald. Ze werden getraind door de valkenier. Daarbij werden bij een valk vaak de ogen dichtgenaaid, om hem rustig te houden. Na een aantal dagen, -waarin de vogel verzorgd, gestreeld en gevoed werd, waardoor hij aan mensen gewend raakte - werden de ogen weer open gemaakt. Later werd het dichtnaaien vervangen door het opzetten van een huif, een soort leren kapje. De vogels moesten ook wennen aan het zitten op de handschoen van de valkenier of van degene voor wie ze moesten jagen. Ook veel gewone mensen in de middeleeuwen hadden een afgerichte roofvogel. Dit was namelijk een goede manier om wat vlees op tafel te krijgen. In de valkerij waren Nederland en België erg belangrijk. Ze lagen namelijk onder de trekroute van de slechtvalken, een heel populaire jachtvogel. Op een speciale manier wisten de boeren de slechtvalken te vangen, en dat leverde natuurlijk geld op. Een heel gezin kon vaak wel 3 maanden van eten van de verkoop van één valk. Eerst was vooral Arendonk (België) belangrijk voor de valkerij, en later, in de 17 e en 18 e eeuw, vooral Valkenswaard (Nederland). Na de Middeleeuwen is de valkerij erg afgenomen. Gelukkig kwam er in Engeland weer portret van een jongen met valk belangstelling, en werd er contact opgenomen met de laatste valkeniers in Valkenswaard. Daardoor is alle kennis van de valkerij bewaard gebleven, vooral in Engeland. Van daaruit is de valkerij nu weer in opkomst. In de moderne valkerij is er wel iets veranderd. De roofvogels die getraind worden komen niet meer uit het wild, maar worden gefokt. De valkeniers jagen niet alleen met hun vogels, maar geven ook demonstraties. Daarbij vertellen zij veel over de vogels, zodat het publiek vermaakt wordt en ook iets leert over roofvogels. Het publiek kan zien hoe mooi en bijzonder deze vogels zijn. Naast de eigenlijke jacht helpen veel roofvogels mee om de overlast van andere vogels (zoals duiven en meeuwen) te bestrijden, bijvoorbeeld bij een vliegveld. Die vogels zijn bang voor de roofvogels en blijven weg. Project Dieren F-verrijking week 6 3

4 Training Ik ben Skwiie. Ik ben een slechtvalk, een vrouwtje. Toen ik uit mijn ei kwam, was ik nog klein en nat. Ik had nog geen pluimen. Mijn honger was groot. Skwiie! Ik werd goed gevoed door mijn ouders, zodat ik groeide. Mijn pluimen groeiden ook. Ik paste op dat ik mij niet verwondde, want door de bloedvaten in mijn pluimen bloed ik gemakkelijk dood. Na 3 maanden waren die bloedvaten verdwenen, en kwam de mens naar me toe. Elke dag opnieuw. De mens maakte mij nerveus. Hij ziet er zo anders uit dan mijn ouders. Maar de mens maakte alles snel donker om mij heen. Dat deed hij met een huif. Die past precies over mijn kop. Het donker maakte me rustig. Ik voelde wel zijn hand, die streek over mijn veren en over mijn poten. Hij zette me op een zitplaats; een blok noemt hij dat. Toen oefende hij met me. Ik moest op zijn handschoen blijven zitten. Hij gaf me voedsel op de handschoen. Skwiie!! Goed voedsel, dat ik altijd opeet met huid en haar. Ik schrok het snel weg in mijn krop, en spuug een dag later de resten weer uit. De mens bond iets om mijn poten, dat hij schoentjes noemt, maar ik heb er geen last van. Steeds weer oefende hij met mij, zodat ik helemaal gewend raakte aan het zitten op de handschoen. Gelukkig houdt hij zijn arm goed stil, want anders word ik nerveus. Hij maakte het mij steeds Zitten op de handschoen met schoentjes aan. moeilijker om bij mijn eten te komen; steeds moet ik er verder naar toe springen. Zo oefende ik mijn vleugels. De mens zorgt goed voor me. Hij zorgt dat ik gezond blijf, door mijn hok goed schoon te maken, me goed te voeden (heel gevarieerd) en me veel te laten vliegen. Ik weet wat hij gaat doen, ik heb vertrouwen in hem, al lijkt hij niet op een valk. Skwiie! Toen kwam de grote dag waarop de mens met mij ging jagen. Ik zat op zijn handschoen, met mijn schoentjes aan. Ik had trek in het eten, maar hij gaf het me niet. Skwiie! Maar toen de huif af ging zag ik iets vliegen. Prooi! Skwiie, skwiie, skwiie. Ik dacht niet na, maar sprong. De lucht voelde goed door mijn veren. Ik ging hoog de lucht in om me op de prooi te storten. Bijna had ik hem te pakken, toen hij ineens verdween. De mens noemt dit de loer draaien. Toen ik opnieuw de hoogte inging zag ik mijn prooi weer. En weer ging ik er op af. Na een paar keer had ik de prooi te pakken. De mens kwam naar me toe. Ik was bang dat hij mijn prooi wilde stelen, maar hij nam me op de handschoen met prooi en al. Ik kon rustig dooreten. Mijn eerste geslaagde vangst, helemaal voor mij alleen. Ik voelde dat de mens tevreden was met mijn vlucht. Na die eerste vlucht liet de mens mij elke dag vliegen. Dat geeft mij ervaring. Ik voel hoe mijn vleugels sterker worden. Ik word steeds sneller, de lucht suist door mijn veren als ik mij als een steen op mijn prooi stort. Gelukkig heeft de mens veel ruimte om zijn nest, zodat ik daar mijn vleugels goed kan uitslaan. Ik woon buiten het nest van de mens, in mijn eigen horst. Ik heb een plaats waar ik kan rusten. Dat doe ik veel, want jagen is zwaar werk. Vaak lukt het mij niet de prooi te vogel met huif pakken te krijgen. Vooral als hij wegduikt in het struikgewas kan ik hem niet volgen, want dan zou ik mijn vleugels beschadigen. Ik heb meestal wel 8 tot 10 pogingen nodig om een prooi te pakken te krijgen. Project Dieren F-verrijking week 6 4

5 Als ik te weinig eet, ben ik te zwak voor de jacht. Als ik geen honger heb jaag ik niet, maar rust ik. De mens weet dit en houdt mij in een goede conditie. Hij weegt me elke dag. Hij zorgt dat ik genoeg te eten heb, maar niet te veel. Dat is een geluk. Van mijn wilde familie sterft de helft al van de honger voor ze 1 jaar oud is. Van de helft die overblijft, gaat het jaar daarna nog ongeveer de helft dood. Ik ben tevreden met mijn mens, zolang hij me zo goed blijft voeden. En hij is tevreden over mij. Skwiie! Skwiie! Skwiie! Valken hoog! (afscheidswoord van valkeniers) Wist je dat bij de meeste roofvogels de vrouwtjes groter zijn dan de mannetjes? alle roofvogels een krop hebben waarin ze hun voedsel opslaan en dat ze daardoor grote hoeveelheden ineens kunnen eten? uilen en kraaien niet bij de roofvogels horen omdat ze geen krop hebben, al zijn het wel vleeseters? een steenarend van alle dieren de beste ogen heeft en een konijn kan zien van een afstand van 2 kilometer? een valk open terrein nodig heeft om te kunnen jagen omdat hij vanuit de lucht neerduikt op zijn prooi? een havik wel in een bos kan jagen? een moderne valkenier zijn vogels vaak uitrust met een bel en een zendertje aan zijn staartveren zodat hij hem gemakkelijker kan terugvinden? Info plus Opdrachten 1. Geef 5 voorbeelden waarbij je aan de voeten of de snavel kan zien hoe een vogel leeft. 2. Leg uit waarom een gier wel een sterke snavel heeft, maar geen sterke klauwen. 3. Waarom is het niet onnatuurlijk voor een roofvogel om een groot deel van de dag stil te staan op een rek bij een valkenier? 4. Waarom zou een valk vaak een huif opkrijgen en andere roofvogels niet? 5. De valkerij kent heel veel vreemde woorden, zoals: een horst (nest), een loer (nepprooi), de muit (rui), roesten (zitten rusten of slapen van een roofvogel), een sakreet (mannelijke sakervalk), smetsel (ontlasting van een roofvogel), zeeg zijn ( tam zijn van een roofvogel, hoewel deze nooit echt tam wordt). Dit zijn vaak heel oude woorden. Leg eens uit waarom er in de valkerij zoveel oude woorden voorkomen. 6. Leg uit hoe het spreekwoord iemand een loer draaien zijn betekenis heeft gekregen. 7. Vind jij het vogelvriendelijk om de overlast van duiven en meeuwen te bestrijden met behulp van roofvogels of juist niet? Leg je antwoord uit. 8. In Nederland moet je een vergunning hebben om een roofvogel te mogen houden. En ook een vergunning om met een roofvogel te mogen jagen. Van die laatste vergunning worden er maar ongeveer 200 uitgegeven in heel Nederland. Dat is wel weinig. Waarom zou de overheid er maar zo weinig uitgeven? Project Dieren F-verrijking week 6 5