Fraai Flevoland Balans in Dynamiek

Transcriptie

1 Fraai Flevoland Balans in Dynamiek Provinciale Uitvoeringsagenda Landschap Flevoland Januari 2008 HB

2 Inhoudsopgave Hoofdstuk 1 Inleiding: van beleid naar uitvoering... 3 Leeswijzer... 3 Hoofdstuk 2. Het rijksbeleid ten aanzien van landschap... 4 Nota Ruimte... 4 Mooi Nederland en de samenwerkingsagenda... 4 Programma Metropoolregio Amsterdam en het Metropolitane landschap... 5 Agenda Landschap... 5 Hoofdstuk 3. Balans - landschappelijke kwaliteiten... 7 Omgevingsplan... 7 Rapport Landschappelijk Casco Flevoland... 8 Kwaliteit van de kwaliteiten... 8 Hoofdstuk 4. Dynamiek - rollen en instrumenten... 9 Regisserende rol... 9 Beherende rol Regulerende rol Stimulerende rol Inspirerende rol Hoofdstuk 5. Balans in dynamiek - uitvoeringsagenda Bijlage 1. Figuur landschappelijke en cultuurhistorische kernkwaliteiten Bijlage 2. Figuur landschappelijke en cultuurhistorische basiskwaliteiten Bijlage 3. Landschappelijk casco Bijlage 4. Agenda-onderdelen Bijlage 5. Overzicht relevante (concept)beleidsstukken

3 Hoofdstuk 1 Inleiding: van beleid naar uitvoering In het Omgevingsplan Flevoland 2006 is aangegeven dat de provincie Flevoland de landschappelijke karakteristieken in Flevoland wil behouden, versterken en ontwikkelen, door deze in te zetten als ruimtelijke kwaliteit ter versterking van nieuwe ontwikkelingen. Dit wil de provincie doen door een actieve rol te spelen in het behoud en versterking van de cultuurhistorische alsook de landschappelijke kernkwaliteiten. Ten aanzien van de basiskwaliteiten wil de provincie met de gebiedspartners in dialoog blijven over het behoud en ontwikkeling van deze elementen en patronen. In deze notitie Fraai Flevoland. Balans in Dynamiek. Provinciale Uitvoeringsagenda Landschap Flevoland wordt aangegeven hoe de provincie haar landschappelijke ambities wil realiseren en uitvoeren. Uitgangspunt is dat in het huidige beleid van de provincie Flevoland de landschappelijke kwaliteiten voldoende zijn onderkend. Nieuw beleid formuleren ten aanzien van het behoud, versterking en de ontwikkeling van het Flevolandse landschap is (in eerste instantie) niet nodig. Het is nu tijd om ervoor te zorgen dat de in het eigen beleid vastgelegde onderdelen worden uitgevoerd. Daartoe dient deze Uitvoeringsagenda Landschap Deze landschapsagenda zet primair in op die beleidsvelden en onderdelen, waarvoor de provincie zelf aan de lat staat. Door landschappelijke kwaliteiten vroegtijdig en volwaardig mee te nemen in de eigen programma s en projecten wordt tevens invulling gegeven aan de actieve rol die de provincie wil spelen ten aanzien van de landschappelijke (kern)kwaliteiten. Op deze wijze vervult de provincie de voorbeeldfunctie en de rol van aanjager, in de hoop en verwachting dat dit uitstraalt op de gebiedspartners en dat ook zij ruimtelijke en landschappelijke kwaliteit een volwaardige en vroegtijdige rol in het planproces geven. Met deze agenda stimuleert en motiveert de provincie zichzelf en anderen om bij ontwikkelingen zorgvuldig met kwaliteiten om te gaan. Leeswijzer Allereerst wordt in hoofdstuk 2 kort aangegeven welke acties het Rijk onderneemt inzake landschap. Daarna worden in hoofdstuk 3 de landschappelijke kwaliteiten van Flevoland aangegeven. Vervolgens worden in hoofdstuk 4 de verschillende rollen aangegeven die de provincie ten aanzien van de uitvoering van het landschapsbeleid kan spelen en welke instrumenten zij daarbij inzet of kan inzetten. Uit deze rollen volgen verschillende agendaonderdelen (projecten of processen). Ten slotte volgt in hoofdstuk 5 een overzicht van de agendaonderdelen en een toelichting erop. 3

4 Hoofdstuk 2. Het rijksbeleid ten aanzien van landschap Het rijksbeleid voor landschap is verdeeld over twee ministeries: het ministerie van Volkshuisvesting, Ruimtelijke Ordening en Milieu (VROM), vanwege het ruimtelijke ordeningsaspect, en het ministerie van Landbouw, Natuur en Voedselkwaliteit (LNV), vanwege de grote relatie met het landelijk gebied. Belangrijkste rijksnota voor het landschap is de Nota Ruimte: Ruimte voor ontwikkeling, waarin onder andere het rijksbeleid voor landschap staat aangegeven. De Nota Ruimte is een strategische nota op hoofdlijnen, waarin het nationaal ruimtelijk beleid zoveel mogelijk is ondergebracht. Uitwerkingen van deze Nota zijn onder andere de Nota Mobiliteit, de Agenda Vitaal Platteland, de Nota Pieken in de Delta en het Actieprogramma Cultuur en Ruimte, maar ook de Agenda Landschap van het ministerie van LNV. Voortbouwend op de Nota Ruimte heeft de Minister van VROM kort na haar aantreden aan de Tweede Kamer 1 aangegeven wat haar speerpunten zullen zijn voor de komende jaren. Eén van de speerpunten is het programma Mooi Nederland, dat zij beschouwt als de ruimtelijke uitwerking van de pijler duurzame leefomgeving uit de Regeringsverklaring (1 maart 2007). Ten slotte werkt de minister van LNV momenteel aan de Agenda voor het Landschap. Nota Ruimte In de Nota Ruimte: Ruimte voor ontwikkeling (2006) is aangegeven dat de primaire verantwoordelijkheid voor de basiskwaliteit van het Nederlandse landschap bij de provincies ligt. Het betreft hier zowel behoud, versterking en vernieuwing van de landschappelijke kwaliteit, als een adequate borging van de gewenste kwaliteiten. Meer aandacht voor het ontwerp is hier onlosmakelijk mee verbonden. Een goede doorwerking van het provinciale beleid en een bijbehorende adequate borging is essentieel, omdat ruimtelijke afwegingen op gemeentelijk niveau een zeer grote invloed hebben op de kwaliteit van het landschap. Het rijk stimuleert ontwikkelen met kwaliteit door een kwaliteitsagenda te publiceren als uitwerking van de kernkwaliteiten waarop kan worden gelet. De kernkwaliteiten van het landschap hebben, aldus de Nota Ruimte, betrekking op: - natuurlijke kwaliteit: bodem, water, reliëf, aardkunde, flora en fauna; - culturele kwaliteit: cultuurhistorie, culturele vernieuwing en architectonische vormgeving; - gebruikskwaliteit: (recreatieve) toegankelijkheid, bereikbaarheid en meervoudig ruimtegebruik, aanwezigheid toeristisch-recreatieve voorzieningen; - belevingskwaliteit: ruimtelijke afwisseling, informatiewaarde, contrast met de stedelijke omgeving, groen karakter, rust, ruimte, stilte en donkerte. Ter stimulering heeft het rijk tevens een rijksadviseur voor het landschap ingesteld, die lid is van het College van Rijksadviseurs 2. Zo wordt de landschapsarchitectuur samengebracht met andere ontwerpdisciplines betreffende architectuur, stedenbouw en infrastructuur. Een aantal bijzondere waardevolle gebieden en gebouwen is aangemerkt als nationaal landschap en/of opgenomen op de lijst van Werelderfgoederen van de UNESCO. Voor deze gebieden en gebouwen heeft het rijk een specifieke verantwoordelijkheid. In Flevoland is alleen het Zwarte Meer onderdeel van een Nationaal Landschap (IJsseldelta, in provincie Overijssel). Ook heeft Flevoland een UNESCO-Werelderfgoed binnen haar grenzen: het voormalige eiland Schokland 3. De prehistorische vindplaatsen in het rivierduingebied Swifterbant staan op de voorlopige lijst voor archeologische monumenten (1994). De gehele Noordoostpolder staat op verzoek van de provincie Flevoland op de voorlopige lijst gebouwde monumenten (1995). Overigens is dit op verzoek van gemeente Noordoostpolder aangehouden. Mooi Nederland en de samenwerkingsagenda De minister van VROM beschouwt het programma Mooi Nederland als één van haar prioriteiten. Het programma bestaat voor wat betreft landschap onder andere uit: 1 Brief van de Minister van VROM aan de Voorzitter van de Tweede Kamer, dd 26 maart Het College van Rijksadviseurs (CvA) bestaat sinds begin 2005 uit de Rijksbouwmeester, en de Rijksadviseurs voor respectievelijk infrastructuur, landschap en cultureel erfgoed. Ze zijn inhoudelijk gelijkwaardig, maar de rijksbouwmeester treedt op als primus inter pares. 3 Werelderfgoed is de naam van zaken op aarde die van uitzonderlijke universele waarde worden beschouwd voor de mensheid. Deze zaken zijn ingeschreven op de Lijst van het Werelderfgoed van UNESCO om te worden beschermd, zodat het ook behouden blijft voor toekomstige generaties. Er zijn wereldwijd 812 'sites' ingeschreven, waarvan zes in Nederland en dus één in Flevoland. 4

5 - het tegengaan van verrommeling van het landschap - het vergroten van de kwaliteit van het landschap (snelwegpanorama s, nationale landschappen, bufferzones 4 ) - slimmer en zuiniger omgaan met de ruimte De ministeries van VROM, EZ, LNV, het Interprovinciaal Overleg (IPO) en de Vereniging van Nederlandse gemeenten (VNG) hebben hun inzet voor Mooi Nederland vastgelegd in een agenda met samenwerkingsafspraken 5. Deze samenwerkingsafspraken zijn te beschouwen als instrument voor de uitvoering van het ruimtelijke beleid. De uitkomsten van de afspraken zijn ook van belang voor de invulling van de rijkssturing onder de nieuwe Wro en de uitwerking van de Agenda Landschap waar IPO en VNG ook bij betrokken zullen zijn. De afspraken gaan over alle ruimtelijke beleidsthema s die een rol spelen in de aanpak van de verrommeling van het open landschap en zuinig ruimtegebruik van Nederland: voorop staat natuurlijk de bescherming en ontwikkeling van het landschap zelf met zijn kwaliteiten en gebiedseigen kenmerken en identiteiten. Daarnaast, direct daarmee samenhangend, gaan de afspraken over de ruimtelijke functies die een directe impact kunnen hebben op het landschap: de kwaliteit van bedrijventerreinen en keuzes rond de ruimtelijke opgaven voor verstedelijking, windenergie en klimaatadaptatie. De onderwerpen, waarover gezamenlijke afspraken worden gemaakt, zijn: 1. ruimte voor verstedelijking 2. bedrijventerreinen 3. landschappen (nationale landschappen, bufferzones, snelwegpanorama s, uitleglocaties in waardevolle landschappen) 4. sanering ongewenste verstening 5. ruimtelijke kwaliteit (waaronder pilots en behoefteondersteuning bij provincies, gemeente in het kader van het opstellen van Plan van aanpak kwaliteitsteams) 6. ruimtelijke kwaliteit en cultuur 7. windenergie (waaronder nationaal plan van aanpak, ruimtelijke verkenning/landschapsonderzoek/bestuursovereenkomst Landelijke Ontwikkeling Windenergie (BLOW2)) Programma Metropoolregio Amsterdam en het Metropolitane landschap In het kader van het uitvoeringsprogramma van de Nota Ruimte zijn verschillende projecten gebundeld. Het Programma Noordvleugel heeft betrekking op vier impulsen: wonen, werken, infrastructuur en Landschap. Doel is het versterken van de internationale concurrentiepositie van de noordelijke Randstad. Eén van de onderdelen van de Metropoolregio Amsterdam is het Metropolitane Landschap (landschap als concurrentiefactor). De provincie Flevoland is hierbij betrokken. De provinciale bijdrage heeft met name betrekking op het inbrengen van de speerpunten Markermeer/IJmeer en OostvaardersWold en het verkennen van financiële constructies en saldobenadering. Agenda Landschap De minister van LNV heeft aangekondigd dat het kabinet begin 2008 met een Agenda voor het Landschap wil komen 6. Doel hiervan is de kwaliteit van het Nederlandse landschap te verhogen. In de agenda zal aan de orde komen: - de visie van het kabinet op landschap en landschapsbeleid - de strategie voor de komende kabinetsperiode - de lopende en nieuwe acties op het gebied van landschap - de wijze van financiering 4 snelwegpanorama s, nationale landschappen, bufferzones zijn in Flevoland niet van toepassing, op een klein stukje Nationaal Landschap na (Zwarte Meer). 5 Samenwerkingsagenda VROM, IPO en VNG over Mooi Nederland. Procesmanagement-uitwerking (nog niet geaccordeerde conceptversie ). Overigens betreffen de afspraken voor een deel reeds eerder in de Uitvoeringsagenda Nota Ruimte 2006 opgenomen activiteiten. 6 Brief van de Minister van LNV aan de Voorzitter van de Tweede Kamer, dd 24 oktober

6 In de Agenda Landschap zal ook worden aangegeven wat de raakvlakken en verbindingen zijn met de beleidsontwikkeling op het gebied van water, biodiversiteit, CO 2 /klimaatbeleid, infrastructuur en grondexploitatie. 6

7 Hoofdstuk 3. Balans - landschappelijke kwaliteiten De provincie Flevoland is overwegend een product van de twintigste eeuw. Als onderdeel van het Zuiderzeeproject zijn de IJsselmeerpolders drooggelegd. De Noordoostpolder is in 1942 drooggevallen, Oostelijk Flevoland in 1957 en Zuidelijk Flevoland in De inrichting van deze polders weerspiegelt de heersende tijdgeest. Dit verklaart dan ook de verschillen tussen de drie polders, in bijvoorbeeld schaal, verkaveling, erfgrootte, aantal dorpen, dorpsomvang, stedenbouwkundige opzet en architectuur. Sporadisch worden in deze polders ook sporen van eerdere landschappen en hun bewoners aangetroffen. Deze geven het twintigste-eeuwse ontwerp meer historie, identiteit en diepgang. De voormalige eilanden Urk en Schokland zijn de bekendste voorbeelden, maar ook de negentiendeeeuwse vluchthaven Oud-Kraggenburg, de havenhoofden van Elburg en Kuinre, de prehistorische bewoningssporen bij Swifterbant en de A27 zijn restanten van eerdere Flevolandse landschappen. Op sommige plaatsen is zelfs het prehistorische reliëf (rivierduinen en stroomgeulen) in het landschap zichtbaar en beleefbaar (bijvoorbeeld in de golvingen van het wegdek van de Vogelweg). Omgevingsplan In het Omgevingsplan Flevoland 2006 wordt aangegeven dat de provincie de Flevolandse karakteristieken wil behouden door deze in te zetten als ruimtelijke kwaliteit ter versterking van nieuwe ontwikkelingen. De provincie maakt daartoe onderscheid tussen landschappelijke (en cultuurhistorische) kernkwaliteiten en basiskwaliteiten. Tot de landschappelijke kernkwaliteiten worden die elementen en patronen gerekend die bepalend zijn voor het karakter van Flevoland, waarmee de essentie van het polderconcept wordt gewaarborgd. De cultuurhistorische en landschappelijke kernkwaliteiten en de landschapskunstwerken zijn aangegeven in bijlage 1 (figuur 17 van het Omgevingsplan). De landschappelijke kernkwaliteiten zijn: Dijken Vaarten Interne ontsluiting Flankerende beplanting (i.c. wegbeplanting) Bosranden Voor zowel de cultuurhistorische als de landschappelijke kernkwaliteiten als de landschapskunstwerken is het beleid gericht op behoud en versterking. Hierin vervult de provincie een actieve rol. De landschappelijke kernkwaliteiten zijn indicatief aangegeven. Naast de kernkwaliteiten valt een aantal cultuurhistorische en landschappelijke elementen en patronen in de categorie basiskwaliteit 7 (bijlage 2, figuur 18 van het Omgevingsplan). De landschappelijke basiskwaliteiten zijn: openheid; de verkavelingstructuur; het bijzondere stedenbouwkundige concept van Nagele en het werkeiland Lelystad-Haven; de gemalen; hoge bruggen; de voormalige Zuiderzeekustlijn; de erfbeplanting. De provincie draagt voor deze elementen en patronen geen directe verantwoordelijkheid, maar wil wel met de gebiedspartners in dialoog blijven over het behoud en ontwikkeling van deze elementen en patronen. De provincie verwacht van de gemeenten dat zij bij de besluitvorming over nieuwe ontwikkelingen expliciet rekening houden met de cultuurhistorische en landschappelijke kern- en basiskwaliteiten en dat zij nieuwe ontwikkelingen zo goed mogelijk inpassen. Er ligt in de provincie ook nog een onderdeel van het Nationaal Landschap IJsseldelta: het Zwarte Meer. De kwaliteiten van het Zwarte Meer zijn de weidsheid, de rust, de natuurwaarden en de beleving van het contrast tussen het oude en het nieuwe land. De opgave voor het Nationaal Landschap is het behouden, duurzaam beheren en waar mogelijk versterken van de bijzondere kwaliteiten. Speciale aandachtspunten zijn het vergroten van de recreatieve toegankelijkheid en het versterken van de cultuurhistorische waarden. 7 Er wordt tav de basiskwaliteiten geen expliciet onderscheid gemaakt tussen landschappelijke kwaliteiten en cultuurhistorische kwaliteiten. De status van beide kwaliteiten is ook gelijk (visievormend). 7

8 Rapport Landschappelijk Casco Flevoland Naast de landschappelijke kern- en basiskwaliteit uit het Omgevingsplan heeft de provincie samen met de gebiedspartners een selectie gemaakt van de meest waardevolle elementen van het landschap die tot het zogenaamde landschappelijke casco behoren. Dit resulteerde in het rapport Landschappelijk Casco Flevoland, waarvan Gedeputeerde Staten van Flevoland in september 2007 kennis hebben genomen en dat zij hebben verzonden aan de gebiedspartners. In dit rapport worden de in het Omgevingsplan genoemde landschappelijke kern- en basiskwaliteiten onderkend, maar er worden daarnaast ook kwaliteiten genoemd, die in het Omgevingsplan niet zijn opgenomen als kern- of basiskwaliteit. Deze kwaliteiten zijn in deze agenda ondergebracht onder de noemer overige landschappelijke kwaliteiten. Concreet behoren tot deze overige landschappelijke kwaliteiten (bijlage 3): 1. entrees van de polders (ook vanaf het water) 2. open, halfopen of besloten landschappen (concreter aangegeven dan in het omgevingsplan) 3. waterfronten 4. laanbeplanting/bosstrook 5. bos 6. sluizen 7. contrastrijke randen (bijvoorbeeld bos-open landschappen, dijk open water) 8. lijnen (wegen) 9. polderdijken en hun omgeving (als visueel ruimtelijke structuur) En tot de meer abstracte kwaliteiten kunnen worden gerekend: o het verhaal van Flevoland (de ontstaansgeschiedenis van de polders (bodem van de zee)) o publiek domein o flexibiliteit o kwaliteit is meer dan de som der delen Deze overige kwaliteiten uit het rapport landschappelijk casco Flevoland worden in ruimtelijke processen ingebracht als basis en als bouwsteen. Kwaliteit van de kwaliteiten In het Omgevingsplan zijn de landschappelijke kern- en basiskwaliteiten aangegeven als lijnen, vlakken of punten. Echter, de achterliggende, inhoudelijke, informatie van deze kwaliteiten ontbreekt. Om de provinciale rol goed in te vullen, is het van groot belang om niet alleen aan te geven wélke landschappelijke kwaliteiten waardevol zijn (bijvoorbeeld een dijk), maar ook wát die kwaliteiten zo waardevol maakt en dus ook: wát je van deze kwaliteiten wilt behouden of versterken. Het is dus van belang te weten wat de gewenste beeldkwaliteit van de landschappelijke kwaliteiten is (hoe zouden ze eruit moeten zien, wat zijn de beeldbepalende onderdelen van deze elementen)? Is een gebied nog open wanneer er een boomkwekerij in gevestigd is? En is er nog sprake van wegbeplanting als er om de 150 meter een boom staat? En welke procesmatige en inhoudelijke uitgangspunten hanteer je voor de ontwerpvisies voor de speerpunten? Op deze inhoudelijke vragen geven het Omgevingsplan en het rapport Landschappelijk casco Flevoland geen direct antwoord. Omdat de kernkwaliteiten algemeen zijn geformuleerd, kunnen adviezen ten behoeve van vooroverleg en zienswijzen moeilijk te onderbouwen zijn. Momenteel wordt hier pragmatisch mee omgegaan. Dat wil zeggen dat indien de vraag vanuit een project of programma/speerpunt of van derden zich voordoet er voor die situatie een oplossing/antwoord gegeven kan worden. Zo wordt ontwerpkwaliteit ingezet voor diverse speerpunten. Op deze wijze wordt op basis van ervaring stapsgewijs toch het beleid nader ingevuld en kunnen na verloop van tijd de gegeven adviezen aan elkaar geknoopt worden, zodat uiteindelijk een samenhangend uitgewerkt beleid ontstaat. 8

9 Hoofdstuk 4. Dynamiek - rollen en instrumenten In de uitvoering van haar beleid speelt de provincie verschillende rollen. Deze uitvoerende rollen kunnen ook ingezet worden om de belangrijkste landschappelijke ambitie vorm te geven: het behouden, versterken en ontwikkelen van de landschappelijke kwaliteiten. De provincie speelt een regisserende rol met betrekking tot de projecten waarvoor zijzelf verantwoordelijk is. Daarnaast speelt de provincie een beherende rol ten aanzien van de provinciale wegen, vaarten en wegbeplanting. Verder is er nog de regulerende rol op basis van wettelijke bevoegdheden (toetsen aan omgevingsplan, beleidsregels en verordeningen). Ook kan de provincie in financieel opzicht een stimulerende rol spelen, met name door het gericht inzetten van de gelden uit het provinciaal Meerjarenprogramma Flevoland (pmjp). Ten slotte kan de provincie een inspirerende rol spelen richting gebiedspartners en burgers, door landschappelijke kwaliteit te agenderen en kwaliteitsprocessen te faciliteren. Overigens zijn deze uitvoerende rollen niet altijd duidelijk te onderscheiden. Soms lopen binnen een integraal project ook de rollen in elkaar over. Een indeling in rollen maakt in grote lijnen echter wel zichtbaar hoe de provincie zich kan inzetten voor behoud, versterken en ontwikkelen van landschappelijke kwaliteiten. Bij iedere rol horen instrumenten om deze rol uit te kunnen oefenen. Voor het beleidsveld landschap zijn reeds bestaande instrumenten inzetbaar, maar sommige instrumenten zouden nog (verder) ontwikkeld kunnen worden. Deze worden genoemd onder mogelijke instrumenten. Bij iedere rol horen ook projecten of activiteiten, afkomstig uit het Omgevingsplan en het Hoofdlijnenakkoord en de wet- en regelgeving. Dit zijn de onderdelen voor de agenda Regisserende rol De provincie heeft op grond van het Omgevingsplan Flevoland 2006 en het Hoofdlijnenakkoord een regisserende rol in uiteenlopende ruimtelijke projecten en programma s. In deze provinciale projecten en programma s kunnen landschappelijke kwaliteiten een belangrijke rol spelen. Op deze wijze wordt aan de landschappelijke opgave (behoud, versterken en ontwikkelen van kwaliteiten) gestalte gegeven, wat vervolgens leidt tot meer ruimtelijke kwaliteit als geheel. In de eerste plaats zijn er de provinciale speerpunten, zoals aangewezen in het Omgevingsplan en nader geprioriteerd in het Hoofdlijnenakkoord. Het gaat hier om de speerpunten Markermeer/IJmeer, OostvaardersWold, Luchthaven Lelystad en de Schaalsprong Almere. Onder meer in de ontwerpvisies of landschapsplannen die voor de speerpunten moeten worden opgesteld, heeft de provincie een regisserende rol. Ook een project als de windmolens is een project waarin de provincie een regisserende rol heeft. Verder zijn er nog een aantal provinciale projecten. Zo volgt uit het Hoofdlijnenakkoord dat de dijkversterkingen en bedijkingen, aanleg van vooroevers en het realiseren van waterbergingsgebieden landschappelijk moeten worden ingepast. Uit het Omgevingsplan volgen ook de experimenten en de nieuwe landgoederen, waarbij de provincie een regisserende rol kan spelen en zo landschappelijke kwaliteiten kan agenderen. Voorts volgt uit het Omgevingsplan dat landschappelijke kwaliteiten een belangrijke bijdrage kunnen leveren aan de uitwerking van de PArK s (Provinciaal Archeologisch en Aardkundig Kerngebied) en aan de uitwerking van het communicatieve spoor ten aanzien van de aardkundige waarden. Ten slotte is er het onderdeel Metropolitaan Landschap vanuit het Noordvleugel. De provinciale bijdrage heeft met name betrekking op het inbrengen van de speerpunten Markermeer/IJmeer en OostvaardersWold en het verkennen van financiële constructies en saldobenadering. Huidige instrumenten Planvorming (bv. ontwerpvisies) en realisatie van eigen projecten (zoals speerpunten, windmolens, dijkversterking, PArK s). Agenda (niet-limitatief): Ontwerpvisies of landschapsontwikkelingsplannen speerpunten Landschappelijke inbedding van windmolens Landschappelijke inpassing van dijkversterkingen en bedijkingen, aanleg van vooroevers en het realiseren van waterbergingsgebieden. Landschappelijke inpassingen van experimenten 9

10 Landschappelijk inpassing van nieuwe landgoederen. Uitwerking van de PArK s (Provinciale Archeologisch en Aardkundig Kerngebied) en het benutten van landschappelijke kwaliteiten Uitwerking communicatieve spoor aardkundige waarden en het benutten van landschappelijke kwaliteiten Metropolitaan Landschap (deels ook regulerend) Beherende rol De provincie is eigenaar van verschillende vaarten en wegen in Flevoland. Ook de eventuele beplanting erlangs behoort tot de provinciale verantwoordelijkheid. Omdat de (meeste) provinciale vaarten, wegen en flankerende beplanting als kernkwaliteit zijn bestempeld, is het van belang om hieraan in de planvorming rondom de wegbeplanting expliciet aandacht te besteden aan de landschappelijke kwaliteiten ervan. Op deze wijze geeft de provincie mede invulling aan haar actieve rol ten aanzien van de kernkwaliteiten en wordt het behoud en de versterking van deze kernkwaliteiten geborgd. Het pmjp biedt kansen voor de (her)plant van bomen, op basis van het structuurplan wegbeplanting (1995) en de actualisatie ervan (2005). Het Provinciaal Meerjarenprogramma Infrastructuur en Transport (PMIT) heeft vooral betrekking op het vervangen van bestaande (verouderde) beplanting, eveneens gebaseerd op het (geactualiseerde) structuurplan wegbeplanting. Huidige instrumenten Boomvervangingsplan Provinciale Wegbeplanting (projecten opgenomen in het PMIT) Structuurplan Wegbeplanting (1995) en Quick Scan (2006) Oeverbeheerplan (Boombeplantingsplannen via pmjp) Agenda: Expliciet meewegen van de landschappelijke kwaliteiten van wegbeplanting in geval van herstel, onderhoud, beheer en aanplant wegbeplanting (zie ook Verkennen mogelijkheden en uitwerking pmjp-doelstelling wegbeplanting) Regulerende rol De provincie heeft, ook met de nieuwe Wro, een taak om ruimtelijke plannen te beoordelen. Vooroverleg, zienswijzen en de reactieve aanwijzingen zijn de belangrijkste instrumenten die de provincie kan inzetten onder de nieuwe Wro. Vooral in het vooroverleg kan de provincie het belang van landschappelijke kern- en basiskwaliteiten onder de aandacht brengen. Ook zouden de overige kwaliteiten (bijvoorbeeld vanuit de routevisie A6 of routevisie A27 of rapport landschappelijk casco) als bouwsteen in ruimtelijke processen kunnen worden ingebracht. Het belangrijkste toetsingskader vormt het Omgevingsplan (onder de nwro in de vorm van een structuurvisie). Ruimtelijke plannen, waaronder ook de beheerplannen van het Waterschap worden aan het Omgevingsplan getoetst. De toetsingscriteria zijn met het oog op de nieuwe Wro opgenomen in een handreiking. Zo zal onder andere getoetst worden of een plan de kern- en basiskwaliteiten voldoende borgt. Verder wordt op basis van het Omgevingsplan beoordeeld of nieuwe functies in het landelijke gebied geen ongewenste effecten op het landschap hebben. Zo zijn in gebieden met karakteristieke openheid hoogopgaande houtige teelten ongewenst. Ook wordt beoordeeld of ruimtelijke plannen met betrekking tot glastuinbouw, bedrijventerreinen en recreatieve en toeristische voorzieningen voldoende landschappelijk worden ingepast. Ook worden ruimtelijke plannen getoetst aan de beleidsregels kleinschalige ontwikkelingen in het landelijk gebied (o.a. behoud erfsingels), beleidsregel windmolens (opstellen landschapsplan plaatsing windmolens) en de beleidsregel locatiebeleid stedelijk gebied (opstellen beeldkwaliteitsplan voor bedrijventerreinen langs snelwegen en provinciale wegen). Een ander toetsingskader is de Verordening voor de fysieke leefomgeving. In hoofdstuk 11 Bescherming Landschap (voorheen de Landschapsverordening Flevoland 2004) zijn voorschriften opgenomen om landschappelijke kwaliteiten te beschermen. Hoofdstuk 11 bevat een algemeen 10

11 verbod op het plaatsen van borden buiten de bebouwde kom. Er is wel een aantal vrijstellingsmogelijkheden. Ook bestaat er de mogelijkheid om ontheffing te verlenen. Bij ontheffingsaanvragen in het kader van hoofdstuk 11 van de Verordening voor de fysieke leefomgeving moet onder andere worden beoordeeld of het plaatsen van borden e.a. opschriften het landschap niet aantast. Het kader hiervoor staat in de beleidsregel Bescherming Landschap (nog vast te stellen). Sinds 2005 mogen Gedeputeerde Staten op grond van de Natuurbeschermingswet (art 23-26) een gebied aanwijzen als beschermd landschapsgezicht. Van dat gebied moet worden beschreven wat de kenmerken van het landschapsgezicht zijn, voor zover deze kenmerken uiterlijk waarneembaar zijn. Tevens moet worden aangegeven welke handelingen die kenmerken kunnen aantasten. De gemeenten waarbinnen het beschermd landschapsgezicht is gelegen, stellen ter bescherming van een beschermd landschapsgezicht een bestemmingsplan vast. Tot nog toe heeft geen enkele provincie een beschermd landschapsgezicht vastgesteld. Huidige instrumenten: nwro-instrumentarium (vooroverleg, zienswijzen, reactieve aanwijzing) Omgevingsplan Beleidsregels Verordening fysieke leefomgeving Rapport Landschappelijk Casco, routevisie A6, routevisie A27 Participeren in ruimtelijke projecten Mogelijke instrumenten: Beschermd landschapsgezicht nwro-verordening Agenda: Vooroverleg over ruimtelijke plannen in ontwerp-fase Beoordelen vastgestelde ruimtelijke plannen Toetsen ontheffingsaanvragen bescherming landschap op grond van de verordening Fysieke voor de leefomgeving Participeren in uiteenlopende ruimtelijke projecten (zoals routevisie A6) Metropolitaan Landschap (deels ook regisserend) Stimulerende rol De provincie kan ten aanzien van behoud, versterking en ontwikkeling van landschappelijke kwaliteiten ook een belangrijke stimulerende rol spelen. Het provinciaal Meerjarenprogramma Flevoland ( ) voor het landelijk gebied is het belangrijkste financiële instrument voor wat betreft het beleidsveld landschap. Het pmjp is opgesteld door alle gebiedspartners gezamenlijk. Het is een uitvoeringsprogramma voor de periode en past binnen het Omgevingsplan. De uitvoering wordt gefinancierd door het Rijk, de EU en de gebiedspartners in Flevoland. In het pmjp is ook een thema Landschap opgenomen, waaronder de beleidsopgaven: landschappelijke kwaliteit (ambitie ) en cultuurhistorie ( ) 8. De activiteiten onder landschappelijke kwaliteit zijn: Nieuwe ambitie Concreet project Ontwikkelen en herstellen beplanting wegen Ontwikkelen en herstellen beplanting erven Boerenerven in het groen (Landschapsbeheer Flevoland) Ontwikkelen en herstellen beplanting dorpen en bedrijven Herstellen landschappelijke Oud-Kraggenburg elementen Stimuleren projecten voorlichting landschap Ook in cultuurhistorische projecten kan landschap een belangrijke rol spelen, zoals in de plannen rond het Rivierduingebied Swifterbant (knuppelpad etc). 11

12 Exploitatie Landschapsbeheer Flevoland Landschapsbeheer Flevoland In het pmjp ligt de focus voor de landschappelijke kwaliteiten sterk op erfbeplanting, wegbeplanting en Oud-Kraggenburg 9. Maar wellicht zouden ook andere landschappelijke elementen in aanmerking moeten komen voor pmjp-subsidie. Te denken valt aan de beeldbepalende elzensingels rond fruitteeltkavels nabij Dronten en Kraggenburg. Maar ook het aanleggen van nieuwe landschappelijke elementen of het landschappelijk inpassen van nieuwe groene elementen (natuurontwikkeling, akkerranden) kan overwogen worden. Met het oog op de midterm-review van het pmjp in 2009 is het zinvol de mogelijkheden voor herprioritering te gaan verkennen. Voor de doelstelling ontwikkelen en herstellen beplanting wegen wordt ook nog verkend en geïnventariseerd langs welke (provinciale) wegen de beplanting hersteld moet worden en welke mogelijkheden er nog zijn, rekening houdend met kabels, leidingen, verkeersveiligheid etcetera. Voorts wordt aan de hand van een nog nader vast te stellen pilotproject verkend welke financiële instrumenten, anders dan het pmjp, ingezet kunnen worden om de landschappelijke kwaliteiten in Flevoland te behouden, versterken en ontwikkelen. De financiële bijdrage gebiedsgebonden projecten 10 is een dergelijk financieel instrument, maar er zijn meerdere financiële instrumenten te bedenken. Te denken valt aan een groenfonds, uitbreiding van de catalogus groenblauwe diensten etc). Huidig instrument pmjp Financiële bijdrage gebiedsgebonden projecten (windmolens) Mogelijke instrumenten Programma Beheer (via catalogus groene diensten) Groenfonds e.a. financieringsconstructies Agenda: Begeleiden pmjp-projecten voor landschap Stimuleren aandragen pmjp-projecten voor landschap door derden Verkennen mogelijkheden en uitwerking pmjp-doelstelling wegbeplanting Verkennen nut en mogelijkheden van herprioritering pmjp (met het oog op de midterm-review) Verkennen andere financiële instrumenten, aan de hand van een pilot Inspirerende rol Over het algemeen wordt het Flevolandse landschap, met zijn vergezichten, waterstaatsgeschiedenis en de eilanden van boerderijen te midden van de openheid, hoog gewaardeerd. Verlies of aantasting van landschappelijke kwaliteiten gebeurt vaak niet opzettelijk maar uit onwetendheid of onbekendheid. Daarom wil de provincie in dialoog blijven met de gebiedspartners over behoud en ontwikkeling van landschappelijke (basis)kwaliteiten. Voor ontwikkelingen waarvoor de provincie geen directe verantwoordelijkheid heeft, wil de provincie het onderwerp landschappelijke kwaliteit op de agenda zetten. Het agenderen kan een concrete aanleiding hebben (zoals een ruimtelijke ingreep). Maar in het kader van bewustwording over en bekendheid van het landschap kan ook zonder concrete ruimtelijke aanleiding het onderwerp landschappelijke kwaliteit bij anderen positief onder de aandacht gebracht worden. Te denken valt aan het organiseren van een prijsvraag, fotowedstrijd, manifestatie/symposium, maken van voorbeeldboeken, etc. Overigens ziet de provincie hierin ook een belangrijke rol weggelegd voor haar gebiedspartners. Mogelijke instrumenten Communicatie/voorlichting Kwaliteitsdiscussies/agendering 9 De plannen rond Oud-Kraggenburg zullen naar verwachting in 2008/2009 uitgevoerd worden. 10 Vastgesteld in de beleidsregel windmolens Deze bijdrage wordt vastgelegd in een overeenkomst met de betrokken gemeente. 12

13 Advisering (provinciaal adviseur landschap) Inhoudelijke ondersteuning Gebiedspromotie Geoloket Kennisnetwerk Vooroverleg (inbreng overige landschappelijke kwaliteiten, bv op basis van rapport landschappelijk casco, routevisies) Agenda: Samenhangend instrumentarium ontwikkelen om de inspirerende rol nader uitwerken, ter ondersteuning van de dialoog. Te denken valt aan communicatie/voorlichting, initiëren van kwaliteitsdiscussies, advisering (verkenning naar een provinciaal adviseur landschap/ruimtelijke kwaliteit), inhoudelijke ondersteuning. 13

14 Hoofdstuk 5. Balans in dynamiek - uitvoeringsagenda De agenda geeft aan waar de provincie de komende tijd op wil inzetten, om de landschappelijke kwaliteiten te behouden, versterken en ontwikkelen en als ruimtelijke kwaliteit in te zetten bij ruimtelijke ontwikkelingen. Regie-rol Activiteit Toelichting Prioriteit (jaar) Ontwerpvisies of landschapsontwikkelingsplannen voor de speerpunten Voor het OostvaardersWold wordt gewerkt aan ontwerpvisie. Voor het Markermeer/IJmeer is de studie ruimtelijke kwaliteit, met het parallelspoor bodemwaarden, in de afrondende fase. De landschappelijke component in het speerpunt Luchthaven Lelystad zal in de loop van 2008 verder vorm krijgen. Schaalsprong Almere (Investeringsimpuls Flevoland-Almere (IFA)): nvt. OVW: Markermeer/IJMe er: Luchthaven: 2008 Landschappelijke inbedding van windmolens Landschappelijke inpassing van dijkversterkingen en bedijkingen, aanleg van vooroevers en het realiseren van waterbergingsgebieden. Landschappelijke inpassingen van experimenten Er spelen 2 projecten: uitwerking en stimulering opschaling en sanering windmolens en inhoudelijk begeleiden nationaal plan windmolens. Betrokkenheid van het onderwerp landschap is nodig, omdat er een landschapsplan moet worden opgesteld. Dit project volgt uit het Hoofdlijnenakkoord De trekkersrol ligt bij de afdeling Milieu en Water van de provincie. Het project is nog niet gestart. Het onderwerp zal naar verwachting begin 2008 gaan spelen. Momenteel speelt er nog niet direct een experiment. Mocht dit wel gaan spelen dan speelt het onderwerp landschap een rol, omdat de experiment een meerwaarde moet opleveren voor o.a. landschap Nog niet van toepassing Landschappelijk inpassing van nieuwe landgoederen. Uitwerking van de PArK s (Provinciale Archeologisch en Aardkundig Kerngebied) Momenteel is er nog geen sprake van een initiatief er nog niet direct een nieuw landgoed. Mocht dit wel gaan spelen, dan speelt het onderwerp landschap een rol, omdat de een nieuw landgoed landschappelijk moet worden ingepast. Benutten van landschappelijke kwaliteiten bij de uitwerking van de PArK s (Provinciale Archeologisch en Aardkundig Kerngebied) Nog niet van toepassing Nog niet bekend Uitwerking van het communicatieve spoor ten aanzien van de aardkundige waarden. Benutten landschappelijke kwaliteiten bij de uitwerking van het communicatieve spoor ten aanzien van de aardkundige waarden. Nog niet bekend 14

15 Beherende rol Expliciet meewegen van de landschappelijke kwaliteiten van wegbeplanting in geval van herstel, onderhoud, beheer en aanplant wegbeplanting (zie ook Verkennen mogelijkheden en uitwerking pmjp-doelstelling wegbeplanting) De (meeste) provinciale vaarten en wegen en flankerende beplanting zijn als kernkwaliteit bestempeld, dus het is van belang om hieraan in de beheer- en beplantingsplannen expliciet aandacht te besteden Reguleren de rol Vooroverleg over ruimtelijke plannen in ontwerpfase Ruimtelijke plannen van derden worden door de provincie beoordeeld. Indien een plan niet past binnen het provinciale ruimtelijke beleid, kan de provincie dit aankaarten tijdens het vooroverleg. Ook kan aandacht gevraagd worden voor andere landschappelijke kwaliteiten (zonder status ), bijvoorbeeld op grond van het rapport Landschappelijk casco of routevisie A6. Doorlopend Beoordelen vastgestelde ruimtelijke plannen Ruimtelijke plannen van derden worden door de provincie beoordeeld. Indien een plan niet past binnen het provinciale ruimtelijke beleid, kan de provincie bij een vastgesteld bestemmingsplan een zienswijze indienen. Ook kan een reactieve aanwijzing gegeven worden. Doorlopend Toetsen ontheffingsaanvragen bescherming landschap op grond van de verordening Fysieke voor de leefomgeving Aanvragen voor het plaatsen van borden in het buitengebied worden getoetst aan hoofdstuk 11 Bescherming Landschap van de verordening voor de fysieke leefomgeving. Incidenteel Participeren in uiteenlopende projecten van derden (zoals routevisie A6) Door deel te nemen aan verschillende projecten van derden kunnen de Flevolandse landschappelijke karakteristieken worden behouden, versterkt of verder ontwikkeld. Incidenteel, afhankelijk van initiatieven derden Stimuleren de rol Stimuleren aandragen projecten voor landschap door derden De stimulerende rol is vertaald in het pmjp. Het succes hiervan hangt af van de projectaanvragen die binnenkomen en van de interpretatie van de pmjp-doelstellingen. Hierop kan de provincie sturen door in een vroeg stadium met gebiedspartners te overleggen over de projectvoorstellen. Momenteel is de provincie bezig de inventariseren welke wensen de gebiedspartners hebben ten aanzien van het door hun ingezette geld voor pmjp-doelstellingen met betrekking tot landschap. Voorts worden enkele projectideeën (bijv digitale fietsroutes) door de provincie geïnitieerd, waarna ze door een gebiedspartner(s) verder uitgewerkt en ingediend kunnen worden (2013) Begeleiden pmjp-projecten voor landschap Eenmaal aangevraagde projecten worden door de provincie begeleid. Doorlopend Verkennen mogelijkheden en uitwerking pmjp-doelstelling wegbeplanting Voor de doelstelling ontwikkelen en herstellen beplanting wegen zal worden verkend en geïnventariseerd langs welke (provinciale) wegen de beplanting hersteld moet worden en welke mogelijkheden er nog zijn, rekening houdend met kabels, leidingen, verkeersveiligheid etcetera

16 Landschappelijke kwaliteiten zullen in de afweging expliciet worden meegenomen. Verkennen nut en mogelijkheden van herprioritering pmjp Bekeken wordt of ook het behoud van andere landschappelijke elementen, zoals de elzensingels rond fruitteeltkavels nabij Dronten en Kraggenburg, kan worden gestimuleerd via het pmjp Verkennen andere financiële instrumenten, aan de hand van een pilot Naast het pmjp zijn er ook nog andere financiële mogelijkheden om landschappelijke elementen te beheren of op te nemen in plannen. De mogelijkheden hiervoor zijn nu nog onderbelicht Inspireren de rol Samenhangend instrumentarium voor de inspirerende rol ontwikkelen en nader uitwerken. Een samenhangend inspirerend instrumentarium zal verder ontwikkeld en uitwerkt worden, zo mogelijk in samenwerking met (enkele) gebiedspartners Bijlage 1. Figuur landschappelijke en cultuurhistorische kernkwaliteiten 16

17 figuur 17 uit Omgevingsplan 17

18 Bijlage 2. Figuur landschappelijke en cultuurhistorische basiskwaliteiten figuur 18 uit het Omgevingsplan 18

19 Bijlage 3. Landschappelijk casco Uit: rapport Landschappelijk Casco Flevoland 19

20 Bijlage 4. Agenda-onderdelen Regie-rol Onderwerp Ontwerpvisies of landschapsontwikkelingsplannen speerpunten Landschappelijke inbedding van windmolens Landschappelijke inpassing van dijkversterkingen en bedijkingen, aanleg van vooroevers en het realiseren van waterbergingsgebieden. Landschappelijke inpassingen van experimenten Landschappelijk inpassing van nieuwe landgoederen. Beherende rol Regulerende rol Stimulerende rol Inspirerende rol Benutten van landschappelijke kwaliteiten bij de uitwerking van de PArK s (Provinciale Archeologisch en Aardkundig Kerngebied) Benutten van landschappelijke kwaliteiten bij de uitwerking van het communicatieve spoor ten aanzien van de aardkundige waarden. Expliciet meewegen van de landschappelijke kwaliteiten van wegbeplanting in geval van herstel, onderhoud, beheer en aanplant wegbeplanting (zie ook Verkennen mogelijkheden en uitwerking pmjp-doelstelling wegbeplanting) Vooroverleg over ruimtelijke plannen in ontwerpfase Beoordelen vastgestelde ruimtelijke plannen Toetsen ontheffingsaanvragen bescherming landschap op grond van de verordening Fysieke voor de leefomgeving Participeren in uiteenlopende ruimtelijke projecten (zoals routevisie A6) Stimuleren aandragen pmjp-projecten voor landschap door derden Begeleiden pmjp-projecten voor landschap Verkennen mogelijkheden en uitwerking pmjp-doelstelling wegbeplanting Verkennen nut en mogelijkheden van herprioritering pmjp Verkennen andere financiële instrumenten, aan de hand van een pilot Samenhangend instrumentarium voor de inspirerende rol nader ontwikkelen en uitwerken. 20

21 Bijlage 5. Overzicht relevante (concept)beleidsstukken Beleidsregel Locatiebeleid Stedelijk Gebied 2007, vastgesteld door Gedeputeerde Staten van Flevoland (2007) Beleidsregel Kleinschalige ontwikkelingen in het landelijk gebied 2007, vastgesteld door Gedeputeerde Staten van Flevoland (2007) Beleidsregel Windmolens 2007, vastgesteld door Gedeputeerde Staten van Flevoland (2007) Boomvervangingsplan Provinciale wegbeplantingen, Flevoland , provincie Flevoland (2006) Hoofdlijnenakkoord : Dynamiek in Balans, vastgesteld door Gedeputeerde Staten van Flevoland (2007) Landschappelijk Casco Flevoland, opgesteld door Bureau Vista, Landscape and Urban Design, behandeld in Gedeputeerde Staten van Flevoland (2007) Nota Ruimte "Ruimte voor ontwikkeling, VROM, LNV, VenW en EZ (2006) Omgevingsplan Flevoland 2006, vastgesteld door Provinciale Staten van Flevoland (2006) Provinciaal Meerjarenprogramma Flevoland (Rijksdeel/ILG) Volop Kansen in Flevoland. Vastgesteld door Gedeputeerde Staten van Flevoland (2006). Provinciaal Meerjarenprogramma Infrastructuur en Transport, vastgesteld door Provinciale Staten van Flevoland (2007). Panoramaroute. Visie routeontwerp A27, eindconcept 2006, opgesteld in opdracht van het Ministerie van Verkeer en Waterstaat (2006) Quick-Scan Herstel lijnvorminge beplantingselementen in de Provincie Flevoland, opgesteld door Kees Hund T. & L. Architect Actualisatie in opdracht van de provincie Flevoland (2006) Routevisie A6, concept-eindversie, opgesteld door Bureau Vista, Landscape and Urban Design, in opdracht van Rijkswaterstaat (2007). Samenwerkingsagenda VROM, IPO en VNG over Mooi Nederland. Procesmanagementuitwerking. (2007) Structuurplan Wegbeplantingen Provincie Flevoland, opgesteld door Kees Hund, in opdracht van de provincie Flevoland (1995) Verordening voor de Fysieke Leefomgeving, vastgesteld door Provinciale Staten van Flevoland (2007) 21