Ontwikkelingen aantal landbouwbedrijven en dieren rondom 5 Vogel- en Habitatgebieden

Transcriptie

1 Ontwikkelingen aantal landbouwbedrijven en dieren rondom 5 Vogel- en Habitatgebieden Een analyse op basis van CBS landbouwtelling en GIAB Edo Gies Han Naeff Werkverslag, december 2005 Alterra, Wageningen, 2005

2 2005 Alterra Postbus 47; 6700 AA Wageningen; Nederland Tel.: (0317) ; fax: (0317) ; Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd en/of openbaar gemaakt door middel van druk, fotokopie, microfilm of op welke andere wijze ook zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van Alterra. Alterra aanvaardt geen aansprakelijkheid voor eventuele schade voortvloeiend uit het gebruik van de resultaten van dit onderzoek of de toepassing van de adviezen. 2 Alterra-werkverslag ontwikkeling landbouw in 3km zone rondom 5 VHR gebieden.doc Alterra/december/2005

3 Inhoud 1 Inleiding Achtergrond Doelstelling Uitwerking 5 2 Resultaten Aantal bedrijven Aantal dieren Gemiddeld aantal dieren per bedrijf 10 3 Conclusies...11

4

5 1 Inleiding 1.1 Achtergrond In Alterra-rapport: Gies, T.J.A. & A. Bleeker: Grondgebonden veehouderij in relatie tot ammoniakdepositie; een verkennende studie naar de bijdrage van grondgebonden veehouderijbedrijven aan de depositie op de vogel- en habitatrichtlijngebieden (gepubliceerd: 22 juli 2004), is voor een vijftal gebieden onderzocht hoe de ammoniakdepositie op kwetsbare gebieden verandert als gevolg van ontwikkelingen in de grondgebonden melkveehouderij. Hierbij zijn voor die vijf gebieden een aantal scenario's doorgerekend. In aanvulling op dat rapport wil Directie Landbouw van het Ministerie van LNV weten hoe de ontwikkelingen in de melkveehouderij in de afgelopen jaren zijn geweest in een straal van 3 km rondom die vijf gebieden. De vraag is als helpdeskvraag uitgewerkt in het DLO-onderzoeksprogramma 415 Gasvormige emissies. 1.2 Doelstelling Relevante vragen waarop in deze rapportage antwoord wordt gegeven zijn: Hoe heeft het aantal veehouderijbedrijven zich ontwikkeld (aantal locaties waar vee wordt gehouden) tussen 1990 en 2003? Hoe heeft het aantal dieren op die locaties zich ontwikkeld tussen 1990 en 2003? 1.3 Uitwerking Voor de onderstaande vogel- en habitatgebieden wordt binnen een straal van 3 km de ontwikkeling van de veehouderijbedrijven en in het bijzonder de melkveehouderij in beeld gebracht. VHR nr Naam Oppervlakte (ha)) 23 Dwingelderveld Korenburgerveen Loonse en Drunense Duinen, De 4082 Brand en De Leemkuilen 45 Mariapeel en Deurnesepeel Sallandse Heuvelrug 2227 Alterra-werkverslag ontwikkeling landbouw in 3km zone rondom 5 VHR gebieden.doc 5

6 Dit gebeurt voor de jaren 1990 en 1995 op basis van de CBS-statistiek (Statline) op gemeenteniveau en voor 1997 t/m 2003 op basis van GIAB 1. Per jaar wordt het aantal bedrijven per bedrijfstype beschreven. Relevante bedrijfstypen 2 voor veeteelt zijn NEG-type 4 (graasdierhouderij), NEG-type 5 (hokdierhouderij) en NEG-type 7 en 8 (gemengde bedrijven: veeteelt/gewas of veeteeltcombinaties). NEG-type 4 wordt uitgesplitst naar melkveehouderij (type 411, 412 en 437) en overige graasdierhouderij. Naast aantal bedrijven wordt ook de ontwikkeling van het aantal dieren per bedrijfstype in beeld gebracht. De volgende categorieën worden onderscheiden: melkvee rundvee (inclusief melkvee) kippen varkens Bij het interpreteren van de resultaten moet rekening gehouden worden met de volgende punten: De getallen voor de jaren 1990 en 1995 zijn afgeleid op basis van getallen op gemeenteniveau uit CBS-Statline. Aangezien deze getallen alleen op gemeenteniveau beschikbaar zijn dienen deze te worden gecorrigeerd om representatief te zijn voor de 3 km zone rondom de habitatgebieden. De correctie is uitgevoerd middels afgeleide verhoudingsfactoren op basis van de CBS-Statline gegevens van 1997 en 1998 op gemeenteniveau en de GIAB selecties op basis van 3 km rondom de VHR-gebieden van dezelfde jaren. Rundvee en melkvee: vanwege de uitbraak van mond- en klauwzeer (MKZ) in maart 2001 en de daarop volgende ruimingen zijn de cijfers van de omvang van de rundveestapel voor het jaar 2001 en 2002 niet of moeilijk vergelijkbaar met voorgaande en volgende jaren. Varkens: vanwege de uitbraak van varkenspest in februari 1997 en de daarop volgende ruimingen zijn de cijfers van de omvang van de varkensstapel voor het jaar 1997 niet of moeilijk vergelijkbaar met voorgaande en volgende jaren. Kippen: vanwege de uitbraak van de vogelpest in maart 2003 en de daarop volgende ruimingen zijn de cijfers van de omvang van de pluimveestapel voor het jaar 2003 niet vergelijkbaar met voorgaande jaren. In de periode maart 2003 tot en met juni 2003 zijn ongeveer 27 miljoen pluimveedieren geruimd. 1 GIAB staat voor Geografisch Informatiesysteem Agrarische Bedrijven. Het is een GIS-database waarin de ligging van ieder agrarisch bedrijf is vastgelegd met daaraan gekoppeld diverse bedrijfsgegevens uit o.a. de Landbouwtelling. 2 Met het NEG-typeringsysteem worden land- en tuinbouwbedrijven op basis van hun activiteiten en de hierbij horende bruto-standaard saldi (bss) ingedeeld in bedrijfstypen. Het systeem kent 41 verschillende bedrijfstypen en acht hoofdtypen. 6 Alterra-werkverslag ontwikkeling landbouw in 3km zone rondom 5 VHR gebieden.doc

7 2 Resultaten 2.1 Aantal bedrijven In tabel 2.1 t/m 2.5 staan per bedrijfstype de ontwikkeling van de bedrijven tussen 1990 en 2003 weergegeven. Tabel 2.1 geeft een weergave van de ontwikkeling van alle veeteeltbedrijven. In de daarop volgende tabellen worden deze bedrijven nader uitgesplitst naar melkveehouderijen, overige graasdierbedrijven, intensieve veehouderijen (hokdieren) en gemengde bedrijven. Het aantal bedrijven is geïndexeerd met 1997 als indexjaar. Dit omdat vanaf 1997 de ontwikkelingen beschreven zijn op basis van GIAB. De jaren daarvoor zijn afgeleid van de gemeentecijfers uit CBS-statline. Tabel 2.1: Aantal veeteeltbedrijven (NEG-hoofdtype 4, 5, 7 en 8) per 3km zone rondom VHRgebied (geïndexeerd: 1997 = 100) Veeteelt totaal (1997=100) Dwingelderveld (23) Korenburgerveen (39) Loonse- en Drunense duinen (42) Mariapeel en Deurnsepeel (45) Sallandse Heuvelrug (58) Totaal Tabel 2.2: Aantal melkveehouderijbedrijven (NEG-type 411, 412 en 437) per 3km zone rondom VHR-gebied (geïndexeerd: 1997 = 100) Melkveehouderij (1997=100) Dwingelderveld (23) Korenburgerveen (39) Loonse- en Drunense duinen (42) Mariapeel en Deurnsepeel (45) Sallandse Heuvelrug (58) Totaal Tabel 2.3: Aantal overige graasdierbedrijven NEG-hoofdtype 4 excl. NEG-type 411, 412 en 437) per 3km zone rondom VHR-gebied (geïndexeerd: 1997 = 100) Overige graasdierhouderij(1997=100) Dwingelderveld (23) Korenburgerveen (39) Loonse- en Drunense duinen (42) Mariapeel en Deurnsepeel (45) Sallandse Heuvelrug (58) Totaal Alterra-werkverslag ontwikkeling landbouw in 3km zone rondom 5 VHR gebieden.doc 7

8 Tabel 2.4: Aantal gespecialiseerde hokdierbedrijven (NEG-hoofdtype 5) per 3km zone rondom VHR-gebied (geïndexeerd: 1997 = 100) Hokdierhouderij (1997=100) Dwingelderveld (23) Korenburgerveen (39) Loonse- en Drunense duinen (42) Mariapeel en Deurnsepeel (45) Sallandse Heuvelrug (58) Totaal Tabel 2.5: Aantal gemengde veeteeltbedrijven (NEG-hoofdtype 7 en 8) per 3km zone rondom VHR-gebied (geïndexeerd: 1997 = 100) Gemengd veeteeltbedrijven (1997=100) Dwingelderveld (23) Korenburgerveen (39) Loonse- en Drunense duinen (42) Mariapeel en Deurnsepeel (45) Sallandse Heuvelrug (58) Totaal Alterra-werkverslag ontwikkeling landbouw in 3km zone rondom 5 VHR gebieden.doc

9 2.2 Aantal dieren In tabellen 2.6 t/m 2.8 staan de ontwikkelingen van aantallen dieren per diercategorie weergegeven tussen 1997 en 2003 op basis van GIAB. Voor de jaren 1990 en 1995 is het aantal dieren geschat op basis van de gemeentelijke cijfers van CBS-statline. Tabel 2.6: Aantal runderen per 3km zone rondom VHR-gebied (geïndexeerd: 1997 = 100) Aantal runderen (totaal) (geindexeerd: 1997=100) Dwingelderveld (23) Korenburgerveen (39) Loonse- en Drunense duinen (42) Mariapeel en Deurnsepeel (45) Sallandse Heuvelrug (58) Totaal Tabel 2.7: Aantal melkkoeien per 3km zone rondom VHR-gebied (geïndexeerd: 1997 = 100) Stuks melkvee (geindexeerd: 1997=100) Dwingelderveld (23) Korenburgerveen (39) Loonse- en Drunense duinen (42) Mariapeel en Deurnsepeel (45) Sallandse Heuvelrug (58) Totaal Tabel 2.8: Aantal varkens per 3km zone rondom VHR-gebied (geïndexeerd: 1997 = 100) Aantal varkens (geindexeerd: 1997=100) Dwingelderveld (23) Korenburgerveen (39) Loonse- en Drunense duinen (42) Mariapeel en Deurnsepeel (45) Sallandse Heuvelrug (58) Totaal Tabel 2.9: Aantal kippen per 3km zone rondom VHR-gebied (geïndexeerd: 1997 = 100) Aantal kippen (geindexeerd: 1997=100) Dwingelderveld (23) Korenburgerveen (39) Loonse- en Drunense duinen (42) Mariapeel en Deurnsepeel (45) Sallandse Heuvelrug (58) Totaal Alterra-werkverslag ontwikkeling landbouw in 3km zone rondom 5 VHR gebieden.doc 9

10 2.3 Gemiddeld aantal dieren per bedrijf In deze paragraaf worden voor de gespecialiseerde bedrijven zoals de melkveehouderij en de intensieve veehouderij de ontwikkeling van het aantal dieren per bedrijf weergegeven. In tabellen 2.10 t/m 2.12 staan de ontwikkelingen van het gemiddeld aantal dieren per bedrijf weergegeven tussen 1997 en 2003 op basis van GIAB. Voor de jaren 1990 en 1995 is het gemiddeld aantal dieren per bedrijf geschat op basis van de gemeentelijke cijfers van CBS-statline. Tabel 2.10: Gemiddeld aantal melkkoeien per melkveehouderij per 3km zone rondom VHRgebied (geïndexeerd: 1997 = 100) Aantal melkkoeien per melkveehouderij (geindexeerd: 1997=100) Dwingelderveld (23) Korenburgerveen (39) Loonse- en Drunense duinen (42) Mariapeel en Deurnsepeel (45) Sallandse Heuvelrug (58) Totaal Tabel 2.11: Gemiddeld aantal varkens per intensieve veehouderij per 3km zone rondom VHRgebied (geïndexeerd: 1997 = 100) Aantal varkens per intensieve veehouderij (geindexeerd: 1997=100) Dwingelderveld (23) Korenburgerveen (39) Loonse- en Drunense duinen (42) Mariapeel en Deurnsepeel (45) Sallandse Heuvelrug (58) Totaal Tabel 2.12: Gemiddeld aantal kippen per intensieve veehouderij per 3km zone rondom VHRgebied (geïndexeerd: 1997 = 100) Aantal kippen per intensieve veehouderij (geindexeerd: 1997=100) Dwingelderveld (23) Korenburgerveen (39) Loonse- en Drunense duinen (42) Mariapeel en Deurnsepeel (45) Sallandse Heuvelrug (58) Totaal Alterra-werkverslag ontwikkeling landbouw in 3km zone rondom 5 VHR gebieden.doc

11 3 Conclusies Op basis van de resultaten (over de periode 1990 en 2003) uit hoofdstuk 2 kunnen we het volgende concluderen voor de veehouderij in de vijf onderzochte gebieden: De gemiddelde afname van het aantal veehouderijbedrijven bedraagt bijna 5% per jaar in de periode van 1997 tot CBS rapporteert voor deze periode een jaarlijks daling op nationaal niveau van ca. 4%. De afname in de periode van 1990 tot 1997 ligt gemiddeld genomen lager (ca. 2%). Kijkend naar de resultaten per bedrijfstype worden grote verschillen geconstateerd. Intensieve veehouderij neemt sterker af dan de gemiddelde afname van het totaal aantal bedrijven. De gemengde bedrijven nemen eveneens sterker af dan de gemiddelde bedrijfsafname. Deze bedrijven kunnen gestopt zijn of zijn zich meer gaan specialiseren in één bedrijfstak. Het bedrijfstype overige graasdierbedrijven groeit of blijft ongeveer gelijk in aantal bedrijven. Dit heeft voornamelijk te maken met het feit dat dit voormalige veeteeltbedrijven zijn die nu aan het afbouwen zijn en/of het bedrijf nog op een min of meer hobbymatig voortzetten. De gemiddelde economische bedrijfsomvang van deze bedrijven is kleiner dan 30 NGE. Over het algemeen daalt de veestapel in de 3 km zone rondom de 5 VHRgebieden. Gemiddeld genomen daalt de melkveestapel met 9% tussen 1997 en Dwingelderveld en Korenburgerveen zijn uitzonderingen. Daar blijft de melkveestapel gelijk of stijgt licht. Het aantal varkens en kippen daalt over deze periode met gemiddeld genomen 30%. CBS rapporteert over deze periode een jaarlijkse daling op nationaal niveau van melkvee met 6%, van varkens met 25% en van kippen met 20%. De veestapel daalt in de 3 km-zone sneller dan het landelijke gemiddelde. Ondanks daling van het aantal bedrijven en het aantal dieren vindt er wel schaalvergroting plaats. Schaalvergroting betekent in dit geval dat het aantal dieren per bedrijven gemiddeld genomen toeneemt. In de melkveehouderij neemt het aantal melkkoeien per melkveehouderij in de periode van 1997 tot 2003 toe met ca. 27%. In de intensieve veehouderij geldt een groei van gemiddeld 27% meer varkens per bedrijf en 21% meer kippen per bedrijf. Landelijk neemt het gemiddeld genomen het aantal melkkoeien per melkveehouderij toe met 24%, het aantal varkens per intensieve veehouderij neemt toe met 32% en het aantal kippen per intensieve veehouderij neemt toe met 41%. Schaalvergroting van de intensieve veehouderij in de 3 km-zone is gemiddeld genomen lager dan het landelijke gemiddelde. Schaalvergroting van de melkveehouderij is daarentegen iets groter dan het landelijke gemiddelde. Alterra-werkverslag ontwikkeling landbouw in 3km zone rondom 5 VHR gebieden.doc 11