Handleiding 20 toets draaiorgel. 3 Orgelpijpen. Enige theorie over orgelpijpen

Transcriptie

1 3 Orgelpijpen Enige theorie over orgelpijpen Klinkende lengte theoretische Lth. Voor een gedekte pijp geldt: Lth = Vg / 4f, en voor een open pijp: Lth = Vg / 2f. Waarbij Vg de voortplanting snelheid van geluid in lucht is: Vg = mm /sec en f de frequentie in Hz = aantal luchttrillingen / sec. Bijvoorbeeld: voor toon a die een frequentie heeft van 440 Hz is de theoretische lengte Lth = / 4 x 440 = 193 mm Dit is in de pijpen mensuurtabel Klinkende lengte 193, tel daarbij de kernlengte en de stoptoeslag. Zaaglengte wordt dan: 193 mm + kern 35 mm + stop 20 mm = totale lengte ca. 248 mm De tabel geeft ongeveer de normmensuur voor orgelpijpen. Het klankkarakter is als van een blokfluit. Maakt men de doorsnede (b x d) kleiner voor dezelfde toon, dan verandert het klankbeeld in: Meer boventonen. Minder ver dragend en lost in ruimte snel op. Bij meerdere registers goed onderscheidend. Scherpere klank. Klankkarakter: wat meer strijkend, als een viool. 10 maart

2 Maakt men de doorsnede (b x d) groter voor dezelfde toon, dan verandert het klankbeeld in : Minder boventonen, de grondtoon wordt benadrukt. Draagt verder, volume groter. Ondersteunt melodie goed. Klank zacht (romig). Klankkarakter: meer fluitachtig. Toon vormende delen van een orgelpijp Labium, vooral de labiumkant. Kernspleet, die het windlint maakt. Lengte van het corpus. Toon beinvloedende delen van de orgelpijp Winddruk bepaalt de snelheid van het windlint. Opsnede bepaalt geluidsvolume en spuck. Voorslag dikte. Kernkant bepaalt vooral de richting van het windlint. Papierinleg dikte. Bovenstaande factoren beïnvloeden de klank en geluidssterkte. Orgelpijp maken De wanden Zaag de plankjes voor de wanden op dikte en lengte. (zie Pijpen Mensuurtabel) De zijwanden worden op de breedte gebracht tegelijk met de diepte van het balkje voor de kern. De voor- en achterwand wordt ca 1 mm breder gehouden en na het lijmen van de pijp afgewerkt. De Kern Maten uit de Pijpen Mensuurtabel. Maak de kern uit een balkje dat 2 à 3 maal langer is dan de kernlengte. Zaag, schaaf of schuur de breedte van de zijwanden en de diepte van de kern bij voorkeur samen. Deze delen vormen de diepte van de pijp. Gun jezelf een tolerantie van +/- 0,25 mm. Teken op het balkje voor de kern de windkamer af. De kernkant en de maat 15 zijn belangrijk,overige maten naar eigen inzicht. Zaag de windkamer uit, en de kernlengte af. Teken op de kopse kant het midden af en boor voetboring A. Van de rest zaag je 2 stukjes van 2cm voor de korte pijpen en 3 tot 4 cm voor de lange pijpen. Dit zijn het modelstuk en eventueel de stop. Tip: De windkamer voorboren vanuit de zijkant en dan inzagen. 10 maart

3 Het Labium steken Maten uit de pijpen mensuurtabel. Teken aan de achterzijde van het frontplankje de opsnede af. Teken aan de voorzijde de inwendige breedte af en de labiumhoogte. Zet een brede beitel (minimaal inwendige breedte) op de afgetekende opsnede en sla met een hamer een kerf, labiumkantdikte diep, inzagen mag ook. Zaag de baarden vrij voor het uitsteken van het labium Steek met een scherpe beitel laag voor laag het labiumvrij. Zodra de kerf wordt bereikt valt de rest er uit. Nu de baarden op breedte steken.. Tip: Maak de beitel zwart met een watervaste viltstift en teken hierin een lijn die de kerfdiepte aangeeft. Het steken van het labium. Tip: Pas het modelstukje tussen de baarden. 10 maart

4 Lijm strategie Lijm eerst de zijkanten aan de kern, zorg ervoor dat kernkant en zijwanden in één vlak komen, door deze zijden op een stuk vlak geplastificeerd hout te klemmen. Dan hoef je dat slechts licht te schuren na het lijmen. (Handig is kernstuk en 2 zijwanden vooraf tegelijk op de diepte maat te schaven) Lijm dan de achterwand tegen de vorige constructie. Zorg ervoor, dat het modelstukje niet mee gelijmd wordt. Schuur het vlak dat nog open is, licht na op een schuurplank. Zorg dat het vlak blijft. 10 maart

5 Klem de voorslag, zonder inlegpapier, op de kern en gebruik een aanslag om de voorzijde kern en voorslag gelijk te krijgen. Klem nu het reststukje uit de kern tussen de baarden, zodat het onder het front uitsteekt. Lijm nu het front en laat het uitstekende kernstukje de opsnede centreren en druk de baarden tegen de voorslag. Wees zuinig met lijm bij de baarden en voorslag, om die niet ongewild vast te lijmen. Nu nog de inleg te knippen uit karton van 0,3 a 0,4 mm en dat tussen de voorslag en de kern te leggen. De pijp moet nu klinken. Klem de voorslag vast met elastiek of schilders plakband tot het intoneren van het hele register. Stop Maak de stop ca. 1,5 mm kleiner dan de inwendige diepte en breedte, afhankelijk van de leerdikte. Vouw een rechthoekig stuk leer om de stop zodanig, dat er ca. 1 a 2 cm leer rondom zit. Knip de hoekflappen eraf, maar niet te royaal. Er moet voldoende leer overblijven voor afdichting. De stop pas maken, luchtdicht, maar niet te strak. Leer aan de onderzijde vastplakken, loszittend leer geeft energieverlies en vermindert daardoor het geluidsvolume. 10 maart

6 De pijp kan nu globaal gestemd worden. Let op: Lekkende stop of lijmnaden beinvloeden de stemlengte. Meet de diepte waarmee stop in de pijp zit, neem deze maat over op de pijp. Nu is de klinkende lengte praktisch bepaald. Rest nog de pijp op lengte te maken, dat is stopdiepte + een maat om een regelmatig verloop in de rangschikking op de windlade krijgen. Wacht met verkroppen van de bas pijpen tot de eindmontage van het draaiorgeltje. Zie ook hoofdstuk 5 Windlade. Zie ook hoofdstuk 12 Intoneren 10 maart

7 Pijpen mensuurtabel 10 maart