HET MAKEN VAN EEN RAAMWERK MET EEN

Transcriptie

1 HET MAKEN VAN EEN RAAMWERK MET EEN GESLOTEN PEN EN GATVERBINDING HANDELINGSANALYSE Mathieu Peters Fontys PTH Eindhoven Studentennummer:

2 Inhoudsopgave 1 INLEIDING VOORBEREIDING EIGENLIJKE HANDELINGEN Algemene bewerkingsvolgorde Structuuranalyse (deelhandelingen) AFRONDING

3 1. INLEIDING Voor het arrangement houtbewerking hebben we de opdracht gekregen om een houten raamwerk te construeren volgens een aangeleverde werktekening. De opdracht was om het hele proces in kaart te brengen d.m.v. een handelingsanalyses / stappenplan. Het raamwerk moet geconstrueerd worden met een gesloten pen-en-gatverbinding, een spatpen, en een sponning. Een pen- en gat verbinding is een verbindingsmethode voor twee houten delen, in dit geval een stijl en een regel van een raam. Hierbij wordt een smal langwerpig stukje hout (de pen) in een daarvoor geboord gat in een ander stuk hout gestoken. De houten pen wordt vaak met houtlijm in dat gat geslagen en verbindt zo de twee delen met elkaar. In deze handelingsanalyse heb ik eerst de voorbereiding in kaart gebracht. Welke materialen, machinale gereedschappen en handgereedschappen heb ik nodig. Vervolgens heb ik stap voor stap iedere handeling zo goed mogelijk in beeld gebracht door een afbeelding van de handeling in een tabel te plaatsen en daarnaast een omschrijving te geven. Op deze manier ontstond een overzichtelijk en gestructureerd stappenplan. 2

4 3. VOORBEREIDING Materiaalkeuze Balk Hout ruw 420*150*44 mm Houtsoort: Abachi Abachi is een Tropische houtsoort uit West Afrika (Kamaroen, Nigeria, Ivoorkust en Ghana). Abachi laat zich woel met handgereedschap als met machinaal gereedschap gemakkelijk bewerken. Het gereedschap dient echter zeer scherp te zijn om een glad oppervlak te krijgen. Het materiaal is goed te schoeven en te spijkeren maar deze verbindingsmaterialen houden matig. Overig: Vers gezaagd en nat Abachi hebben een zweetsokkengeur, die voor veel interieurtoepassingen als onaangenaam ervaren kan worden. Het geschaafde hout voelt soms vettig aan. (Bron: Witte houtlijm 3

5 Benodigde machinale gereedschappen Afkortzaag Cirkelzaag Vlakbank 4

6 Vandiktebank Langgatboor Lintzaag Freesmachine 5

7 Benodigde handgereedschappen Winkelhaak Duimstok en potlood Kruishout 6

8 Beitel, rasp en vijl. kapzaag Zorg ervoor dat al het gereedschap: Gebruiksklaar maken algemeen - Schoon is - Gekeurd is - Klaar voor gebruik is Ondergrond voorbereiden n.v.t. Omgeving voorbereiden Zorg voor ruimte op de werktafel Zorg voor ruimte op de werkvloer Veiligheidsaspecten Werkkleding Werkschoenen Veiligheidskoffer 7

9 4. EIGENLIJKE HANDELING 4.1 Algemene bewerkingsvolgorde: In deze handelingsanalyse gaan we een raamwerk met een gesloten pen en gatverbinding, een spatpen en een sponning maken. We brengen een ruwe houten balk op de juiste maatvoering te maken m.b.v. machinale gereedschappen. Vervolgens worden pen - en gatverbindingen afgetekend en daarna worden m.b.v. machinale en handgereedschappen de pen en gatverbindingen uitgezaagd. Tenslotte word de verbindingen zuiver pas gemaakt met een beitel en een raps / vijl om daarna zuiver haaks en vlak verlijmd te worden. 4.2 Structuuranalyse (deelhandelingen): 1. Afkortmaat berekenen 2. Materialenstaat invullen 3. Afkortmaat berekenen 4. Hout afkorten 5. Schulpmaat berekenen 6. Hout schulpen met een cirkelzaag 7. Vlak en haaks maken met een vlakbank 8. Aftekenen vlakke / haakse zijdes 9. Op de juiste hoogte en breedte maken met een vandiktebank 10. Onderdelen paren 11. Buitenwerkse maat aftekenen 12. Binnenwerkse maat aftekenen 13. Pennen aftekenen op de boven - en onderdorpel 14. Sponning aftekenen op de boven - en onderdorpel 15. Spatpennen aftekenen op de boven - en onderdorpel 16. Menagering aftekenen op de boven - en onderdorpel 17. Pengaten aftekenen op de stijlen 8

10 18. Spatpengaten aftekenen op de stijlen 19. Pengaten boren met een langgatboormachine 20. Spatpengaten boren met een langgatboormachine 21. Pennen zagen met de lintzaag 22. Een sponning frezen met de freesmachine 23. De pen - en gatverbinding pas maken 24. Het raamwerk zuiver haaks en vlak lijmen 25. Het raamwerk na droging afwerken Op de volgende pagina s word iedere handeling nauwkeurig omschreven ondersteund door Afbeeldingen. 9

11 1 Opdracht en werktekening bestuderen Bestudeer de opdracht en de werktekening. Afbeelding 1 2 Materialenstaat invullen Vul de materialenstaat in. Welke materialen ga je gebruiken? Welke afmetingen hebben die? Hoeveel van elk? Wat is het materiaalsoort? Afbeelding 2 10

12 3 Afkortmaat berekenen Teken de houten balk 20 mm ruimer af dan de buitenwerkse maat op de tekening. Stijlen raamwerk: 360 mm word nu: 2 x 380 mm Dorpels raamwerk: 370 mm word nu: 2 x 390 mm Afbeelding 3 4 Hout afkorten Zaag de houten balk door op de aftekenlijnen mbv de afkortzaag. Controleer of de digitale afstelling goed is. Controleer of de zaaghoogte goed is. Afbeelding 4 11

13 5 Schulpmaat berekenen Bereken het midden van de lengte: Breedte maat + 5 mm 2 Afbeelding 5 6 Hout schulpen met een cirkelzaag Stel de hulpgeleider af. Zie rode omcirkeling in de Afbeelding. De dikte van het materiaal moet voorbij de voorkant van het zaagblad staan. Zorg dat het juiste zaagblad erop staat, een zaagblad met een rechte tand! Afbeelding 6 12

14 Stel de afstand tot de geleider in mbv de berekende breedte maat. Afbeelding 7 Schulp het hout mbv de cirkelzaag. Veiligheid: Gebruik niet je handen maar gebruik plankjes om het balkje door te zagen. Afbeelding 8 Het resultaat moet er als volgt uit zien. Afbeelding 9 13

15 7 Vlak en haaks maken met een vlakbank Stel de schaafhoogte in op 1 mm. Controleer of de geleider haaks staat afgesteld op het afvoerblad m.b.v. een zwaaihaak. Afbeelding 10 Maak 2 zijdes (1 hoogte zijde en 1 breedte zijde) van de balkjes vlak en haaks op de vlakbank Breedte zijde: voer het hout door met vlakke handen zodat een goede gelijkmatige druk ontstaat. Afbeelding 11 Hoogte zijde: Voer het hout door. Beide duimen bovenop zodat een goede gelijkmatige druk ontstaat. Beide wijsvingers drukken het balkje stevig tegen de geleider. Afbeelding 12 14

16 8 Aftekenen vlakke / haakse zijdes Teken de zijdes af die je vlak en haaks hebt gemaakt. Afbeelding 13 9 Op de juiste hoogte en breedte maken met een vandiktebank Stel de digitale afname in. Maximaal 3 mm per doorvoer. Afbeelding 14 15

17 Voer eerst de hoogtekant door en daarna de breedte kant. Hoogtekant: stel de vandiktebank in op 67 mm. Afbeelding 15 Voer de houten balkjes door de machine. Leg de afgetekende zijde die je hebt gemaakt bij het vlak en haaks maken op de doorvoerplaat. Afbeelding 16 Breedte kant: Stel de vandiktebank in op 38 mm en Voer de houten balkjes op de andere zijde door de machine. Leg de afgetekende zijde die je hebt gemaakt bij het vlak en haaks maken op de doorvoerplaat. Afbeelding 17 16

18 10 Onderdelen paren De 4 balkjes die we gaan gebruiken zijn nu volgens werktekening op de juiste dikte gebracht. Bepaal welke 2 onderdelen de boven en onderdorpels zijn. Dit zijn de twee langste onderdelen. De boven en onderdorpels worden na het paren voorzien worden van pennen. Bepaal welke 2 onderdelen de stijlen zijn. Dit zijn de 2 kortste onderdelen. De stijlen worden na het paren voorzien van pengaten. Afbeelding 18 Teken de onderdorpel en de bovendorpel af met potlood, duidelijk zichtbaar ongeveer in het midden. De punt van de driehoek is de bovendorpel De basis van de driehoek is de onderdorpel = Aftekening van de paring = regels Afbeelding 19 17

19 Teken de linker en rechterstijl af met potlood, duidelijk zichtbaar, ongeveer in het midden. De punt van de driehoek is de bovenzijde De basis van de driehoek is de onderzijde = Aftekening van de paring = regels Afbeelding 20 Resultaat aftekeningen van de paring Afbeelding 21 18

20 11 Buitenwerkse maat aftekenen De onderdorpel en de bovendorpel moeten beiden 370 mm worden. Leg de onderdorpel en de bovendorpel strak naast elkaar en teken de maat af aan beide zijdes met potlood, duidelijk zichtbaar. Afbeelding 22 Controleer de buitenwerkse maatvoering. 370 mm Afbeelding 23 Teken de maatvoering geheel rondom af. Afbeelding 24 19

21 De linker en rechterstijl moeten beiden 360 mm worden. Leg de linker en rechterstijl strak naast elkaar en teken de maat af aan beide zijdes met potlood, duidelijk zichtbaar. Controleer Afbeelding 25 Controleer de buitenwerkse maatvoering. 360 mm Afbeelding 26 Teken de maatvoering geheel rondom af. Afbeelding 27 20

22 12 Binnenwerkse maat aftekenen De binnenwerkse maat is de buitenwerkse maat min de breedte van het materiaal = 67 mm Leg de onderdorpel en de bovendorpel strak naast elkaar en teken de maat af aan beide zijdes met potlood, duidelijk zichtbaar. Afbeelding 28 Controleer de binnenwerkse maatvoering. De onderdorpel en de bovendorpel moeten beiden 370 mm 2 x 67 mm = 236 mm worden. Afbeelding 29 Teken de maatvoering geheel rondom af. Afbeelding 30 21

23 De binnenwerkse maat is de buitenwerkse maat min de breedte van het materiaal = 67 mm Leg de linker en rechterstijl strak naast elkaar en teken de maat af aan beide zijdes met potlood, duidelijk zichtbaar. Afbeelding 31 Controleer de binnenwerkse maatvoering. De linker en rechterstijl moeten beiden 360 mm 2 x 67 mm = 226 mm worden. Afbeelding 32 Teken de maatvoering geheel rondom af. Afbeelding 33 22

24 13 Pennen aftekenen op de boven - en onderdorpel De boven en onderdorpel krijgen pennen (1) De stijlen krijgen pengaten. Bereken de pendikte: een pen is 1/3 van de dikte van het hout. Hout is 38 mm dik. Dit lossen we als volgt op: De pen word dus 14 mm dik Afbeelding 34 Stel het kruishout af op 12 mm. Afbeelding 35 Teken op de boven en onderdorpel vanaf de paringkant de pen af mbv een kruishout (in dat geval van aluminium) Afbeelding 36 23

25 Het kruishout laat een kruishoutlijn achter, neem deze over met een potlood zodat een duidelijke aftekening ontstaat. Afbeelding Sponning aftekenen op de boven - en onderdorpel Teken de sponningsdiepte af, zie rode lijn. Sponningsdiepte is 12 mm vanaf de binnenwerkse maat. Afbeelding 38 24

26 15 Spatpennen aftekenen op de boven - en onderdorpel De boven en onderdorpel krijgen ook spatpennen (2) De spatpen zorgt ervoor dat de stijl en de regel niet ongelijk van elkaar gaan werken tijdens het krimpen en uitzetten van het hout. De lengte van de spatpen moet ongeveer Sponningsdiepte + 5 a 6 mm zijn. Afbeelding 39 Lengte van de spatpen aftekenen, zie rode lijn. Sponningsdiepte 12 mm + Spatpen 6 mm = 18 mm Afbeelding 40 25

27 16 Menagering aftekenen op de boven - en onderdorpel Menageren wordt gebruikt bij pennen maken. Bij menageren haal je een deel van de pen weg. Dit doe je om een sterke verbinding te krijgen Afbeelding 41 De spatpen mag bij het menageren niet worden weg gehaald. De menagering is ¼ van de regelhoogte. De tekening geeft een zijaanzicht weer. Afbeelding Overzicht aftekeningen: 1 = Sponning 2 = Spatpen 3 = Menagering Afbeelding 43 26

28 17 Pengaten aftekenen op de stijlen = Op de dorpels hebben we de pennen afgetekend. teken deze aftekening door op de stijlen 2 = Omdat het gesloten pengaten zijn boren we de gaten niet helemaal door. 10 mm vanaf de buitenwerkse maat maken we een aftekening. De pengaten worden dus 57 mm diep geboord. Afbeelding 44 Teken de maatvoering van de pennen door op de dagkant. Afbeelding 45 Bereken de pendikte en de positie: een pen is 1/3 van de dikte van het hout. Een pen is 1/3 van de dikte van het hout ( 38mm ) Dit was bij het aftekenen van de pennen als volt opgelost: Het pengat word dus 14 mm breed een pen is 1/3 van de dikte van het hout. Afbeelding 46 27

29 18 Spatpengaten aftekenen op de stijlen De spatpen is gepositioneerd zoals aangeven op de tekening. Bij het aftekenen van de spatpennen hebben we de lengte als volt berekend: Sponningsdiepte 12 mm + Spatpen 6 mm = 18 mm De spatpengaten worden dus 18 mm diep geboord. Afbeelding Pengaten boren met een langgatboormachine Langgatboormachine Afbeelding 48 28

30 Klem de stijl vast m.b.v. de excenterknevel. Zie rode omcirkeling. Gebruik een boor van 14 mm (breedte pengat) Leg de stijl met de paringzijde op de boor tafel. Stel de excenterknevel 0.5 mm boven de oppervlakte alvorens je hem m.b.v. drukcylinder vastzet. Op deze manier kunnen je vingers niet bekneld raken. Zet de drukcylinder niet boven het te boren gat, maar net ervoor. Op deze manier word het hout niet kapot gedrukt. Afbeelding 49 Stel de boordiepte in voor de pengaten. Deze is 57 mm. Afbeelding 50 Boor gaten binnen de aftekening van het pengat. Eerst de 2 buitenste gaten en vervolgens de overige gaten zo dicht mogelijk tegen elkaar. Maak het pennengat door de boormachine horizontaal op en neer te laten gaan, rustig vanuit de voorzijde naar de achterzijde. Afbeelding 51 29

31 Het resultaat moet er als volgt uit zien. Afbeelding Spatpengaten boren met een langgatboormachine Stel de boordiepte in voor de spatpengaten. Deze is 18 mm. Afbeelding 53 Boor gaten binnen de aftekening van het spatpengat. Eerst de 2 buitenste gaten en vervolgens de overige gaten zo dicht mogelijk tegen elkaar. Maak het spatpennengat door de boormachine horizontaal op en neer te laten gaan, rustig vanuit de voorzijde naar de achterzijde. Afbeelding 54 30

32 Het resultaat moet er als volgt uit zien. Afbeelding Pennen zagen met de Lintzaag Zaag m.b.v. de lintzaag de pennen van de dorpels. De rode lijn geeft de zaaglijn aan. Afbeelding 56 Neem de tijd om de lintzaag op te starten. Deze moet eerst op toeren komen. Afbeelding 57 31

33 Zaag aan de buitenkant van de lijn. Er kan nog altijd een stukje af mocht de pen niet in het gat passen. Afbeelding 58 Zaag nu m.b.v. een kapzaag de rode lijnen in. Afbeelding 59 Zet de dorpel op de werkbank vast m.b.v. een klemtang en zaag met een kapzaag het overschot eraf. Afbeelding 60 32

34 Het resultaat moet er als volgt uit zien. Afbeelding 61 Maak een aftekening van de menagering op de regelhoogte van de pen. De rode lijn geeft de zaaglijn aan. Afbeelding 62 Maak een aftekening van de spatpen op de regelhoogte van de pen en zaag deze in m.b.v. een kapzaag De rode lijn geeft de zaaglijn aan. Afbeelding 63 33

35 Zaag m.b.v. de lintzaag de menagering Zaag aan de buitenkant van de lijn. Er kan nog altijd een stukje af mocht de pen niet in het gat passen. Afbeelding 64 Het resultaat moet er als volgt uit zien. Afbeelding Een sponning frezen met de freesmachine Een sponning frezen we met de freesmachine. Afbeelding 66 34

36 Stel de sponningshoogte en de sponningsdiepte in. Afbeelding 67 Voer de dorpels en de stijlen door. Paring zijde op de bodemplaat. Afbeelding 68 Het resultaat moet er als volgt uit zien. Afbeelding 69 35

37 23 De pen gat verbinding pas maken Zaag m.b.v. een kapzaag de penlengte op de juiste maat. Het pengat is 57 mm. Het is beter de pen 5 mm korter te maken omdat de dorpels nog wat kunnen uitzetten. De penlengte wordt 52 mm. Afbeelding 70 Maak de pen gat verbinding passend m.b.v. een beitel, rasp en vijl. Vijl ook de rechte kanten van de pennen wat rond want de pengaten zijn ook rond door het boren. Afbeelding 71 36

38 24 Het raamwerk zuiver haaks en vlak lijmen Afbeelding 72 Afbeelding 73 37

39 25 Het raamwerk na droging afwerken Afbeelding 74 Afbeelding 75 38

40 5. AFRONDING Materiaal verzorging Raamwerk opbergen Restmateriaal dat nog gebruikt kan worden opbergen Gereedschap verzorging Gereedschap opruimen / opbergen op de juiste plaats Omgeving verzorging Na afloop omgeving schoon en opgeruimd achterlaten Persoonlijke verzorging Werkkleding schoonmaken Handen wassen 39