Proust en het fin de siècle
|
|
- Thijmen Lemmens
- 8 jaren geleden
- Aantal bezoeken:
Transcriptie
1 proust vs :11 Pagina 3 Proust en het fin de siècle De decadentie overwonnen Meindert Evers
2 proust vs :11 Pagina 5 INHOUDSOPGAVE VOORWOORD 7 HOOFDSTUK I: PROUST EN ZIJN TIJD. INVLOEDEN EN AFFINITEITEN 11 Korte levensbeschrijving van de auteur. Sfeertekening van het fin de siècle 11 Ralph Waldo Emerson ( ) 21 Thomas Carlyle ( ) 27 John Ruskin ( ) 30 Proust en Frankrijk 40 Het symbolisme 45 HOOFDSTUK II: A LA RECHERCHE ALS DE GESCHIEDENIS VAN EEN ROEPING 53 Swann en Charlus: contra het estheticisme 64 Kunst en leven: de verlokking der wereld 78 Kunst en leven: Marcel Proust en Thomas Mann 85 Kunst en leven: het engagement 95 Proust en de vriendschap: contra Nietzsche 97 Mogelijkheid - werkelijkheid 103 HOOFDSTUK III: A LA RECHERCHE ALS EEN ZOEKEN NAAR SCHOONHEID 107 La mémoire involontaire (de spontane herinnering) 111 Droom en ontwaken 122 De moderne communicatiemiddelen 124
3 proust vs :11 Pagina 6 HOOFDSTUK IV: HERSCHEPPING VAN DE WERKELIJKHEID: HET PERSPECTIVISME EN DE METAFOOR 131 Het perspectivisme 131 De metafoor 144 HOOFDSTUK V: DE VERBEELDING VAN DE MODERNE TIJD. AFWEZIGHEID VAN CULTUURKRITIEK 154 Dreyfus-affaire en Eerste Wereldoorlog 161 De Eerste Wereldoorlog 166 Homoseksualiteit 169 Adel en de grote wereld 175 NAWOORD 179 NOTEN 182 BEKNOPTE BIBLIOGRAFIE 208 REGISTER VAN PERSOONSNAMEN 210
4 proust vs :11 Pagina 7 VOORWOORD Marcel Proust ( ) groeide op in een tijd die wij met gekunsteldheid en oververfijning, met decadentie en pessimisme, met spleen en melancholie associëren: het fin de siècle. Omdat Proust in A la Recherche du Temps Perdu (Op zoek naar de verloren tijd) deze periode verbeeldt, ziet men in de schrijver vaak een representant van dit fin de siècle. Zeker heeft Proust de verlokking van de decadentie gekend, maar even zeker is dat hij zich uit de dodelijke omarming van zijn tijd wist te bevrijden. Proust ontdekt een nieuwe optiek op werkelijkheid en kunst, die hem geneest van elk gevoel van resignatie en melancholie. Om hem dit esthetische perspectief te helpen vinden, zijn vooral niet-franse schrijvers van belang geweest: Emerson, Carlyle en Ruskin en de filosoof Leibniz. Dankzij hen overwint hij de geest van het fin de siècle. Hij wordt de moderne, radicale schrijver die wij hier afbeelden. In A la Recherche du Temps Perdu wordt het zoeken naar dit bevrijdende perspectief nagetekend. De roman is het verslag van deze zoektocht. Een zoektocht naar schoonheid. Het is een misvatting wanneer men in het werk een nostalgisch terugzien op het verleden ziet. Prousts proclameert de universaliteit van het schone. Zijn les luidt: schoonheid is geen privilege van de jeugd of van het verleden, maar zij doordringt de totale, de actueelste werkelijkheid. Het is opvallend, maar geen toeval, dat het vooral Angelsaksische schrijvers zijn, die hem hebben geïnitieerd in deze waarheid. In hoofdstuk I gaan wij, na een korte schets van zijn leven en een sfeertekening van het fin de siècle, na welke invloed met name Ralph Waldo Emerson, Thomas Carlyle en John Ruskin op de vorming van Prousts optiek hebben uitgeoefend. De invloed van de Engelsman Ruskin is ongetwijfeld het grootst geweest. Het emersoniaanse denken ondergaat bij deze laatste een verbijzondering; Ruskin opent hem de ogen voor de schoonheid van met name de natuur en de kunst. Daarnaast wordt gewezen op mogelijke Franse invloeden; de vaak genoemde affiniteit van Proust met het Franse symbolisme is gering; meer dan met Mallarmé is er verwantschap met Baudelaire. Vat men symbolisme op in een bredere zin, als een reactie tegen het positivisme en rationalisme van de negentiende eeuw, dan is onloochenbaar dat Prousts werk in deze stroming 7
5 proust vs :11 Pagina 8 Proust en het fin de siècle past. Wij benadrukken echter dat Prousts kunst geen toevlucht wil zijn tegen het leven. Met de geest van het fin de siècle heeft A la Recherche niet van doen. Proust mag dan zijn kunstconceptie hebben ontwikkeld aan het denken van genoemde Angelsaksen, veel meer dan zij legt hij de nadruk op de recherche. Deze is het eigenlijke onderwerp van de roman. Daarom is A la Recherche bij uitstek een Bildungsroman, zoals wij in hoofdstuk II uiteenzetten, de geschiedenis van een roeping als kunstenaar. Aan het eind van de roman zal de hoofdpersoon het besluit nemen het Boek te schrijven. Tijdens deze ontwikkelingsgang ontvangt hij leçons d idéalisme, lessen in idealisme. Verscheidene kunstenaars zijn hem tot gids, vooral de schilder Elstir en de componist Vinteuil. Zij overtuigen hem ervan dat alleen in de kunst het intiemste deel van hemzelf verwerkelijkt en meegedeeld kan worden. Talrijk zijn echter de gevaren die zijn vocation, zijn roeping in de weg staan. Met name is het estheticisme een bedreiging voor de kunstzinnige mens. In de romanfiguren Swann en Charlus zal Proust dit gevaar verbeelden. Er zijn meer obstakels: mondaniteit, engagement, liefde. Ook de vriendschap beschouwt Proust niet als een adequate wijze van communicatie; in dit opzicht neemt hij stelling tegen Nietzsche. Tussen kunst en leven is een voortdurende spanning, maar van andere aard dan bij Thomas Mann. Een vergelijking toont aan dat beide schrijvers op geheel verschillende bodem staan. Moet men nu uit de almacht die Proust toekent aan de kunst, concluderen dat hij bij nadere beschouwing toch estheet is? Geenszins! Proust gelooft in de kunst als het enige middel om het leven te realiseren. Hierin ligt de hoogste rechtvaardiging van de kunst. Op zoek naar de schoonheid in de dingen, vraagt hij zich af of er omstandigheden, verschijnselen van speciale aard zijn dankzij welke men de wereld poëtisch ziet. Het is het onderwerp van hoofdstuk III. Proust ontdekt een onfeilbaar middel in de spontane herinnering; in de souvenir involontaire verschijnt de essentie van het beleefde. Voorts analyseert en beproeft hij alle middelen die de Gewoonte en de Conventie, die onze verhouding tot de werkelijkheid vervalsen, een ogenblik buiten werking stellen. Grote aandacht schenkt hij aan de droom, aan het inslapen en ontwaken, aan plotselinge veranderingen in tijd en ruimte. De moderne communicatiemiddelen trein, auto, vliegtuig, telefoon, fascineren hem, omdat zij nieuwe dimensies creëren, en daarmee symbolen zijn van de kunst. In hoofdstuk IV gaan wij na met welke stijlmiddelen Proust de werkelijkheid herschept. Wij onderscheiden met name het perspectivisme en de metafoor. Het perspectivisme is het esthetische principe waarop A la Recherche is gebouwd. In dit verband wordt gewezen op de betekenis van de Duitse filosoof Leibniz voor Proust. Personen en gebeurtenissen worden volgens een perspectivische optiek weergegeven. Alleen op deze wijze kan de werkelijkheid worden recht gedaan. Uit respect voor het contingente maakt Proust op 8
6 proust vs :11 Pagina 11 HOOFDSTUK I Proust en zijn tijd. Invloeden en affiniteiten KORTE LEVENSBESCHRIJVING VAN DE AUTEUR. SFEERTEKENING VAN HET FIN DE SIÈCLE Marcel Proust wordt op 10 juli 1871 als zoon van Adrien Proust en Jeanne Weil in Auteuil bij Parijs geboren. Hij groeit op in een zeer gegoed milieu. Op negenjarige leeftijd krijgt hij de eerste aanval van astma, een ziekte die hem zijn hele verdere leven begeleidt en uiteindelijk oorzaak is van zijn betrekkelijk vroeg overlijden. Van 1882 tot 1889 is hij leerling van het Lycée Condorcet; in deze tijd werkt hij mee aan een schoolblad Revue Lilas. Aan het eind van deze periode begint hij de salons te frequenteren, zijn mondaine leven vangt aan. In is hij als vrijwilliger in militaire dienst. Na afloop volgt hij onregelmatig colleges aan de Sorbonne. In 1892 debuteert hij als schrijver met bijdragen aan de Revue Blanche. In 1896 verschijnt zijn eerste grotere publicatie Les Plaisirs et les Jours, met een voorwoord van Anatole France. Tussen 1896 en 1899 werkt hij, zonder dat iemand dit weet, aan een roman, die pas lang na zijn dood wordt gepubliceerd onder de titel Jean Santeuil. In 1899 leert hij het werk van Ruskin kennen: in 1904 en in 1906 volgen de vertalingen van twee van diens boeken: La Bible d Amiens en Sésame et les Lys. Inmiddels was op 26 september 1905 zijn moeder, aan wie hij zeer was gehecht, overleden. Kort daarna, in 1906, installeert hij zich op de boulevard Hausmann - voor hen die een pelgrimstocht willen maken, nr in een gecapitonneerde kamer, die hij betitelt als mijn ark. Hier, en vanaf 1919 in een appartement in de rue Hamelin, zal hij tot zijn dood in 1922, verzorgd door een dienstbode en de wereld verzakend, schrijven aan zijn werk A la Recherche du Temps Perdu, waarvan ik de definitieve conceptie dateer in In 1913 verschijnt - op eigen kosten! - het eerste deel: Du côté de chez Swann (De kant van Swann). In 1918 voltooit hij het tweede deel: A l ombre des jeunes filles en fleurs (In de schaduw van de bloeiende meisjes), waarvoor hem in 1919 de prestigieuze prix Goncourt wordt verleend. In datzelfde jaar publiceert hij Pastiches et mélanges, een bijwerk. Inmiddels werkt hij in de tijd die hem nog resteert, ingespannen aan zijn hoofdwerk A la Recherche du Temps 11
7 proust vs :11 Pagina 12 Proust en het fin de siècle Perdu. In 1920 komt het eerste deel van Le côté de Guermantes (De kant van Guermantes) uit, in 1921 het tweede deel, alsmede deel I van Sodome et Gomorrhe (Sodom en Gomorra). In publiceert hij eveneens zijn diepzinnige essays over Flaubert ( A propos du style de Flaubert ) en over Baudelaire ( A propos de Baudelaire ), die men beide zo aan A la Recherche zou willen vastspelden. Proust zelf karakteriseert zo zijn werkwijze. Aan iedere drukproef voegt hij nieuwe passages toe; voortdurend herziet en herschrijft hij, tot vertwijfeling van zijn uitgever. In het jaar van zijn dood verschijnt het tweede deel van Sodome et Gomorrhe. Op 18 november 1922 overlijdt hij op de leeftijd van slechts 51 jaar. Postuum verschijnen de laatste delen van zijn levenswerk, in 1923 La Prisonnière (De gevangene), in 1925 La Fugitive (De voortvluchtige) - dit deel draagt ook wel de titel van Albertine disparue (Albertine verdwenen) 3 - en in 1927 ten slotte Le Temps Retrouvé (De Tijd hervonden). In 1952 wordt Jean Santeuil 4, in 1954 Contre Sainte Beuve 5 gepubliceerd, in beide werken kan men schetsen zien van zijn hoofdwerk, dat, ondanks zijn schijnbaar voltooide staat, een torso is gebleven. Niet alleen heeft Proust de laatste delen niet meer kunnen corrigeren, had hij langer geleefd, hij zou zijn werk nog meer hebben uitgebreid. Dat neemt niet weg, dat het in een hogere zin wel degelijk als voltooid kan worden beschouwd. Zijn overtuiging, dat de wereld niet eens en voor altijd is geschapen, maar evenzoveel keer, als een nieuwe kunstenaar wordt geboren, heeft hij op monumentale wijze uitdrukking gegeven. Daarbij had hij zijn tijd tegen. Zijn werk kwam tot stand tegen de geest van het fin de siècle in. Het ontstaat in een tijd die pessimistisch en decadent was. Noodlotsdenken, nostalgie, epigonisme zijn de kenmerken van het fin de siècle. Noodlot, Schicksal, Destin. Lot of bestemming? Tot aan Kant ( ) kent de mens van nature een hem van God gegeven bestemming; met name in de christelijke Verlichting wordt de mens gezien als een wezen dat de plicht heeft bij te dragen tot het menselijk geluk; in de rede en in de gemeenschapszin bezit hij ook middelen om zijn geluk en dat van zijn medemensen te bevorderen. Gelukkig te zijn is de bestemming van de mens. Met Kant wordt het teleologisch wereldbeeld, dat zo kenmerkend was voor de achttiende eeuw, ter discussie gesteld. Ofschoon Kant uit morele overwegingen vasthoudt aan de idee van een zinvolle wereld, laat hij er geen twijfel aan bestaan, dat voor deze optimistische opvatting geen enkel bewijs te leveren is. Voor de ernstige Heinrich von Kleist ( ) was Kants oplossing een schrale troost. Hij zal na lezing van Kritik der reinen Vernunft, volgens anderen, na lezing van Kritik der praktischen Vernunft, in een ernstige crisis geraken; de zin van het leven was hem afgenomen. 12
Fabritius, schilder van Het puttertje
Fabritius, schilder van Het puttertje www.meulenhoff.nl Deborah Davis Fabritius, schilder van Het puttertje Leven en werk van een zeventiende-eeuwse meester Uit het Engels vertaald door Annemie de Vries
Nadere informatieEnkele vragen aan Kristin Harmel
Enkele vragen aan Kristin Harmel Waar gaat Zolang er sterren aan de hemel staan over? Zolang er sterren aan de hemel staan gaat over Hope McKenna- Smith, eigenaresse van een bakkerij in Cape Cod. Ze komt
Nadere informatieMarcel Proust. Op zoek naar de verloren tijd
Marcel Op zoek naar de verloren tijd marcel proust (1871-1922) Marcel groeide op in een welgesteld milieu in Parijs de rijkdom stelde hem later als volwassene in staat het leven van een schrijver te leiden
Nadere informatieDe Jefferson Bijbel. Thomas Jefferson
De Jefferson Bijbel Thomas Jefferson Vertaald en ingeleid door: Sadije Bunjaku & Thomas Heij Inhoud Inleiding 1. De geheime Bijbel van Thomas Jefferson 2. De filosofische president Het leven van Thomas
Nadere informatieHENK STEENHUIS & BERT BUKMAN VOLGENS PROUST. Leer jezelf kennen in 61 vragen. meulenhoff
HENK STEENHUIS & BERT BUKMAN VOLGENS PROUST Leer jezelf kennen in 61 vragen meulenhoff isbn 978-90-290-9267-8 nur 320 Facsimile van de Proust Questionnaire op pagina 167: La revue illustrée xiv, 1892,
Nadere informatieLatijn en Grieks in de 21ste eeuw
Latijn en Grieks in de 21ste eeuw Kiezen voor Latijn en/of Grieks? Als leerling in het laatste jaar van de basisschool sta jij voor een belangrijke keuze. Welke studierichting moet je gaan volgen in het
Nadere informatieDe essentie van het geluk
De essentie van het geluk Ook verschenen van Zijne Heiligheid de Dalai Lama bij Xander Uitgevers De diepte van het zijn (2013) De kunst van relaties (2013) Geloven in harmonie (2013) Open je hart (2013)
Nadere informatieCarla du Pree. Johan Huizinga en de bezeten wereld. De rol van publieke intellectueel tussen twee wereldoorlogen ISVW UITGEVERS
Carla du Pree Johan Huizinga en de bezeten wereld De rol van publieke intellectueel tussen twee wereldoorlogen ISVW UITGEVERS 4 Ik ben ik en mijn omstandigheden. Als ik die omstandigheden niet red, red
Nadere informatieImmanuel Kant. Opmerkingen over het gevoel van het schone en het verhevene. Vertaling, inleiding en aantekeningen door Ike Kamphof
opm Kamphof-Kant vs5 23-03-2006 13:31 Pagina 3 Immanuel Kant Opmerkingen over het gevoel van het schone en het verhevene Vertaling, inleiding en aantekeningen door Ike Kamphof opm Kamphof-Kant vs5 23-03-2006
Nadere informatieDe geboden onderhouden, is trouw zijn aan God, maar het is evenzeer trouw zijn aan onszelf, aan onze ware natuur, en aan onze diepe aspiraties.
Maria, leer ons bidden! Het gebed is er niet in de eerste plaats om ons te voldoen. Ze is onteigening van onszelf om ons in de gesteltenissen te plaatsen van de Heer, Hem in ons te laten bidden. In een
Nadere informatieUitvaart voorbede Voorbeeld 1.
Uitvaart voorbede Voorganger: Genadige en barmhartige God. U ziet ons hier bijeen in ons verdriet rond het sterven van N. Hij / zij was één van ons, wij zullen hem / haar missen. Geef ons de kracht samen
Nadere informatieGemeente van onze Heer Jezus Christus, lieve mensen,
Gemeente van onze Heer Jezus Christus, lieve mensen, Ik weet niet of het u is opgevallen, maar het trof mij dat de lezingen van vandaag vol tegenstellingen zitten: het begint al bij Jesaja 41: mensen zijn
Nadere informatieOp reis door het rijk der Letteren en der Godgeleerdheid
History Christiane Simone Stadie Op reis door het rijk der Letteren en der Godgeleerdheid Herinneringen van mijne academiereis in 1843 (Abraham Des Amorie van der Hoeven Jr.) Seminar paper Christiane
Nadere informatieDE GROTE LERAREN ALS SPIEGEL VOOR ZELFREFLECTIE?.
DE GROTE LERAREN ALS SPIEGEL VOOR ZELFREFLECTIE?. Amersfoort, 21 augustus 2007 John van den Hout Geachte aanwezigen, Toen ik me voorbereidde om voor u dit verhaal te houden, was mijn eerste gedachte: Wat
Nadere informatieImmanuel Kant Kritiek van het oordeelsvermogen
Ten geleide Kants derde Kritiek: hoe kan de vrijheid worden verwerkelijkt? 15 Geraadpleegde literatuur 46 Verantwoording bij de vertaling 49 Immanuel Kant aan Johann Friedrich Reichardt 51 Immanuel Kant
Nadere informatieAfdrukken pagina 2-19 dubbelzijdig formaat A4 naar behoefte kunnen lege A4-pagina s worden tussengevoegd
Gebruiksaanwijzing leerdagboek Exempel Rond de toren Afdrukken pagina 2-19 dubbelzijdig formaat A4 naar behoefte kunnen lege A4-pagina s worden tussengevoegd Aanwijzingen Schrijf- en tekenruimte in leerdagboek
Nadere informatieDe Wijsheid van de Roman
De Wijsheid van de Roman Literaire antwoorden op filosofische vragen Jeroen Vanheste DAMON VANHESTE_wijsheid_vd_roman_bw_v2.indd 3 26-10-12 13:43 Inhoud Woord vooraf 7 Inleiding 9 Literatuur als filosofie
Nadere informatieDe priester als profeet
mgr. Joris Schröder De priester als profeet 10 grote priestergestalten s-hertogenbosch Inhoud Woord vooraf 9 Niels Stensen 15 2. Jean-Marie Vianney 25 3. Damiaan de Veuster 51 4. Titus Brandsma 61 5. Antoine
Nadere informatieSpinoza s Visie. Dag 1. Wie is Spinoza en wat is ware kennis?
Spinoza s Visie Dag 1 Wie is Spinoza en wat is ware kennis? Opzet cursus Dag 1 Dag 2 Dag 3 Dag 4 Over God Over de mens Over het geluk Inleiding Hoe zit de wereld in elkaar? Hoe verhoudt de mens zich tot
Nadere informatieOp de vlucht. Oorlogsverhalen uit Geluwe en Gooik. Frans Peetermans. Een uitgave van de Heemkundige Kring van Gooik
Op de vlucht Oorlogsverhalen uit Geluwe en Gooik Frans Peetermans Een uitgave van de Heemkundige Kring van Gooik Op de vlucht - Oorlogsverhalen uit Geluwe en Gooik Frans Peetermans Uitgave van de Heemkundige
Nadere informatieGemeente van onze Heer Jezus Christus, lieve mensen, Het echte geluk is voor mensen die verdriet hebben. Want God zal hen troosten.
Gemeente van onze Heer Jezus Christus, lieve mensen, Het echte geluk is voor mensen die verdriet hebben. Wat is dat voor uitspraak op een dag als vandaag? We herdenken vandaag onze geliefde doden. Mensen
Nadere informatieWouter Sanderse (red.) Lezen voor het leven. Deugden in de wereldliteratuur ISVW UITGEVERS
Wouter Sanderse (red.) Lezen voor het leven Deugden in de wereldliteratuur ISVW UITGEVERS LEZEN VOOR HET LEVEN Inhoudsopgave Dankwoord 6 Literatuur en morele vorming 7 I Leeswijzer 9 Wouter Sanderse II
Nadere informatieSpinoza s Visie. Dag 1. Wie is Spinoza en wat is ware kennis?
Spinoza s Visie Dag 1 Wie is Spinoza en wat is ware kennis? Opzet cursus Dag 1 Dag 2 Dag 3 Dag 4 Over God Over de mens Over het geluk Inleiding Hoe zit de wereld in elkaar? Hoe verhoudt de mens zich tot
Nadere informatieGod zoeken met de zinnen?
Aurelius Augustinus God zoeken met de zinnen? De leefwijze van de kerk en de leefwijze van de manicheeërs [De moribus ecclesiae et de moribus manichaeorum] Ingeleid, vertaald en van aantekeningen voorzien
Nadere informatieBoekverslag Nederlands De onverbiddelijke tijd door Jan Wolkers
Boekverslag Nederlands De onverbiddelijke tijd door Jan Wolkers Boekverslag door een scholier 1284 woorden 19 juni 2002 6,2 30 keer beoordeeld Auteur Genre Jan Wolkers Psychologische roman, Briefroman
Nadere informatieGod wil oorlog. Voordracht Thijmgenootschap, bisschoppelijk paleis, Parade 11, Den Bosch, 13 oktober 2017, uur.
God wil oorlog Voordracht Thijmgenootschap, bisschoppelijk paleis, Parade 11, Den Bosch, 13 oktober 2017, 14.00 uur door Paul Cliteur 1 Hoe weet je wat God wil? Houdt God van vrijzinnigheid of juist niet?
Nadere informatieGeloven is vertrouwen. Ik geloof het wel. de waarheid omtrent iets of iemand aannemen. Over het
Geloven Geloven is vertrouwen GGeloven is ten diepste je vertrouwen hechten aan iets of iemand, de waarheid omtrent iets of iemand aannemen. Over het geloven in God zegt de Bijbel: Het geloof is de vaste
Nadere informatieMartinus Nijhoff. en het modernisme
Martinus Nijhoff en het modernisme Overzicht 1. Modernisme 2. Nijhoff vs. PvO 3. Nijhoffs poëzie 4. Vorm vs. vent 1. Modernisme James Joyce Virginia Woolf T.S. Eliot Marcel Proust André Gide Thomas Mann
Nadere informatieBoekverslag Duits Die Leiden des jungen Werthers
Boekverslag Duits Die Leiden des jungen Werthers door Johann Wolfgang von Goethe Boekverslag door een scholier 2694 woorden 9 mei 2000 6,9 161 keer beoordeeld Auteur Johann Wolfgang von Goethe Eerste uitgave
Nadere informatiezondagmorgen 14 november 2010 Welkomkerk ds. W.H. Hendriks-Vogelaar
Gemeente van de Heer Jezus Christus, Jongeren, ouderen, kinderen van God, Zoals ik voor de lezing al gezegd heb; het gaat vanmorgen niet over trouwen of getrouwd zijn, dat is alleen een voorbeeld verhaal.
Nadere informatieop zoek naar de verloren tijd de kant van swann
op zoek naar de verloren tijd de kant van swann a la recherche du temps perdu op zoek naar de verloren tijd 1913 Du côté de chez Swann De kant van Swann 1918 A l ombre des jeunes filles en fleurs In de
Nadere informatieVragen rond ons levenseinde 1. 1. eerbied voor het leven, hoe? 2. ethische vragen bij naderend sterven 3. begrafenis of crematie
1, hoe? 2. ethische vragen bij naderend sterven 3. begrafenis of crematie Inleidend: - Sterven is heel dichtbij, dagelijks - Opzet leerdienstserie Sietsma / Van Hemmen Theologisch: de discussie op het
Nadere informatieWeten het niet-weten
Weten het niet-weten Over natuurwetenschap en levensbeschouwing Ger Vertogen DAMON Vertogen, Weten.indd 3 10-8-10 9:55 Inhoudsopgave Voorwoord 7 1. Inleiding 9 2. Aard van de natuurwetenschap 13 3. Klassieke
Nadere informatieGENEZING VAN INNERLIJKE WONDEN
Didier van Havre GENEZING VAN INNERLIJKE WONDEN Praktische gids bij het sacrament van boete en verzoening DE BOOG 3 INHOUDSOPGAVE LIJST VAN AFKORTINGEN...9 VOORWOORD...11 WAT IS HET SACRAMENT VAN BOETE
Nadere informatieGeef. nooit op! Gods beloften voor jou MIRANDA TOLLENAAR
Geef Gods beloften voor jou nooit op! MIRANDA TOLLENAAR Geef nooit op! Tollenaar, Miranda ISBN 978-90-6353-630-5 NUR 713 Boekverzorging: Studio Vrolijk, Margreet Kattouw De bijbelteksten in deze uitgave
Nadere informatierome van je De Sleutels Dit is een uitgave van:
Dit is een uitgave van: ITIP school voor leven en werk Marspoortstraat 16 7201 JC Zutphen Telefoon: 0575-510 850 E-mail: opleiding@itip.nl Website: www.itip.nl De Sleutels rome van je Ik hou van de mystieke
Nadere informatieDit wordt jouw jaar!
WERKBOEK Dit wordt jouw jaar! 12 krachtige lessen in persoonlijke groei dr. Ben Tiggelaar DIT WORDT JOUW JAAR! WERKBOEK BEN TIGGELAAR 1 OVER GELUK EN SUCCES HOOFDSTUK 1-2 "Geluk is niet het doel, maar
Nadere informatieBoekverslag Nederlands Ik en mijn speelman door Aart van der Leeuw
Boekverslag Nederlands Ik en mijn speelman door Aart van der Leeuw Boekverslag door een scholier 1705 woorden 29 juli 2006 6,2 13 keer beoordeeld Auteur Genre Aart van der Leeuw Liefdesroman Eerste uitgave
Nadere informatieNieuw-Atlantis. Francis Bacon. Vertaald en ingeleid door: Thomas Heij
Nieuw-Atlantis Francis Bacon Vertaald en ingeleid door: Thomas Heij Inhoud Inleiding De kanselier die de wetenschap veranderde Bacons leven en oeuvre Inspiratie en invloeden Plato, Thomas More, Lucianus,
Nadere informatieDe filosofie van de verloren tijd
De filosofie van de verloren tijd Frans Jacobs 1. Inleiding À la recherche du temps perdu is een boek waarin ook menige filosoof zijn tanden heeft gezet. Evenals de filosoof dat wil, wil de romancier Proust
Nadere informatieAANTEKENINGEN WAAROM WERD GOD EEN MENS?
AANTEKENINGEN Alles draait om de visie op Jezus Christus. Door de eeuwen heen is er veel discussie geweest over Jezus. Zeker na de Verlichting werd Hij zeer kritisch bekeken. De vraag is waar je je op
Nadere informatiePROCESDOEL 5 OEFENING IN ZINGEVEN
PROCESDOEL 5 OEFENING IN ZINGEVEN Bijzondere procesdoelen: 5.1 Erkenning van de mens als zingever 5.2 Erkennen dat de mens niet de enige zindrager is 5.3 Exploratie, verkenning en integratie van de betekening
Nadere informatie4. Welk geloof wordt bedoeld? Het gaat om het zaligmakende geloof. Dus niet om een historiëel, tijd- of wondergeloof.
NGB artikel 1: DE ENIGE GOD Wij geloven allen met het hart en belijden met de mond, dat er een Enig en eenvoudig geestelijk Wezen is, dat wij God noemen: eeuwig, ondoorgrondelijk, onzienlijk, onveranderlijk,
Nadere informatieAls wij dan eten van dit brood en drinken uit deze beker, verkondigen wij de dood des Heren totdat Hij komt.
Huwelijk Eucharistische gebeden 2. Eucharistisch Gebed XII-b Jezus, onze Weg. Brengen wij dank aan de Heer, onze God. Heilige Vader, machtige eeuwige God, om recht te doen aan uw heerlijkheid, om heil
Nadere informatieDandy. Fat of Pronker. 18 e eeuwse voorloper/variant: Macaroni Zie tekst: Yankee Doodle. Maar Dandy is iets van na de Franse Revolutie
Dandy Dandy Fat of Pronker 18 e eeuwse voorloper/variant: Macaroni Zie tekst: Yankee Doodle Maar Dandy is iets van na de Franse Revolutie Joachim Murat, Franse Koning van Napels, de "Dandy Koning" Karikatuur
Nadere informatie9 Vader. Vaders kijken anders. Wat doe ik hier vandaag? P Ik leer mijn Vader beter kennen. P Ik weet dat Hij mij geadopteerd
53 9 Vader Wat doe ik hier vandaag? P Ik leer mijn Vader beter kennen. P Ik weet dat Hij mij geadopteerd heeft. P Ik begin steeds beter te begrijpen dat het heel bijzonder is dat ik een kind van God, mijn
Nadere informatieDossier opdracht 5. Kijk op leerlingen en leren
Dossier opdracht 5 Kijk op leerlingen en leren Naam: Thomas Sluyter Nummer: 1018808 Jaar / Klas: 1e jaar Docent Wiskunde, deeltijd Datum: 19 januari, 2008 Samenvatting Als voorbereiding op onze baan in
Nadere informatiePietá, Michelangelo DRAAGBAAR
Pietá, Michelangelo DRAAGBAAR In de Sint Pieterskerk in Rome staat het beeld Piëta van Michelangelo: een kleine zittende vrouw over wier schoot een slappe, volwassen man ligt. Ze kan hem nauwelijks dragen,
Nadere informatiePolitieke Filosofie Oudheid en Middeleeuwen
Politieke Filosofie Oudheid en Middeleeuwen Geschiedenis en politieke filosofie Geschiedenis Beschrijving feitelijke gebeurtenissen. Verklaring in termen van oorzaak en gevolg of van bedoelingen. Politieke
Nadere informatieDe brieven van Van Gogh
De brieven van Van Gogh Tijdens een rondwandeling door het dorp, vertelt ieder gids wel iets over de vele brieven die Vincent schreef in zijn leven. Hoe belangrijk waren de brieven voor Vincent, aan wie
Nadere informatieOm mee te beginnen: boekfragment en opdrachten
Om mee te beginnen: boekfragment en opdrachten Bron: http://ninabrackman.blogspot.nl/p/de-alchemist-paulo-coelho.html Dit is een deel van een blog over De Alchemist van Paulo Coelho door Nina Brackman.
Nadere informatieHC zd. 22 nr. 32. dia 1
HC zd. 22 nr. 32 een spannend onderwerp als dit niet waar is, valt alles duigen of zoals Paulus het zegt in 1 Kor. 15 : 19 als wij alleen voor dit leven op Christus hopen zijn wij de beklagenswaardigste
Nadere informatie4,9. De schrijfstijl. Plaats. Tijd. Boekverslag door een scholier 1999 woorden 17 augustus keer beoordeeld
Boekverslag door een scholier 1999 woorden 17 augustus 2010 4,9 4 keer beoordeeld Auteur Genre Karel Glastra van Loon Psychologische roman Eerste uitgave 1999 Vak Nederlands Gegevens Auteur: Karel Glastra
Nadere informatieThema: Een kantelende tijd, vernieuwing of verloedering?
Zondag 5 maart 2017 Tekst: Johannes 13: 1 17 Thema: Een kantelende tijd, vernieuwing of verloedering? Dia 1 Drie boeken die ieder voor zich een zekere verbrokkeling weergeven binnen onze samenleving: Hoe
Nadere informatie2 0 1 0-2 0 1 4. Haagweg 56, 5995 AB Kessel, Nederland T +31 (0)77 4621803 M +31 (0)6 48959924. willebrorddewinter@hetnet.nl www.willebrorddewinter.
2 0 1 0-2 0 1 4 atelier: e-mail: website: Haagweg 56, 5995 AB Kessel, Nederland T +31 (0)77 4621803 M +31 (0)6 48959924 willebrorddewinter@hetnet.nl www.willebrorddewinter.nl 2014 Willebrord de Winter
Nadere informatieGemeente van onze Heer Jezus Christus,
Gemeente van onze Heer Jezus Christus, Wie zijn er van betekenis in mijn leven? Als ik daar over nadenk word ik blij. Want er zijn zoveel mensen van betekenis voor mij. en voor u? Voor wie ben ik van betekenis?
Nadere informatieWIJ zijn hier gekomen niet alleen om jullie en alle anderen hier te
SAMENVATTING VAN DE REDEVOERINGEN GEHOUDEN VOOR DE JEUGD IN SURINAME EN DE NEDERLANDSE ANTILLEN Willemstad, 19 oktober 1955, Oranjestad, 22 oktober 1955. Paramaribo, 5 november t 955 WIJ zijn hier gekomen
Nadere informatieDescartes inspirator van de Verlichting
Descartes inspirator van de Verlichting Granada Columbus Copernicus veroordeling Galileï Newton Revolutie 1492 1509 1666 Aristoteles Descartes Moderne wetenschap 1776 1789 N = x+ 3y + 5z Moderne filosofie
Nadere informatieHeeft God het Kwaad geschapen?
Heeft God het Kwaad geschapen? Zondagavond 22 september 2013 (Genade & Waarheid Preek) Inleiding A. Genade & Waarheid Preken (Soms) Ingewikkelde of wettisch toegepaste onderwerpen bekeken vanuit Genade
Nadere informatieBijbelteksten Feest van Genade
Week 1 Zoals een hinde smacht naar stromend water, zo smacht mijn ziel naar U, o God. (Psalm 42:2) Mozes sloeg steeds buiten het kamp, op ruime afstand ervan, een tent op die hij de ontmoetingstent noemde.
Nadere informatieHITLER OVERLEEFDE IN ARGENTINIË
Abel Basti Jan van Helsing Stefan Erdmann HITLER OVERLEEFDE IN ARGENTINIË MJVertaalservice.nl Hitler overleefde in Argentinië Vertaald uit het Duits Vertaald door Martin Jan Spiering - MJVertaalservice
Nadere informatieWonderen, Werk & Geld
Wonderen, Werk & Geld Marianne WilliaMson UitGeverij de Zaak oorspronkelijke titel: the law of divine Compensation, On Work, Money and Miracles Copyright 2012 Marianne Williamson Published by arrangement
Nadere informatieOnthullingen van Kennis
Onthullingen van Kennis Caleidoscoop van Kennis Facetten verschuiven door tijd Vorm en structuur doemen op Gestalte gegeven door Kennis Patronen behouden het ritme De potentie van het punt Hoofdstuk 2
Nadere informatieWelke angst leefde bij Mozes toen hij alle wetten, regelingen en verordeningen had opgeschreven?
Israël opgeroepen tot gehoorzaamheid. Welke angst leefde bij Mozes toen hij alle wetten, regelingen en verordeningen had opgeschreven? Zie Deuteronomium 4, 5, 6 en 7 Nadat Mozes de wet in het openbaar
Nadere informatieVóór de 1e lijdensaankondiging staat die prachtige belijdenis van Petrus, dat Jezus is de Messias.
Zondag 23 september 2012, Kogerkerk 1e zondag van de herfst, kleur groen Wijsheid 1, 1-7 & Marcus 9, 30-37 Gemeente van onze Heer Jezus Christus, lieve mensen, In het Marcus-evangelie zijn patronen te
Nadere informatieDAMstenen voor het dagelijks LEVEN
Voorwoord Verschijnt september 2013 DAMstenen voor het dagelijks LEVEN Allerdaagse overdenkingen voor het dagelijks leven Daar ligt het dan. Een boekje met dagelijkse overdenkingen. Noem het maar tegeltjeswijsheden.
Nadere informatieGemeente van onze Heer Jezus Christus, lieve mensen,
Gemeente van onze Heer Jezus Christus, lieve mensen, Twee weken geleden zijn we begonnen met lezingen uit het Marcus-evangelie. Een bijzonder evangelie waarin de vraag centraal staat: wie is Jezus? Hoe
Nadere informatieWesleyaanse geloofsfundamenten voor de 21 e eeuw
Wesleyaanse geloofsfundamenten voor de 21 e eeuw Art lll, Handboek, Kerk vd Nazarener: Wij geloven in de Heilige Geest, de derde Persoon van de Drieeenige Godheid; dat Hij voortdurend aanwezig is en doeltreffend
Nadere informatieGemeente van onze Heer Jezus Christus, lieve mensen van God,
Gemeente van onze Heer Jezus Christus, lieve mensen van God, We zijn vandaag bij elkaar om onze doden te herdenken. Vier namen zullen worden genoemd, vier mensen uit onze gemeente, die in het afgelopen
Nadere informatieEssays over bewustzijn en verandering
Essays over bewustzijn en verandering Henri Bergson ISVW UITGEVERS Henri Bergson 4 Over dit boek Wij praten over de verandering maar wij denken er niet aan. Wij zeggen dat verandering bestaat, dat alles
Nadere informatieExamen VWO. Nederlands. tijdvak 1 woensdag 16 mei 9.00-12.00 uur. Bij dit examen hoort een bijlage.
Examen VWO 2007 tijdvak 1 woensdag 16 mei 9.00-12.00 uur Nederlands Bij dit examen hoort een bijlage. Dit examen bestaat uit 20 vragen en een samenvattingsopdracht. Voor dit examen zijn maximaal 50 punten
Nadere informatieTed van Lieshout Floor van de Ven, H3G, Uitgeveri Plaats Jaar uitgave en druk Aantal bladzijdes Genre Inhoudsopgave Samenvatting
Boekverslag door F. 1662 woorden 8 juni 2016 7 7 keer beoordeeld Auteur Ted van Lieshout Genre Psychologische roman, Jeugdboek Eerste uitgave 1996 Vak Nederlands Gebr. Ted van Lieshout Floor van de Ven,
Nadere informatieHet thema van de 40-dagentijd 2013 is: De weg van je leven
Het thema van de 40-dagentijd 2013 is: De weg van je leven Gedurende de 40 dagentijd lezen we uit het boek Samuël over het leven van David. Hij legt een hele weg af die gepaard gaat met hoogte- en dieptepunten.
Nadere informatieBoekverslag Nederlands La place de la bastille door Leon de Winter
Boekverslag Nederlands La place de la bastille door Leon de Winter Boekverslag door een scholier 1671 woorden 14 januari 2002 6,9 81 keer beoordeeld Auteur Genre Leon de Winter Psychologische roman Eerste
Nadere informatieOver de website en de boodschappen
Over de website en de boodschappen De website De website is opgericht om een reeks goddelijke boodschappen te publiceren waarvan een getrouwde moeder van een jong gezin, woonachtig in Europa, zegt dat
Nadere informatiePreekschets voor 26 mei 2013 Trinitatis. Lezingen : Spreuken 8:22-31 en Johannes 3:1-13
Preekschets voor 26 mei 2013 Trinitatis Lezingen : Spreuken 8:22-31 en Johannes 3:1-13 De teksten gelezen De twee schriftlezingen geven twee manieren van kijken naar God : Spreuken (het lied van de wijsheid)
Nadere informatieBedoeling van de lesbrief. Over de expositie
Bedoeling van de lesbrief De lesbrief kunt u gebruiken om een les te geven over de Bijbel, ter voorbereiding en aanvulling op een bezoek aan de expositie Het Boek der Boeken. U kunt alles uit de lesbrief
Nadere informatieSEED & BREAD FOR THE SOWER JES.55:10 FOR THE EATER
SEED & BREAD FOR THE SOWER JES.55:10 FOR THE EATER korte Bijbelse boodschappen van THE WORD OF TRUTH MINISTRY Otis Q. Sellers, Bijbelleraar Vertaling Stichting Lachai Roï, Lelystad, Nederland Nr. 78 De
Nadere informatietechnisch verslag literatuur
technisch verslag literatuur naam klas naam auteur pseudoniem? biografische gegevens boek geschreven in welk jaar? eerste uitgave: uitgever, jaar deze publicatie: uitgever, jaar aantal pagina's Heeft het
Nadere informatieRealisme het leven zoals het is
Realisme 1850 1920 het leven zoals het is Classicisme Barok 1640 1720 Realisme 1850 1920 Wat was Classicisme ook al weer? De thema's zijn vaak ontleend aan de antieke geschiedenis en de mythologie en zijn
Nadere informatieVan een pragmatisch auteur, Ervaringsdeskundige en gecertificeerd Rouw- & Verliescoach
Van een pragmatisch auteur, Ervaringsdeskundige en gecertificeerd Rouw- & Verliescoach Rouwen mag! ---------------------Het meest praktische handboek over Verlies. Goedele van kerschaever Breek uit jezelf,
Nadere informatieTake Home Examen. Het stijlbegrip volgens Nelson Goodman. i Postvak 54 6 juni 2008 Blok BA CW 1 E Vraag II
Take Home Examen Het stijlbegrip volgens Nelson Goodman i444049 Postvak 54 6 juni 2008 Blok BA CW 1 E Vraag II De Amerikaanse filosoof Nelson Goodman heeft een boek geschreven, genaamd Ways of Worldmaking.
Nadere informatieGESCHIEDENIS LES 2 STAP VOOR STAP VOORUIT
GESCHIEDENIS LES 2 STAP VOOR STAP VOORUIT Wie zei: Het is mijn taak om dit land goed te besturen. Maar al die ministers moeten zich er niet mee bemoeien. 1. koning Willem I 2. koning Willem II 3. koning
Nadere informatieCOMPENDIUM VAN DE SOCIALE LEER VAN DE KERK
COMPENDIUM VAN DE SOCIALE LEER VAN DE KERK INHOUDSTAFEL INLEIDING Een integraal en solidair humanisme a) Bij het aanbreken van het derde millennium 1 b) De betekenis van dit document 3 c) Ten dienste van
Nadere informatiechristiane berkvens - stevelinck Marc-Alain Ouaknin De joodse gids van deze tijd
christiane berkvens - stevelinck Marc-Alain Ouaknin De joodse gids van deze tijd Inhoudsopgave Inleiding: Marc-Alain Ouaknin 7 1. Blijf vragen 11 2. Kijk naar het vonkje licht in de ogen van de ander 23
Nadere informatieEen utopisch kunstwerk is een kwetsbaar en ongrijpbaar bouwsel Vraaggesprek met mijn onderbewustzijn. Jacques van Alphen, maart 2013
Een utopisch kunstwerk is een kwetsbaar en ongrijpbaar bouwsel Vraaggesprek met mijn onderbewustzijn. Jacques van Alphen, maart 2013 Inleiding In 2011 en 2012 heb ik ca. veertig kleine utopische gouaches
Nadere informatieRene Descartes. René Descartes, een interview door Roshano Dewnarain
Rene Descartes René Descartes, een interview door Roshano Dewnarain Cogito ergo sum, ik denk dus ik ben. Een uitspraak van René Descartes. Een belangrijk wiskundige en filosoof in de geschiedenis. Volgens
Nadere informatieHij heelt de gebrokenen van hart AANVAARD WIE JE BENT
Hij heelt de gebrokenen van hart AANVAARD WIE JE BENT De wortel van zelfhaat De eerste zonde; verlangen als God te zijn; de ontkenning van wie je bent Eerste gevolg van de zonde: Schaamte voor je lichaam
Nadere informatieZondag 22 mei 2011 - Kogerkerk - 5e zondag van Pasen - kleur: wit - preek Deuteronomium 6, 1-9 & 20-25 // Johannes 14, 1-14
Zondag 22 mei 2011 - Kogerkerk - 5e zondag van Pasen - kleur: wit - preek Deuteronomium 6, 1-9 & 20-25 // Johannes 14, 1-14 Gemeente van onze Heer Jezus Christus, Twee prachtige lezingen vanochtend. Er
Nadere informatie1. Zet de onderstaande gebeurtenissen in de juiste chronologische volgorde. Noteer alleen de letters.
Oefenrepetitie geschiedenis SUCCES!!! 4 Havo Periode 1 Tijdvakken 1 t/m 4 Dyslectische leerlingen slaan de vragen met een asterisk (*) over. DOOR DE TIJD HEEN 1. Zet de onderstaande gebeurtenissen in de
Nadere informatieDolfijnen boodschappen vol licht
Jeanne Ruland Anne-Mareike Schultz Dolfijnen boodschappen vol licht Uitgeverij Akasha Inhoud Opdracht 8 Voorwoord 9 Hoe gebruik je deze kaarten? 11 De dolfijnenkaarten 1 11:11 14 2 Aangename kennisosmose
Nadere informatieEucharistieviering van 15 augustus 2013 Maria Tenhemelopneming
Eucharistieviering van 15 augustus 2013 Maria Tenhemelopneming Openingslied: ZJ 501: Magnificat, strofen 1 en 2. Begroeting en inleiding P. Op het feest van de ten hemelopneming van Maria, Jezus moeder,
Nadere informatieInhoud VOORWOORD 5. OP WEG GAAN Moeizame tocht* 24 Niemand kent de weg 26 Een bloeiende tak 28 Ver van geruchten 30 Bemoediging 32
Inhoud VOORWOORD 5 DE OORSPRONG Eeuwig Aanwezige* 8 De oorsprong* 10 De Bron 12 Mens in wording* 14 De dag begint grijs 16 Waar dan ook 18 Bloei 20 Vruchtbaar leven 22 OP WEG GAAN Moeizame tocht* 24 Niemand
Nadere informatieSpinoza s Visie. Dag 3. Hoe verhoudt de mens zich tot de Natuur?
Spinoza s Visie Dag 3 Hoe verhoudt de mens zich tot de Natuur? Module 3 Herhaling Belangrijke lessen dag 1 en 2 Kennis is de bron van ons geluk. Kennis van het hoogst denkbare geeft het grootst mogelijke
Nadere informatievoorspellen (laatste keer in week 12: de zonsverduistering)
Handleiding niveau B De Nieuwsbegripbieb Achteraan deze handleiding vindt u een lijstje met titels van informatieve en fictieboeken, die aansluiten bij het onderwerp van de Nieuwsbegriples. Op de website
Nadere informatie18. Evangelist in eigen land 19. Onder Jezus zegen Een bereide plaats 20. Water 21. Een gebed om de Heilige Geest Doorwaai mijn hof 22.
Inhoudsopgave Voorwoord 1. Een gebed bij het begin van het nieuwe jaar Ik ben met u 2. Gods hand 3. Zegen Vrede met God 4. In de kerk 5. Is Deze niet de Christus? Deze ontvangt zondaars 6. Echte vrienden
Nadere informatie5,5. Boekverslag door I woorden 20 juni keer beoordeeld. Psychologische roman Eerste uitgave 1975 Nederlands.
Boekverslag door I. 1450 woorden 20 juni 2013 5,5 4 keer beoordeeld Auteur Harry Mulisch Genre Psychologische roman Eerste uitgave 1975 Vak Nederlands Methode Nieuw Nederlands Inleiding Ik heb voor het
Nadere informatieGemeente van onze Heer Jezus Christus, lieve mensen,
Gemeente van onze Heer Jezus Christus, lieve mensen, Ik hoop voor u dat u ooit eens flink verliefd bent geweest. Niet zo n beetje van: die of die vind ik best aardig. Misschien wordt dat nog wel eens wat
Nadere informatiePERSBERICHT BRUSSELSE PUBLICATIE PROJECT. Van Philippe Chancel, Fotograaf. & Valérie Weill, styliste Fotografe. De Auteurs.
PERSBERICHT BRUSSELSE PUBLICATIE PROJECT Door COOK & BOOK Voor het Werk «Souvenirs de Bruxelles» Van Philippe Chancel, Fotograaf & Valérie Weill, styliste Fotografe De Auteurs Voorwoord van Patrick Rogiers
Nadere informatie