Tweede Kamer der Staten-Generaal

Transcriptie

1 Tweede Kamer der Staten-Generaal 2 Vergaderjaar Rijksbegroting voor het jaar Hoofdstuk V, Ministerie van Buitenlandse Zaken (Ontwikkelingssamenwerking) Nr. 76 VERSLAG VAN EEN MONDELING OVERLEG Vastgesteld 12 maart 1985 De vaste commissie voor Ontwikkelingssamenwerking' heeft op 7 februari 1985 mondeling overleg gevoerd met de minister voor Ontwikkelingssamenwerking over de voorlichting over ontwikkelingssamenwerking. Ter voorbereiding van het overleg had de bewindsvrouwe een notitie overgelegd, die in de bijlage bij dit verslag kan worden aangetroffen. ' Samenstelling: Leden: Van Rossum (SGP), Van der Spek (PSP), Ter Beek (PvdA), Scholten (de groep Scholten/Dijkman), Vacature VVD, G. C. van Dam (CDA), Aarts (CDA), voorzitter, Van der Hek (PvdA), Kombrink (PvdA), Knol (PvdA), Gualthérie van Weezel (CDA), Terpstra (VVD), ondervoorzitter, Hermans (VVD), Van Dijk (CDA), Jabaaij (PvdA), Van Baars (CDA), Van den Toorn (CDA), Brouwer (CPN), Herfkens (PvdA), Tommei (D'66), Den Ouden-Dekkers (VVD), Weisglas (VVD). Plv. leden: Leerling (SGP), Beckers-de Bruijn (PPR), Van den Bergh (PvdA), Jacobse (VVD), De Boer (CDA), Borgman (CDA), vacature (PvdA), De Waart (PvdA), Wöltgens (PvdA), Laning-Boersema (CDA), Joekes (VVD), Voorhoeve (VVD), Van lersel (CDA), Den Uyl (PvdA), Buikema (CDA), Evenhuis-van Essen (CDA), Janmaat, Vermeend (PvdA), Stemerdink (PvdA), Lucassen-Stauttener (VVD) en Van Heemskerck Pillis-Duvekot (VVD). Het lid Herfkens (F.v.d.A.) zei in de voorlichtingsactiviteiten van het ministerie op het gebied van ontwikkelingssamenwerking twee taken te willen onderscheiden, de objectieve informatieverschaffing aan de burgers en de presentatie van het beleid. Naar haar mening dienen die taken echter niet alleen te worden onderscheiden maar ook te worden gescheiden. Het voorlichtingsbeleid van de minister vertoont in haar ogen een verschuiving in de richting van subjectieve voorlichting over het beleid. Daardoor raken de reguliere taken van de voorlichtingsdienst (VDO) in de knel. De persoonlijke woordvoering en de algemene voorlichtingswerkzaamheden zijn meer en meer door elkaar gaan lopen. Het zou beter zijn, indien een logistieke scheiding tussen beide functies zou bestaan. Zo zou beter zijn gewaarborgd, dat de taak, die krachtens VN-afspraken aan alle overheden van ontwikkelde landen is opgedragen om de bevolking voor te lichten over het ontwikkelingsvraagstuk in algemene zin, naar behoren wordt uitgevoerd. Het functioneren van VDO wordt, aldus dit lid, ook nadelig beïnvloed door het belasten van buitenstaanders met werkzaamheden die net zo goed door de dienst zelf verricht zouden kunnen worden. Een voorbeeld daarvan biedt het aantrekken van mevrouw M. de Koning als p.r.-adviseur voor de contacten met de audio-visuele media, terwijl de dienst reeds over een goed geoutilleerde audio-visuele afdeling beschikt. In welke relatie staat mevrouw De Koning tot deze afdeling? Wat betreft de voorgenomen samenvoeging van de voorlichtingsbladen Aspecten en Internationale Samenwerking vroeg dit lid zich af welke bedoeling de minister daarmee heeft. Stemt deze maatregel niet tot zorg voor verschraling van de voorlichting over het ontwikkelingsvraagstuk, zeker wanneer in de formule van het nieuwe blad een ruime plaats zou worden gereserveerd voor het «verkopen van het beleid» - een tendens die zich reeds enige tijd in de twee bestaande bladen aftekent -? De kans op verschraling lijkt te meer aanwezig, indien het nieuwe blad in concurrentie zou treden met de periodieken die door particuliere organisaties worden Tweede Kamer, vergaderjaar , hoofdstuk V, nr. 76 1

2 uitgegeven, zoals Onze Wereld en Bijeen. Anders dan laatstgenoemde periodieken wordt het overheidsblad immers gratis verstrekt? Er zal dus voor gewaakt moeten worden dat de desbetreffende bladen elkaar niet qua karakter gaan overlappen. Mocht het gesignaleerde concurrentiegevaar toch reëel blijken, is de minister dan bereid subsidiëring van de particuliere bladen in overweging te nemen? Waarom heeft zij overigens over haar beleidsvoornemen geen overleg gepleegd met de voor de uitgave van deze bladen verantwoordelijke organisaties? Naar de mening van dit lid zou het geprojecteerde overheidsblad nochtans een nuttige functie kunnen vervullen. Zo zou het het hiaat kunnen opvullen in de publieke informatie over de gedachtenwisselingen die zich in VN-verband op ontwikkelingsgebied afspelen. De berichtgeving van de Interpress Service zou daartoe goede aanknopingspunten bieden. Het lid Gualthérie van Weezel (C.D.A.) was van oordeel, dat voorlichting over ontwikkelingssamenwerking en het derde-wereld vraagstuk een zeer belangrijke functie vervult in het zeker stellen van een voldoende draagvlak voor het ontwikkelingsbeleid in de samenleving. Overheidsvoorlichting, zeker op dit terrein, mag evenwel geen propaganda voor het eigen beleid zijn. Dat zal dus nimmer het oogmerk mogen zijn van de voorgenomen samenvoeging van de bladen Aspecten en Internationale Samenwerking. Kan de minister daarover zekerheid verschaffen en tevens uiteenzetten hoe zij de relatie ziet tussen het nieuwe blad en particuliere bladen als Onze Wereld en Bijeen? Dit lid toonde zich ietwat geïrriteerd door de zijns inziens formalistische beantwoording van zijn schriftelijke vragen over het aantrekken van mevrouw De Koning ten behoeve van voorlichtingsactiviteiten op audiovisueel gebied. Onduidelijk is gebleven waarom een externe p.r.-adviseur als mevrouw De Koning moet worden ingeschakeld als de eigen dienst over voldoende expertise beschikt. Evenmin is duidelijk geworden in hoeverre de arbeidsrelatie van mevrouw De Koning met het ministerie is gekoppeld aan het functioneren van deze minister; blijft zij, ook als de minister niet meer in functie is? Kan voorts worden meegedeeld of het waar is dat mevrouw De Koning een salaris ontvangt van f 105 per uur, hetgeen overeenkomt met ruim f4000 per maand voor een deeltijdbaan van twee dagen per week? Wat betreft de woordvoering wees dit lid er tot slot op, dat de voorlichting Buitenlandse Zaken zo is ingericht, dat bij afwezigheid van de woordvoerder altijd een ander als woordvoerder aanspreekbaar is. De indruk bestaat dat dat bij Ontwikkkelingssamenwerking niet het geval is. Kan de minister daarover helderheid verschaffen? Het lid Weisglas (V.V.D.) achtte voorlichting over het ontwikkelingsvraagstuk en ontwikkelingssamenwerking in een tijd, waarin het niet meer vanzelfsprekend is dat er een breed maatschappelijk draagvlak voor het ontwikkelingsbeleid bestaat, van groot belang. Er ligt hier zowel voor de overheid als voor het particulier initiatief een belangrijke taak, waarbij beide zich ervan bewust behoren te zijn elkaar niet in de wielen te moeten rijden. Hun inspanningen dienen elkaar juist te versterken. Het nieuwe blad, dat de minister voor ogen staat, leek dit lid niet op gespannen voet met dat uitgangspunt te staan. Integendeel, zo meende hij, het zal voorzien in een behoefte aan meer stroomlijning in de informatievoorziening en een verfrissende aanpak kunnen bieden. Klaarblijkelijk is het de bedoeling dat het blad feitelijke informatie geeft over de problemen in de derde wereld en over het ontwikkelingsbeleid en de uitvoering ervan. Deze functie doet het blad duidelijk verschillen van de particuliere bladen, zodat de hier en daar geuite vrees voor (oneerlijke) concurrentie ongegrond lijkt. Er bestaat dan ook geen aanleiding subsidiëring van die bladen te overwegen. Wat betreft de structuur van de voorlichting ontwikkelingssamenwerking zei ook dit lid voorstander te zijn van een logistieke scheiding tussen de voorlichting ten behoeve van de minister en de voorlichting aan het publiek over het beleid. Tweede Kamer, vergaderjaar , hoofdstuk V, nr. 76 2

3 Het lid Tommei (D'66) wenste eveneens onderscheid te maken tussen twee soorten voorlichting, namelijk de activiteiten gericht op het kweken van begrip voor het ontwikkelingsvraagstuk, de noden en behoeften van de derde wereld en de wijze waarop de ontwikkelingslanden daarop kunnen inspelen enerzijds en de feitelijke informatie over het gevoerde beleid anderzijds. Het nieuwe blad van het ministerie lijkt zich op die tweede taakopvatting te concentreren. De overlap en daarmee de concurrentie met particuliere bladen lijkt daardoor nauwelijks aanwezig. De vraag rijst dan echter wel hoe de minister voldoende aandacht denkt te schenken aan het eerste type voorlichtingsactiviteiten. In haar notitie, aldus dit lid, stoelt de minister de wijziging van het voorlichtingsbeleid vooral op de door haar beoogde vermaatschappelijking van het ontwikkelingsbeleid. Kan de minister in dat licht meedelen welke groepen in de maatschappij zij met de nieuwe benadering denkt te bereiken die tot nu toe niet werden bereikt? Dit lid zei voorts uit de verstrekte begrotingscijfers te hebben opgemaakt dat van de post brochures, boekwerken, drukwerken in 1983 en 1984 minder dan de helft van de begrote gelden is uitgegeven. Kan de minister deze onder-uitputting toelichten? Tenslotte benadrukte dit lid de eigen verantwoordelijkheid van de minister voor de organisatie van het ministerie en het aannemen van personeel. De Kamer past te dien aanzien terughoudendheid. Hij had er dan ook geen behoefte aan over het aanstellen van mevrouw De Koning opmerkingen te maken. Het lid Van der Spek (P.S.P.) zei de voorgenomen samenvoeging van Aspecten en Internationale Samenwerking terecht te vinden. Kan de minister overigens iets meedelen over de besparing die deze maatregel zal opleveren? Instemming met de samenvoeging betekent echter niet, aldus dit lid, dat een ander soort blad zou worden gewenst. Kan de minister duidelijk maken of het karakter van het nieuwe blad voorlichtend zal blijven danwei veeleer opiniërend zal worden. De kans op oneerlijke concurrentie met bladen als Onze Wereld en Bijeen lijkt niet denkbeeldig. Waarom heeft de minister over haar plannen desondanks geen overleg gepleegd met de organisaties, die de bladen uitgeven? Dit lid vroeg zich af waarom de minister zich in haar notitie zo positief heeft uitgelaten over de actie Een voor Afrika. Zijns inziens ging het hier om een actie, die de kwalificatie beschamend verdient vanwege de ongegeneerd narcistische sfeer die zij ademde, nog afgezien van de gratis reclame die zij opleverde aan artiesten en bedrijven. Het applaus van de minister voor dit staaltje van media-macht past, aldus dit lid, helaas in de zelfde sfeer waarin ook een beslissing tot stand kon komen om iemand aan te trekken als mevrouw De Koning, die ongetwijfeld op de van haar bekende manier zal functioneren, «voortdurend keuvelend over die snoezige, leuke derde wereld». De Minister van Ontwikkelingssamenwerking zette uiteen, dat het voornemen tot samenwerking van de bladen Aspecten en Internationale Samenwerking met opzet vroegtijdig bekend is gemaakt uit een oogpunt van zorgvuldigheid, zodat anderen ruimschoots gelegenheid zouden hebben op de nieuwe plannen in te spelen. Met Novib (verantwoordelijk voor de uitgave van Onze Wereld) is bovendien terzake reeds overleg gepleegd. Het nieuwe blad zal de particuliere bladen geen concurrentie aandoen, zo meende de minister. De overlap die tot nu toe tussen de betrokken bladen bestond zal juist minder worden, omdat het nieuwe overheidsblad minder opiniërende bijdragen zal gaan bevatten en meer plaats zal inruimen voor het overheidsbeleid. Dat betekent voor de particuliere bladen, dat zij meer ruimte zal krijgen. Hoe het nieuwe blad er precies uit zal gaan zien vormt thans nog onderwerp van onderzoek, aldus de bewindsvrouwe. Vast staat, dat het zich vooral - en meer dan de bestaande bladen thans doen - zal gaan richten op het bieden van informatie en documentatie over het voorgenomen en uitgevoerde overheidsbeleid. Tweede Kamer, vergaderjaar ,18600 hoofdstuk V, nr. 76 3

4 Nadrukkelijk hoort daar ook bij het geven van informatie over het ontwikkelingsvraagstuk als zodanig en de wijze waarop dat in internationale organisaties en in de derde wereld zelf wordt gepercipieerd. De suggestie van mevrouw Herfkens om daarbij onder meer te putten uit het aanbod van Interpress Service kan daarbij ter harte worden genomen. Het blad zal niet opiniërend zijn. Er is dan ook geen reden om reeds nu de conceptie van het geprojecteerde blad als strijdig met de VN-afspraken over overheidsvoorlichting inzake ontwikkelingssamenwerking aan te merken. Evenmin is er reden om de introductie van het nieuwe blad vergezeld te doen gaan van maatregelen ter ondersteuning van particuliere bladen. In de komende maanden zal, aldus de minister, worden onderzocht welke opzet de lezers van Aspecten en Internationale Samenwerking prefereren. Voorshands lijkt de meeste behoefte te bestaan aan een blad dat eenvoudig van stijl is, veel foto's bevat en door een breed publiek zonder toelichting, zoals op middelbare scholen wordt gegeven, kan worden gelezen. De minister zei over dit onderwerp tenslotte te verwachten, dat de samenvoeging van de twee bestaande bladen tot een besparing zal leiden. Hoe groot die zal zijn is echter op dit moment niet te zeggen. Het redactiestatuut dat voor het nieuwe blad onder ministeriële verantwoordelijkheid zal worden opgesteld, zal te gelegener tijd ter kennis van de Kamer worden gebracht. Wat betreft het functioneren van VDO merkte de minister op, dat het uitvallen van het toenmalige hoofd van de dienst indertijd problemen heeft opgeroepen. Het plaatsvervangend hoofd nam de leidinggevende taak waar, terwijl daarnaast een woordvoerder nodig bleek voor de voorlichting over politiek gevoelige zaken. De functionaris die daarvoor aangesteld was reeds als ambtenaar ten departemente werkzaam en diens benoeming kan dan ook geenszins als een politieke benoeming worden gekwalificeerd. Later is de persoonlijk woordvoerder tevens benoemd tot hoofd VDO, waarmee de voordien gebruikelijke combinatie van hoofd van de dienst en woordvoerder werd hersteld. Bij afwezigheid van de woordvoerder is, zo benadrukte de minister, altijd iemand anders met de woordvoering belast. De minister zei zich te hebben verwonderd over de mate, waarin vanuit de commissie aandacht was besteed aan het aantrekken van mevrouw De Koning als adviseur voor voorlichtingsactiviteiten op audio-visueel gebied. Mevrouw De Koning beschikt, aldus de bewindsvrouwe, over een grote bekendheid met het Hilversumse radio- en tv-gebeuren, zodat haar een nuttige functie wordt toegedacht in voorlichting over ontwikkelingssamenwerking via die media. Zij is aangesteld voor een periode van twee jaren op een normaal consultants-contract. De relatie tussen VDO en Hilversum is goed, zo zei de minister, doch kan nog worden verbeterd. Overigens deelde de bewindsvrouwe allerminst de kwalificatie van de heer Van der Spek van de actie Een voor Afrika. De media hebben in haar ogen op hun eigen wijze uitdrukking gegeven aan hun zorg over een uitermate schrijnend vraagstuk en hebben dat bovendien op een manier gedaan die een groot publiek duidelijk heeft gemaakt dat er grote structurele problemen aan de hongersnood in Afrika ten grondslag liggen. Deze actie verdient dan ook veel waardering, aldus de minister. De voorzitter van de commissie, Aarts De griffier van de commissie, Witteveen Tweede Kamer, vergaderjaar , hoofdstuk V, nr. 76 4

5 Notitie inzake de voorlichting over Ontwikkelingssamenwerking Aan de Voorzitter van de vaste Commissie voor Ontwikkelingssamenwerking 's-gravenhage, 21 januari 1985 Met verwijzing naar uw brief van 10 december 1984, heb ik de eer u bijgaand een notitie aan te bieden inzake de voorlichting over Ontwikkelingssamenwerking. Tevens treft u een bijlage aan inzake de jaarlijkse begrotingen en de formatie-ontwikkeling van de Voorlichtingsdienst Ontwikkelingssamenwerking in de periode De Minister voor Ontwikkelingssamenwerking, E. M. Schoo Tweede Kamer, vergaderjaar , hoofdstuk V, nr. 76 5

6 Notitie inzake de voorlichting over ontwikkelingssamenwerking Inleiding Met aanvaarding van de ontwikkelingsstrategie voor het Tweede Ontwikkelingsdecennium van de Verenigde Naties beloofde Nederland in 1970 jaarlijks 0,7% van het Bruto Nationaal Product voor ontwikkelingssamenwerking beschikbaar te stellen. De Nederlandse regering vertaalde deze internationale verplichting door de nationale ontwikkelingsinspanning op 1,5% van het Netto Nationaal Inkomen te brengen. Opeenvolgende kabinetten hebben zich sindsdien, gesteund door Parlement en publieke opinie, aan die afspraak gehouden. Ook dit kabinet handhaaft die doelstelling. Onderdeel van bovengenoemde VN-ontwikkelingsstrategie vormde de eveneens door Nederland onderschreven verplichting om de bevolking in eigen land te informeren over het ontwikkelingsvraagstuk en voor te lichten over het beleid dat op dit gebied zowel nationaal als internationaal wordt gevoerd. De mensen moeten zo veel mogelijk op de hoogte zijn van het probleem, weten wat eraan gedaan wordt en steunen dat er wat aan gedaan wordt. Dat was het doel. Actieve voorlichting, zowel via particuliere organisaties en groeperingen als de overheid, het middel. Talloze organisaties en groeperingen in Nederland hebben zich sinds het begin van de zeventiger jaren ingezet om dit doel te bereiken, daartoe mede in staat gesteld door de overheid. Bekend zijn in dit verband de organisaties en groeperingen die in het kader van de NCO actief zijn. Maar ook buiten de NCO kwijten zeer velen zich van deze voorlichtingstaak op het gebied van de ontwikkelingssamenwerking, zoals vakbeweging, medefinancieringsorganisaties, kerken, vrouwengroepen, milieu-organisaties, vredesgroepen, bedrijfsleven, universitaire instellingen etc. De regering hecht onverminderd belang aan behoud van de mogelijkheid voor het particulier initiatief om activiteiten op het gebied van voorlichting over ontwikkelingssamenwerking te kunnen blijven ontplooien. Hierdoor kan het pluriforme karakter van de voorlichting over ontwikkelingssamenwerking tot zijn recht komen en aandacht worden gegeven aan de vele facetten van en zienswijzen op het ontwikkelingsvraagstuk. Overheidsvoorlichting Naast een voorwaarden scheppend beleid voert de overheid ook zelf een voorlichtingsbeleid op het gebied van de ontwikkelingssamenwerking. Een eerste taak betreft het openbaar maken van het aanvaarde Nederlandse ontwikkelingsbeleid door middel van het geven van inzicht in en informatie over beleids- en besluitvorming, de overwegingen die daarbij een rol spelen, alsmede de uilvoering daarvan. Het accent ligt hier in de eerste plaats op feitelijke informatie en aanvaard beleid. Nauw daarmee verbonden heeft de overheid eveneens tot taak begrip te kweken voor het ontwikkelingsvraagstuk en steun te werven voor de noodzaak van ontwikkelingssamenwerking als zodanig. Een dergelijke actieve voorlichting als beleidsinstrument, direct tot het publiek gericht en met gebruikmaking van overheidsmiddelen, blijft in Nederland beperkt tot onderwerpen in de niet controversiële sfeer. Sinds het begin van de zeventiger jaren maakt ontwikkelingssamenwerking echter deel uit van deze onderwerpen en kunnen begrotingsmiddelen aangewend worden om de Voorlichtingsdienst Ontwikkelingssamenwerking in staat te stellen een actief voorlichtingsbeleid te voeren. Tweede Kamer, vergaderjaar , hoofdstuk V, nr. 76 6

7 Om inzicht te krijgen in de financiële en personele middelen die de afgelopen tien jaar voor de voorlichting over ontwikkelingssamenwerking beschikbaar zijn gesteld, wordt in bijlage een overzicht gegeven van de jaarlijkse begrotingen en formatie-ontwikkeling van de Voorlichtingsdienst Ontwikkelingssamenwerking in de periode Vermaatschappelijking Dit kabinet verklaarde bij zijn aantreden in de Tweede Kamer dat ontwikkelingssamenwerking «betrekking heeft op alle samenwerking vanuit de Nederlandse samenleving met de derde wereld. Daarbij gaat het niet alleen om de overheid zelf, maar ook om de inspanningen van particuliere organisaties en bedrijfsleven». In het kader van deze vermaatschappelijking wordt een beroep gedaan op alle geledingen in de Nederlandse samenleving. Een hechte verankering van de ontwikkelingssamenwerking en verbreding van het maatschappelijke draagvlak is voor handhaving van omvang en kwaliteit van de ontwikkelingsinspanning belangrijk. Dit vereist ook bijpassende aanpak van de voorlichting, die zich gaat richten op die verschillende groepen in de samenleving met actuele informatie over beleid en beleidsuitvoering op het gebied van de ontwikkelingssamenwerking in de ruimere context van informatie over het ontwikkelingsvraagstuk als zodanig. Er ligt dus een veelomvattende taak voor de Voorlichtingsdienst Ontwikkelingssamenwerking in het beschikbaar stellen van informatie over de Nederlandse hulpinspanning, het verklaren van het beleid, het tonen van de resultaten, het bieden van documentaire informatie en niet in de laatste plaats zorg te dragen voor een breed maatschappelijk draagvlak ter ondersteuning van die Nederlandse hulpinspanning. Actueel voorlichtingsbeleid Behalve vermaatschappelijking is de grotere nadruk op de ontwikkeling van de productieve sectoren (landbouw en industrie) in de economie van ontwikkelingslanden kenmerkend voor het huidige ontwikkelingsbeleid. De herwaardering van de rol van het bedrijfsleven die uit deze accentverlegging voortvloeit, en het expliciet maken van het belang dat de Nederlandse samenleving in de vorm van werkgelegenheid van oudsher bij ontwikkelingssamenwerking heeft, maakt dat ook andere mensen, groepen en organisaties in de Nederlandse samenleving belang gaan stellen in de ontwikkelingssamenwerking. Dit vereist nieuwe publikaties die zich mede gaan richten op die nieuwe belangstellenden. De ontwikkelingssamenwerking moet als het ware boven de vertrouwde grenzen van het professionele ontwikkelingskader uitgetild worden en voor een groot en gedifferentieerd publiek inzichtelijk gemaakt. Eigen publicaties Met het oog op de vermaatschappelijking en de nieuwe accenten in de ontwikkelingssamenwerking zullen het komende jaar ook een aantal nieuwe accenten in de voorlichting worden gelegd. Allereerst bestaat het voornemen een nieuw maandblad uit te geven, waarin de beide periodieken «Aspecten» en «Internationale Samenwerking» zullen opgaan. Gebleken is dat het merendeel van de lezers van «Internationale Samenwerking» tevens «Aspecten» leest, en dat de aanvankelijke verschillen tussen de onderscheiden doelgroepen van de beide bladen zijn afgenomen, zodat fusie nauwelijks verlies van lezers hoeft te betekenen. Tegelijkertijd kan met een meer gedifferentieerde inhoud ook een meer gevarieerd publiek bereikt worden, waarbij behalve het vertrouwde lezerspubliek ook - en daar gaat het om - een nieuw publiek wordt betrokken. Tweede Kamer, vergaderjaar , hoofdstuk V, nr. 76 7

8 Het nieuwe blad zal meer nadruk leggen op informatie over het beleid en vooral over de uitvoering daarvan. Gebleken is dat de oude formule - meer informatie over het ontwikkelingsvraagstuk dan over ontwikkelingsbeleid en uitvoering - vele vragen onbeantwoord laat. Meer en meer mensen zijn zich bewust van het probleem maar vragen zich wel af wat de overheid er aan doet en hoe. Daarbij richt de belangstelling zich vooral op resultaten en effectiviteit van de Nederlandse ontwikkelingsinspanning. De rol van de media Een tweede accentverlegging betreft de grotere rol die intermediaire kaders, en vooral de media, kunnen spelen bij de voorlichting over ontwikkelingssamenwerking. De eigen publicaties van de Voorlichtingsdienst zijn vooral van belang voor hen die actief informatie zoeken over ontwikkelingssamenwerking. De media bereiken ook degenen die passief geïnteresseerd zijn. Het grote succes van de actie Eén voor Afrika is een duidelijk voorbeeld van wat de media in dit opzicht vermogen. Verreweg de meeste mensen krijgen hun informatie over ontwikkelingssamenwerking via de media. De Voorlichtingsdienst zal hier dan ook meer aandacht aan schenken en de dienstverlening aan de media uitbreiden. Audio-visuele middelen Een derde punt van vernieuwing betreft de grotere aandacht voor het gebruik van audiovisuele middelen. In de afgelopen tien jaar heeft de Voorlichtingsdienst goede ervaringen met audio-visuele middelen opgedaan. Zij zijn zowel publiek- als media-gericht en hebben zich een volwaardige plaats in de voorlichting over ontwikkelingssamenwerking verworven. Na een aanloopperiode van enkele jaren, is de Voorlichtingsdienst in 1974 daadwerkelijk aan de produktie van films en diaseries op het terrein van ontwikkelingsproblematiek en de ontwikkelingssamenwerking begonnen. Hierbij heeft het accent eerst gelegen op de produktie van opdracht-films door derden en op het laten maken van foto-reizen naar een aantal ontwikkelingslanden, teneinde een verzameling te kunnen aanleggen van op de ontwikkelingsproblematiek gerichte foto's en dia's, geschikt voor het illustreren van allerlei publicaties. Al snel daarna deed zich de gelegenheid voor om met verschillende omroepverenigingen te co-produceren. Naarmate het pakket van de Voorlichtingsdienst werd uitgebreid, werd ook duidelijk wie belangstelling heeft voor films over ontwikkelingssamenwerking. Op grond daarvan is de toekomstige gebruiker van een nieuw middel bij de filmkeuze een grotere rol gaan spelen. Tegelijkertijd heeft de Directie Toepassing Communicatietechnieken van de Rijksvoorlichtingsdienst de toepassing ontwikkeld van professionele denkbeelden over de produktie en het gebruik van communicatiemiddelen. De Voorlichtingsdienst Ontwikkelingssamenwerking, die al vrij snel van de mogelijkheden van de RVD als service-orgaan gebruik is gaan maken, is daardoor bij wijze van spreken meegegroeid met de nieuwe aanpak die daar werd ontwikkeld. De consequenties van het hierboven vermelde is dat voor wat betreft films, diapresentaties en nu ook videoprogramma's, veel sterker dan tien jaar geleden «marktgericht» wordt gedacht bij de planning en produktie van deze audiovisuele middelen. In de komende tijd zal meer aandacht geschonken worden aan doelmatigheid. Niet elke gebruikersgroep kan zinvol met elke willekeurige stijl van informatie worden «bediend». In nauwe samenwerking met de Rijksvoorlichtingdienst wordt daarom voor elk audio-visueel project vooraf zorgvuldig bezien hoe de stijl en vorm van een voorlichtingsmiddel moeten zijn, welke beperkingen of mogelijkheden dit voor de behandeling van een thema of onderwerp betekent en welke producent op grond van ervaring en belangstelling de meest gerede partij is om dit project te realiseren. Tweede Kamer, vergaderjaar , hoofdstuk V, nr. 76 8

9 De distributie van audio-visuele voorlichtingsmiddelen, die aanvankelijk door de Voorlichtingsdienst zelf geschiedde, is thans ondergebracht bij de filmotheek van de Rijksvoorlichtingsdienst. Indien bepaalde middelen zich daartoe lenen, worden ook andere distributeurs ingeschakeld, als deze een bruikbaar kanaal zijn. Het periodiek laten vervaardigen van een Postbus 51-televisiespot die ten doel had het algemene publiek attent te maken op de ontwikkelingssamenwerking en de verkrijgbaarheid voor geïnteresseerden, van voorlichtingsmateriaal daarover, is na 1983 voorlopig opgeschort. Uit een pre-test, en een daarna uitgevoerd kwalitatief onderzoek, is namelijk gebleken dat het effect van een dergelijke spot moeilijk te meten is. In overleg met de Rijksvoorlichtingsdienst wordt thans nagegaan of het niet toch zinvol is via een dergelijke korte spot (30 seconden) de voorlichting te ondersteunen. In de laatste jaren is de belangstelling voor audio-visueel materiaal in uitlening toegenomen. Op die grond stelt de Dienst zich thans ook tot taak om mede te werken aan bepaalde promotionele activiteiten, gericht op potentiële gebruikers van de films. In 1983 is daarom begonnen aan de organisatie van een filmweek, «Kijk op Ontwikkeling», die in 1984 voor de tweede maal is gehouden, beide malen in Amsterdam. Gezien de zeer grote belangstelling wordt aan herhaling ook in de komende jaren gedacht. Bovendien zijn plannen in voorbereiding een dergelijke filmmanifestatie ook in andere delen van het land te houden. In het kader van een dergelijke «regionalisering» van de voorlichting is in 1983 in de Flevohof een premanente tentoonstelling ingericht, waarin op beknopte wijze met veel illustraties de basisgegevens over de ontwikkelingsproblematiek en het beleid ter zake worden geëxposeerd. Deelname aan een van de permanente exposities in het nieuwe museum voor het Onderwijs te 's-gravenhage is momenteel in voorbereiding. Halverwege de periode is het Polygoon bioscoopjournaal ingeschakeld voor de vervaardiging van korte nieuwsfilmpjes over ontwikkelingsprojecten. Deze werden niet alleen in een deel van de Nederlandse bioscopen vertoond, maar ook via uiteenlopende kanalen gedistribueerd naar bioscopen overal ter wereld, ook in ontwikkelingslanden. Gezien de ontwikkelingen rond de afnemende overheidssteun voor Polygoon en het verminderde gebruik van het Polygoon-journaal in de Nederlandse bioscopen, wordt bezien of voortzetting van deze samenwerking zinvol is. Brochures Tenslotte brengt de vernieuwing van het ontwikkelingsbeleid de noodzaak met zich mee de brochures, folders en ander «statisch» voorlichtingsmateriaal te herschrijven en aan te passen. Aangezien niet alles in één keer kan worden herschreven, is gekozen voor uitgave in serie, waarbij periodiek een nieuwe thematische publikatie in de vorm van een brochure, cahier of dossier verschijnt. Zo kunnen deze publikaties behalve vernieuwd ook worden «gedynamiseerd» en dus regelmatig geactualiseerd. Tweede Kamer, vergaderjaar , hoofdstuk V, nr. 76 9

10 BIJLAGE NOTITIE Formatieverloop van de Voorlichtingsdienst Ontwikkelingssamenwerking in de periode Begin 1975 telde de formatie van de Voorlichtingsdienst Ontwikkelingssamenwerking 18 plaatsen. Tegen het einde van dat jaar was de formatie uitgebreid tot 20, in verband met de groeiende NCO-taak en de aanstelling van een archief medewerker. Het jaar daarop nam het aantal medewerkers van de Voorlichtingsdienst toe tot 26 als gevolg van uitbreiding met 2 redacteuren/voorlichters, een medewerker voor de produktiebegeleiding, een assistent-opmaak, een assistent-documentatie en een administratief medewerker. In 1977 vonden geen formatieve veranderingen plaats. In 1978 ging de NCO-taak over naar een andere dienstonderdeel binnen het DGIS, zonder dat hieraan voor de formatie consequenties werden verbonden. In hetzelfde jaar werd het kinderblad Samsam uitbesteed aan het Koninklijk Instituut voor de Tropen (KIT). De eindredacteur van Samsam werd per 1 januari 1979 bij het KIT gedetacheerd. De formatie van de Voorlichtingsdienst liep daarmee terug van 26 naar 25 plaatsen. In 1979 bleef het aantal formatieplaatsen ongewijzigd. Eén plaats kreeg een andere functie. De plaats voor de eindredacteur van beide bladen werd in de loop van dat jaar gewijzigd in die van assistent-bedrijfsvoering. Het jaar daarop kreeg de redactie er een plaats bij waarmee de formatie weer op 26 plaatsen kwam. In 1981 ging die redacteursplaats weer verloren. In de periode nam de formatie van de Voorlichtingsdienst met 3 1 /2 plaats af, in het kader van de-2%-operatie: de assistent-bedrijfsvoering, een redacteur/voorlichter, een administratief medewerker en een composer-typiste voor halve dagen. Momenteel telt de Voorlichtingsdienst Ontwikkelingssamenwerking 21V2 formatieplaatsen, t.w.: - woordvoering en media, 4 - publieksvoorlichting, 4 - redactie en lay-out, 7V2 - audio-visuele middelen, 2 - secretariaat, archief en administratie, 4 BEGROTINGSOVERZICHTEN 1974 T/M Totaal ' 1975 Totaal ' ' Geen verdeling in subhoofdstukken. Tweede Kamer, vergaderjaar , hoofdstuk V, nr

11 1976 Begr. bedr. 01 Internationale Samenwerking IS-Maandblad Sam-Sam Troef Computer Service 2 06 Porto 2 07 Brochures etc Audiovisueel Foto's/dia's VDO-Algemeen Prijzen etc Exposities 2 13 Lezersonderzoek Onvoorzien 2 Totaal Voor 1976 nog niet begroot, deze kosten werden naar behoefte op andere subhoofdstukken verrekend Begr. bedr. 01 Internationale Samenwerking IS-Maandblad Sam-Sam Troef Computer Service Broch., boekw., div. drukwerk Persberichten" Infobulletins Diverse activiteiten VDO-Algemeen Audio-visueel Totaal Begr. bedr. 01 Internationale Samenwerking IS-Maandblad Sam-Sam Troef Computerservice Broch., boekw., div. drukwerk Persberichten-Infobulletins Audiovisueel VDO-Algemeen Diverse activiteiten Totaal Tweede Kamer, vergaderjaar , hoofdstuk V, nr

12 1979 Begr. bedr. 01 Internationale Samenwerking IS-Maandblad Sam-Sam Troef Computer Service Broch., boekw., div. drukwerk Persberichten-Infobulletins Audiovisueel VDO-Algemeen Diverse activiteiten Totaal Projectsubsidie resp. KIT en Keesing Begr. bedr. 01 Internationale Samenwerking IS-Maandblad Sam-Sam Troef Computerservice Broch., boekw., div. drukwerk Persberichten-Infobulletins Audio-visueel VDO-Algemeen/representatie Diverse activiteiten Totaal Projectsubsidie resp. KIT en Keesing Begr. bedr. 01 Internationale Samenwerking Aspecten Bijdragen van derden Materialen/diensten Computerservice Broch., boekw., div. drukwerk Persberichten-Infobulletins Audiovisueel VDO-Algemeen/representatie Diverse activiteiten Totaal Sam-Sam (projectsubsidie) Tweede Kamer, vergaderjaar ,18600 hoofdstuk V, nr

13 Internationale Samenwerking 02 Aspecten 03 Bijdragen van derden 04 Materialen en diensten 05 Computer Service 06 Broch., boekw., div. drukwerken 07 Persberich ten-i nf of ilmbulletins 08 Audiovisueel 09 VDO-representatie 10 Diverse activiteiten Totaal 1982 Sam-Sam (projectsubsidie) Begr. taedr Begr. bedrag Uitgegeven 01 Internationale Samenwerking Aspecten Bijdragen van derden Materialen en diensten Computer Service Broch., boekw., div. drukwerken Persber ich ten/ Inf of ilmbu liet in/best. wijzer Audiovisueel VDO-representatie Diverse activiteiten Totalen Sarr -Sam (projectsubsidie) Begr. bedrag Uitgegeven 01 Internationale Samenwerking 02 Aspecten 03 Bijdragen van derden 04 Materialen en diensten 05 Computer Service 06 Broch., boekw., div. drukwerken 07 Persberichten/Inf of ilmbulletins 08 Audiovisueel 09 VDO-representatie 10 Diverse activiteiten Totalen 1984 Sam-Sam (projectsubsidie) Tweede Kamer, vergaderjaar , hoofdstuk V, nr