Energiebesparing bij zorginstellingen. Gorinchem & Drechtsteden
|
|
- Rudolf de Vries
- 8 jaren geleden
- Aantal bezoeken:
Transcriptie
1 Energiebesparing bij zorginstellingen Gorinchem & Drechtsteden Auteur : Michael Lezer & Carry Hardy Met dank aan : Willem de Neve & Christian de Laat (DCMR Milieudienst Rijnmond) Datum : maart 2012
2 Energiebesparing bij zorginstellingen 2
3 Inhoud Samenvatting 5 1. Inleiding Klimaatbeleid Milieudoelen energie Branchegerichte aanpak zorginstellingen 6 2. Aanpak Selectie van zorginstellingen Lijst energiebesparende maatregelen Het bezoek Indeling 9 3. Resultaten doorlichting Milieuscore Energieverbruik en besparingspotentieel Maatregelen milieuscore Koplopers, volgers of achterblijvers Bewustzijn t.a.v. energiebesparing Vervolgtraject Conclusies Aanbevelingen Bijlagen 17 Bijlage 1. Checklist Zorginstellingen 18 Bijlage 2. Afspraak 22 Bijlage 3. Brief naar aanleiding van bezoek voor achterblijver of volger 23 Bijlage 4. Brief naar aanleiding van bezoek voor koploper 25 Bijlage 5. Brief plan van aanpak akkoord 26 Bijlage 6. Resultaten uit de EnergiebesparingsMonitor Wet milieubeheer 28 Energiebesparing bij zorginstellingen 3
4 Energiebesparing bij zorginstellingen 4
5 Samenvatting Met de uitvoering van het klimaatbeleid van Gorinchem en het Regionaal Energieprogramma Drechtsteden controleert de Omgevingsdienst Zuid-Holland Zuid (Omgevingsdienst) branchegericht bedrijven en instellingen op het treffen van energiebesparende maatregelen. De zorg is één van de eerste sectoren die volgens deze aanpak is gecontroleerd. Indien een instelling jaarlijks meer dan kwh of m 3 gas verbruikt, is deze op besparingsmaatregelen doorgelicht. In deze gevallen geldt de wettelijke verplichting om energiebesparende maatregelen te nemen die zich binnen 5 jaar terugverdienen. Uit de controle van 43 zorginstellingen, waarvan 36 in Drechtsteden en 7 in Gorinchem, is het volgende gebleken. Een besparing van totaal 20% CO 2 -uitstoot is mogelijk, wat neerkomt op een vermindering van ton aan CO 2. Als we uitgaan van een minimale besparing van 10% de komende vijf jaar, dan komt dit neer op ton CO 2. Dit staat ongeveer gelijk aan de CO 2 -uitstoot als gevolg van het gemiddelde energieverbruik van huishoudens. Vijf instellingen, de zogenoemde koplopers, hebben hun energiebeheer redelijk op orde. Bij de overige instellingen (13 volgers en 22 achterblijvers) is een nazorgtraject opgestart, om ze er toe aan te zetten met de besparende maatregelen aan de slag te gaan. Veel eenvoudig te nemen maatregelen zijn niet getroffen. Zo liggen de meeste kansen op het gebied van verlichting en het goed inregelen van de CV. Op 26 januari 2012 is voor de managers in de zorg een symposium georganiseerd over energiebesparing in de zorgsector. De zorginstellingen waren overwegend positief over dit symposium en de energiecontroles, vanwege de verheldering op het gebied van de mogelijkheden om energie te besparen. De ervaringen met de energiecontroles bij de zorginstellingen leiden tot de volgende aanbevelingen in de uitvoering: bestuurlijke aandacht richting besturen van de zorginstellingen kan de betreffende instellingen stimuleren actief met energiebesparing aan de slag te gaan; aandacht in de media voor de koplopers kan bijdragen aan de motivatie van de doelgroep; projectmatige aanpak van energiebesparing op termijn structureel maken; afstemming andere gemeentelijke instrumenten en initiatieven; aandacht voor energiebesparende maatregelen tijdens nieuwbouw en renovatie; aandacht voor de toekomstige regelgeving over energieneutraal bouwen (voorzien in 2020). 1 De Drechtsteden bestaat aan uit de volgende gemeenten: Dordrecht, Zwijndrecht, Hendrik-Ido-Ambacht, Sliedrecht, Papendrecht en Alblasserdam. Energiebesparing bij zorginstellingen 5
6 1. Inleiding In het kader van het klimaatbeleid Gorinchem en het Regionaal Energieprogramma Drechtsteden heeft de Omgevingsdienst de opdracht gekregen om de branche zorginstellingen te controleren op energiebesparing. 1.1 Klimaatbeleid Landelijke doelstellingen De Nederlandse overheid heeft in haar beleid Schoon en Zuinig de volgende doelstellingen vastgelegd: 2% energiebesparing per jaar 20% duurzame energie in % reductie overige broeikasgassen in 2020 t.o.v Klimaatbeleid Drechtsteden In de raadsprogramma s vormt het thema duurzaamheid een speerpunt. Met het Energieprogramma Drechtsteden sluiten de Drechtsteden aan bij de landelijke doelstellingen. Klimaatbeleid Gorinchem Gorinchem streeft, in het Milieubeleidsprogramma binnen Klimaatbestendige stad naar: een jaarlijkse energiebesparing van 2% op de energie die binnen de gemeentegrenzen; een 5-10% aandeel van duurzame energie in Daarbij maakt de gemeente Gorinchem gebruik van de SLOK-regeling: Stimulering van Lokale Klimaatinitiatieven. Het project Energiebesparing bij zorginstellingen is voor Gorinchem een onderdeel van het SLOK-project. 1.2 Milieudoelen energie Binnen de energieprogramma s van Drechtsteden en Gorinchem zijn bedrijven en instellingen een belangrijke doelgroep. Op grond van de Wet milieubeheer (Wm) en het Activiteitenbesluit moeten bedrijven en instellingen (die vallen onder deze regelgeving) energiebesparende maatregelen treffen met een terugverdientijd van minder dan of gelijk aan vijf jaar. Het maatschappelijk belang van deze maatregelen is groot, omdat het kan leiden tot zeer substantiële reductie van CO 2 -emissies. De aanpak van energiebesparing bij bedrijven en instellingen gebeurt via twee routes. Binnen de branchegerichte aanpak is voor 2011 gekozen voor de zorginstellingen en daarnaast worden diverse grootverbuikers (meestal industriële bedrijven) gecontroleerd op energiebesparende maatregelen. 1.3 Branchegerichte aanpak zorginstellingen Binnen de branchegerichte aanpak is gekozen voor de zorginstellingen omdat uit landelijke studies en ervaringen blijkt, dat bij deze branche een hoog besparingspotentieel is te halen. Tevens is voor de aanpak van deze branche een uniforme werkwijze 2 beschikbaar. Voor zorginstellingen is geen convenant met de overheid, ofwel een zogenaamde meerjarenafspraak (MJA3) 3, afgesloten. 2 De aanpak is omschreven in de uniforme leidraad energiebesparing van AgentschapNL. Zie 3 Meer informatie over MJA-afspraken, zie Energiebesparing bij zorginstellingen 6
7 Voor de selectie van energierelevante instellingen is rekening gehouden met de grenswaarden uit het Activiteitenbesluit (een jaarverbruik van meer dan kwh aan elektra en/of meer dan m 3 aan gas). Met een verbruik boven deze grenswaarde geldt de wettelijke verplichting om energiebesparende maatregelen te nemen die zich binnen 5 jaar terugverdienen Het gaat bij deze branche om verzorgingshuizen, psychiatrische ziekenhuizen, huizen voor gehandicapten en overige zorginstellingen. De geselecteerde zorginstellingen in Gorinchem zijn bezocht in het 1 e en 2 de kwartaal van 2011 en in Drechtsteden het 2 de en 3 de kwartaal van Energiebesparing bij zorginstellingen 7
8 2. Aanpak De branchegerichte aanpak kenmerkt zich aan de hand van de volgende stappen: 1. Selectie van zorginstellingen 2. Lijst energiebesparende maatregelen 3. Het bezoek 4. Indeling 2.1 Selectie van zorginstellingen Uit het registratiesysteem van de Omgevingsdienst zijn alle instellingen uit de zorgsector geselecteerd. Van de 96 zorginstellingen zijn 51 locaties geselecteerd voor een energiecontrole. De overige instellingen vielen al op voorhand af vanwege: het lage energieverbruik, doordat enkele instellingen op korte termijn gaan verhuizen of omdat het kleinverbruikers betreffen (kleinschalige woongroepen). Deze rapportage heeft betrekking op 43 zorginstellingen, waarvan 7 in Gorinchem en 36 Drechtsteden, die tijdens de energiecontrole daadwerkelijk onder de scope van het project bleken te vallen. 2.2 Lijst energiebesparende maatregelen Als handvat voor het beoordelen van mogelijke besparingsmaatregelen is de lijst zorginstellingen van Agentschap NL gehanteerd 4. Deze lijst geeft aan welke maatregelen doorgaans rendabel bij zorginstellingen kunnen worden genomen. De gehanteerde maatregelenlijst is bijgevoegd als bijlage 1. In totaal betreft het 30 maatregelen. De maatregelen zijn gegroepeerd naar delen van het gebouw. Maatregelen in technische ruimtes, maatregelen aan de gebouwschil of installaties die buiten staan en maatregelen die in werkruimten kunnen worden genomen. De maatregelen variëren in terugverdientijd, met een maximum van vijf jaar. Sommige maatregelen zijn alleen rendabel wanneer ze worden genomen op een natuurlijk vervangingsmoment, andere maatregelen zijn op ieder moment terug te verdienen. Uit ervaringscijfers blijkt dat de maatregelen van deze lijst gemiddeld genomen staan voor 80% van het rendabele besparingspotentieel. Door de aanpak via de standaardmaatregelen wordt dus snel helder wat de belangrijkste opties zijn voor energiebesparing. Dit voorkomt dat aan instellingen een energieonderzoek moet worden opgelegd. Voornoemde toepassing van de lijst is een methode om op een pragmatische manier een oordeel te vormen over de prestaties van zorginstellingen betreffende het efficiënt omgaan met energie. 2.3 Het bezoek Alle controlebezoeken zijn vooraf aangekondigd en schriftelijk bevestigd. Zie bijlage 2 voor een voorbeeld van een schriftelijke bevestiging. Tijdens het controlebezoek is aan de hand van de maatregelenlijst beoordeeld in hoeverre de zorginstelling nog rendabele maatregelen moet treffen. Tevens krijgt de instelling achtergrondinformatie over het nut en de noodzaak van de te treffen maatregelen. 4 Meer informatie op Energiebesparing bij zorginstellingen 8
9 2.4 Indeling De zorginstellingen kunnen aan de hand van het aantal te nemen maatregelen worden in gedeeld als koploper, volger of achterblijver. Koplopers Dit zijn instellingen die bijna alle maatregelen hebben genomen en waarbij met nieuwbouw of renovatie alle maatregelen zullen worden genomen. Volgers Volgers zijn zorginstellingen waarbij nog 2 tot 4 maatregelen getroffen moeten worden. Deze instellingen zijn goed op weg een koploper te worden. De plannen van aanpak bevatten concrete maatregelen op korte termijn. De meeste volgers kunnen binnen een jaar koploper zijn. Achterblijvers Dit zijn instellingen die meer dan 4 maatregelen moeten nemen. Van deze zorginstellingen is nog geen plan van aanpak ontvangen, ontbreken in het plan van aanpak termijnen of worden de termijnen ver vooruitgeschoven. Aan de achterblijvers en volgers wordt een brief verstuurd met het verzoek een plan van aanpak in te dienen. In het plan van aanpak moet de zorginstelling aangeven hoe en wanneer de ontbrekende energiebesparende maatregelen worden uitgevoerd. De koplopers (zorginstellingen die bijna alle maatregelen hebben genomen) krijgen advies over de toepassing van de ontbrekende energiebesparende maatregelen. Zie bijlage 3 en 4 voor voorbeelden van brieven. Energiebesparing bij zorginstellingen 9
10 3. Resultaten doorlichting Milieuscore 3.1 Energieverbruik en besparingspotentieel Het energieverbruik per zorginstelling is een noodzakelijk gegeven, om: vast te stellen of aan de grenswaarde van het Activiteitenbesluit wordt voldaan terugverdientijden te berekenen verschillende instellingen te vergelijken het besparingspotentieel te berekenen. Tijdens de bezoeken zijn de instellingen naar het energieverbruik gevraagd. Van de 43 instellingen hebben, na veel aandringen, 34 (79%) instellingen gegevens overhandigd. Van de overige 9 (21%) hebben wij in 2011 niets vernomen. Inmiddels zijn alle gegevens ontvangen. Onderstaande tabel geeft inzicht in het energieverbruik van de bezochte instellingen, uitgesplitst naar gas en elektra, de CO 2 -emissie evenals het besparingspotentieel ( ). De besparing is berekend met behulp van de EnergiebesparingsMonitor Wet milieubeheer. Dit is een door ECN 5 ontwikkelde rekentool. De uiteindelijk te bereiken besparing in geld kan variëren, omdat de gas- en elektriciteitstarieven aan schommelingen onderhevig zijn. Tabel 3.1. Energieverbruik onderzochte instellingen CO2-emissie aantal huishouden CO2-emissie 3 (ton Co2) Gas m3 Elektriciteit kwh Totaal Gorinchem Gemiddeld Gorinchem Besparingspotentieel Besparingspotentieel in geld Totaal Drechtsteden Gemiddeld Drechtsteden Besparingspotentieel Besparingspotentieel in geld Totaal alle zorginstellingen Gemiddeld alle zorginstellingen Besparingspotentieel Besparingspotentieel in geld De totale CO 2 -emissie van de onderzochte instellingen is ca ton. Ter vergelijking: een gemiddeld huishouden heeft een CO 2 -emissie van 3,85 ton per jaar. De CO 2 -emissie van de onderzochte zorginstellingen komt dus overeen met het totale verbruik van ca huishoudens. 5 ECN: Energie Centrum Nederland 6 Van 6 locaties zijn gegevens benut. De 7 e locatie betrof een zorginstelling in aanbouw. Energiebesparing bij zorginstellingen 10
11 Volgens de EnergiebesparingsMonitor Wet milieubeheer 7 is het besparingspotentieel van de zorginstellingen ruim 20%. Dit zou bij de onderzochte instellingen neerkomen op een vermindering van ca ton CO 2.. Dit is vergelijkbaar met het jaarlijks energieverbruik van ca huishoudens. Uitgaande van een conservatieve inschatting levert de uitvoering van besparingsmaatregelen een gemiddelde besparing op van 10%. In totaal komt dit neer op een vermindering van ton CO 2. Dat is vergelijkbaar met het jaarlijks energieverbruik van ca huishoudens. 3.2 Maatregelen milieuscore Tijdens de bezoeken is gekeken welke zorginstellingen de maatregelen uit de lijst hebben genomen. Onderstaande figuren geven een kort overzicht: Figuren: Percentage instellingen, dat de maatregelen heeft getroffen (belangrijkste): Drechtsteden 100,0% 90,0% 80,0% 70,0% 60,0% 50,0% 40,0% 30,0% 20,0% 10,0% 0,0% zonwering bij gekoelde ruimtes CV-leidingen isoleren isoleren van appendages en afluiters gebruik maken van WKO koude buitenlucht als (vrije)koeling Energiegebruik monitoren frequentiegeregelde CV-pompen De kierdichting in goede staat Warmte terug winning ventalatie lucht ruimtes voorzien van bewegingssensoren HF-verlichting aanwezig daglicht afhankelijke regeling verlichting Ketelwatertempratuur weersafhankelijk Gloeilampen vervangen door spaarlampen Stookgrens is juist ingesteld CV-ketel is een HR-ketel De CV-groepen zijn weersafhankelijk Warm tapwater met een aparte CV-ketel De binnentempratuur verlagen in de nacht Afwijkende ruimtes; een aparte CV-ketel (en of regeling) Waterbesparende douchekoppen gebouw op (zeer) lage tempratuur verwarmd wel genomen niet genomen 7 Zie bijlage 6 voor Resultaat uit de EnergiebesparingsMonitor Energiebesparing bij zorginstellingen 11
12 Gorinchem 100,0% 90,0% 80,0% 70,0% 60,0% 50,0% 40,0% 30,0% 20,0% 10,0% 0,0% CV-leidingen isoleren isoleren van appendages en afluiters zonwering bij gekoelde ruimtes koude buitenlucht als (vrije)koeling gebruik maken van WKO Energiegebruik monitoren frequentiegeregelde CV-pompen Warmte terug winning ventalatie lucht De kierdichting in goede staat ruimtes voorzien van bewegingssensoren HF-verlichting aanwezig daglicht afhankelijke regeling verlichting Gloeilampen vervangen door spaarlampen Ketelwatertempratuur weersafhankelijk Stookgrens is juist ingesteld CV-ketel is een HR-ketel Waterbesparende douchekoppen gebouw op (zeer) lage tempratuur verwarmd De CV-groepen zijn weersafhankelijk De binnentempratuur verlagen in de nacht Afwijkende ruimtes; een aparte CV-ketel (en of regeling) Warm tapwater met een aparte CV-ketel wel genomen niet genomen Drechtsteden en Gorinchem 100,0% 90,0% 80,0% 70,0% 60,0% 50,0% 40,0% 30,0% 20,0% 10,0% 0,0% CV-leidingen isoleren isoleren van appendages en afluiters zonwering bij gekoelde ruimtes koude buitenlucht als (vrije)koeling gebruik maken van WKO Energiegebruik monitoren frequentiegeregelde CV-pompen Warmte terug winning ventalatie lucht De kierdichting in goede staat ruimtes voorzien van bewegingssensoren HF-verlichting aanwezig daglicht afhankelijke regeling verlichting Gloeilampen vervangen door spaarlampen Ketelwatertempratuur weersafhankelijk Stookgrens is juist ingesteld CV-ketel is een HR-ketel Waterbesparende douchekoppen gebouw op (zeer) lage tempratuur verwarmd De CV-groepen zijn weersafhankelijk De binnentempratuur verlagen in de nacht Afwijkende ruimtes; een aparte CV-ketel (en of regeling) Warm tapwater met een aparte CV-ketel wel genomen niet genomen Energiebesparing bij zorginstellingen 12
13 De belangrijkste ontbrekende maatregelen bij de zorginstellingen zijn aangegeven in onderstaande tabel. Tabel 3.2: Belangrijkste ontbrekende maatregelen maatregel aantal inrichtingen Drechtsteden aantal inrichtingen Gorinchem totaal aantal inrichtingen isoleren van appendages en afsluiters 27 82% 1 17% 28 72% koude buitenlucht als (vrije)koeling 21 66% 3 50% 24 63% gebruik maken van WKO 31 91% 3 50% 34 85% Energiegebruik monitoren 24 71% 5 83% 29 73% frequentiegeregelde CV-pompen 13 38% 2 33% 15 38% Warmte terug winning ventilatie lucht 10 36% 2 33% 12 35% ruimtes voorzien van bewegingssensoren 28 82% 5 83% 33 83% HF-verlichting aanwezig 20 59% 4 67% 24 60% daglicht afhankelijke regeling verlichting 28 82% 6 100% 34 85% Gloeilampen vervangen door spaarlampen 6 17% 1 17% 7 17% Ketelwatertemperatuur weersafhankelijk 18 53% 3 50% 21 53% Stookgrens is juist ingesteld 23 68% 2 33% 25 63% CV-ketel is een HR-ketel 13 37% 2 33% 15 37% De CV-groepen zijn weersafhankelijk 14 41% 1 17% 15 38% Warm tapwater met een aparte CV-ketel 24 71% 3 50% 27 68% gebouw op (zeer) lage tempratuur verwarmd 33 97% 2 33% 35 88% Vet = een maatregel bij natuurlijk vervangmoment/verbouwing. 3.3 Koplopers, volgers of achterblijvers Op basis van de te nemen maatregelen zijn de instellingen ingedeeld naar koploper, volger of achterblijver. Onderstaande tabel geeft een overzicht van de aantallen koplopers, volgers en achterblijvers. Tabel 3.3. Koplopers en achterblijvers per gemeente tijdens het bezoek gemeente Koploper volger Achterblijver totaal Gorinchem Dordrecht Zwijndrecht Hendrik-Ido-Ambacht Sliedrecht Papendrecht Alblasserdam totaal Energiebesparing bij zorginstellingen 13
14 3.4 Bewustzijn t.a.v. energiebesparing Tijdens de controles is geconstateerd dat energiebesparing wel leeft bij de instellingen, maar gezien de resultaten van het onderzoek (daadwerkelijk genomen maatregelen) wordt er nog onvoldoende mee gedaan. Meer dan de helft van de instellingen heeft geen inzicht in het energieverbruik. Daaruit kan worden afgeleid dat energiebeheer bij zorginstellingen niet vanzelfsprekend is en dat er nog veel besparing te realiseren is. 3.5 Vervolgtraject Aan alle instellingen is het resultaat van de controle via een brief kenbaar gemaakt. De koplopers hebben een brief gekregen waarin is aangegeven welke maatregelen eventueel nog genomen kunnen worden. Bij de volgers en achterblijvers is in de brief aangegeven welke maatregelen nog niet waren getroffen. Daarbij is per maatregel een uitgebreide toelichting bijgevoegd. Tevens is gevraagd om een plan van aanpak in te dienen, waarin wordt aangegeven op welke termijn de ontbrekende maatregelen worden getroffen. Het opstellen van een plan van aanpak komt neer op het categoriseren van de maatregelen in vier verschillende mogelijkheden: 1. Maatregelen die op korte termijn genomen worden (3 tot 6 maanden). Deze maatregelen hebben een korte terugverdientijd. 2. Maatregelen die op langere termijn genomen worden (1 tot 2 jaar). Dit zijn maatregelen die mogelijk nader onderzoek verdienen maar zich wel binnen 5 jaar terugverdienen. 3. Maatregelen die niet genomen worden, met daarbij de motivatie. 4. Daarnaast zijn er nog maatregelen die tijdens een verbouwing of natuurlijk vervangmoment moeten worden genomen. De plannen van aanpak worden beoordeeld op volledigheid en onderbouwing. Als het plan van aanpak niet wordt ingediend of onvoldoende ambitie heeft, zullen maatregelen en termijnen via een handhavingstraject aan de instelling worden opgelegd. Na het aflopen van de in de plannen genoemde termijnen wordt door middel van hercontroles nagegaan of de maatregelen inderdaad zijn genomen. Als dit niet het geval is, wordt ook hier op aangeschreven en volgt een handhavingstraject. Alle instellingen in Gorinchem hebben een plan van aanpak ingediend. De gegevens in deze plannen van aanpak zijn ambitieus. Eind 2012 kunnen deze zorginstellingen in Gorinchem allemaal koploper zijn, als zij de maatregelen volgens plan nemen. Tijdens hercontroles in de loop van 2012 zal dit blijken. Een aantal zorginstellingen in de Drechtsteden heeft inmiddels 8 een goed gekeurd plan van aanpak. De overige instellingen hebben nog geen plan ingediend of het plan is als onvoldoende beoordeeld. Deze instellingen krijgen nog een laatste kans om met een (aangepast) plan te komen. Als er geen goedgekeurd plan ligt, worden de te nemen maatregelen met bijbehorende termijnen door OZHZ vastgelegd. De verwachting is dat in 2013 de helft van de zorginstellingen een koploper kan zijn. Uiterlijk in 2014 zullen de achterblijvers ook koploper zijn, desnoods met behulp van bestuurlijke dwangmiddelen. 8 Stand van zaken maart 2012 Energiebesparing bij zorginstellingen 14
15 4. Conclusies In het project zijn 43 zorginstellingen bezocht, waarvan 7 in Gorinchem en 36 in de Drechtsteden. Bij de controlebezoeken is getoetst of de instellingen de meest rendabele energiebesparende maatregelen hebben genomen. Voor de toetsing is de checklist van het Agentschap NL gebruikt om op een pragmatische manier een oordeel te vormen over de prestaties van zorginstellingen betreffende het efficiënt omgaan met energie. Er zijn verschillen tussen de zorginstellingen onderling. Vijf instellingen, de zogenoemde koplopers, hebben hun energiebeheer redelijk op orde. Bij de overige instellingen (13 volgers en 22 achterblijvers) is een nazorgtraject opgestart, om ze er toe aan te zetten met de besparende maatregelen aan de slag te gaan. Op 26 januari 2012 is een symposium georganiseerd over energiebesparing in de zorgsector. Naar aanleiding hiervan hebben enkele zorginstellingen de afspraken scherper op schrift gesteld. Volgens de EnergiebesparingsMonitor Wet milieubeheer 9 is het besparingspotentieel van de zorginstellingen ruim 20%. Dit komt bij de onderzochte instellingen neer op een vermindering van ca ton CO 2.. Dit is vergelijkbaar met het jaarlijks energieverbruik van ca huishoudens. Uitgaande van een conservatieve inschatting levert de uitvoering van besparingsmaatregelen een gemiddelde besparing op van 10%. In totaal komt dit neer op een vermindering van ton CO 2. Dat is vergelijkbaar met het jaarlijks energieverbruik van ca huishoudens. Naar verwachting hebben alle zorginstellingen eind mei 2012 een plan van aanpak ingediend of hebben zij vanuit OZHZ een aanschrijving ontvangen (opgelegd plan van aanpak). In 2013 worden de eerste resultaten van het project zichtbaar en zal het aantal koplopers toenemen. Naar verwachting is vanaf 2014 bestuurlijke handhaving nodig om achterblijvers te bewegen alle maatregelen uiterlijk in 2015 in te voeren. 9 Zie bijlage 6 voor Resultaat uit de EnergiebesparingsMonitor Energiebesparing bij zorginstellingen 15
16 5. Aanbevelingen De projectmatige aanpak van de zorginstellingen leert ons dat in de gebouwde omgeving veel te besparen valt. Uit de cijfers blijkt een besparingspotentieel van ruim 20%. Hoewel de instellingen aangeven energiebesparing serieus te nemen, blijkt dat niet altijd uit hun ambitie. Bestuurlijke aandacht richting de besturen van de instellingen kan bijdragen aan het besef dat er legio mogelijkheden zijn om te besparen en daarmee te voldoen aan de wettelijke verplichtingen. Een gesprek tussen de wethouder duurzaamheid en het bestuur van de zorginstelling kan voorkomen dat bij achterblijvers handhaving noodzakelijk is. Een positieve benadering van de koplopers in de media kan bijdragen aan de motivatie van deze en overige bedrijven en instellingen. Grote struikelblokken bij de zorginstellingen zijn: - onbekendheid met energiebesparende maatregelen; - onbekendheid met de wettelijke verplichting bij met name de directie van de instellingen; - tegenstrijdige en niet onafhankelijke adviezen; - energiebesparing wordt vooral projectmatig en niet structureel aangepakt. Aanbevelingen in de uitvoering: - projectmatige aanpak van energiebesparing op termijn structureel maken; - afstemming andere gemeentelijke instrumenten en initiatieven; - aandacht voor energiebesparende maatregelen tijdens nieuwbouw en renovatie; - aandacht voor de toekomstige regelgeving over energieneutraal bouwen (voorzien in 2020). Energiebesparing bij zorginstellingen 16
17 6. Bijlagen Bijlage 1. Checklist Zorginstellingen Bijlage 2. Afspraak Bijlage 3. Brief naar aanleiding van bezoek voor achterblijver of volger Bijlage 4. Brief naar aanleiding van bezoek voor koploper Bijlage 5. Brief plan van aanpak akkoord Bijlage 6. Resultaten uit de EnergiebesparingsMonitor Wet milieubeheer Energiebesparing bij zorginstellingen 17
18 Bijlage 1. Checklist Zorginstellingen Bedrijfsnaam: Adres: Contactpersoon: Algemene gegevens Jaarlijks energieverbruik Elektriciteit: Aardgas(-equivalenten): Datum gegevens: Telefoonnummer: Met behulp van deze checklist worden de relevante energiebesparende maatregelen geïnventariseerd die binnen uw inrichting toepasbaar zijn. Op basis van deze inventarisatie wordt in overleg met u een traject uitgezet waarbinnen de relevante energiebesparende maatregelen worden getroffen (die rendabel zijn en binnen vijf jaar zijn terugverdiend). Isolatie Zijn de cv-leidingen in onverwarmde ruimtes geïsoleerd? Is het platte dak geïsoleerd? Is de spouwmuur geïsoleerd? Zijn de appendages in onverwarmde ruimtes geïsoleerd? Koelen Is buitenzonwering bij gekoelde ruimten toegepast? Is de luchtstroming langs condensor optimaal? Energiebesparing bij zorginstellingen 18
19 Wordt koude buitenlucht gebruikt als (vrije) koeling? Kan de koelmachine door warmte- en/of koudeopslag in de bodem worden vervangen? Monitoren Wordt het energieverbruik gemonitord? Pompen Zijn de c.v.-pompen frequentiegeregeld? Ventileren Wordt de warmte uit de ventilatielucht teruggewonnen? Worden de automatische schuifdeuren tijdens een koudere periode juist gebruikt? Is de kierdichting in goede staat? Verlichting Wordt verlichting in incidenteel gebruikte ruimten met behulp van een bewegingsensor geschakeld? Worden ruimten met behulp van hoogfrequente verlichting verlicht? Wordt de verlichting (automatisch) gedimd? Heeft de buitenverlichting een schemerschakelaar met bewegingsensor? Zijn de gloeilampen door spaarlampen vervangen? Energiebesparing bij zorginstellingen 19
20 Verwarmen Is de ketelwatertemperatuur weersafhankelijk geregeld? Is de stookgrens juist ingesteld? Is de cv-ketel een HR-ketel? Zijn de cv-groepen weersafhankelijk geregeld? Is sprake van verlaging van de gewenste binnentemperatuur in de nacht? Hebben afwijkende ruimtes een aparte cv-ketel? Wordt warmte voor het tapwater door een aparte ketel geleverd? Worden waterbesparende douchekoppen of doorstroombegrenzers toegepast? Wordt van gasgestookte apparatuur gebruik gemaakt? Wordt het oefenbad buiten gebruikstijden afgedekt? Wordt de lucht van het (oefen-)bad met behulp van een warmtepomp gedroogd? Wordt op een (zeer) lage temperatuur verwarmd? Energiebesparing bij zorginstellingen 20
21 Altijd toepasbaar Natuurlijk vervangingsmoment (renovatie / vernieuwing / verbouw) Voor nadere informatie kunt u contact opnemen met de heer M. Lezer. Omgevingsdienst Zuid-Holland Zuid Noordendijk 250, Dordrecht Postbus 550, 3300 AN Dordrecht T [078] F [078] E mj.lezer@ozhz.nl I Energiebesparing bij zorginstellingen 21
22 Bijlage 2. Afspraak Geachte heer.., Naar aanleiding van het telefoongesprek op 7 juni 2011, tussen u en de heer M. Lezer van de Omgevingsdienst Zuid-Holland Zuid volgt hierbij de bevestiging van de gemaakte afspraak om een controlebezoek met aandacht voor energiebesparing te maken. Datum bezoek: 14 juni 2011 om uur Locatie: De Omgevingsdienst Zuid-Holland Zuid controleert namens de gemeente en de provincie bedrijven en instellingen op de naleving van de milieuwetgeving. De milieuwetgeving stelt onder andere eisen aan het efficiënt omgaan met energie. Het doel van het geplande bezoek is om potentiële energiebesparingen binnen uw bedrijf in kaart te brengen. Vanuit onze dienst is een inschatting gemaakt van uw energiegebruik. Wij hebben u ingedeeld in de groep energiegebruikers van meer dan m 3 aardgasequivalenten aan brandstoffen of kwh aan elektriciteit per jaar. Volgens de Wet milieubeheer en artikel 2.15 van het Besluit algemene regels voor inrichtingen milieubeheer (Barim) bent u dan als bedrijf verplicht om de energiebesparende maatregelen te nemen die binnen vijf jaar kunnen worden terugverdiend. Uw inrichting zal in het bijzonder hierop worden gecontroleerd. In de bijlage treft u een overzicht aan van alle maatregelen die doorgaans binnen uw branche binnen vijf jaar zijn terugverdiend. Met behulp van deze bijlage en naar aanleiding van het bezoek wordt u in de gelegenheid gesteld om de maatregelen gefaseerd uit te voeren (inzichtelijk gemaakt via een plan van aanpak). Hierbij kan worden aangesloten op eventuele voorgenomen vervangings-, renovatie- of verbouwingsplannen. Vervolgens moet dit plan van aanpak ter beoordeling worden gezonden aan onze dienst. Om het bezoek vlot te laten verlopen, verzoeken wij u om de recentste energieafrekening paraat te hebben en bijgevoegde checklist te hebben ingevuld. Tijdens het bezoek wordt een ronde door uw bedrijf gemaakt. Aan de hand de door u ingevulde checklist worden besparingsmogelijkheden bekeken. Indien u minder dan kwh aan elektriciteit per jaar of m³ aardgasequivalenten per jaar verbruikt, geldt voor u geen verplichting om de maatregelen te treffen. U kunt uw energieverbruik kenbaar maken door inzage te verlenen in de jaaroverzichten van uw energieleverancier. Voor nadere informatie kunt u ten slotte contact opnemen met de heer M. Lezer van onze dienst. Wij vertrouwen erop u hiermee voldoende te hebben geïnformeerd. Met vriendelijke groet, Michael Lezer Inspecteur Drechtsteden Energiebesparing bij zorginstellingen 22
23 Bijlage 3. Brief naar aanleiding van bezoek voor achterblijver of volger Stichting Goede Zorg voor het Milieu t.a.v. de heer M. Vriendelijk Energieweg AA Dordrecht Uw brief van Verzenddatum 16 augustus 2011 Uw kenmerk Dossier Reactie op Zaaknummer 000 Onderwerp Toezicht milieuwetten Ons kenmerk (Gelieve bij correspondentie dit nummer te vermelden) Energieweg 1 Dordrecht Behandeld door de heer M.J. Lezer Afdeling Toezicht en Handhaving Geachte heer Vriendelijk, Op 14 juni 2011 is uw bedrijf, gevestigd aan de Energieweg 1 te Dordrecht door de Omgevingsdienst Zuid-Holland Zuid gecontroleerd. Naar aanleiding hiervan delen wij u het volgende mede. Op de locatie is onderstaande milieuregelgeving van toepassing: - Besluit emissie-eisen middelgrote stookinstallaties milieubeheer - Besluit ozonlaagafbrekende stoffen milieubeheer - Besluit algemene regels voor inrichtingen milieubeheer (Barim) Volgens de Wet milieubeheer en het Barim behoort u zorg te dragen voor zuinig gebruik van grondstoffen en energie. Bij een verbruik van meer dan kwh elektriciteit of m 3 aardgasequivalenten bent u volgens artikel 2.15 van het Barim verplicht alle besparingmaatregelen te nemen, die u binnen vijf jaar kunt terugverdienen. Wij hebben eerder vastgesteld dat uw jaarverbruik meer bedraagt dan kwh elektriciteit. Uw inrichting is gecontroleerd aan de hand van een lijst met energiebesparende maatregelen. Van deze maatregelen is bekend, dat de terugverdientijd van de investering over het algemeen vijf jaar of minder bedraagt. Geconstateerd is dat niet alle maatregelen zijn genomen. De volgende energiebesparende maatregelen behoren te worden genomen: 8 Appendages in onverwarmde ruimtes isoleren 30 Buitenzonwering bij gekoelde ruimtes toepassen 18 Energiegebruik monitoren 12 De kierdichting in goede staat brengen Energiebesparing bij zorginstellingen 23
24 19 Incidenteel gebruikte ruimtes voorzien van bewegingssensoren 28 Ketelwatertemperatuur weersafhankelijk regelen (juist) 21 Stookgrens juist instellen 27 De CV-groepen weersafhankelijk regelen (juist) 2 Warm tapwater opwekken met een aparte CV-ketel 6 Waterbesparende douchekoppen of doorstroombegrenzers toepassen De volgende maatregelen behoren bij een eventuele toekomstige renovatie of een ander natuurlijk vervangingsmoment worden toegepast: 5 CV-pompen frequentie geregeld 23 Gebruik maken van een WKO (minimaal onderzoeken) 26 Warmte uit ventilatie lucht terug winnen 22 Ruimten met behulp van HF-verlichting verlichten 24 Verlichting automatisch dimmen (daglicht afhankelijke regeling) 4 CV-ketel is een HR-ketel 1 Afwijkende ruimtes voorzien van een aparte CV-ketel (en of regeling) 29 Gebouw op (zeer) lage tempratuur gaan verwarmen In onze afspraak van 7 juni 2011 is een bijlage gevoegd. Hierin is per maatregel uitleg gegeven over de uitvoering, de investering en de besparing binnen uw inrichting. De bovenstaande maatregelen zijn dusdanig van aard dat deze niet allemaal op korte termijn uitvoerbaar zijn. Om deze reden stellen wij u in de gelegenheid om een plan van aanpak op te stellen. In dit plan dienen minimaal de bovenstaande maatregelen te worden opgenomen met daarbij de termijnen wanneer deze uiterlijk zullen worden gerealiseerd. Daarnaast kunt u gemotiveerd aangeven dat een bepaalde maatregel niet rendabel en of wenselijk is. Wij verzoeken u binnen twee maanden na verzending van deze brief het plan van aanpak bij onze dienst in te dienen. Het plan van aanpak zullen wij beoordelen en over onze bevindingen wordt u schriftelijk geïnformeerd. Indien wij binnen de genoemde termijn geen plan van aanpak van u ontvangen zullen wij mogelijk de niet uitgevoerde energiebesparende maatregelen binnen de door ons bepaalde termijnen afdwingen. Wij vertrouwen erop u hiermee voldoende te hebben geïnformeerd. BURGEMEESTER en WETHOUDERS van DORDRECHT, namens dezen, het hoofd van de afdeling Toezicht en Handhaving, van de Omgevingsdienst Zuid-Holland Zuid, Energiebesparing bij zorginstellingen 24
25 Bijlage 4. Brief naar aanleiding van bezoek voor koploper Stichting Goede Zorg voor het Milieu t.a.v. de heer M. Vriendelijk Energieweg AA Dordrecht Uw brief van Verzenddatum 19 september 2011 Uw kenmerk Dossier Reactie op Zaaknummer 00 Onderwerp Toezicht milieuwetten Ons kenmerk 2011 (Gelieve bij correspondentie dit nummer te vermelden) Energieweg 1 Dordrecht Behandeld door de heer M.J. Lezer Afdeling Toezicht en Handhaving Geachte heer Vriendelijk, Op 1 september 2011 is uw bedrijf, gevestigd aan de Energieweg 1 te Dordrecht door de Omgevingsdienst Zuid- Holland Zuid gecontroleerd. Naar aanleiding van het bovenstaande delen wij u het volgende mede: Op de locatie is onderstaande milieuregelgeving van toepassing: - Besluit emissie-eisen middelgrote stookinstallaties milieubeheer - Besluit ozonlaagafbrekende stoffen milieubeheer - Besluit algemene regels voor inrichtingen milieubeheer (Barim) Wij hebben vastgesteld dat uw jaarverbruik meer bedraagt dan kwh elektriciteit. Uw inrichting is gecontroleerd aan de hand van een lijst met energiebesparende maatregelen. Van deze maatregelen is bekend, dat de terugverdientijd van de investering over het algemeen vijf jaar of minder bedraagt. Tijdens de controle is geconstateerd, dat u de meeste van deze maatregelen heeft uitgevoerd. De onderstaande maatregel is rendabel, maar heeft u echter nog niet gerealiseerd: 8 Appendages in onverwarmde ruimtes isoleren De volgende maatregelen moet u treffen bij een eventuele toekomstige renovatie, nieuwbouw of een ander natuurlijk vervangingsmoment: 24 Verlichting automatisch dimmen (daglicht afhankelijke regeling) 29 gebouw op (zeer) lage tempratuur verwarmen Doordat u het merendeel van de maatregelen al heeft getroffen, gaan wij er vanuit dat u uw wettelijke verantwoordelijkheid blijft nemen. Wij vertrouwen er dan ook op dat u de rendabele maatregelen blijft treffen. Bij toekomstige bezoeken zal vanuit onze dienst worden beoordeeld of er voldoende voortgang blijft in de uitvoering. Voor meer informatie over het controlebezoek kunt u contact opnemen met de heer M. Lezer van onze dienst via het in de briefhoofd vermelde telefoonnummer. Wij vertrouwen erop u hiermee voldoende te hebben geïnformeerd. BURGEMEESTER en WETHOUDERS van DORDRECHT, namens dezen, het hoofd van de afdeling Toezicht en Handhaving, van de Omgevingsdienst Zuid-Holland Zuid, Energiebesparing bij zorginstellingen 25
26 Bijlage 5. Brief plan van aanpak akkoord Stichting Goede Zorg voor het Milieu t.a.v. de heer M. Vriendelijk Energieweg AA GORINCHEM Uw brief van Verzenddatum Uw kenmerk Dossier Reactie op Zaaknummer 00 Onderwerp Toezicht milieuwetten Ons kenmerk 2011 (Gelieve bij correspondentie dit nummer te vermelden) Energieweg 1 Gorinchem Behandeld door de heer M.J. Lezer Afdeling Toezicht en Handhaving Geachte heer Vriendelijk, Op 15 februari 2011 heeft de Omgevingsdienst Zuid-Holland Zuid voor uw bedrijf aan de Energieweg 1 te Gorinchem een plan van aanpak voor energiebesparende maatregelen ontvangen. Het plan is beoordeeld. Hieruit en uit de eerder ingevulde checklist en het bezoek, blijkt het volgende: U geeft aan dat de volgende maatregelen al zijn uitgevoerd: 2 Warm tapwater opwekken met een aparte CV-ketel 3 Schuifdeuren juist gebruikt 4 CV-ketel is een HR-ketel 5 CV-pompen zijn frequentiegeregeld 7 Luchtstroom langs condensor optimaliseren 8 Zijn appendages in onverwarmde ruimtes geïsoleerd 9 Is het platte dak geïsoleerd 11 Zijn CV-leidingen in onverwarmde ruimtes geïsoleerd 12 Is de kierdichting in goede staat 13 Van gasgestookte apparatuur gebruik gemaakt 15 Is sprake van verlaging binnentemperatuur in de nacht U geeft aan dat de onderstaande maatregelen binnen de door u aangeven termijnen zullen zijn uitgevoerd. 6 Waterbesparende douchekoppen of doorstroombegrenzers toepassen 1 mei Spouwmuur isoleren 1 november Koude buitenlucht gebruiken als (vrije)koeling 1 augustus Energiegebruik monitoren 1 mei Bij incidenteel gebruikte ruimtes bewegingssensoren toepassen 1 augustus Buitenverlichting voorzien van schemerschakelaar met bewegingsensor 1 mei Stookgrens juist instellen 1 mei Gloeilampen vervangen door spaarlampen 1 augustus Zijn de CV-groepen weersafhankelijk geregeld 1 mei Ketelwatertemperatuur weersafhankelijk regelen 1 mei Buitenzonwering bij gekoelde ruimtes toepassen 1 januari 2012 Tot slot geeft u aan dat de volgende maatregelen bij uw bedrijf zullen worden uitgevoerd als daar een natuurlijk vervangmoment voor is. Energiebesparing bij zorginstellingen 26
27 1 Afwijkende ruimtes voorzien van aparte CV-ketel (en of regeling) 22 Ruimten met behulp van HF-verlichting verlichten 23 Kan er gebruik worden gemaakt van WKO 24 Verlichting automatisch dimmen (daglicht afhankelijke regeling) 26 Warmte uit ventilatielucht terug winnen 29 Gebouw op (zeer) lage tempratuur verwarmd Beoordeling Het door u ingediende plan van aanpak voldoet aan het gestelde in onze brief van 23 oktober U heeft hiermee een eerste stap gezet naar een milieubesparende bedrijfsvoering. De volgende stap is om de maatregelen binnen de door u voorgestelde termijnen uit te voeren. Bij toekomstige bezoeken zal de Omgevingsdienst beoordelen of er voldoende voortgang is in de uitvoering. Wanneer dan blijkt dat er onvoldoende voortgang is in de uitvoering, zullen wij mogelijk de niet uitgevoerde energiebesparende maatregelen binnen door ons bepaalde termijnen gaan afdwingen. Wij ga er vanuit dat u uw verantwoordelijkheid neemt en dat dit traject niet ingezet hoeft te worden. Voor nadere informatie kunt u contact opnemen met de heer M. Lezer onder bovenvermeld telefoonnummer. Wij vertrouwen erop u hiermee voldoende te hebben geïnformeerd. BURGEMEESTER en WETHOUDERS van GORINCHEM, namens dezen, het hoofd van de afdeling Toezicht en Handhaving, van de Omgevingsdienst Zuid-Holland Zuid, mr. R. Visser Energiebesparing bij zorginstellingen 27
28 Bijlage 6. Resultaten uit de EnergiebesparingsMonitor Wet milieubeheer Resultaat gemeente Gorinchem BVO Gas Elektra Primair Gas Elektra Primair [1000 m 2 ] [1000 m 3 ] [MWh] [TJ] [m 3 /m 2 ] [kwh/m 2 ] [GJ/m 2 ] Verbruik berekend uit database zorginstellingen Wet milieubeheer ,8 0,5 Alle gebouwen ,8 0,5 Potentiële besparing berekend uit database zorginstellingen Wet milieubeheer ,6 8 0,1 Alle gebouwen ,6 8 0,1 BVO Gas Elektra Totaal Totaal [1000 m 2 ] [kton] [kton] [kton] [kg/m 2 ] CO2-emissie berekend uit database zorginstellingen Wet milieubeheer 234 2,1 4,9 7 29,7 Alle gebouwen 234 2,1 4,9 7 29,7 Potentiële CO2-emissie reductie berekend uit database zorginstellingen Wet milieubeheer 234 0,7 1,1 1,8 7,7 Alle gebouwen 234 0,7 1,1 1,8 7,7 Resultaat gemeente Drechtsteden BVO Gas Elektra Primair Gas Elektra Primair [1000 m 2 ] [1000 m 3 ] [MWh] [TJ] [m 3 /m 2 ] [kwh/m 2 ] [GJ/m 2 ] Verbruik berekend uit database zorginstellingen Wet milieubeheer ,9 120,6 2,3 Alle gebouwen ,9 120,6 2,3 Potentiële besparing berekend uit database zorginstellingen Wet milieubeheer ,8 29,1 0,6 Alle gebouwen ,8 29,1 0,6 BVO Gas Elektra Totaal Totaal [1000 m 2 ] [kton] [kton] [kton] [kg/m 2 ] CO2-emissie berekend uit database zorginstellingen Wet milieubeheer , ,4 141,7 Alle gebouwen , ,4 141,7 Potentiële CO2-emissie reductie berekend uit database zorginstellingen Wet milieubeheer 292 5,1 5,1 10,2 34,8 Alle gebouwen 292 5,1 5,1 10,2 34,8 Energiebesparing bij zorginstellingen 28
Uitkomst controlebezoek Ontbreken energiegegevens (x facultatief indien geen energiegegevens zijn overlegd)
Op xxx controleerde de heer xx van de DCMR Milieudienst Rijnmond uw organisatie aan de xxx in xxxxx. Xx werd hierbij te woord gestaan door uw contactpersoon, de heer xx. Tijdens het controlebezoek is gecontroleerd
Nadere informatieEnergiebesparing bij zorginstellingen. Gorinchem & Drechtsteden
Energiebesparing bij zorginstellingen Gorinchem & Drechtsteden Auteur : Michael Lezer & Carry Hardy Met dank aan : Willem de Neve & Christian de Laat (DCMR Milieudienst Rijnmond) Datum : maart 2012 Energiebesparing
Nadere informatieEnergiebesparing bij zorginstellingen
Energiebesparing bij zorginstellingen Rotterdam en regio Rijnmond Auteur : Willem de Neve Christian de Laat Documentnummer : 20978268 Afdeling : Rotterdam en Regiogemeenten Datum : november 2009 Blad 2
Nadere informatieEnergiebesparing Voortgezet en hoger onderwijs
Energiebesparing Voortgezet en hoger onderwijs Rotterdam en regio Rijnmond Auteur : Christian de Laat Willem de Neve Documentnummer : 20957328 Afdeling : Rotterdam en Regiogemeenten Datum : september 2009
Nadere informatie: Bezoekresultaten naleving milieuwetgeving energiebesparing
T.a.v. 's-hertogenbosch Uw brief van : Ref. : NAAM ambtenaar Uw kenmerk : Tel. : Ons kenmerk : SO/MIL Fax : Datum : E-mail : milieu@s-hertogenbosch.nl Onderwerp :
Nadere informatieJa Nee Nvt Maatregel Foto. Installaties & regelingen. Zijn de binnen- en buitensensoren op een representatieve locatie geïnstalleerd?
Checklist Energiebesparing bedrijven algemeen Met behulp van deze checklist kunt u energiebesparende maatregelen in uw bedrijf inventariseren. Toelichting per maatregel of meer maatregelen kunt u vinden
Nadere informatieEnergiebesparing bij hotels. regio Rijnmond
Energiebesparing bij hotels regio Rijnmond Energiebesparing bij hotels regio Rijnmond Kwaliteitstoets Paraaf Autorisatie Paraaf Christian de Laat Projectleider energiebesparing Naam Functie Joan Koffeman
Nadere informatie: Bezoekresultaten naleving milieuwetgeving energiebesparing, locatie te Kies een item.
T.a.v. s-hertogenbosch/rosmalen Uw brief van : Ref. : De heer Kies een item. Uw kenmerk : Tel. : 073-615 9012 Ons kenmerk : SO/MIL Fax : 073-615 9798 Datum : E-mail : milieu@s-hertogenbosch.nl
Nadere informatieEnergiebesparing bij Bouwmarkten. Regio Rijnmond
Energiebesparing bij Bouwmarkten Regio Rijnmond Energiebesparing bij bouwmarkten Regio Rijnmond Auteurs : W. de Neve en C. de Laat Documentnummer : 21258394 Afdeling : Gemeenten en MKB Datum : december
Nadere informatieEnergiebesparing bij scholen voor het voortgezet onderwijs. In de regio Zuid-Holland Zuid. www.ozhz.nl
Energiebesparing bij scholen voor het voortgezet onderwijs In de regio Zuid-Holland Zuid www.ozhz.nl Inhoud Voorwoord... 2 Samenvatting... 3 Inleiding... 4 Branchegerichte aanpak voortgezet onderwijs...
Nadere informatieMaatregelen voor "IVVU Zorginstelling"
voor "IVVU Zorginstelling" Toelichting Maatregelen De Milieubarometer bevat een maatregelenmodule met de maatregelen die gangbaar zijn in de branche. De lijst hiernaast geeft weer welke van de maatregelen
Nadere informatieEnergiebesparing. Kantoren A-01
Energiebesparing in Kantoren A-01 Meijer Energie- & Milieumanagement BV, Laan van N.O.I. 277, 2593 BS Den Haag. tel: 070-315 57 15 Alle rechten voorbehouden. Niets uit deze rapportage mag worden verveelvoudigd,
Nadere informatie(GL) inzake slechte prestatie energiebesparing door bedrijven
B en W nr. 13.0911; d.d. 15-10-2013 Onderwerp (GL) inzake slechte prestatie energiebesparing door bedrijven Besluiten: van de commissie 1. de beantwoording van de schriftelijke vragen aan het College van
Nadere informatieWillem de Neve DCMR Milieudienst Rijnmond
Toezicht op energiemaatregelen in de praktijk 19 en 24 november 2009 Willem de Neve DCMR Milieudienst Rijnmond Mijn gegevens: Willem de Neve Beleidsmedewerker bij cluster energie en klimaat Expertisecentrum
Nadere informatieEnergiebesparing bij hotels. regio Rijnmond
Energiebesparing bij hotels regio Rijnmond Energiebesparing bij hotels regio Rijnmond Kwaliteitstoets Paraaf Autorisatie Paraaf Christian de Laat Projectleider energiebesparing Naam Functie Joan Koffeman
Nadere informatieEnergiebesparing bij kantoren. Commerciële dienstverlening Regio Rijnmond
Energiebesparing bij kantoren Commerciële dienstverlening Regio Rijnmond Energiebesparing bij kantoren Commerciële dienstverlening Regio Rijnmond Auteurs : W. de Neve en C. de Laat Documentnummer : 21091545
Nadere informatieMilieubarometerrapport 2015
Milieubarometerrapport 2015 4A Milieuwinst Milieubarometer - 2015 4A Milieuwinst Inhoud De Milieubarometer vertaalt gegevens zoals elektriciteitsverbruik en afvalproductie naar grafieken en tabellen die
Nadere informatieEnergiebesparingsMonitor Wet Milieubeheer
EnergiebesparingsMonitor Wet Milieubeheer Tool voor het bepalen van de potentiële besparing als gevolg van de Wet milieubeheer/activiteitenbesluit C.H. Volkers J.M. Sipma M. Menkveld ECN-E--10-105 December
Nadere informatieF (zie toelichting in bijlage)
Energielabel gebouw Afgegeven conform de Regeling energieprestatie gebouwen. Veel besparingsmogelijkheden F (zie toelichting in bijlage) Dit gebouw Weinig besparingsmogelijkheden Labelklasse maakt vergelijking
Nadere informatieZonder investeren besparen 10 tips en vragen voor de facilitair manager
Zonder investeren besparen 10 tips en vragen voor de facilitair manager Als facilitair manager bent u verantwoordelijk voor de huisvesting. Daarmee ook voor het energiegebruik van de huisvesting. In deze
Nadere informatie19 en 24 november Energiebesparing in het Activiteitenbesluit
19 en 24 november 2009 Energiebesparing in het Activiteitenbesluit Patrick Dijk Willem de Neve Inhoud Achtergrond Ambities Schoon en Zuinig Klimaatakkoord Gemeenten en Rijk 2007-2011 5 minuten Activiteitenbesluit
Nadere informatieEnergie: De mogelijkheid om (samen) een verandering te bewerkstelligen
Energie: De mogelijkheid om (samen) een verandering te bewerkstelligen De gemeenten Beek, Brunssum, Eijsden-Margraten, Gulpen-Wittem, Heerlen, Kerkrade, Landgraaf, Maastricht, Meerssen, Nuth, Onderbanken,
Nadere informatieMilieubarometerrapport 2014
Milieubarometerrapport 2014 SnelleVliet Touringcars BV Milieubarometer - 2014 SnelleVliet Touringcars BV Inhoud De Milieubarometer vertaalt gegevens zoals elektriciteitsverbruik en afvalproductie naar
Nadere informatieBespaar-toptips. die watt opleveren. samen@heuvelrugenergie.nl www.heuvelrugenergie.nl
Bespaar-toptips die watt opleveren samen@heuvelrugenergie.nl www.heuvelrugenergie.nl Bespaar-toptip 1 Waterbesparende douchekop (max. 8L per minuut doe de emmerproef om dit te testen) ± 90 p.j. De groenste
Nadere informatieEnergielabel. SKG-IKOB gecertificeerd BRL & BRL
Energielabel SKG-IKOB gecertificeerd BRL 9500-01 & BRL 9500-03 Geachte heer/mevrouw, Hierbij ontvangt u het energielabel welke wij voor u hebben opgenomen. Dit label hebben wij vervaardigd in samenwerking
Nadere informatieRI&E 3 ADVIES rapport: Energiemaatregelen. Van Elst Grafisch Afwerker BV
PRAKTISCH MILIEUBELEIDIN DE GRAFIMEDIA RI&E 3 ADVIES rapport: Van Elst Grafisch Afwerker BV Uitgave van: : Dienstencentrum maandag 13 augustus 2012 Rapport van Van Elst Grafisch Afwerker BV te Apeldoorn
Nadere informatieSPECIMEN. E (zie toelichting in bijlage) Energielabel gebouw. Dit gebouw. Standaard energiegebruik voor dit gebouw. 968,3 MJ/m 2
Energielabel gebouw Afgegeven conform de Regeling energieprestatie gebouwen. Veel besparingsmogelijkheden Dit gebouw Weinig besparingsmogelijkheden Labelklasse maakt vergelijking met gebouwen met overeenkomstige
Nadere informatieVan Herk Groep B.V. Doelstelling CO₂-reductie
Van Herk Groep B.V. Bestaande uit: Van Herk Groep B.V. Bouwonderneming Stout B.V. Stout Bouwmaatschappij B.V. Herkon B.V. Exploitatiemaatschappij Hebo B.V. Exploitatiemaatschappij Hebo 2 B.V. Exploitatiemaatschappij
Nadere informatieMilieubarometerrapport 2016
Milieubarometerrapport 2016 Plaisier Milieubarometer - 2016 Plaisier Inhoud De Milieubarometer vertaalt gegevens zoals elektriciteitsverbruik en afvalproductie naar grafieken en tabellen die de milieubelasting
Nadere informatieWelkom. Moderator: Wietse Walinga. Op Locatie: Jeroen Bosch Ziekenhuis s-hertogenbosch
Welkom Moderator: Wietse Walinga Op Locatie: Jeroen Bosch Ziekenhuis s-hertogenbosch Programma 9.40 uur Kansen voor Zorgvastgoed vanuit Nationaal Energieakkoord Door: Henk Postema & Marten Valk 10.15 uur
Nadere informatieProject Energiebesparing bij bedrijven
Project Energiebesparing bij bedrijven 2016-2019 27-09-2018 Agenda Stand van zaken project toezicht energiebesparing bij bedrijven Praktijkvoorbeelden Actualisatie vergunningen (komt voort uit bezoeken)
Nadere informatieCONVENANT ENERGIEBESPARING BIJ SUPERMARKTEN
CONVENANT ENERGIEBESPARING BIJ SUPERMARKTEN Partijen: 1. De ondememingen die tot dit convenant zijn toegetreden, hierna te noemen: de onderneming; 2. De gemeenten en milieudiensten die tot dit convenant
Nadere informatieEnergierapportage MFC Atria Leusden. Asschatterweg JJ Leusden
Energierapportage 2018 MFC Atria Leusden Asschatterweg 37 3831 JJ Leusden Introductie Voor u ligt de energierapportage 2018, waarin de energieverbruiken van de scholen wordt vergeleken met het maximale
Nadere informatieMilieubarometerrapport 2017
Milieubarometerrapport 2017 Plaisier Milieubarometer - 2017 Plaisier Inhoud De Milieubarometer vertaalt gegevens zoals elektriciteitsverbruik en afvalproductie naar grafieken en tabellen die de milieubelasting
Nadere informatieA (zie toelichting in bijlage)
Energielabel gebouw Afgegeven conform de Regeling energieprestatie gebouwen. Veel besparingsmogelijkheden A (zie toelichting in bijlage) Dit gebouw Weinig besparingsmogelijkheden Labelklasse maakt vergelijking
Nadere informatie1. Inleiding. 2. EMWM-tool versie 2. 2.1 Inleiding. 2.2 Beschrijving werkbladen
ECN Beleidsstudies ECN-N--12-033 24 mei 2013 Notitie EMWM-tool versie 2 Aan : Gebruikers EMWM-tool Van : C.H. Volkers ECN 1. Inleiding In versie 2 van de EnergiebesparingsMonitor Wet Milieubeheer (EMWM-tool)
Nadere informatieEen nieuwe woning in Zoetermeer NEXUM
KLIMAATGARANT Een nieuwe woning in Zoetermeer NEXUM De energie van morgen vandaag in huis Een energieneutrale woning: het kan! De verkoop van 18 nul op de meter woningen in project NEXUM is gestart. Duurzame
Nadere informatieEnergieke Zorgbouw. 5 oktober 2011. Wijnanda Willemse (Agentschap NL) Stefan van Heumen (TNO)
Energieke Zorgbouw 5 oktober 2011 Wijnanda Willemse (Agentschap NL) Stefan van Heumen (TNO) Introductie Wijnanda Willemse adviseur NL Energie & Klimaat - Agentschap NL Voorheen SenterNovem Energiebesparing
Nadere informatieVoortgangsrapportage. Scope 1 en 2 CO2 emissies. Tweede halfjaar 2013
Voortgangsrapportage Scope 1 en 2 CO2 emissies Tweede halfjaar 2013 Wijzigingsblad Versie Datum Auteur Wijzigingen 0.1 04-12-2013 F. Wuts Draft 0.2 1-2-2014 F. Wuts Aanpassing naar aanleiding van Audit
Nadere informatieEen nieuwe woning in Heerhugowaard 37 woningen in Nieuw Waard fase 3
KLIMAATGARANT Een nieuwe woning in Heerhugowaard 37 woningen in Nieuw Waard fase 3 De energie van morgen vandaag in huis Een energieneutrale woning: het kan! De verkoop van de woningen in het project Nieuw
Nadere informatieTweede Kamer der Staten-Generaal
Tweede Kamer der Staten-Generaal 2 Vergaderjaar 2012 2013 33 649 Initiatiefnota van het lid Van Veldhoven over energiebesparing in een oogopslag Nr. 2 INITIATIEFNOTA Energiebesparing in één oogopslag!
Nadere informatieEen nieuwe woning in Rockanje 38 woningen De Lange Stallen
KLIMAATGARANT Een nieuwe woning in Rockanje 38 woningen De Lange Stallen De energie van morgen vandaag in huis Een zeer energiezuinige woning: het kan! Binnenkort start de verkoop van 38 woningen in het
Nadere informatieKenniscentrum InfoMil Energiebesparing bij een sportclub
Rijkswaterstaat Ministerie van Infrastructuur en Milieu Energiebesparing bij een sportclub 23 januari 2017 Inhoudsopgave Energiebesparing bij een sportclub 3 Energiezuinige sportveldverlichting 3 Opwekken
Nadere informatieVoortgangsrapportage CO 2 emissies ProRail Scope 1 en 2, eigen energiegebruik
Voortgangsrapportage CO 2 emissies ProRail Scope 1 en 2, eigen energiegebruik Rapportage 1 e half jaar 2017 en prognose CO 2 voetafdruk 2017 Autorisatie paraaf datum gecontroleerd prl Projectleider Van
Nadere informatieEen nieuwe woning in Den Haag 46 woningen Binck Plaats
KLIMAATGARANT Een nieuwe woning in Den Haag 46 woningen Binck Plaats De energie van morgen vandaag in huis Een energieneutrale woning: het kan! De verkoop van 46 woningen Binck Plaats in Den Haag is gestart.
Nadere informatieWerkblad huismodule. Quintel Intelligence. Antwoordblad
Antwoordblad Opdracht 1 Noteer de startwaarden en scores Kijk bij het dashboard. Noteer de startwaarden en scores die je hier ziet staan in de tabel hieronder. Dashboard onderdelen CO₂ uitstoot (ton per
Nadere informatieEindrapportage project Energiebesparing 2014
Eindrapportage project Energiebesparing 2014 Opsteller: Christian de Laat Datum 1 maart 2015 eindrapportage: DMS nummer: 21906304 1 Inhoudsopgave SAMENVATTING 1 DOELSTELLING EN AANPAK... 4 1.1 DOELSTELLING
Nadere informatieMilieubarometerrapport 2015
Milieubarometerrapport 2015 DARETRONICS B.V. Milieubarometer - 2015 DARETRONICS B.V. Inhoud De Milieubarometer vertaalt gegevens zoals elektriciteitsverbruik en afvalproductie naar grafieken en tabellen
Nadere informatieEfficiEncy Duurzaam. EnErgiEbEsparing. Warmte en koude. KEnnis industrie. energie financiering. instrumenten. GebouwDe omgeving
Warmte en koude Kennis, advies, instrumenten en financiële steun EfficiEncy Duurzaam GebouwDe omgeving energie financiering KEnnis industrie instrumenten EnErgiEbEsparing De Nederlandse overheid streeft
Nadere informatieEvaluatie Convenant Duurzaam Zoetermeer en Energiescan
Evaluatie Convenant Duurzaam Zoetermeer en Energiescan Evaluatie Convenant Duurzaam Zoetermeer en Energiescan januari 2011 Opdrachtgever: Uitvoering: Siddi Roza Hoofdafdeling Ruimte/ Stadsontwikkeling/
Nadere informatieEen nieuwe woning in Ursem 24 woningen in de Tuinen van Ursem
KLIMAATGARANT Een nieuwe woning in Ursem 24 woningen in de Tuinen van Ursem De energie van morgen vandaag in huis Een energieneutrale woning: het kan! De verkoop van 24 woningen in het project de Tuinen
Nadere informatiePDFlib PLOP: PDF Linearization, Optimization, Protection. Page inserted by evaluation version www.pdflib.com sales@pdflib.com
PDFlib PLOP: PDF Lineariation, Optimiation, Protection Page inserted by evaluation version www.pdflib.com sales@pdflib.com p Energielabel woning supplement* Afgegeven conform de Regeling energieprestatie
Nadere informatieDen Haag Klimaatneutraal Een grote ambitie die past bij een grote stad
Den Haag Klimaatneutraal Een grote ambitie die past bij een grote stad Ramses Blauw Intechno Ingenieursburo & Henry Terlouw Beleidsmedewerker Klimaat Den Haag VNG Congres 26 november 2008 Presentatie Energiebesparing
Nadere informatieEen nieuwe woning in Zoetermeer 32 woningen in Oosterheem Groene Hart fase 2
KLIMAATGARANT Een nieuwe woning in Zoetermeer 32 woningen in Oosterheem Groene Hart fase 2 De energie van morgen vandaag in huis Een energieneutrale woning: het kan! De verkoop van de woningen in het project
Nadere informatieNotitie Duurzame energie per kern in de gemeente Utrechtse Heuvelrug
Notitie Duurzame energie per kern in de gemeente Utrechtse Heuvelrug CONCEPT Omgevingsdienst regio Utrecht Mei 2015 opgesteld door Erwin Mikkers Duurzame energie per Kern in gemeente Utrechtse Heuvelrug
Nadere informatie7 STAPPEN VOOR ENERGIEBESPARING IN EEN TANGRAMHUIS:
TANGRAMHUIS 7 STAPPEN VOOR ENERGIEBESPARING IN EEN TANGRAMHUIS: 1 - ZON - Maak gebruik van de zon, de enige kostenloze energieleverancier! Onze woningen worden naar de zon georiënteerd, dat wil zeggen
Nadere informatieEen nieuwe woning in Westergouwe 53 woningen Wijdeblik
KLIMAATGARANT EPC0 Een nieuwe woning in Westergouwe 53 woningen Wijdeblik EERB van morgen vandaag in huis De energie ENERGIE EXPLOITATIE AMSTELVEEN ENERGIE EXPLOITATIE RIJSWIJKBUITEN Een energieneutrale
Nadere informatienieuwe woning in project Nieuwe Haven, onderdeel van de gebiedsontwikkeling Iseldoks in Doetinchem
KLIMAATGARANT EenEPC0 nieuwe woning in project Nieuwe Haven, onderdeel van de gebiedsontwikkeling Iseldoks in Doetinchem De energie EERB van morgen vandaag in huis AMSTELVEEN RIJSWIJKBUITEN Een energieneutrale
Nadere informatiePraktische voorstellen voor energiebesparing in haven en industrie. Alex Ouwehand Directeur NMZH
Praktische voorstellen voor energiebesparing in haven en industrie Alex Ouwehand Directeur NMZH CO2 emission CO2 reduction Ambities klimaat en energie EU en Rijk 2020 : 20 % CO 2 -reductie (tov 1990),
Nadere informatieAdvies Ontwerp Levering Installatiepartners Inbedrijfstelling
Advies Ontwerp Levering Installatiepartners Inbedrijfstelling Een warmtepomp genereert op een efficiënte manier warmte om uw huis comfortabel te verwarmen of van warm water te voorzien. Warmtepompen hebben
Nadere informatienergiebesparing in de ICT
nergiebesparing in de ICT Een koud kunstje? 10 April Green IT Energy Solutions Niels Sijpheer 3671 Meter (Q=m.g.h) 100 kg massa en 1 kwh arbeid: Hoe hoog kom ik? A Minder dan100 meter B Tussen 100 en 1000
Nadere informatieC (zie toelichting in bijlage)
Energielabel woning Afgegeven conform de Regeling energieprestatie gebouwen. Veel besparingsmogelijkheden C (zie toelichting in bijlage) Uw woning Weinig besparingsmogelijkheden Labelklasse maakt vergelijking
Nadere informatieCO 2 Nieuwsbrief Eerste voortgangsrapportage scope 3 doelstellingen
Eerste voortgangsrapportage scope 3 doelstellingen September 2017 Eerste voortgangsrapportage CO 2 -emissiereductie. Graag informeren wij u over de voortgang van onze scope 3 doelstellingen. Recent hebben
Nadere informatieEnergie. 1 Conclusies. Energiebesparing en duurzame energie in de Drechtsteden
Energie Energiebesparing en duurzame energie in de Drechtsteden De gemeenten in de regio Drechtsteden werken samen aan klimaat- en energiebeleid. Ingezet wordt op energiebesparing en toename van gebruik
Nadere informatieMeer wooncomfort. en minder energieverbruik door een warmtepomp. voltalimburg.nl/warmtepomp
Meer wooncomfort en minder energieverbruik door een warmtepomp voltalimburg.nl/warmtepomp Tip! Vraag subsidie aan bij de aanschaf van een warmtepomp. Het subsidiebedrag voor een warmtepomp van 5 kw is
Nadere informatieCO 2 Prestatieladder. Energie- / CO 2 -reductieplan. Van de Haar Groep. Wekerom, 10-12- 14
CO 2 Prestatieladder Energie- / CO 2 -reductieplan Van de Haar Groep Wekerom, 10-12- 14 Inhoudsopgave 1 - Doel, inhoud en structuur energie- / CO2 reductieplan... 3 2 Beleid en doelstellingen op gebied
Nadere informatieVoortgangsrapportage CO2-emissiereductie.
Augustus 2018 Voortgangsrapportage CO2-emissiereductie. Graag informeren wij jullie weer over de voortgang van onze CO 2-emissies. Met de CO 2-Prestatieladder en de CO 2-Footprint zijn de hoeveelheden
Nadere informatieControleresultaten legionellapreventie 2009. Cluster 3: Zorginstellingen. Datum 1 juni 2010 Status Definitief
Controleresultaten legionellapreventie 2009 Cluster 3: Zorginstellingen Datum 1 juni 2010 Status Definitief Colofon VROM-Inspectie Directie Uitvoering Programma Schoon en Veilig Water Rijnstraat 8 Postbus
Nadere informatieEen nieuwe woning in RijswijkBuiten Tuinen van Sion fase 13 De energie van morgen vandaag in huis
KLIMAATGARANT ENERGIE EXPLOITATIE RIJSWIJKBUITEN Een nieuwe woning in RijswijkBuiten Tuinen van Sion fase 13 De energie van morgen vandaag in huis Een energieneutrale woning: het kan! Tussen 2013 en 2023
Nadere informatieMilieubarometerrapport 2012
Milieubarometerrapport 2012 Oudshoorn Holding BV Milieubarometer - 2012 Oudshoorn Holding BV Inhoud De Milieubarometer vertaalt gegevens zoals elektriciteitsverbruik en afvalproductie naar grafieken en
Nadere informatieVoorstel Van het college van burgemeester en wethouders Aan de raad van Zoeterwoude. Vergadering : 31 augustus 2017 Nummer : 17/37
Voorstel Van het college van burgemeester en wethouders Aan de raad van Zoeterwoude Vergadering : 31 augustus 2017 Nummer : 17/37 Afdeling : Ruimtelijk ontwikkeling Registernummer: bi/z17-015897-1776a
Nadere informatieCompensatie CO 2 -emissie gemeentelijke organisatie Den Haag over 2013
Compensatie CO 2 -emissie gemeentelijke organisatie Den Haag over 2013 Inhoud 1 Aanleiding 1 2 Werkwijze 2 2.1. Bronnen 2 2.2. Kentallen 2 3 CO 2 -emissie gemeentelijke organisatie 3 4 Ontwikkeling 5 5
Nadere informatieEPA U. advies- en ingenieursbureau. Nieuwbouw kantoorpand Demostraat, Tiel
Nieuwbouwkantoorpand Demostraat,Tiel EPA U Adresgegevens Fokkerstraat 39, 3905 KV Veenendaal Postbus 1152, 3900 BD Veenendaal T 0318-75 78 88 F 0318-75 78 87 info@enerpro.nl www.enerpro.nl Voorbeeldbedrijf
Nadere informatieVoortgangsrapportage Carbon Footprint 1 e helft 2018
1 e helft 2018 Orona the Netherlands B.V. Pagina 2/7 Voortgangsrapportage Carbon footprint 1 e helft 2018 l versie 1.0 Verantwoording Titel : 1 e helft 2018 Revisie : 1.0 Datum : 15 februari 2019 Auteur(s)
Nadere informatieVoortgangsrapportage. Scope 1 en 2 CO2 emissies. Eerste halfjaar 2013
Voortgangsrapportage Scope 1 en 2 CO2 emissies Eerste halfjaar 2013 Wijzigingsblad Versie Datum Auteur Wijzigingen 0.1 01-10-2013 F. Wuts Draft 1.0 8-10-2013 F. Wuts Update en aanpassing van een aantal
Nadere informatieUitgevoerd door: Caubergh Huygen, Lowexnet
Uitgevoerd door: Caubergh Huygen, Lowexnet In opdracht van Platform energietransitie Gebouwde Omgeving, Innovatiewerkgroep, 2007 Inhoudsopgave 2 1. Inleiding 2. Het concept 3 - - - - - - 3. Contouren voor
Nadere informatieDe Energie Revolutie. Proof, not promises. Maximale CO2 reductie. Maximaal Rendement
De Energie Revolutie Proof, not promises Maximaal Rendement Maximale CO2 reductie Dit is HONE Wat is HONE? Het kosteloos energie opwekken met duurzame stroom kan al jaren. Nu kan het ook bij de opwekking
Nadere informatieCompensatie CO 2 - emissie gemeentelijke organisatie Den Haag over 2012
Compensatie CO 2 - emissie gemeentelijke organisatie Den Haag over 2012 Inhoud 1 Aanleiding 1 2 Werkwijze 2 2.1. Bronnen 2 2.2. Kentallen 2 3 CO 2 -emissie gemeentelijke organisatie 3 4 Ontwikkeling 5
Nadere informatieTotale uitstoot in 2010: 14.000 kiloton CO 2
Totale uitstoot in 2010: 14.000 kiloton CO 2 Industrie Welke keuzes en wat levert het op? Huidig beleid 1% besparing op gas en elektra per jaar. Totaal is dat 8 % besparing in 2020. Opbrengst: 100 kiloton.
Nadere informatie4 Energiebesparingsadvies
4 Energiebesparingsadvies 4.1 Inleiding In dit hoofdstuk wordt het energiebesparingsadvies voor het gebouw gepresenteerd. Allereerst wordt een inventarisatie gegeven van de reeds getroffen en onderzochte
Nadere informatieINFORMATIEPLICHT ENERGIEBESPARING WET MILIEUBEHEER
Ministerie van Economische Zaken en Klimaat INFORMATIEPLICHT ENERGIEBESPARING WET MILIEUBEHEER Nederlandse Rubber- en Kunststof-industrie Stef Strik Directoraat-generaal Klimaat en Energie 11 juni 2019
Nadere informatieIk kan de meeste energie besparen door de volgende maatregel(en) toe te passen: 1. 2. 3.
Antwoordblad Opdracht 1 Noteer de startwaarden en scores Kijk bij het dashboard. Noteer de startwaarden en scores die je hier ziet staan in de tabel hieronder. CO₂ uitstoot (ton per jaar ) Investeringen
Nadere informatieEen nieuwe woning in Zoetermeer 42 woningen De Blauwe Tuinen
KLIMAATGARANT Een nieuwe woning in Zoetermeer 42 woningen De Blauwe Tuinen De energie van morgen vandaag in huis Project in Rijswijk Een energieneutrale woning: het kan! Binnenkort start de verkoop van
Nadere informatieKANSEN VOOR DUURZAME ENERGIE BIJ HERSTRUCTURERING VAN NAOORLOGSE WIJKEN
April 2002 ECN-RX--02-013 KANSEN VOOR DUURZAME ENERGIE BIJ HERSTRUCTURERING VAN NAOORLOGSE WIJKEN Nieuw Den Helder Centrum als praktijkvoorbeeld J.C.P. Kester E. Sjoerdsma H. van der Veen (Woningstichting
Nadere informatieEen nieuwe woning in project De Nieuwe Wetenschappers te Schiedam
EERB KLIMAATGARANT EPC0 Een nieuwe woning in project De Nieuwe Wetenschappers te Schiedam EERB van morgen vandaag in huis De energie Een energieneutrale woning: het kan! In 2020 komen er in de wijk de
Nadere informatieEnergielabel. Object. Noordeinde 49 DEN HAAG
Energielabel D Object Noordeinde 49 DEN HAAG Energielabel gebouw Afgegeven conform de Regeling energieprestatie gebouwen. Veel besparingsmogelijkheden D (zie toelichting in bijlage) Weinig besparingsmogelijkheden
Nadere informatiedeelsessie Gelderse aanpak: stimulering bedrijven Door Roland Bus & Roy Ellenbroek (GEA) Krijn Ratsma (St. Energieke Regio)
deelsessie Gelderse aanpak: stimulering bedrijven Door Roland Bus & Roy Ellenbroek (GEA) Krijn Ratsma (St. Energieke Regio) Programma Introductie van de aanpak van het Gelders Energieakkoord (Roy Ellenbroek,
Nadere informatieEnergielabel gebouw Dit gebouw Straat (zie bijlage) Gebruiksoppervlak Adviesbedrijf Nummer/toevoeging Opnamedatum Inschrijfnummer Postcode
Energielabel gebouw Afgegeven conform de Regeling energieprestatie gebouwen. Veel besparingsmogelijkheden Dit gebouw Weinig besparingsmogelijkheden Labelklasse maakt vergelijking met gebouwen met overeenkomstige
Nadere informatie3.C.1 Voortgangsrapportage CO2 over het jaar 2018
3.C.1 Voortgangsrapportage CO2 over het jaar 2018 Inleiding In het energie management actieplan zijn de reductiedoelstellingen beschreven. Tevens is hierin het plan van aanpak opgenomen waarin de maatregelen
Nadere informatieKLIMAATGARANT. Een nieuwe woning in Herwijnen 24 woningen Engelenweide De energie van morgen vandaag in huis
KLIMAATGARANT Een nieuwe woning in Herwijnen 24 woningen Engelenweide De energie van morgen vandaag in huis Een energiezuinige woning: het kan! De verkoop van 24 woningen Engelenweide in Herwijnen is gestart.
Nadere informatieResultaten energiescan Golfclub Zwolle
Resultaten energiescan Golfclub Zwolle! Resultaten energiescan Golfclub Zwolle Hoog elektraverbruik door verlichting en ventilatie Hoge prijs voor energie Besparingspotentieel van 13.000 op energiekosten
Nadere informatieDe emissies gemeten over 2014 zijn te zien in het sectordiagram hieronder. Het diagram voor basisjaar 2012 staat er ter vergelijking naast.
Memo Betreft Informatiebulletin CO 2 Prestatieladder - 8 Datum 8 mei 2015 In dit eerste informatiebulletin van 2015 willen wij u inlichten over het beleid, energieverbruik en Trends in 2014, projecten
Nadere informatieVoortgangsrapportage. Scope 1 en 2 CO2 emissies. Eerste halfjaar 2012
Voortgangsrapportage Scope 1 en 2 CO2 emissies Eerste halfjaar 2012 Wijzigingsblad Versie Datum Auteur Wijzigingen 0.1 01-10-2013 F. Wuts Draft 1.0 7-10-2013 F. Wuts Final 2 Energie Management Programma
Nadere informatieTips, handvatten en financieringsmogelijkheden
Tips, handvatten en financieringsmogelijkheden 26 Hans november Scherpenzeel 2009 Hans Scherpenzeel Introductie Adviseur in Utiliteitsbouw-team SenterNovem Innovatie, Agentschap energie, van het klimaat,
Nadere informatieQuick Energie Scan. Betreft: Maasstraat 33, 1972 ZA IJmuiden. Opdrachtgever: BEPROMA. Uitgevoerd door: B.G.P. Wouda. Uitvoeringsdatum: 1 juni 2013
Betreft: Maasstraat 33, 1972 ZA IJmuiden Opdrachtgever: BEPROMA Uitgevoerd door: B.G.P. Wouda Uitvoeringsdatum: 1 juni 2013 1 Inleiding In opdracht van BEPROMA heeft BEPROMA een uitgevoerd in en aan het
Nadere informatieEnergiebesparingspotentieel onder de Wet milieubeheer
Energiebesparingspotentieel onder de Wet milieubeheer Eindrapport Delft, april 2011 Opgesteld door: A. (Ab) de Buck, C. (Cor) Leguijt, L. (Lonneke) Wielders CE Delft C. (Casper) Tigchelaar, M. (Marijke)
Nadere informatieManagementsamenvatting. Routekaart UMC s
Managementsamenvatting Routekaart UMC s Colofon Opdrachtgever: Agentschap NL Projectleider: TNO Procesbegeleiding: KplusV organisatieadvies Branche-organisatie: NFU 1. Aanleiding en ambitie De Nederlandse
Nadere informatieEen nieuwe woning in Sliedrecht 43 woningen Baanhoek-West De energie van morgen vandaag in huis
KLIMAATGARANT Een nieuwe woning in Sliedrecht 43 woningen Baanhoek-West De energie van morgen vandaag in huis 1e fase 23 woningen Een energieneutrale woning: het kan! De verkoop van de eerste fase met
Nadere informatieEen nieuwe woning in Rockanje, 8 XL-bungalows in De Lange Stallen fase 1B
KLIMAATGARANT Een nieuwe woning in Rockanje, 8 XL-bungalows in De Lange Stallen fase 1B De energie van morgen vandaag in huis Een zeer energiezuinige woning: het kan! Binnenkort start de verkoop van de
Nadere informatieTabel 5.5 Aangewezen erkende maatregelen voor energiebesparing voor onderwijs. Gebouwschil. Ruimteventilatie. Ruimteverwarming 7
Onderwijs Instellingen waar onderwijs, opleidingen en cursussen worden aangeboden met of zonder praktijkonderwijs. De inrichting heeft overwegend een onderwijsfunctie zoals aangehaald in het Bouwbesluit
Nadere informatie