Warmteterugwinning. uit douchewater

Transcriptie

1 Katern voor scholing, her- en bijscholing 52 inhoud 1 Warmteterugwinning uit douchewater 4 Otib-nieuws 5 Cursussen Warmteterugwinning uit douchewater Een uitgave van Intech Klimaat & Sanitair en otib september 2012 Het water dat bij elke douchebeurt door het putje stroomt bevat kostbare warmte. Deze kan worden teruggewonnen en vervolgens het aanstromende water voorverwarmen. Dat scheelt kostbare energie. Er zijn drie soorten warmteterugwinning uit douchewater: via een douchegoot-wtw, douchebak-wtw en douchepijp-wtw. Wat zijn de voordelen van de systemen, de overeenkomsten en de verschillen? Tekst: Paul Smorenburg, Brigitte van Egten (directeur dutch solar systems) Fotografie: industrie doucheafvalwater Voor de terugwinning van warmte uit douchewater zijn drie systemen beschikbaar: - douchepijp-wtw - douchegoot-wtw - douchebak-wtw Alle drie de systemen verwarmen het aangevoerde koude water dat naar het tappunt en/of de ketel stroomt met het wegstromende warme water van de douche. Bij de douchepijp-wtw (afbeelding 1) is de pijp zelf de warmtewisselaar, bij de douchegoot-wtw (afbeelding 2) zit er onderin de goot een warmtewisselaar waar het koude water doorheen stoomt richting de koude kraan en waar het doucheafvalwater van circa 38 C langs word geleid. De douchebak-wtw (afbeelding 3) heeft een warmtewisselaar onderin de bak die zorgt voor de opwarming van het koude water. Verschillen Het warmte-uitwisselingsprincipe is bij alle drie de systemen hetzelfde; douchewater wordt voorverwarmd met restwarmte van het afvalwater, waardoor de ketel minder energie hoeft te gebruiken om het koude water op naar riolering voorverwarmd afvalwater stroomt als een dunne film aan de binnenzijde van de warmtewisselaar 1. Principe van de douchepijp-wtw. gebruikt douchewater naar riolering 2. Principe van een douchegoot-wtw. koud voorverwarmd koud Belangrijke normen en richtlijnen - nen 3215 (2011), Binnenriolering Eisen en bepalingsmethoden. - ntr 3216 (2012), Riolering van bouwwerken. - Isso-publicatie 30.4, Warmteterugwinning uit douchewater. - nen-en 1717, Bescherming tegen verontreiniging van drinkwater in waterinstallaties en algemene eisen voor inrichtingen ter voorkoming van verontreiniging door terugstroming. 52 1

2 warmteterugwinning uit douchewater chewatertemperatuur van 38 ºC. Het is belangrijk bij de keuze van het fabrikaat erop te letten dat de douchepijp is voorzien van een dubbele scheiding tussen tapwater en afvalwater, inclusief leksignalering. Dit is een Europees voorschrift. Douchebak- en douchegoot-wtw Voor etagewoningen, gelijkvloerse appartementen en bungalows, waar geen hoogteverschil aanwezig is, kan een douchebak of douchegoot met wtw een goed alternatief zijn. 3. De Recoh-tray-V2 douchebak-wtw van Hei-Tech Energiesystemen met onder een doorsnede. en het koperen binnenwerk stroomt (in tegenstroom ten opzichte van het afvalwater) koud water naar de combiketel en/of de douchemengkraan. Het koperen binnenwerk heeft een zeer goede warmteoverdracht; daar wordt de warmte van het afvalwater aan het koude tapwater overgedragen. Hierdoor wordt het koude aanstroomwater van ongeveer 10 ºC voorverwarmd tot circa 27 ºC. Hierdoor is minder energie nodig om het water op te warmen tot de gemiddeld gewenste doutemperatuur te brengen. Het verschil tussen de drie systemen zit in het rendement en de inbouwmogelijkheden. De douchepijpwtw heeft het hoogste rendement; de pijp is ongeveer 2 m lang en door deze lengte kan relatief veel warmte worden overgedragen. Voorwaarde voor dit systeem is dat de douchepijp verticaal moet kunnen worden ingebouwd. Dat kan alleen als de doucheruimte zich minimaal een verdieping hoger bevindt. Een douchepijp-wtw kan ook wel horizontaal worden geplaatst, maar dit gaat ten koste van het hoge rendement dat alleen wordt behaald bij verticale montage. Bij de douchegoot- en de douchebak-wtw is er minder hoogteverschil nodig. Hierdoor ligt het rendement ook wat lager, maar wanneer de doucheruimte zich op de begane grond bevindt, is een douchebak of douchegoot (inloopdouche) een goed alternatief, omdat de hoogte van de warmtewisselaar zodanig is dat deze in elke vloer kan worden geplaatst. De douchepijp-wtw De douchepijp-wtw is een koperen pijp met daaromheen een (kunststof)buitenmantel, die in de afvoerleiding van het douchewater wordt geplaatst. Er zijn ook varianten verkrijgbaar met een aluminium binnenwerk. Het douchewater stroomt door de binnenpijp naar het riool. Tussen de buitenwand 4. Een stuk tempex om de afvoerbuis vóórdat het beton wordt gestort zorgt voor flexibiliteit bij plaatsing douchebak. Douchebak-wtw Bij een douchebak-wtw wordt het water via een goot en een buis afgevoerd naar de warmtewisselaar. Een dubbele scheiding tussen het afvalwater en het aangevoerde (drink)water zorgt ervoor dat de warmtewisselaar rechtsreeks op de binnenriolering mag worden aangesloten, omdat er geen open verbinding nodig is in de binnenriolering. Daardoor is er geen stank- en vochtoverlast. De controleerbare terugslagklep in de drinkwatertoevoerleiding moet zichtbaar en bereikbaar zijn en ook een eventuele lekkage moet zichtbaar zijn. De douchebak moet daarom worden uitgevoerd met een wegneembare plint. Deze maakt tevens een eventuele vervanging van de warmtewisselaar mogelijk zonder grote bouwkundige ingrepen. De aansluiteinden van de wtw moeten worden aangesloten op het leidingwaternet met flexibele aansluitleidingen, waarmee wordt voorkomen dat de waterleiding te hoge krachten uitoefent op de warmtewisselaar. De uitwendige diameter van de afvoer is 50 mm en kan daarmee direct worden aangesloten op de standaard pp- en pvc-pijpmaten van de binnenriolering. Het is raadzaam bij de aanleg van de binnenriolering rekening te houden met de installatie van de douchebak-wtw. Wanneer de afvoer is geplaatst is het wenselijk om, voordat er beton wordt gestort, een stuk tempex om de afvoer te schuiven in de richting van de afvoerbuis (zie afbeelding 4). Bij het plaatsen van de douchebak-wtw kan dan door het tempex weg te krabben de afvoer nog enkele centimeters worden verplaatst voor een passende aansluiting op de douchebak. Douchegoot-wtw De warmte-uitwisseling bij een douchegoot-wtw vindt plaats via een in de goot 51 2

3 warmteterugwinning uit douchewater ingebouwde warmtewisselaar. Om maximaal rendement te behalen gebruikt een douchegoot-wtw het tegenstroomprincipe. De warmteoverdracht is geoptimaliseerd door de waterstromen aan beide zijden turbulent te maken. Net als bij de douchebak-wtw wordt in de warmtewisselaar een dubbele scheiding tussen drink- of tapwater en afvalwater toegepast, inclusief leksignalering. Soms zijn er situaties waarin het verleidelijk is een douchepijp-wtw te combineren met een douchegoot/douchebak-wtw. Een klant denkt dan dat hij dubbel kan besparen. Deze optie moet worden ontraden. Elke unit heeft namelijk weerstand. Een combinatie van twee units verhoogt weliswaar het rendement, maar het drukverlies neemt toe. Dit gaat ten koste van het douchecomfort, terwijl de extra besparing relatief klein is. Aansluitingen Op koude poort en inlaat combiketel In de praktijk is het vaak lastig of zelfs onmogelijk om de douchepijp, -bak of -goot aan te sluiten op zowel de koude poort van de douchemengkraan als de inlaat van de combiketel. Als wtw-systemen uitsluitend op de douchemengkraan zijn aan te sluiten, dan is dat nog steeds nuttig. Het rendement is weliswaar iets lager, maar de besparing is nog steeds fors. In afbeelding 5 staat een situatieschets waarbij de wtw is aangesloten op de koudwaterzijde van de mengkraan en een systeem waarbij de wtw is aangesloten op zowel de combiketel als de koudwaterzijde van de mengkraan. Op wastafel of bad Het is niet aan te bevelen de douchepijp ook op de wastafel of de badafvoer aan te sluiten. Bij een wastafel worden vaak tanden gepoetst en het is beter geen tandpasta- en scheerzeep door de douche-wtw te spoelen. Deze zijn zeer stroperig en kunnen aan de binnenbuis blijven kleven. Daarnaast is het zo dat je alleen rendement hebt tijdens het douchen. Bij gelijktijdig gebruik van wastafel en douche wordt onbedoeld douchewater gekoeld of kan er geen koud water meer bij de wastafel worden getapt. Aansluiting op een bad is alleen nuttig in situaties waarin het bad 5. LInks een systeem waarbij de wtw is aangesloten op de koudwaterzijde van de mengkraan; rechts een systeem waarbij de wtw is aangesloten op zowel de combiketel als de koudwaterzijde van de mengkraan. hoofdzakelijk wordt gebruikt om in te staan tijdens het douchen. Indien het bad hoofdzakelijk wordt gebruikt als ligbad, is het rendement van de douchepijp nul, omdat het water immers pas wordt afgevoerd wanneer de gebruiker klaar is. Het afvalwater is dan te ver afgekoeld. Thermostatische mengkraan Na de start van een douchebeurt stijgt langzaam de temperatuur van het koude water naar de douchemengkraan. Dit betekent dat bij een tweeknopsdouchemengkraan gedurende de douchebeurt steeds wat minder heet water moet worden bijgevoegd en wat meer koud water. Bij douche-wtwsystemen is het daarom verstandig deze met een thermostatische mengkraan te combineren. Daarmee is een stabiele douchewatertemperatuur te realiseren, waardoor gebruikers tijdens het douchen niet meer aan de knoppen hoeven te draaien. Dat is wel zo comfortabel en veilig. Bereikbaarheid Als een warmtewisselaar vervuild raakt, loopt het rendement in principe terug. De douchepijp is weliswaar in hoge mate zelfreinigend, omdat het water met een zodanige snelheid stroomt dat vuil geen kans krijgt om aan de wand te hechten. Toch is het bij de montage verstandig om ervoor te zorgen dat de unit en het leidingwerk bereikbaar zijn voor reparatie. Is het onverhoopt toch wenselijk of noodzakelijk de unit te reinigen, dan is daarvoor een speciale flexibele borstel verkrijgbaar. Voor een optimaal rendement van een douchebak of douchegoot is het verstandig het oppervlak eens per half jaar of jaar met een speciale borstel te reinigen. De douchebak via een wegneembare plint en de douchegoot hebben een makkelijk bereikbare warmtewisselaar. Het werk is in een paar minuten gebeurd en het zorgt voor een blijvend hoog rendement van de wisselaar. Legionellagevaar? tno heeft onderzoek gedaan naar de veiligheid van douche-wtw systemen en concludeert dat toepassing in sanitaire installaties geen invloed heeft op de het ontstaan van een legionellabesmetting. Veelal is de leidingwaterinhoud bij de units minder dan 1 liter. Bovendien kan afkoeling plaatsvinden naar de omgeving. Volgens de richtlijnen van het ministerie van Infrastructuur en Milieu kan dan worden aangenomen dat er geen legionellagroei zal plaatsvinden. Wel is het verstandig om bij de montage de installatie-instructies van de fabrikant te volgen. Zo raadt Hei-Tech energiesystemen bij het plaatsen van zijn Recoh-tray douchebak-wtw aan deze niet direct naast warmtevoerende leidingen of op warme oppervlakten, zoals vloerverwarming, te monteren. Verder mogen de koudwaterleidingen en de douchebak-wtw niet worden geïsoleerd. Besparing en comfortverhoging Wat zijn de voordelen van een douchepijp, douchebak of douchegoot met warmteterugwinning? Op de eerste plaats ziet de klant zijn gasverbruik teruglopen. Doordat het water bij de koude poort van de douchemengkraan wordt aangeleverd met circa 27 ºC (afhankelijk van de douchetemperatuur) in plaats van 10 ºC, komt tweederde deel van het douchevolume door de koudwaterleiding en nog maar 52 3

4 otib-nieuws een derde deel via de combiketel door de warmwaterleiding. De meeste in de handel verkrijgbare douchepijpen, -bakken en -goten zijn getest door Kiwa. De testrapporten zijn vaak terug te vinden op de website van de fabrikant of desgewenst daar op te vragen. De rendementen van douche-wtw s lopen uiteen van procent. Dat betekent dus ook een besparing van eenzelfde percentage op het gebruik van energie om het douchewater te verwarmen. Uitgaande van een rendement van 60 procent en een gemiddeld douchepatroon, bespaart een huishouden circa 50 m 3 gas per persoon per jaar. Bij de totstandkoming van dit artikel is gebruikgemaakt van informatie van Dutch Solar Systems, Hei-Tech Energiesystemen en Aco. Tijdelijke verhoging OSR- en BPV-regeling In de verantwoording, die Otib onder andere via de jaarrekening op laat zien, is af te lezen dat de algemene reserve is toegenomen. Het bestuur van Otib heeft besloten dat deze onbedoelde toename door de hogere heffingsopbrengst direct wordt besteed aan vastgestelde bestemmingen. Met ingang van 1 januari 2012 gelden de volgende tijdelijke maatregelen: - De osr-regeling: voor 2012 ontvangt elk aangesloten bedrijf 500 euro osr-tegoed als bedrijfssaldo, ongeacht de grootte van het bedrijf. Dit tegoed kan op de gebruikelijke wijze worden besteed aan cursuskosten. Na 1 april 2013 vervallen de eventuele restanten van dit bedrijfstegoed. Afhankelijk van de benutting kan deze maatregel mogelijk ook in 2013 gelden. - De bpv-regeling: door de afname van bblleerlingen wordt voor de schooljaren en het bedrag per leerling tijdelijk verhoogd naar maximaal euro per leerling (voorheen was dit 900 euro per leerling). Ook voor deze tijdelijk verhoogde tegemoetkoming verandert er niets aan de gebruikelijke wijze van uitkeren en aanvragen. Kijk voor meer informatie over de tijdelijke regelingen op Website II Mens en Werk helpt! RBPI s Zuid Nederland samengevoegd Om veilig en gezond werk te kunnen verrichten in de installatie- en isolatiebranche, kunt u gebruikmaken van de oplossingen die I&I Mens en Werk biedt. is gemaakt door en voor werkgevers én werknemers. Met tekst, tips en filmpjes wordt u geïnspireerd en geïnformeerd. Een goede werkgever weet waar zijn mensen mee bezig zijn. En welke gevaarlijke situaties kunnen ontstaan. Op de site kunt u als werkgever lezen hoe u kunt omgaan met deze situaties, krijgt u handige tools om veiligheid bespreekbaar te maken en ervaart u de vele best practices die er al zijn. Ook voor werknemers is de website ideaal. Er staan handige filmpjes waarmee ze worden geïnformeerd. Zo zijn er voorbeelden te zien van moeilijke of gevaarlijke werksituaties en op welke manier ze hier mee om moeten gaan. Bovendien wordt de website regelmatig vernieuwd en worden er gerichte instrumenten aangeboden. De rbpi s van de regio Limburg/Brabant Oost en de regio Zeeland/West-Brabant zijn afgelopen juni formeel samengevoegd. De nieuwe rbpi Zuid Nederland is vanaf nu voor alle werkgevers in het zuiden het verbindende element tussen alle lokale overlegsituaties in de driehoek werkgevers, werknemers en scholen. Frans Bergman van etw Breda is de nieuwe voorzitter. Vanuit Otib zijn het aanspreekpunt de regiomanagers Jan van Ooyhuizen en Willem Golverdingen. Meer informatie en een overzicht van de samenstelling van het rbpi Zuid Nederland is te vinden op

5 cursussen Cursussen Basiscursus Duurzame daken Wie: Kaderfunctionarissen installatiebedrijven, adviseurs installatietechniek, beleidsmedewerkers opdrachtgevers. Informatie: Binnenklimaat Woningen Wie: Gecertificeerde epa-w opnemers/ adviseurs. Informatie: Collectieve Warmtepompen voor woningen Wie: (Install)ontwerpers, adviseurs, projectleiders. Informatie: Duurzaam produceren/c2c Wie: kam-coördinators, (milieu) adviseurs, specialisten milieu en duurzaamheid, Duurzaamheid in de gebouwde omgeving Wie: Ontwerpers, projectleiders, projectmanagers, adviseurs, afdelingshoofden, leveranciers, opdrachtgevers, overheid. Informatie: Duurzame daken Wie: Projectleiders, management. Informatie: Duurzame energie & klimaat Wie: kam-coördinators, (milieu-)adviseurs, specialisten milieu en duurzaamheid, Hr-ventilatie: installatie en beheer Wie: Technici, servicetechnici, monteurs, servicemonteurs. Informatie: Individuele warmtepompen in woningen en kleine utiliteit Wie: Ontwerpers, projectleiders, adviseurs. Informatie: Hogere installatie techniek (HIT-W) Wie: mbo-gediplomeerden, vwo-afgestudeerden, havo. Informatie: Hr-ventilatie: ontwerp en systeemkeuze Wie: Ontwerpers, ontwerptechnici, projecttechnici. Informatie: Lt-verwarming: installatie en beheer Wie: Leidinggevenden, onderhoudsmonteurs, servicemonteurs, woningbeheerders, projectleiders. Informatie: Lt-verwarming: ontwerp en systeemkeuze Wie: Installatieadviseurs, bouwadviseurs, installateurs, werkvoorbereiders, projectleiders. Informatie: Luchtbehandelingstechniek Wie: Ondernemers koudetechniek, projectleiders gastechniek, projectleiders verwarmingstechniek, projectleiders koudetechniek, ontwerpers, tekenaars, werkvoorbereiders, calculators. Informatie: Masterclass duurzaam beheer en onderhoud Wie: Adviseurs, installateurs. Informatie: Milieu & duurzaamheid (hbo deeltijd) Wie: kam-coördinators, milieuadviseurs, specialisten milieu & duurzaamheid, beleidsmedewerkers, projectleiders, uitvoerders, handhavers/ vergunningverleners. Warmtepompen basis voor monteurs Wie: Monteurs, onderhoudsmonteurs, servicemonteurs, installatiemonteurs. Milieu & duurzaamheidsmanagement Wie: kam-coördinators, (milieu-)adviseurs, specialisten milieu & duurzaamheid, Onderhoud & beheer van energiesystemen met energieopslag Wie: Overheden, eigenaren, beheerders en gebruikers, installateurs, onderhoudsbedrijven, ontwerpers, exploitanten, energiebedrijven, boorfirma s. Informatie: Ontwerpen bodemwarmtewisselaarsystemen, integraal ontwerpen Wie: Adviseurs, ontwerpers van warmtepompen, installateurs, grondboorbedrijven, overheden. Informatie: Ontwerpen warmtepompinstallaties Wie: Projecttechnici, ontwerptechnici, projectmanagers, docenten, ontwerpers. Informatie: Post-bacheloropleiding hogere installatietechniek (HIT-W, basis) Wie: tu-ingenieurs, hogere kaderfunctionarissen, hbo-ingenieurs, middenkaderfunctionarissen, technici/ontwerpers. Informatie: Servicemonteur warmtepompen Wie: Monteurs, servicemonteurs (installatietechniek (semi)). Informatie: Warmtepompen utiliteitsbouw lucht-lucht Wie: Adviseurs, werkvoorbereiders, projectleiders, ontwerpers. Informatie: * Ga voor het meest actuele overzicht van opleidingen en aanbieders naar