Genres als vertrekpunt voor taalonderwijs

Transcriptie

1 José van der Hoeven, 5 oktober 2012 Genres als vertrekpunt voor taalonderwijs Gastcollege UU, Nederlandse taal en cultuur: educatieve master

2 KPC groep Consultancybureau met onderzoeksteam Advisering po, vo, mbo praktijkgericht onderzoek

3 Onderzoeksterreinen: programmalijnen (OCW: SLOA) => Doorlopende leerlijnen (taal en rekenen) De leraar Zorgleerlingen Leren en leerprocessen School en omgeving Bestuur en management

4 Praktijkgericht onderzoek Vraag van scholen Evidence based vs. evidence informed Design- of Ontwerponderzoek (Van den Akker, 2006)

5 Taalonderzoek Verhoging leerprestaties in relatie tot referentiekader - Koppeling taalvaardigheden:. lezen/schrijven, schrijven/spreken lezen/luisteren - Genredidactiek - Lees- en luisterstrategiëen Bekwaamheid leraren - Doelgericht vs. activiteitgericht werken

6 Introductie Stel je voor: Je schrijft in een voorlichtingsbrochure over ICT-gebruik op scholen een ingezonden brief om ouders ervan te overtuigen dat online gamen op schoolcomputers verboden moet worden. Waaraan moet de tekst voldoen? Welke elementen moeten in de tekst aanwezig zijn? Welk element bepaalt de overtuigingskracht?

7 Tekstvormen of genres de manier waarop een tekst is georganiseerd om een sociaal doel te bereiken (zie Cope & Kalantzis, 1993). herhalende patronen in stijl en structuur bij een specifieke inhoud (Spivey, 1997).

8 Genredidactiek: The Martin Wheel

9 Voorbeelden van tekstvormen Informatief: schoolboeken, internetteksten, krantenberichten, schema s en rapporten Instructief: handleidingen, spelregels, recepten Betogend: ingezonden brieven, partijprogramma s, opiniërende artikelen, reclame Fictief/narratief: romans, strips, sprookjes Poëtisch: gedichten, liederen

10 Nelsis: Ontwerponderzoek Onderzoeksvraag: Hoe kunnen lezen en schrijven op referentieniveau 2F (en 3F) in een veranderende onderwijspraktijk in de onderbouw van het voortgezet onderwijs worden vormgegeven?

11 Uitkomsten van een verkenning Eigen invulling van taalonderwijs; Slechts op één school een taalmethode; Combinatie van geïntegreerd en apart aanbod voor taal; Spelling, interpunctie en grammatica apart.

12 Uitkomsten verkenning 2 Behoefte aan: Zelfsturend leermateriaal een lees- en schrijfdidactiek een aanbod voor woordenschatontwikkeling een beoordelingssystematiek voor schrijven

13 Uitgangspunten prototype Genres centraal Koppeling lezen en schrijven Tekstkenmerken uit modelteksten Thematisch geordend Geschikt voor zelfstandige verwerking

14 Inhoudsopgave: stappenplan 1. modeltekst 2. vragen over de tekst 3. tweede modeltekst 4. tekstvragen 5. schrijfopdracht 6. leerling-feedback 7. herschrijffase 8. beoordeling schrijfproduct/opname in portfolio

15 Opbouw kaartenbak Fictie en verhalen Romans, strips, sprookjes, verhalen oorlog en vrede, sociale relaties Betoog Ingezonden brieven, partijprogramma s, tijdschriftartikelen, reclame Financiële crisis, beleidskwesties, immigratie, milieu, gezondheid en verslaving

16 Leesopdrachten Voorkennis activeren Leesbeleving/tekstbegrip Genrekenmerken

17 Roman: genrekenmerken hoofdpersonen (uitwerking personages) verhaallijn vertelperspectief details en opvallende beschrijvingen aanduidingen van plaats en tijd directe rede ( S)

18 Betoog: genrekenmerken Inleiding Standpunt Argumenten Conclusie Signaalwoorden: connectieven Overtuigingskracht (doelgerichtheid)

19 Schrijfopdracht Schrijven Bv: Schrijf een romanfragment/betoog over => Met gebruik van bepaalde tekstkenmerken leerling-feedback Herschrijffase beoordeling schrijfproduct/opname in portfolio

20 Roman Selectie twee boeken: T. de Rosnay: Haar naam was Sarah. L. Rood: De ogen van de condor.

21 Onderzoeksgroep roman 3 scholen (IJC, OC, ML) Leesopdrachten: Haar naam was Sarah: 50 leerlingen De ogen van de condor: 11 leerlingen Schrijfopdrachten: 60 Leerlingen Haar naam was Sarah: 49 leerlingen De ogen van de condor: 11 leerlingen 4 docenten

22 Eerste pilot: lesobservaties Veel variatie in lesaanbod: van klassikaal tot individueel; van gestuurd tot ongestuurd Leerlingen werken veelal alleen 2 scholen werken met papieren versie, 1 school met computer Tijdinvestering: leesopdracht: 1-2 uur, schrijfopdracht 80 minuten

23 Roman: tekstkenmerken Sarah aspect vraag goed fout missing Perspectief Welk effect heeft de formulering het meisje? Wat wil de schrijver daarmee bereiken? Directe rede Geeft 3 voorbeelden van de directe rede in de tekst. Wat wil de schrijver met de directe rede bereiken? * 21 Detaillering Geef aan waar de schrijver gedetailleerde informatie geeft over geluiden: huilen, bonzen, Combinatie: directe rede; beschrijving van gevoelens, details Tekstkenmerken koppelen aan fragmenten. Beargumenteer

24 Roman: schrijfopdracht Sarah beoordelingsaspect wel niet Het schrijven vanuit een perspectief 39 5 Lengte (350 woorden): Taalgebruik correct Uitwerking personages Detaillering Gebruik directe rede 40 4 Afgerond verhaal Commentaar medelezer aanwezig 39 5 Tweede versie aanwezig Verwerking commentaar 8 36

25 Pilot 2: Betoog Selectie van twee teksten: Gedoogbeleid softdrugs moet weg! Bron: artikelen.fobie.nl/samenleving Rookbeleid Schippers gaat mensenlevens kosten Trouw 24 juni 2011

26 Pilot 2: Onderzoeksgroep 3 scholen (AL, OC, ML) Lees- en schrijfopdrachten: Roken: 16 leerlingen Softdrugs/gamen: 62 leerlingen 3 docenten

27 Pilot 2: Observaties Vaak start met klassikale introductie (nieuwe tekstsoort) Leerlingen werkten veelal alleen Veel vragen bij de uitvoering

28 Resultaten softdrugs Aspect Vraag Goed Deels goed Onvoldoende Niet ingevuld Argumentatie Vind je het onderstaande argument een goed argument? Leg uit waarom. Vind je het eerste argument van de schrijver sterk? Leg uit waarom Structuur van de tekst Vul de lege vakjes in het schema in met de argumenten die door de schrijver worden gegeven Signaalwoorden Zoek in de tekst drie voorbeelden van signaalwoorden. Wat is de functie van de signaalwoorden die je hebt gekozen? Overtuigingskracht Heeft de schrijver je overtuigd? Licht toe aan de hand van bovenstaande vijf vragen

29 Resultaten: schrijfopdracht gamen goed Niet goed anders Voorbereidende opdracht: tekstschema 3 11 overtuigingskracht Lengte: 350 woorden Helder standpunt 12 2 Argumentatie Slechts één argument Heldere opbouw Gebruik signaalwoorden Commentaar aanwezig Verwerking commentaar

30 Ervaringen Leraren De leerlingen reageerden positief. Het materiaal was verrassend voor de leerlingen, omdat ze nu niet uit het boek hoefden te werken. Lessen buiten het boek zijn goed ter afwisseling. Leerlingen: J. Tekstkenmerken zijn basiskennis. Handig om begrijpend te lezen. N. Tekstkenmerken zijn handig voor later.

31 Conclusies Prototype met zelfsturend leermateriaal gebaseerd op genres is bruikbaar en haalbaar Er valt voldoende te leren Schrijfproducten voldoen niet altijd aan verwachtingen (kwaliteit en lengte) Schrijfopdrachten: Aandacht voor feedback en herschrijven Grote verschillen in aanpak tussen docenten

32 Nes&s Onderzoek in het basisonderwijs

33 NES&S: ontwerponderzoek Koppeling productieve vaardigheden: - Spreken en schrijven => werkstuk en spreekbeurt Doelgroep: bovenbouw basisonderwijs

34 Onderzoeksvraag Hoe kan het onderwijsleerproces met betrekking tot de taalvaardigheden spreken (spreekbeurt) en schrijven (werkstuk) in het kader van het referentiekader Nederlandse taal en rekenen op referentieniveau 1F (en 1S) in groep 7 en 8 basisonderwijs worden vormgegeven?

35 Overeenkomsten (Zwarts e.a., 1991) (Productieve) vaardigheden: - Vinden, selecteren inhoudselementen - Structureren - Formuleervaardigheden - interactievaardigheden Taalgebruiksfunctie - Rapporteren, beschouwen, instrueren, argumenteren

36 Werkstuk Definitie: schriftelijke uiteenzetting over een bepaald onderwerp op basis van verzameld materiaal (Van Dale) Communicatief doel: rapporteren leerdoelen: -Selecteren en verbinden van info uit bronteksten -typische kenmerken van werkstuk herkennen en toepassen bij tekstconstructie

37 Spreekbeurt Definitie: Voordracht over een bepaald onderwerp op basis van verzameld materiaal Communicatief doel: rapporteren leerdoelen: -Selecteren en verbinden van info uit bronteksten -typische kenmerken van spreekbeurt herkennen en toepassen bij een presentatie

38 Aandacht voor Vaardigheid in het vinden en selecteren van beschikbare en benodigde inhoudselementen (Spivey, 2007) Vaardigheden in het structureren en verbinden van de inhoud (Spivey, 2007) Kennis van genrekenmerken van werkstuk/spreekbeurt en toepassen daarvan

39 Tekstkenmerken werkstuk/spreekbeurt Aanwezigheid van hoofdgedachte (de vraag) Tekst gebaseerd op feiten Structuursignalen: temporeel, causaal, tegenstellend

40 Tekstkenmerken werkstuk/spreekbeurt Opbouw (werkstuk): - (voorwoord) - (inhoudsopgave) - inleiding - hoofdstukken of thema s ondersteund door beeldmateriaal - conclusie en/of nawoord - (Bibliografie)

41 Stappenplan Vaststellen onderwerp en vraag Lezen bronteksten Verwerking: Organiseren, selecteren, verbinden Koppelen aan doel en structuur werkstuk en presentatie Schrijven werkstuk Gezamenlijke constructie presentatie Voorbereiden en verzorgen van presentatie

42 ontwerp Ontwikkeling interventie: afrondende fase Pilot 2012/2013 Wordt vervolgd

43 Meer informatie José van der Hoeven KPC Groep I: vanaf 1 januari 2013: E: j.vdhoeven@kpcgroep.nl T: