Samenvatting Filosofie rede en religie eindtermen

Transcriptie

1 Samvatting Filosofie rede religie eindterm Samvatting door e scholier 7099 woord 12 mei ,6 42 keer beoordeeld Vak Filosofie 1. Leg uit welke problem zich voordo bij het definiër van religie. Geef e voorbeeld. Er zijn veel verschillde religies, in alle cultur uit alle tijd. Er is ge kmerk te noem waar alle religies aan voldo. Ook is het verleidelijk om religie te definiër naar het voorbeeld van de christelijke kmerk. Bijvoorbeeld: e veelgehoorde definitie van religie is het geloof in e God, maar er zijn ook religies met meerdere god (hindoeïsme) in het boeddhisme komt zelfs helemaal ge god voor. 2. Leg uit binn welke drie perspectiev je religie kunt omschrijv. Beargumteer ook in hoeverre je waarde hecht aan elk van deze drie perspectiev. Religie als overtuiging: alle religies zijn gebaseerd op e idee over hoe de wereld in elkaar zit de plaats van de ms daarin. E probleem is dat deze ideeën over het algeme niet empirisch bewijsbaar zijn het dus twijfelachtig is of ze wel als knis aangom kunn word. Religie als waarde beleving: religie kan ook e bron zijn van norm waard van ervaring. Omdat waardeoordel ge bewering do over de werkelijkheid, kunn ze ook nooit waar of onwaar zijn. Of je waarde hecht aan religieuze waard ervaring, hangt dus volledig af van je persoonlijke ming. Religie als praktijk: hieronder wordt verstaan de handeling die binn e religie uitgevoerd word. Dit kunn rituel zijn (vaste symbolische handeling) maar ook het tot uiting brg van religie in het dagelijks lev. 3. Waarom kan het vastlegg van de betekis van religie leid tot etnoctrisme esstialisme? Licht dit toe met behulp van voorbeeld. Er bestaat ge gemeschappelijk kmerk van alle religies. Het begrip religie bevat ge esstie. Je kunt dus ge definitie gev van religie waar alle religies aan voldo. Bovdi kan m bij het vastlegg van de betekis van religie de fout mak om onder religie alle de religies uit de eig (westerse) cultuur te verstaan. De kerk als instituut, bijvoorbeeld, is typisch voor het christdom. Zie ook het voorbeeld bij eindterm Beargumteer waarom de rede vanuit e ktheoretisch perspectief lijnrecht tegover religie lijkt te staan. De rede gebruikt andere bronn om knis te verkrijg dan religie. De rede kt alle gezag toe aan de waarneming de locica (redering) als bronn van knis, terwijl de religie ook bewering die door andere bronn zijn gerechtvaardigd, accepteert. 5. Waarom kunn we wetschappelijke knis niet op e eduidige manier als bron van vooruitgang Pagina 1 van 14

2 beschouw? Wetschappelijke knis is niet absoluut waar. Bijvoorbeeld: Newton dacht te wet hoe de wereld in elkaar zat, totdat Einstein kwam met zijn relativiteitstheorie Ook is het maar de vraag of de maatschappij erop vooruit gaat van meer wetschappelijke knis. Dk aan de atoombom, zonder de wetschap war er ook ge ergieslurpde auto s waardoor nu de aarde opwarmt 6. Waarom kan de wetschappelijke rede ge antwoord gev op ervarings- zingevingsvrag? De rede is per definitie objectief. Redelijke uitsprak zijn altijd beschrijvd gev nooit e waardeoordeel. En waardeoordel zijn nu juist onmisbaar om antwoord te gev op ervarings- zingevingsvrag. 7. Leg uit waarom de thematiek van rede religie voor elke historische periode afzonderlijk bekek moet word. Geef ook aan waarom de verhouding tuss beide pas sinds de verlichting e probleem werd in de klassieke islamitische wereld nauwelijks problematisch was. In iedere historische periode war er andere manier van dk, ook andere dkers. Zij hadd ook allemaal verschillde ideeën over de verhouding tuss rede religie. Voor de verlichting was er helemaal ge conflict tuss rede religie. Plato Aristoteles zag religieuze opvatting niet als irrationele dogma s maar als e kwestie van gezond verstand. In de middeleeuw werd ook niet serieus getwijfeld aan de waarheid van het christdom. In de islamitische wereld was de algeme opvatting dat er maar één waarheid is dat die op verschillde manier kan word bereikt, zoals religieuze opbaring of wetschappelijke rede. Vanzelfsprekd leid al deze bronn van knis tot dezelfde conclusie. 8. Leg uit op welke bronn kvermogs e beroep kan word gedaan bij het verwerv van knis. Waarneming, reder, intuïtie (dat wat je aanvoelt), tekst van ander (testimony) mystieke ervaring. 9. Welke van deze bronn zijn betrouwbaar? Waarneming logica (reder) zijn in principe voor iedere hetzelfde zijn dus communiceerbaar controleerbaar. Experimt zijn ook herhaalbaar er zou altijd hetzelfde resultaat uit moet kom. Intuïtie is minder betrouwbaar, het leidt lang niet altijd tot de juiste conclusie het is ook niet communiceerbaar naar ander toe. Testimony is minder betrouwbaar dan het met je eig og zi (waarneming) maar je kunt er niet zonder. Als iedere eerst alles zelf moet uittest voordat je het voor waar kunt aannem zou je niet veel verder kom. Mystieke ervaring kan persoonlijk erg overtuigd zijn maar omdat het niet in taal is uit te drukk is het niet communiceerbaar kan het dus ge gedeelde knis word. 10. Geef aan de hand van concrete voorbeeld verschillde hermeutische probleemstelling standpunt over het interpreter van religieuze tekst weer. Is het brood dat bij het avondmaal geget wordt letterlijk het lichaam van Jezus of is het slechts e symbool? Heeft Jezus e goddelijke of e mselijke natuur, of allebei? Volgs de Koran is niets als God, maar toch wordt Hij vergelek met object verschijnsel die door ons ms te kn zijn. Moet je deze vergelijking dan wel letterlijk nem? Algemer: moet je religieuze tekst letterlijk of figuurlijk interpreter? 11. Geef de standpunt van Thomas van Aquino, Al Farabi Averroës over de verhouding tuss de Pagina 2 van 14

3 filosofische rede religieus geloof weer vergelijk ze onderling. Thomas van Aquino: de filosofische rede is ondergeschikt aan religieuze opbaring. Uiteindelijk zijn deze twee bronn van knis altijd met elkaar in overestemming, maar het vereist veel scholing om de rede correct te gebruik. Daarom is het voor de massa beter om in de religieuze opbaring te gelov. Ook schiet de rede soms tekort bij het bewijz van geloofswaarhed, deze zull dus zonder redelijke ondersteuning aanvaard moet word. Al Farabi: de rede is superieur aan religie. Religie is e simpelere, beeldde voorstelling van de werkelijkheid, die iedere kan begrijp. Voor wie in het bezit is van redelijke knis, wordt religie overbodig. Averroës: de waarheid van de religieuze opbaring is niet dezelfde als die van de rede, soms zijn ze zelfs strijdig met elkaar. De visies van Thomas Al Farabi lijk op elkaar, maar Thomas vindt religieuze opbaring belangrijker als bron van knis, volgs Al Farabi is de rede superieur. Over Averroës wordt niet gezegd of hij voorkeur voor e van de twee heeft. 12. Welke Aristotelische of Platoonse invloed herk je in deze standpunt? De godsbewijz van Thomas van Aquino zijn e vervolg van Aristoteles ontologisch godsbewijs. Al Farabi s idee dat religieuze opbaring e afbeelding is van de werkelijkheid, matcht met Plato s filosofie. 13. Waarin verschill premoderne heddaagse debatt over de verhouding tuss wetschappelijke knis religieuze dogma s? In de premoderne tijd stond de waarheid van de religieuze opbaring uiteindelijk niet ter discussie. Er werd alle geprobeerd deze waarheid te ondersteun met redelijke argumt. Tegwoordig wordt het bestaan van God helemaal niet meer vanzelfsprekd voor waar aangom. Er wordt algeme geloofd dat de wetschap de beste (de ige) manier is om knis te verkrijg. De discussie is nu dus veel fundamteler. 14. Waarom kan fundamtalisme beschouwd word als e modern verschijnsel? Fundamtalisme, het compromisloos vasthoud aan religieuze principes, is e reactie op wetschappelijke maatschappelijke ontwikkeling. Hoe meer de samleving zich verwijdert van e religie, hoe meer de gelovig hun standpunt duidelijk will mak door fundamtalisme. Bijvoorbeeld de reformatie, Maart Luther zette zich af van de katholieke kerk door alle nog maar de Bijbel te gebruik als leidraad voor zijn geloof. Dat is in feite fundamtalisme. 15. Geef het godsbewijs van Anselmus. Met welk doel is dit bewijs opgeschrev? Er is iets waarbov wij niets groters kunn dk. Als dit niet zou bestaan, dan zoud wij er nog iets groters bov kunn dk, namelijk datge waarbov wij niets groters kunn dk én wat ook nog bestaat. Dus: datge waarbov wij niets groters kunn dk, bestaat. En dat noem wij God. Dit bewijs is niet bedoeld om ms te overtuig, maar om het al vaststaande bestaan van God te ondersteun met redelijke argumt om het geloof volmaakter te mak. 16. Welke opvatting heeft Kant over het karakter van metafysische uitsprak? Welke vooronderstelling gebruikt hij daarbij? Metafysische uitsprak zijn bewering over niet-empirisch waarneembare ding. Deze noemt Kant Pagina 3 van 14

4 synthetische a priori-oordel, d.w.z. oordel die niet door de waarneming gerechtvaardigd word maar toch nieuwe knis toevoeg. Hiertoe behoort bijvoorbeeld de Euclidische meetkunde. Maar niet alle metafysische uitsprak zijn synthetisch a priori, bijvoorbeeld religieuze oordel. Je kunt dus volgs Kant ge religieuze knis verkrijg. Sowieso kun je over het Ding an sich, dat wat in de werkelijkheid bestaat, niets wet. Je kunt wel iets zegg over hoe de mselijke rede de werkelijkheid structureert, bijvoorbeeld door ruimte, tijd, causaliteit. Dit noemt Kant postulat van de rede. Ook het bestaan van God is zo n postulaat. Je kunt nooit zeker wet of het waar is, maar het is wel noodzakelijk voor het structurer van de werkelijkheid voor morele wett. 17. Waarom wijz de logisch empirist van de Wier Kreis de kantiaanse legitimatie van religie af? Volgs de logisch empirist zijn zinvolle uitsprak ofwel per definitie waar ofwel empirisch waarneembaar. Zij verwerp dus het idee van synthetische a priori oordel. Uitsprak over God zijn niet van tevor waar je kunt God ook niet zi, dus zijn ze betekisloos. 18. Waarom is het logisch-empiristische verificatiecriterium te strg voor het vaststell van de betekis van uitsprak? Veel natuurkundige verschijnsel zijn niet direct empirisch waarneembaar (alle via meetapparatuur formules maar niet direct) zoud volgs het verificatiecriterium dus niet betekisvol zijn. Bijvoorbeeld: atom kun je niet zi maar je hebt ze wel nodig om verschijnsel te onderbouw/te begrijp. Met het verificatieprincipe sla je de fundering onder het hele natuurwetschappelijke systeem weg. 19. Wat zijn volgs Quine de twee dogma s van het empirisme? Welke kritiek geeft Quine daarop? Er is onderscheid tuss analytische synthetische uitsprak. Alle uitsprak zijn restloos te herleid tot e analytische e synthetische compont. Quine verwijt de logisch-empirist dat ze het onduidelijke begrip analytisch gebruik, terwijl ze alle andere begripp die niet volstrekt logisch duidelijk zijn, afdo als onwetschappelijk betekisloos. De waarheid van analytische uitsprak berust op synonymie van de term, ofwel op betekiss. Maar synonymie betekis zijn net zo onduidelijk als analyticiteit. Als je dus niet es weet wat analytische uitsprak zijn, hoe kun je ze dan onderscheid van synthetische uitsprak? Het tweede punt van kritiek van Quine is dat de logisch-empirist afbreuk do aan de taal door sommige stukk zomaar te neger omdat ze niet ingedeeld kunn word in de analytische of de synthetische categorie. Bijvoorbeeld vrag. Vrag zijn niet synthetisch want ze zegg niets over de werkelijkheid (daar zijn antwoord voor ) ze zijn ook niet analytisch want de term hebb (meestal) niet dezelfde betekis. Zoud vrag dan betekisloos zijn? Quine vindt dat deze opvatting de taal tekort doet. 20. Welke gevolg heeft Quines holistische opvatting van betekis voor de mogelijkheid van verificatie van afzonderlijke uitsprak? Volgs Quine hangt de betekis van begripp in e uitspraak af van andere begripp theorieën. Het is één geheel je kunt e begrip niet los zi. Je kunt dus ook niet wet of e uitspraak waar is, zonder daarbij gerelateerde begripp te gebruik. 21. Onder welke omstandighed kunn religieuze uitsprak volgs Quine e praktische rol spel? Er is ge kele red om religieuze uitsprak bij voorbaat al uit te sluit. Het is net zo onmogelijk om te bewijz dat God niet bestaat als dat hij wel bestaat. Daarom stelt Quine als criterium voor alle Pagina 4 van 14

5 uitsprak dat ze nuttig moet zijn om onze waarneming te ord. Op ktheoretisch terrein voldo wetschappelijke theorieën meestal beter aan dit criterium dan religieuze uitsprak, maar op het gebied van de ethiek kunn religieuze uitsprak wel e belangrijke rol spel. 22. Hebb religieuze uitsprak inderdaad ge feitelijk, maar e moreel karakter? Beargumteer je standpunt met behulp van voorbeeld uit deze tijd. Het grote verschil tuss religieuze redelijke (empirische logische) uitsprak, is dat die laatste bewijsbaar zijn voor iedere ev waar of onwaar zijn. Religieuze uitsprak daarteg zijn niet bewijsbaar door middel van waarneming of redering. Daarom is niet iedere het es of ze wel of niet waar zijn. Dat wil niet zegg dat religieuze uitsprak ge knis kunn zijn. Ze zijn alle van e andere, persoonlijke orde. Waarom zoud er anders in deze wetschappelijk ingestelde tijd nog ms zijn met e religieuze overtuiging, buit de morele praktische orde om? Voor deze ms is religie minsts net zo nuttig als verklaring voor de waarneming als de wetschap. Wie geeft ons het recht om deze overtuiging als minder goed of minder waar te bestempel dan de atheïstische? 23. Welke hiërarchie van object van knis onderscheidt Al Farabi? Deze object van knis moet volgs Al Farabi bekd zijn bij de bewoners van de ideale stad: de eerste oorzaak zijn attribut niet-materiële zak, het actieve intellect de werking hiervan de hemellicham hun attribut de natuurlijke licham, d.w.z. alle object in de waarneembare wereld, hoe deze object ontstaan vergaan, aan welke natuurwett ze voldo het ontstaan van de ms, hoe de vermogs van de ziel zich ontwikkel, de functie van het verstand, daardoor ontstaan nl. de wil de keuzevrijheid. de eerste heerser hoe opbaring ontstaat (de profeet Mohammed bracht de ms de Koran) de heersers die hem opvolg de deugdzame stad (de ideale samleving in het klein) het tegovergestelde daarvan de deugdzame natie (in het groot) het tegovergestelde 24. Welke soort uitsprak redering onderscheidt Al Farabi? Uitsprak over de ding zoals ze in werkelijkheid zijn, dit is hoe de filosof de wereld kn op grond van de waarneming redering. Ook deg die op de filosof vertrouw, kn de wereld zoals hij is. Afbeelding gelijkiss van de werkelijkheid. De meeste ms zijn niet in staat om de werkelijkheid te kn zoals hij is, daarom hebb ze afbeelding nodig om de wereld de ding bij vraag 23 te begrijp. Beide soort uitsprak drukk knis uit, maar directe knis van de werkelijkheid is volgs Al Farabi superieur aan het begrijp van de werkelijkheid door middel van afbeelding. 25. Hoe kan volgs Al Farabi onjuist inzicht onstaan? Door welke drie oorzak? Als de werkelijkheid door iedere direct gekd zou word, dus zonder imiterde afbeelding, zou er ge onigheid kunn bestaan. Als echter wel gebruik gemaakt wordt van afbeelding, kunn die afbeelding word aangevocht. Ge van deze afbeelding geeft namelijk de werkelijkheid helemaal correct weer. De e afbeelding staat dichter bij de werkelijkheid dan de andere, maar het blijft altijd e afbeelding. Sommige ms zijn niet tevred met de afbeelding waarmee zij de werkelijkheid begrijp. Ze zi e Pagina 5 van 14

6 onjuistheid in die afbeelding vecht deze dus aan. Ze gaan op zoek naar e betere afbeelding, die dichter bij de werkelijkheid staat. Als ze daarmee nog niet tevred zijn, gaan ze op zoek naar e afbeelding die nog dichter bij de werkelijkheid staat, totdat ze ge afbeelding meer nodig hebb. Dan ler ze met de hulp van de filosof de werkelijkheid direct kn. Als ze dan nog niet tevred zijn ze hebb voldode inzicht, kunn ze zelf e filosoof word door de wereld te kn door middel van waarneming logisch reder. Dit is eiglijk ge oorzaak van onjuist inzicht, maar juist de weg tot e juist inzicht. De volgde twee groep ms kom wel tot e onjuist inzicht: De ms die zich richt op materiële ding, rijkdom, macht eer. Zij prober afbeelding van de werkelijkheid als onjuist voor te stell omdat ze deze als e bedreiging zi. Ze zijn niet op zoek naar wijsheid inzicht, maar strev materiële goegs na. En t tweede deg die de afbeelding van de werkelijkheid niet goed begrijp. Zij vecht deze afbeelding aan op verkeerde grond. Als zij vervolgs aankom op het niveau van de directe waarheid, begrijp ze deze ook niet vecht ze de waarheid aan. Ze trekk dan de conclusie dat er ge waarheid bestaat of dat deze niet te bereik is. Zij zijn de sceptici. 26. Waarom bestaat volgs Anselmus het hoogste wez noodzakelijk in de werkelijkheid? En waarom geldt dit alle voor het hoogste wez? Anselmus gaat er vanuit dat er iets is waarbov niets hogers gedacht kan word. Als het alle in de gedacht bestond, dan zou er nog iets hoger gedacht kunn word, namelijk datzelfde wat in de gedacht én in de werkelijkheid bestond. Daarom bestaat datge waarbov niets hogers gedacht kan word, noodzakelijk in de werkelijkheid. Deze redering gaat alle op voor het hoogste wez, omdat daarbov niets hogers gedacht kan word. Bov alle andere ding kan wel iets hogers gedacht word, namelijk het hoogste wez. 27. Waarom is het volgs Anselmus toch mogelijk dat de dwaas het bestaan van God ontkt? De dwaas begrijpt dan de werkelijke betekis van het begrip God niet: hij gebruikt het óf als e leeg, betekisloos woord, óf hij geeft er e betekis aan die niet past bij de echte God. Voor iemand die de ware betekis van het woord God kt, is het onmogelijk Zijn bestaan te ontkn. 28. Welke bevoegdhed plicht kom volgs Locke toe aan de burgerlijke overheid? De burgerlijke overheid heeft als ige doel het bescherm van burgerlijke recht. Iedere burger heeft recht op lev, vrijheid, integriteit van het lichaam, bescherming teg pijn privé-eigdom. Het is de plicht van de overheid om deze recht voor iedere te garander. De overheid heeft de bevoegdheid om ms die ander deze recht prober te ontnem, te straff. De overheid mag zich niet bemoei met het heil van de ziel (religie, ideal, levsovertuiging). 29. Waarom behoort de zorg voor de ziel volgs Locke niet tot het terrein van de overheid? Welke drie red geeft Locke daarvoor? Het heeft ge zin om ms te verplicht e bepaalde religie aan te hang. Dwang heeft toch nooit invloed op wat iemand innerlijk gelooft, terwijl dat nou juist is waar het om gaat. E religie beoef zonder er met je hart in te gelov is erger dan helemaal ge religie aanhang. De burgerlijke magistraat mag natuurlijk met argumt prober de ms te overtuig, maar hij speelt hierin ge grotere rol dan alle andere ms. Voor het redd van ongelovig ze naar de waarheid te leid is iedere gelovige ev geschikt. Overhed van verschillde land hebb ver uitelopde religieuze opvatting. Deze opvatting Pagina 6 van 14

7 zijn soms strijdig met elkaar kunn dus niet allemaal waar zijn. Als de overhed hun burgers hún geloof zoud oplegg, dan zou het verschil tuss gered word of verlor gaan bepaald word door in welk land je gebor bt. Deze dkwijze is God onwaardig. 30. Geef e eig beargumteerd standpunt met betrekking tot de verantwoordelijkheid van de overheid voor het geloof. De overheid heeft niet het recht om zich te bemoei met het geloof van zijn burgers. Geloof is iets persoonlijks. Ge ms kan oordel over de waarde van welke overtuiging dan ook van wie dan ook, dat kan alle God Zelf. Wij hebb de plicht om respect te hebb voor ander dat kan alle als we ook respect hebb voor andermans geloofsovertuiging. 31. Uit welke twee elemt bestaat bij Kant de notie van het hoogste goed? Waarom kan het hoogste goed niet door de goede wil word gerealiseerd? De zedelijkheid: je houd aan de morele wet van de categorische imperatief. De gelukzaligheid: als alles precies gaat zoals jij het wilt. Met de goede wil kan wel de zedelijkheid bereikt word, maar de gelukzaligheid is daar niet causaal mee verbond. Door moreel goed te lev, word je dus niet vanzelf gelukzalig kun je het hoogste goed niet realiser. 32. Reconstrueer Kants redering dat uit de notie van het hoogste goed geconcludeerd moet word tot het bestaan van God. Welke vooronderstelling hanteert Kant hierbij? In deze wereld is het onmogelijk om de zedelijkheid compleet te bereik. Daarom postuleert Kant de onsterfelijkheid. In de eeuwigheid kun je namelijk wel de zedelijke volmaakheid bereik. Bovdi is er in de mselijke wereld ge verband te legg tuss zedelijkheid gelukzaligheid. Kant postuleert God als Dege die de twee elemt van het hoogste goed met elkaar verbindt. 33. Leg uit dat de moraal volgs Kant gebaseerd is op plicht niet de leer is om geluk te bereik maar de leer hoe wij waardig kunn word om de gelukzaligheid te bereik. E ms kan niet zelfstandig de gelukzaligheid bereik. Gelukzaligheid staat namelijk niet in verband met mselijk handel. We hebb wel de plicht om zedelijk te handel, zodat er meer ruimte is voor gelukzaligheid van ander. Zo word we waardig om zelf ook de gelukzaligheid te bereik. 34. Leg uit hoe je religies vanuit ervarings- zingevingsvrag kunt analyser. Je kunt religies zi als voorschrift voor de ms in plaats van als beschrijving van de wereld. Dus niet als feit, maar als waard. Je kunt religies ook zi als bronn van ervaring. Deze ervaring valt niet tot objectieve knis te herleid. 35. Wat houdt de naturalistische drogred in? Waarom geldt deze niet voor de religie-als-waardepositie de religie-als-ervaring-positie? Je kunt van e naturalistische drogred sprek als iemand uit e beschrijving van hoe de ms of de wereld is, de conclusie trekt dat het ook zou moet zijn. Bijvoorbeeld: Het ligt nou emaal in de aard van de ms om conflict op te loss met geweld, dus moet we maar oorlog blijv voer. Hume noemt dit het verschil tuss is ought. Bij de twee bovstaande posities wordt niet uitgegaan van e beschrijving, maar van e waarde of ervaring. Daaruit kun je wel afleid wat ought to. 36. Geef aan op welke manier modernisering tot e verlies van religieuze waard kan leid. Pagina 7 van 14

8 Door de modernisering wordt de samleving individualistischer. Ook word ms steeds meer van de natuur van hun familie geïsoleerd. Vroeger was er veel meer e gevoel van gemeschap. Daar paste religie bij. Maar in de moderne samleving nem wetschap technologie de overhand. We verliez dus religieuze waard als saamhorigheid geborgheid. 37. Leg uit hoe het religieus conservatisme het proces van modernisering beoordeelt. Noem aan de hand van voorbeeld drie tegwerping teg het standpunt van het religieus conservatisme. Religieus conservatisme badrukt de negatieve effect van de modernisering, namelijk het verlies van e sambindde kracht. Aanhangers van deze positie will terug naar e religieuze samleving die voor e sterke gemeschapszin zorgt. Het belang van de gemeschap hoeft niet per se gebaseerd te word op religie. Je kunt bijvoorbeeld ook op seculiere humanistische grond tot deze conclusie kom. Dus is alle e argumt teg de moderne wereld niet goeg. Het is ook maar de vraag of zo n religieuze samleving wel echt beter is. De kerk speelde to zo n overheersde rol in het dagelijks lev, dat dat lang niet voor iedere ev fijn was. Bovdi is niet alle de samleving, maar ook religie zelf veranderlijk. Daarom is e terugkeer naar de sambindde religie van vroeger wellicht niet es mogelijk. 38. Wat houdt cultuurrelativisme in? Waarom zijn religies vatbaar voor e cultuurrelativistische interpretatie? Neem e eig standpunt in t aanzi van cultuurrelativisme. Cultuurrelativisme is de opvatting dat alle cultur gelijkwaardig zijn, dus dat er ge cultuuronafhankelijke criteria zijn om tradities op te beoordel. Religie kan word gezi als onderdeel van e cultuur. Religieuze gebruik zijn niet rationeel te funder. Daarom kunn ze ook niet met elkaar in overestemming kom. Onigheid tuss verschillde religies is onvermijdelijk. Er zijn ge redelijke grond om aan te nem dat e religie beter is dan e andere, dus zal je waarschijnlijk tot de conclusie kom dat ze allemaal ev goed zijn. Mijn standpunt is dat er wel e criterium is om cultur te beoordel, namelijk de universele msrecht. E religie die die recht onderschrijft, is naar mijn ming beter dan e religie die dat niet doet. 39. Wat verstaan fomolog onder de onherleidbaarheid van de mselijke ervaring? Welke kritiek hadd de latere fomolog Gadamer op het sciëntisme? Dat de ervaring onherleidbaar is, wil zegg dat het fundamteel is. Er gaat niets aan vooraf, want de ervaring gaat juist vooraf aan de rest, namelijk de interpretatie ervan. De kritiek op het sciëntisme was dat de wetschap ge voorschrift voor het lev geeft maar alle rationele knis. Dat laatste is maar van beperkt belang voor de ms. Redelijke knis is wel correct, maar ook zinloos. Gadamer vindt dat je niet zomaar op de wetschap kunt vertrouw, omdat die ons simpelweg laat zi wat allemaal kan. De wetschap geeft niet aan wat wel niet mag. Dat kan gevaarlijk zijn: bijvoorbeeld kernwaps, getische manipulatie. De visie van Merleau-Ponty lijkt hierop: de wetschappelijke knis staat los van het dagelijkse lev het gezond verstand. 40. Leg uit wat het verschil is tuss erklär versteh. Erklär = wet: feitelijke knis. Pagina 8 van 14

9 Versteh = interpreter: morele waard zingeving. Dit is meestal religieus, maar het hoeft niet. 41. Geef e uitleg van het pragmatische betekisprincipe van het logisch-empiristische verificatieprincipe. Leg uit dat beide principes e vergelijkbare kritiek bied op metafysische uitsprak. Volgs het pragmatische betekisprincipe hebb uitsprak betekis als ze van nut zijn voor ons handel. Metafysische theorieën mak ge kel verschil voor ons gedrag zijn dus betekisloos. Volgs het logisch-empiristische verificatieprincipe hebb uitsprak betekis als ze ofwel analytisch zijn ofwel empirisch gefundeerd. Metafysische uitsprak vall in ge van beide categorieën zijn dus betekisloos. 42. Waarom zijn volgs het pragmatistische betekiscriterium morele uitsprak wel betekisvol? Morele uitsprak kunn wel e fundering zijn voor concreet handel. Ze zijn zinvol, dus ook betekisvol. Dit is de positie van William James. 43. Geef drie punt van kritiek op de positie van James. Leg uit. James zegt dat de rede irrelevant is voor religieuze waard. Maar ondertuss plaatst hij toch ook de rede bov de religie, door de rede de religie te lat controler. Het verschil tuss morele metafysische uitsprak is niet zo duidelijk als James beweert. Net als de fomolog kt James de ervaring e fundamtele rol toe. Maar is dat wel zo? Ervaring zijn deels ook sociaal talig bepaald. 44. Welke kritiek heeft Taylor op James? Hoe maakt Taylor hier gebruik van Wittgsteins privétaalargumt? Taylor vindt James visie op religie als ervaring te individualistisch. In de moderne protestantse kerk is dat inderdaad de gebruikelijke visie, maar dit geldt lang niet overal. In de katholieke kerk bijvoorbeeld wordt de nadruk op de gemeschap gelegd. Wittgsteins privétaalargumt: taalgebruik is per definitie e publiek verschijnsel. Daarom kun je nooit e taal hebb die je alle zelf begrijpt. Innerlijke beleving ontstaat pas door publiek ( talig) handel, niet omgekeerd. Taylor past dit argumt toe op religie. Religieuze ervaring ontstaat pas door collectieve rituel. Je kunt dus nooit e persoonlijke religie hebb. 45. Waarom wordt in het communitarisme van Taylor bij het privétaalargumt van Wittgstein ge reking gehoud met het ontstaan de veranderlijkheid van religies? Taylor vat de gemeschap op als één geheel: met ms met dezelfde tradities opvatting. Maar ook binn e gemeschap zijn er mingsverschill. Gemeschapp kunn daardoor verander. 46. Wat zijn praktijk? Geef voorbeeld. Praktijk zijn vorm van handel in e bepaalde afgebakde tijd plaats. Praktijk zijn altijd publiek, ook al lijk ze soms heel individueel. Religieuze praktijk zijn bijvoorbeeld: bidd, uitvoer van rituel, feestdag, vast. 47. Wat is het normatieve aspect van praktijk? Geef voorbeeld. Je kunt praktijk correct of incorrect uitvoer. Ze zijn dus normatief. Bijvoorbeeld het reciter van e boeddhistische tekst of het uitdel van hosties. Dege die deze praktijk uitvoert moet eerst ler hoe het precies moet. 48. Waarom is het moeilijk om e onderscheid te mak tuss religieuze andere praktijk? Geef voorbeeld waaruit dat blijkt. Religieuze praktijk word niet uitgevoerd op afzonderlijke locaties, wat wel het geval is bij bijvoorbeeld Pagina 9 van 14

10 wetschappelijke praktijk (in laboratoria, universiteit). Je kunt ze dus daaraan niet herkn. Je kunt religieuze praktijk wel definiër als alles wat binn e kerk of vanuit e religieuze overtuiging uitgevoerd wordt, maar dan val je terug op instituties overtuiging. Je zou beter kunn zegg dat religieuze praktijk familiegelijkiss verton, dan dat ze e esstie hebb. Bijvoorbeeld: kerst gaat tegwoordig allang niet meer om religieuze overtuiging, maar vooral om lekker et met familie sam zijn. Is het dan nog wel e religieuze praktijk? 49. Wat is het verschil tuss secularisering secularisme? Secularisering is beschrijvd: de bewering dat religie e steeds minder grote rol in de moderne samleving politiek speelt. Secularisme is normatief: de opvatting dat secularisering e goede ontwikkeling is. 50. Wat is het verband tuss modernisering secularisering? José Casanova onderscheidt drie vorm van secularisering. Ontkerkelijking. Er is ge direct verband tuss modernisering deze vorm van secularisering. De modernisering is al tijds de industriële revolutie ontstaan, maar ontkerkelijking vond in Nederland pas plaats vanaf Daarvoor had de kerk juist extra veel aanhang dankzij de verzuiling. Vermindering van religieuze invloed op de politiek de maatschappij. Ook hier is ge verband met modernisering, want ook al lijk politiek, maatschappij religie steeds zelfstandiger te word, ze hebb wel degelijk invloed op elkaar. Kijk ook naar de Verigde Stat: religie is daar niet weg te dk uit de maatschappij. Individualisering van geloof. Dit is de ige vorm waarbij e verband gelegd kan word met modernisering. In de moderne samleving bestaat religie steeds meer uit persoonlijke overtuiging ervaring, steeds minder uit collectieve rituel. 51. Geef voorbeeld van verschijnsel in de Nederlandse samleving die op secularisering wijz. Vermindering van het kerkbezoek, groei van seculiere politieke partij, het grote aantal ms dat nog wel gelooft maar niet meer naar de kerk gaat. 52. Leg uit dat secularisering e specifiek Europees verschijnsel is. Geef argumt. In de rest van de wereld vindt helemaal niet (zoveel) secularisering plaats. De Amerikaanse cultuur is nog steeds door door christelijk. In de vorige eeuw groeide de Islam orm in Afrika Azië. Ook het christdom wint nog steeds aan invloed in veel Afrikaanse land. Het ontstaan van secularisering in Europa heeft e historische oorzaak. Het feit dat er in Europa veel verschillde religies war, maar nog wel meer de Verlichting het ontstaan van de moderne staat, hebb ervoor gezorgd dat in Europa secularisering plaats vindt. 53. Leg uit dat er verschillde vorm van secularisme bestaan. Leg uit wat het verschil is tuss secularisme in Nederland in Frankrijk. Niet voor alle moderne stat is dezelfde vorm van secularisme het beste. Het secularisme in Frankrijk gaat veel verder dan dat in Nederland. Volgs de zogoemde laicité moet religie zoveel mogelijk beperkt blijv tot de privésfeer. De politiek het onderwijs moet zo seculier mogelijk zijn. Er zijn in Frankrijk bijvoorbeeld ge confessionele partij er is ge bijzonder onderwijs. Er is tegwoordig ook e verbod op hoofddoekjes in schol. Nederland is weliswaar e seculiere staat, maar veel minder dan Frankrijk. Hier zijn confessionele partij e belangrijk deel van de politiek christelijke of katholieke schol zijn net zo normaal als opbare Pagina 10 van 14

11 schol. 54. Tot welke moeilijkhed leidt e strikte scheiding van publieke sfeer privésfeer? Geef voorbeeld. Bij zo n strikte scheiding zou de staat helemaal niet tot de privésfeer mog doordring. Maar is binn de privésfeer dan alles toegestaan? Mag e islamitische man bijvoorbeeld meerdere vrouw hebb? En moet de staat dan niets do teg huiselijk geweld of mishandeling? 55. Wat is Habermas criterium voor de plaats van religie in de opbaarheid? Welke problem levert Habermas badering op? Religieuze burgers moet hun religieuze ideeën in de publieke sfeer eerst vertal naar seculiere taal. Bovdi moet ze: afzi van geweld individuele gewetsvrijheid accepter de grondwet het gezag van de wetschapp aanvaard Habermas gaat ervan uit dat er conssus bereikt kan word over bovstaande criteria. Maar dit is niet terug te zi in de huidige ontwikkeling. Bovdi kan religie in de publieke sfeer best rechtvaardigbaar zijn, als het maar bijdraagt aan individuele vrijheid. T slotte staan de seculiere publieke sfeer de privésfeer niet los van elkaar. Burgers kunn door het publieke secularisme, in de privésfeer gehinderd word in het uitvoer van hun religie. Omgekeerd heeft religie ook invloed op het handel van burgers in de publieke sfeer. 56. Wat is volgs Habermas de rol van common sse? Waarom kan deze rol niet door de wetschap word vervuld? Common sse, de geseculariseerde rede, is nodig om te bemiddel tuss wetschap religie. De wetschap kan deze rol niet zelf op zich nem, omdat ze niet normatief is. De geseculariseerde rede is dat wel. Habermas heeft bijvoorbeeld bezwaar teg getische manipulatie. De wetschap kan dit wel mogelijk mak, maar kan ge regels voor opstell over hoe m ermee om moet gaan. Daarvoor is dus de geseculariseerde rede nodig. Habermas gebruikt hier het seculiere argumt dat het de vrijheid van e individu kan wegnem. 57. Wat bedoelt Taylor met e overlappde conssus? De overlappde conssus is e vorm van secularisme die gebaseerd is op formele principes van politieke rechtvaardigheid: iedere gelijke recht kans gev. Anders dan secularisme gebaseerd op gemeschappelijke morele overtuiging of op ideeën uit de Verlichting, kan deze vorm van secularisme overal ter wereld word toegepast. Ook hoev bij de overlappde conssus de verschillde groep het niet es te zijn over de fundering op basis waarvan dit secularisme gerechtvaardigd kan word. Ze hoev alle conssus te bereik over het secularisme zelf. 58. Leg uit waarom patriottisme net zo intolerant kan zijn als gebondheid aan e religie. Licht toe met behulp van voorbeeld. Op dezelfde manier als e religieuze definitie van e gemeschap religieuze minderhed uitsluit, kan patriottisme buitlanders tegstanders van nationalisme buitsluit. Bijvoorbeeld: ms die de officiële taal van e land niet sprek, hebb slechtere toegang tot de politiek, het onderwijs of de arbeidsmarkt. 59. Waarom kan e beroep op de gemeschap haar tradities problematisch zijn? Geef voorbeeld. Pagina 11 van 14

12 Communitarist zi de gemeschap als e gegev, maar niet alle gemeschapp zijn op dezelfde manier ontstaan. Het is belangrijk om dat te onderzoek. Je kunt je ook afvrag of gemeschapp slechts descriptief zijn, of dat er ook morele consequties mee te rechtvaardig zijn. En is het individu wel autonoom t opzichte van de gemeschap. 60. Welke rol speelt macht in het dk van Foucault? Geef aan wat het verband is tuss macht, disciplinering normalisering. Macht is e esstieel elemt in de vorming van individu gemeschapp. Het vormt ms door disciplinering (macht heeft invloed op het handel van ms) normalisering (als er maar goeg disciplinering plaatsvindt, wordt e bepaald soort handel normaal). Macht heeft e positief karakter, dat wil zegg dat het niet repressief is maar ms vormt tot autonome individu. 61. Leg Foucaults kritiek op Weber uit. Reconstrueer zijn argumtatie. De vrijheid verantwoordelijkheid van individu zijn niet zijn uitgangspunt. Foucault gaat er juist vanuit dat deze vrijheid toevallig is ontstaan door disciplinaire machtspraktijk. Daarom verwerpt hij ook de Weberiaanse notie van e kele rede, maar heeft hij het over verschillde rationaliteit, die ook verschillde machtspraktijk rechtvaardig. Weber neemt aan dat de rationaliteit altijd vooruit gaat, Foucault gelooft dat elke tijd zijn eig rationaliteit heeft. 62. Waarom kan volgs Foucault het onderscheid tuss privésfeer publieke sfeer gezi word als het resultaat van machtsuitoefing? De disciplinering door middel van macht werkt in de privésfeer hetzelfde als in de publieke sfeer. Er is dus feitelijk ge onderscheid. Dat m dat onderscheid wel maakt, is e resultaat van moderne rationaliteit. 63. Leg uit dat elke moderne politieke rationaliteit berust op e geralisering van pastorale machtstechniek op het terugdring van de kerk uit de nieuwe sfer van machtsuitoefing. In de moderne staat is de pastorale macht niet verdw uit de publieke sfeer, maar juist doorgedrong in de hele samleving. Bijvoorbeeld in het onderwijs, de gezondheidszorg, de psychologie, zovoort. Pastorale machtstechniek word nu in allerlei vorm toegepast, niet alle meer binn religieuze kaders. 64. Leg uit dat constitutionalisme niet per se gebond hoeft te zijn aan liberale uitgangspunt. Geef voorbeeld. Constitutionalisme is de opvatting dat e natie e grondwet moet hebb die gelijke recht waarborgt voor iedere. Verschillde religieuze groep hebb kritiek op het liberale secularisme, maar zij hebb ge problem met het constitutionalisme. Ook op gebied van wetschappelijke ontwikkeling is er kritiek op het liberale idee dat wetschappelijk onderzoek vrij van politieke macht moet zijn. Toch is deze kritiek niet gericht op het constitutionalisme. 65. Waarom is het idee van tolerantie juist in Europa opgekom? Door de splitsing van de kerk de oorlog die daardoor veroorzaakt werd, was tolerantie noodzakelijk om vreedzaam sam te kunn lev. Elders in de wereld was er ge red om na te dk over tolerantie, want daar war ge grote botsing tuss religies. 66. Welke argumt kunn e rol spel bij de rechtvaardiging van religieus geweld? Neem zelf e beargumteerd standpunt in. Veel religieuze groepering stell het gezag van religieuze wett bov dat van e grondwet. Zij zoud geweld kunn rechtvaardig vanuit hun religieuze voorschrift. Maar hier overtuig je Pagina 12 van 14

13 andersdkd niet mee. De islamitische filosoof Qutb vindt elke vorm van heerschappij van e ms over e ander, illegitiem. Dat is namelijk in strijd met het islamitische principe dat alle ms gelijk zijn. Qutb noemt elke staatsvorm waarbij ms macht over elkaar hebb, e dictatuur. Deze dictatur dring zo diep in de privésfeer door, dat de individuele gewetsvrijheid in gevaar komt. Daarom mog ze volgs Qutb bestred word met geweld. 67. Welke twee functies van religie onderscheidt Durkheim? Waarom komt e van die functies in conflict met de wetschap? Ord van het handel door middel van rituel feestdag. Ord van het dk. De wetschap heeft dezelfde functie als het religieuze dk, namelijk ding in de wereld te ord. De wetschap doet dat niet precies hetzelfde (e betere methode: kritische geest, zuiver van bijkomstige elemt) als de religie, maar er zijn ook ge wezlijke verschill in hun doel. Daarom neemt de wetschap deze taak van de religie steeds meer over. Eerst op gebied van materiële verschijnsel, daarna op psychologisch gebied het duurt niet lang meer of dit zal zelfs op gebied van het morele religieuze lev gebeur. Voor zover de religie bestaat uit manier van dk kan de wetschap deze vervang. 68. Waarom kan de wetschap de tweede functie van religie niet overnem? Waarom loopt die functie gevaar in de huidige samleving? Het aspect van de religie dat uit handel bestaat, kan door de wetschap niet ontkd word. Het is namelijk e verschijnsel, e realiteit. Maar de religie kan alle als e systeem van handeling bestaan, als er ook e manier van dk, e theorie is die deze handeling rechtvaardigt. In de huidige samleving moet zo n theorie in overestemming zijn met de wetschapp. Daardoor heeft de religie niet meer alle vrijheid die ze voorhe had. 69. Welke drie vorm van politieke ethiek word door Taylor onderscheid? Welke moeilijkhed brg zij met zich mee? Dit zijn vorm van seculiere samleving: Secularisme gebaseerd op religieuze grond. Ondanks het feit dat deze religieuze grond niet perse christelijk hoev te zijn, loop je met deze vorm van secularisme toch het risico om atheïst religieuze minderhed achter te stell. Secularisme gebaseerd op onafhankelijke politieke overweging, zoals de noodzaak van vrede gehoorzaamheid aan de overheid. Deze vorm kan echter omslaan in e volledige verbanning van religieuze uiting in het publieke domein. (laïcité) Het lijkt dan alsof e voorkeurspositie wordt gegev aan atheïst. Het overlappde conssus-model : e combinatie van de eerste twee vorm van secularisme. 70. Waarin onderscheidt het overlappde conssus-model zich van de twee andere? Waarom heeft dit model volgs Taylor meer kans van slag als het erom gaat onderlinge tolerantie gehoorzaamheid aan legitieme autoriteit tot stand te brg? In tegstelling tot de eerste twee vorm gaat het overlappde conssus-model niet uit van gemeschappelijke waard. Er is ge basis voor politieke principes waar iedere het mee es kan zijn. In de moderne democratische samleving is deze overlappde conssus nodig omdat iedere tegwoordig gelijke recht kans heeft dus direct aan de politiek kan deelnem. Dit model is Pagina 13 van 14

14 ook toe te pass in niet-westerse land, omdat het niet op ideeën uit het Christdom of uit de Verlichting is gebaseerd. 71. Waarom zijn vorm van verzet volgs Foucault van kardinaal belang bij de analyse van macht? Geef voorbeeld van zulke vorm van verzet. Aan de hand van verzet teg macht kun je de machtsrelaties die daarachter verborg zitt, herkn idtificer. Vorm van verzet zijn bijvoorbeeld verzet teg overheersing, verzet teg economische uitbuiting verzet teg onderwerping van individu. 72. Welke drie vorm van machtsuitoefing onderscheidt Foucault? religieuze, etnische of sociale overheersing. economische uitbuiting. onderwerping van individu door ander. 73. Wat verstaat Foucault onder pastorale macht? Waarom heeft deze volgs hem invloed gehad op de machtsuitoefing in de moderne staat? Pastorale macht is de macht over individu. Hierdoor wordt m gevormd tot normale burgers. Pastorale macht ontstaat door knis. 74. Welke verandering heeft pastorale macht ondergaan in de moderne staat? Geef hiervan voorbeeld. Welke visie op secularisatie levert dit op? Vroeger was de pastorale macht in hand van de kerk. Tegwoordig heeft deze zich uitgebreid naar de gehele samleving, bijvoorbeeld de macht van ouders over kinder, van de medische wetschap over de bevolking van lerar over leerling. Door deze ideeën over pastorale macht wordt volgs Foucault de macht van de kerk helemaal niet teruggedrong, maar ze verspreidt zich juist over de rest van de samleving. Pagina 14 van 14