Sociale Monitor Ede December 2015

Transcriptie

1 Sociale Monitor Ede December 215

2 Sociale Monitor Ede December 215 Uitgave December 215 Gemeente Ede, afdeling Strategie & Onderzoek Bestuurlijk opdrachtgever: G. Ligtelijn-Bruins, wethouder Ambtelijk opdrachtgever: Iet van Slageren, clustermanager WPI Ambtelijk opdrachtnemer: Sylvia Soeterboek, kennisadviseur Strategie en Onderzoek Samenstelling en redactie Sylvia Soeterboek, Mariska Roodbeen-Mattijssen en Ester Hilhorst

3 INHOUDSOPGAVE 1. Samenvatting Inleiding Aanleiding Doel Proces Relatie met andere verantwoording-/informatie documenten Leeswijzer Karakterisering van Ede Achtergrondkenmerken Ede Leefbaarheid en veiligheid in de wijken De Nuldelijn Inleiding Vrijwilligerswerk en mantelzorg Deelname aan het maatschappelijk leven Werk, Participatie, Inkomen en minimabeleid Inleiding Ondersteuning naar werk Bijstandsuitkeringen Schuldhulpverlening Toekenningen regelingen minimabeleid Samenhang tussen regelingen minimabeleid Klachten Cluster Werk, Participatie en Inkomen incl wmo WMO Inleiding Sociaal Teams Maatwerkondersteuning Voortgangsrapportages Wmo Cliëntervaring Jeugd, Onderwijs en Veiligheid Inleiding Karakteristieken Jeugd Ede Educatie en voortijdig schoolverlaten Preventieve ondersteuning jeugd (incl. CJG) Hulp en ondersteuning rondom opgroeien en opvoeden (incl veiligheid) Jeugdzorg Voortgangsrapportages Jeugd Cliëntervaring Meervoudig gebruik van regelingen Afschaling van zorg naar nuldelijn Bijlage 1: Kengetallen leefbaarheid en veiligheid per wijk Bijlage 2: Bronnen en definities Sociale Monitor Ede december 215 1

4 1. SAMENVATTING De Sociale Monitor Ede geeft op hoofdlijnen een integraal inzicht in de stand van zaken, de ontwikkelingen en de (maatschappelijke) effecten op het brede sociaal domein in Ede. De monitor dient daarbij als signaleringsinstrument voor de gemeenteraad, ter facilitering en ondersteuning van haar kaderstellende en controlerende taak. Hierbij worden, naast het zorggebruik binnen de drie decentralisaties en de ervaringen hiermee, ook de nuldelijn en andere taakvelden van de gemeente in beeld gebracht. Voorbeelden hiervan zijn educatie, preventieve (opvoedings)ondersteuning en minimabeleid. Hierdoor wordt een integraal beeld mogelijk. De Sociale Monitor heeft als doel op hoofdlijnen inzicht te geven in: de sociale situatie van inwoners in Ede en veranderingen die hierin optreden maatschappelijke effecten van gemeentelijk sociaal beleid (zoals ook opgenomen in de programmabegroting en in nota s) en maatschappelijke ontwikkelingen binnen deze beleidsvelden ontwikkelingen in het (meervoudige) gebruik van ondersteuning/zorg (jeugd en Wmo) verschuiving van gebruik van ondersteuning (afschaling naar nuldelijn) ervaringen van cliënten met ondersteuning in het sociaal domein ontwikkelingen op het gebied van (arbeids)participatie i.r.t. de Participatiewet Voor de Sociale Monitor wordt geen extra onderzoek uitgevoerd. Er wordt gebruik gemaakt van bestaande gegevens die regulier beschikbaar komen, waardoor geregeld actualisatie mogelijk is en trends gevolgd kunnen worden. De gegevens zijn bijvoorbeeld afkomstig uit (interne) registratiesystemen, landelijke onderzoeken, registraties en monitors en van regulier gemeentelijk onderzoek. Ook worden relevante gegevens uit de gemeentelijke Monitor Sociaal Domein (KING/VNG) hergebruikt. Ten slotte worden samenvattingen opgenomen van voortgangsrapportages Wmo en Jeugd, en van klantervaringsonderzoeken. Na een tussenrapportage in januari ligt er nu een eerste papieren versie van de Sociale Monitor Ede. Veel gegevens zijn nog niet compleet of komen pas komend jaar beschikbaar; deze worden opgenomen in de volgende versies, samen met de doorontwikkeling van de Sociale Monitor. Door het nog ontbreken van een aantal gegevens, kan op dit moment nog niet aan alle doelstellingen worden voldaan. Zo zijn gegevens over daadwerkelijk verstrekte (maatwerk)voorzieningen Wmo en jeugd nog niet compleet, omdat er sprake is van (nog) onvolledige facturering door aanbieders. Als alternatief voor de verstrekte voorzieningen is hier (voorlopig) gekozen voor het in beeld brengen van het aantal geïndiceerde (maatwerk)voorzieningen. Aansluiting bij de Gemeentelijke Monitor Sociaal Domein van KING/VNG (zorg/ondersteuningsgebruik drie decentralisaties) wordt gewaarborgd. Gegevens hieruit worden zoveel mogelijk geïntegreerd in de sociale monitor Ede. Ook is Ede actief betrokken bij de landelijke ontwikkeling van deze gemeentelijke monitor van KING/VNG. Daarnaast wordt aansluiting gewaarborgd bij de Programmabegroting. Zo zijn maatschappelijke effecten en kernindicatoren uit de Pb in de Sociale Monitor Ede opgenomen, waardoor gezorgd wordt voor een éénduidig systeem van informatievoorziening aan de raad. De Sociale Monitor Ede kan hierbij gezien worden als een inhoudelijke verdiepingsslag (op hoofdlijnen) op de sociale thema s van de Programmabegroting. Ten behoeve van de ontwikkeling van de sociale monitor is vanuit de verschillende fracties een werkgroep samengesteld. Deze werkgroep Sociale Monitor heeft een centrale rol gespeeld in de keuze van de thema s en de invulling van de monitor. Ook bij de doorontwikkeling blijft deze werkgroep betrokken. De Sociale Monitor Ede zal twee keer per jaar verschijnen. De doorontwikkeling vindt plaats binnen het geheel van sturing en verantwoording binnen het sociaal domein. Hierin worden ook de kwartaalgesprekken/voortgangsrapportages meegenomen met daarbij aansluiting aan de Programmabegroting en de informatiepiramide (paragraaf 2.4). Hierna worden de belangrijkste bevindingen per hoofdstuk beschreven. 2 Gemeente Ede

5 Samenvatting Karakterisering van Ede De gemeente Ede heeft ruim 111. inwoners en is daarmee de 24 e gemeente van Nederland. Vergeleken met Nederland wonen er in Ede iets meer jeugdigen (-19 jaar) en gezinnen met kinderen en iets minder eenpersoonshuishoudens. Relatief weinig Edenaren zijn van niet-westerse afkomst. De gemiddelde huishoudensinkomens in Ede liggen hoger dan landelijk. Daarnaast is het aandeel huishoudens met een laag inkomen lager dan landelijk. Van de Edenaren werkt tweederde; iets meer dan landelijk. Ede heeft ook een relatief lage werkloosheid. Sinds 212 neemt het aantal WW-uitkeringen toe. Het aantal Edenaren in de WW is sinds 211 meer dan verdubbeld. Het aantal personen in de bijstand neemt de laatste jaren ook toe, volgend op de toename van de WW. Ruim driekwart van de Edenaren voelt zichzelf gezond. Dat is vergelijkbaar met landelijke cijfers. Ten opzichte van 21 is het aantal mensen dat vrijwilligerswerk doet en/of mantelzorger is, toegenomen. Inwoners van de gemeente Ede waarderen de leefbaarheid in hun buurt gemiddeld met een 7,4. Dit is vrijwel stabiel sinds 25 en vergelijkbaar met het landelijk gemiddelde. Een klein deel ervaart veel overlast. Een op de vijf voelt zich wel eens onveilig in de eigen buurt. Wijken en dorpen De ervaren leefbaarheid en veiligheid in de dorpen ligt op een hoger niveau dan gemiddeld in Ede. Op veel indicatoren scoren de dorpen minimaal 2% beter dan het Edese gemiddelde. Van de wijken in Ede Stad scoren Kernhem en de Rietkampen op slechts één onderdeel slechter dan het Edese gemiddelde, namelijk op ervaren overlast van groepen jongeren. Het aantal woninginbraken is afgenomen in de gemeente Ede. Ten opzichte van eerdere metingen neemt de eenzaamheid in een aantal wijken van Ede Stad toe en in de dorpen af. Het gevoel van onveiligheid daalt in Kernhem, Buitengebied Ede-Stad, Bennekom en Lunteren. De inwoners van de dorpen zijn minder positief dan in de vorige meting over hoe hun buurt zich ontwikkelt, maar op dit punt nog altijd positiever dan de gemiddelde Edenaar. De Nuldelijn Iets minder dan de helft van de Edenaren geeft aan vrijwilligerswerk te doen. Er is in 213 geen duidelijke behoefte aan extra ondersteuning van vrijwilligers. In 214 is 19% van de Edenaren mantelzorger (minimaal eens per week), een aanzienlijke toename ten opzichte van 28 (11%). De belasting van de mantelzorgers is de afgelopen jaren toegenomen. In 28 voelde 5% van de mantelzorgers zich (tamelijk) zwaar belast en in 214 is dat 1%. Tweederde van de Edenaren kent het Steunpunt Mantelzorg. De bekendheid is de laatste jaren sterk toegenomen en de waardering voor het steunpunt is goed. Bijna de helft van de inwoners ervaart in enige mate een belemmering om deel te nemen aan het maatschappelijke leven (214). De meeste belemmeringen ervaren zij op het gebied van lichamelijke gezondheid en van financiën. 14% van de Edenaren voelt zich soms eenzaam. 36% van de Edenaren is bereid iemand in de buurt te helpen; 22% heeft iemand in de buurt geholpen. Ook is het verantwoordelijkheidsgevoel voor de buurt aanzienlijk groter dan de daadwerkelijke inzet tot nu toe. Er lijkt dan ook potentie te zijn om extra mensen te mobiliseren om actief te worden in de buurt. Werk, Participatie, Inkomen en minimabeleid Ondersteuning naar werk Alle bijstandsgerechtigden krijgen een inschaling van hun mogelijkheden om uit te stromen. Vervolgens wordt een passende voorziening aangeboden, zoveel mogelijk gericht om mensen toe te leiden naar (bij voorkeur regulier) werk. Voor wie nog niet kan werken is meedoen naar vermogen aan de orde (participatieplekken). Zo zijn van januari tot september klanten geplaatst op een re-integratietraject en zijn 72 klanten geplaatst op participatieplekken (bijvoorbeeld begeleid vrijwilligerswerk). Verder zijn er 45 mensen opgenomen in het doelgroepenregister voor mensen met een arbeidsbeperking die niet zelfstandig het wettelijk minimumloon kunnen verdienen. Daarmee blijft de omvang van de groep achter bij de verwachting van 15 klanten. Dit komt omdat het UWV hiervoor indiceert op basis van ziekte en gebrek en niet op loonwaarde. Daardoor komen bijstandsgerechtigden met een grote afstand tot de arbeidsmarkt niet in aanmerking voor het doelgroepenregister, terwijl ze wel een loonwaarde van <1% kunnen hebben. Sociale Monitor Ede december 215 3

6 Samenvatting Bijstandsuitkeringen Sinds 213 is het aantal huishoudens met een bijstandsuitkering toegenomen met ruim 4. De grootste stijging vond plaats onder alleenstaanden. Mogelijk komen alleenstaanden na werkloosheid sneller in aanmerking voor een bijstandsuitkering, omdat ze geen partner hebben met inkomen of vermogen. In 215 neemt het aantal bijstandsgerechtigden nog steeds toe, maar het valt op dat zowel de instroom als de uitstroom vrij sterk afneemt. Het aantal mensen dat nieuw instroomt lijkt zich te stabiliseren, maar is nog steeds hoger dan voor 213. Daarbij neemt het aantal mensen dat langer dan drie jaar een uitkering ontvangt, toe. Het lijkt dat de afstand tot de arbeidsmarkt voor meer mensen groter wordt, wat de uitstroom naar werk bemoeilijkt. Schuldhulpverlening Het aantal meldingen en afgehandelde aanvragen schuldhulpverlening is in 214, na een jarenlange stijging, gedaald en lijkt in 215 verder af te nemen. Minimabeleid Het aantal toegekende doelgroepregelingen en individuele bijzondere bijstand stijgt in 215 als gevolg van nieuwe regelingen. Het aantal huishoudens dat dergelijke regelingen ontvangt lijkt echter niet te stijgen, wat kan betekenen dat het aantal toegekende regelingen per huishouden stijgt. Samenhang tussen regelingen Er waren in huishoudens in Ede die naast een bijstandsuitkering ook gebruik maakten van bijzondere bijstand/minimaregelingen en daarnaast van budgetbeheer. Dit aantal is hoger dan in 213. Klachten Er zijn in klachten bij de gemeente gemeld: 25 gingen over Inkomen en Schuldhulpverlening, 15 over Werk en Participatie en 15 over de Wmo. Wmo Van januari tot oktober 215 is het aantal inwoners (enigszins) gedaald dat een indicatie heeft gekregen voor: huishoudelijke hulp (met ook een daling van het gemiddeld aantal uur), individuele begeleiding, persoonlijke verzorging, kortdurend verblijf en beschermd wonen. Het aantal inwoners met een indicatie voor groepsbegeleiding is licht gestegen. Over het aantal cliënten met een indicatie voor een hulpmiddel zijn nog geen gegevens beschikbaar. Hulp bij het huishouden Op 1 oktober 215 hadden ruim 2.2 Edenaren een indicatie voor huishoudelijke hulp (HH). Hierbij is sprake van een lichte afname sinds januari 215. Iets meer dan de helft van deze mensen heeft een indicatie van meer dan 2 uur per week. Van de Edenaren die een herindicatie hebben gehad, heeft iets minder dan de helft een lagere indicatie HH ontvangen dan voorheen. Het gemiddelde aantal uur HH is gedaald van 3,5 uur in juli 214 naar 2,7 uur per week in oktober 215. Groepsbegeleiding, individuele begeleiding en persoonlijke verzorging Ruim 5 Edenaren hebben op 1 oktober 215 een indicatie voor groepsbegeleiding ontvangen en bijna 1. Edenaren een indicatie voor individuele begeleiding. Terwijl het aantal indicaties voor individuele begeleiding iets afneemt, neemt het aantal indicaties voor groepsbegeleiding toe. Dit kan een (eerste) aanwijzing zijn voor substitutie, afschaling van zorg. Het aantal Edenaren met een indicatie voor persoonlijke verzorging neemt ook af. Dit kan verklaard worden doordat deze dienstverlening steeds meer verschuift richting de Wet Langdurige Zorg en Zorgverzekeringswet. Kortdurend verblijf en beschermd wonen Het aantal Edenaren met een indicatie kortdurend verblijf is in 215 sterk gedaald naar 2 personen. Hieronder valt ook respijtzorg, waarbij mantelzorgers (tijdelijk) ontlast worden. De daling van kortdurend verblijf wordt o.a. veroorzaakt doordat veel instellingen gestopt zijn met een aanbod voor kortdurend verblijf. Dit is niet gewenst. Daarom heeft de gemeente onlangs aan zorgaanbieders gevraagd voorstellen te doen hoe dit aangepakt kan worden. Ook het aantal inwoners (regionaal) met een indicatie beschermd wonen is gedaald. De reden hiervan is (nog) niet bekend. 4 Gemeente Ede

7 Samenvatting Over-/onderuitputting budgetten Uit de kwartaalgesprekken met de 2 grootste aanbieders over het eerste half jaar 215 zijn nog geen harde conclusies te trekken. Wel lijkt d.m.v. schattingen, de door de aanbieders geprognosticeerde omzet m.b.t. Zorg in Natura (ZIN) binnen de gemaakte afspraken te passen. Beschermd wonen blijft naar verwachting binnen het budget (1%). Een onderuitputting wordt verwacht voor Wmo (extramuraal) (95%), PGB s, Extramurale Wmo en Beschermd wonen (77%) en Hulp bij het huishouden (incl. PGB s) (88%). Cliëntervaring De gemeente Ede heeft, vooruitlopend op een verplicht onderzoek in 216, eind 215 een cliëntervaringsonderzoek uit laten voeren onder 33 Wmo-cliënten (en 16 mantelzorgers). Ongeveer de helft van de geïnterviewde personen ervaart het maatwerkgesprek tussen de cliënt en gemeente als prettig. Een aantal personen heeft het gesprek als negatief ervaren, bijvoorbeeld vanwege de bejegening tijdens het gesprek. De informatievoorziening rondom het gesprek was duidelijk en ook de uitgebreide kennis en expertise van de Wmo-consulenten werd genoemd. Wel werd opgemerkt dat er niet altijd een brede uitvraag plaatsvindt. Ook waren veel cliënten en mantelzorgers onbekend met de mogelijkheid van een onafhankelijke cliëntondersteuner, mantelzorgondersteuning en de Sociaal Teams. De gemeente heeft inmiddels de aanbevelingen omgezet naar gerichte vervolgacties om e.e.a. te verbeteren. Jeugd, Onderwijs en Veiligheid De situatie waarin de Edese jeugd opgroeit is over het algemeen gunstig. Zij groeien minder vaak dan landelijk op in een gezin met een uitkering, jongeren zijn minder vaak werkloos, er zijn relatief minder Edese kinderen met een handicap en er zijn minder kinderen in jeugdzorg. Ook komen Edese jongeren minder vaak voor de rechter en zijn er minder verdachten van een misdrijf onder de jongeren dan landelijk gemiddeld. Het aantal meldingen van kindermishandeling laat een dalende trend zien, waar landelijk sprake was van een stijging. Edese kinderen hebben wel vaker dan landelijk laag opgeleide ouders, waardoor zij mogelijk vaker met een achterstand aan het onderwijs beginnen. Deze kinderen vallen onder de doelgroep voor voorschoolse en vroegschoolse educatie (VVE). Enkele ontwikkelingen in Ede: Educatie en voortijdig schoolverlaten - Het aantal doelgroepkinderen (kinderen met laag opgeleide ouders) dat deelneemt aan voor- en vroegschoolse eductieprogramma s neemt toe. In 214 was dat 75%, het streven is dat in 215 1% hieraan deelneemt. - Er waren 9 thuiszitters op het voortgezet onderwijs en op het primair onderwijs op 1 juni Het aantal nieuwe voortijdig schoolverlaters neemt in Ede de afgelopen jaren af en ligt lager dan landelijk. Preventieve ondersteuning en hulp en ondersteuning rondom opgroeien en opvoeden - Het aantal verwijzingen van jongeren naar HALT neemt toe, maar ligt wel onder het landelijk gemiddelde. - Er worden steeds meer vragen gesteld aan het Centrum voor Jeugd en Gezin. - Het aantal jeugdbeschermingsmaatregelen is in 214 licht gedaald t.o.v Jeugdzorg - Het rapportcijfer dat cliënten jeugdzorg geven voor de hulp die zij ontvangen is in Ede (een 7,6) gemiddeld hoger dan landelijk (een 7,4). - Het aantal jeugdigen met één of meer indicaties voor jeugdzorg (met en/of zonder verblijf) stijgt in de loop van 215 van 1632 in januari naar 1981 in oktober. Wanneer binnen deze periode wordt gekeken, blijkt de stijging in het eerste en tweede kwartaal het grootst te zijn; in het derde kwartaal vlakt dit af, vooral doordat de instroom van jeugdigen met een indicatie voor jeugdzorg zonder verblijf in het derde kwartaal afneemt. De uitstroom van jeugdigen met een indicatie jeugdzorg zonder verblijf neemt in het derde kwartaal ook af, maar in mindere mate. - Het aantal jeugdigen met een indicatie voor jeugdzorg met verblijf is in 215 vrij stabiel, rond de 27. In het derde kwartaal stromen wel iets mee jeugdigen uit dan in. De absolute aantallen zijn laag, maar de kosten per cliënt in jeugdzorg met verblijf zijn hoog. Hierdoor kan een kleine afname in aantallen, een relatief grote afname in kosten betekenen. - De toename van het aantal indicaties jeugdzorg zonder verblijf is in het derde kwartaal afgevlakt. Dit kan een aanwijzing zijn van afschaling binnen jeugdzorg (ambulantisering), wat een belangrijk onderdeel is van de transformatiedoelstelling. Sociale Monitor Ede december 215 5

8 Samenvatting Over-/onderuitputting budgetten Uit de rapportage kwartaalrapportage Jeugd FoodValley Q3 215 komt het volgende naarvoren: - In Ede is sprake is van een onderuitputting van het beschikbare budget. Het totale beschikbare budget voor Ede bedraagt 27,5 miljoen. De prognose voor 215 op basis van 3 kwartalen laat een overschot zien van 3,9 miljoen. - Ten opzichte van de overige gemeenten heeft Ede relatief minder GGZ-cliënten. - Binnen de oude AWBZ is een sterke daling te zien, die voor het grootste deel te verklaren is door cliënten die eind 214 voor de WLZ hebben gekozen. De overige daling binnen de AWBZ lijkt te komen door inzet van de Sociaal Teams waarbij het de vraag is of dit duurzame inzet is of uitgestelde zorgvraag. - Bij Jeugd en Opvoedhulp is de daling in de ambulante zorg nog niet in verhouding is met de toename in budget voor de lokale teams. Er is wel een daling te zien in het aantal ambulante cliënten. De overige zorgvormen lopen in lijn met de verwachting. - Binnen de GGZ is duidelijk een groei te zien ten opzichte van 213: zowel het aantal clienten als de gemiddelde behandeltijd is toegenomen. Dit was al het beeld over 214 voor de regio FoodValley en lijkt nu verder toe te nemen. Meervoudig gebruik van regelingen In 212 hebben Edese huishoudens gebruik gemaakt van een regeling uit het cluster Welzijn en Zorg, 2.15 huishoudens van een regeling Jeugdzorg en 9.2 huishoudens van een regeling Arbeidsparticipatie (een uitkering zoals Wwb, WW, Wao). In totaal maakten huishoudens gebruik van één of meerdere regelingen. - Ruim 2.7 huishoudens maakten in 212 gebruik van regelingen uit meer dan één cluster. Dit is ongeveer 18% van alle huishoudens in Ede huishoudens in Ede maakten gebruik van regelingen uit alle drie de clusters. Dit zijn de huishoudens waar sprake is van meervoudige problematiek en waar het gebruik van verschillende regelingen hoog is. - De grootste samenloop is tussen de clusters Welzijn en Zorg en arbeidsparticipatie. 2.3 huishoudens in Ede hebben zowel gebruik gemaakt van een regeling op het gebied van arbeidsparticipatie (een uitkering) als van een regeling op het gebied van welzijn en zorg huishoudens met een uitkering uit het cluster arbeidsparticipatie maakten ook gebruik van een regeling jeugdzorg en bij 16 huishoudens was er zowel sprake van een regeling jeugdzorg als een regeling in het kader van welzijn en zorg. Afschaling van zorg naar de nuldelijn Met de gegevens die op dit moment beschikbaar zijn, is het nog niet mogelijk een compleet beeld te geven van afschaling binnen de zorg. Enkele eerste bevindingen worden hieronder beschreven. Wmo Binnen de Wmo zien we met de huidige cijfers al wel het volgende: terwijl het aantal inwoners met een indicatie voor individuele begeleiding iets afneemt, neemt het aantal indicaties voor groepsbegeleiding toe. Dit kan een (eerste) aanwijzing zijn voor substitutie, afschaling van zorg. Een uur individuele begeleiding is duurder dan een dagdeel groepsbegeleiding (dagopvang). Dit betekent overigens niet automatisch dat de zorg hiermee goedkoper wordt. Hiervoor is het ook nodig om het aantal geïndiceerde uren en dagdelen per week te bekijken. Zo is één uur individuele begeleiding is goedkoper dan 2 dagdelen groepsbegeleiding. Dit zal in de toekomst ook in beeld gebracht kunnen worden (met verbetering van het factureren door aanbieders). Jeugdzorg Binnen jeugdzorg zien we in 215 een toename van het aantal jeugdigen met een indicatie voor jeugdzorg zonder verblijf en in het derde kwartaal een lichte afname van het aantal jongeren met een indicatie voor jeugdzorg met verblijf. Dit zou een aanwijzing kunnen zijn van een vorm van afschaling binnen jeugdzorg. De absolute aantallen zijn laag, maar de kosten per cliënt in jeugdzorg met verblijf zijn hoog. Hierdoor kunnen kleine veranderingen in aantallen relatief grote veranderingen in kosten betekenen. 6 Gemeente Ede

9 2. INLEIDING 2.1. AANLEIDING Op diverse plekken binnen de gemeentelijke organisatie is behoefte aan een overkoepelend beeld van de ontwikkelingen op het sociaal domein. Dit is als project opgepakt door wethouder G. Ligtelijn-Bruins als bestuurlijk opdrachtgever. De clustermanager I. van Slageren is de ambtelijk opdrachtgever en kennisadviseur S. Soeterboek de ambtelijk opdrachtnemer. De Sociale Monitor Ede geeft op hoofdlijnen een beeld van de meest actuele stand van zaken en ontwikkelingen in Ede op het gebied van het brede sociaal domein. Daarbij wordt breder ingestoken dan de decentralisaties vanuit de rijksoverheid (jeugdzorg, Wmo en participatie). De Sociale Monitor Ede wil, naast de drie decentralisaties, ook een beeld geven van het welbevinden van Edenaren, de ontwikkelingen in de nuldelijn (waaronder vrijwilligerswerk en mantelzorg) en van ontwikkelingen in het gemeentelijke minimabeleid en van bijvoorbeeld de ervaren leefbaarheid in wijken. Primaire doelgroep van de Sociale Monitor Ede is de gemeenteraad. De Sociale Monitor Ede faciliteert en ondersteunt de gemeenteraad bij de uitvoering van haar kaderstellende en controlerende bevoegdheid. Om aansluiting bij de behoeften van de raad te waarborgen, is een werkgroep ingesteld met vertegenwoordiging vanuit alle fracties. Deze werkgroep heeft in het hele ontwikkeltraject een actieve rol vervuld bij het maken van keuzes voor de invulling van de monitor. In figuur 2.1 zijn de verschillende, door de werkgroep gekozen thema s en hun onderlinge samenhang weergegeven. De thema s zijn hierbij ook gerelateerd aan de programma s binnen de Programmabegroting. In de paragraaf proces wordt nader ingegaan op de totstandkoming van deze figuur. Figuur 2.1 Thema s binnen de Sociale Monitor Ede, hun onderlinge samenhang en relatie met programma s in de Programmabegroting. Sociale monitor Ede Maatschappelijke ondersteuning Werk, Inkomen en scholing - Decentralisatie Wmo/AWBZ - Decentralisatie Participatiewet - Eenzaamheid ouderen - Minimabeleid - Omvang ambulant wonen - Deelname aan betaald werk - Vrijwilligers en mantelzorgers Veiligheid -Veiligheidsbeleving -Leefbaarheid wijken Landelijke sociale monitor/ 3 decentralisaties Participatiewet Jeugdzorg WMO AWBZ Achtergrondgegevens inwoners Ede Educatie en jeugd - Decentralisatie Jeugd - Taal achterstanden - Vroegtijdig schoolverlaten - Passend onderwijs - Jeugdzorg/Crisissituaties Thema overstijgend of binnen meerdere programma s: -Afschalingzorggebruik 2,1, e lijn - Cliëntervaring -Afstemming wijkteams/soc. Teams - Stapeling van gebruik regelingen 2.2. DOEL Sociale Monitor Ede december 215 7

10 De Sociale Monitor Ede geeft de gemeenteraad inzicht in de stand van zaken en in ontwikkelingen op het brede sociaal domein in Ede. De Sociale Monitor Ede geeft op hoofdlijnen een integraal inzicht in de stand van zaken, de ontwikkelingen en de (maatschappelijke) effecten op het brede sociaal domein in Ede. De monitor dient daarbij als signaleringsinstrument voor de gemeenteraad, ter facilitering en ondersteuning van haar kaderstellende en controlerende taak. Het geeft op hoofdlijnen inzicht in: 1. de sociale situatie van inwoners in Ede en veranderingen die hierin optreden 2. maatschappelijke effecten van gemeentelijk sociaal beleid en maatschappelijke ontwikkelingen binnen deze beleidsvelden (hierbij zijn ook maatschappelijke effecten uit de Programmabegroting opgenomen) 3. ontwikkelingen in het (meervoudige) gebruik van ondersteuning/zorg (jeugd en Wmo) 4. eventuele verschuiving van gebruik van ondersteuning (afschaling naar nuldelijn) en knelpunten. 5. ervaringen van cliënten met ondersteuning in het sociaal domein 6. ontwikkelingen op het gebied van (arbeids)participatie in relatie tot de Participatiewet 2.3. PROCES Bij de start van de ontwikkeling van de Sociale Monitor Ede is een werkgroep Sociale Monitor geformeerd met een vertegenwoordiging vanuit alle fracties uit de gemeenteraad. In het ontwikkelproces heeft de werkgroep steeds een actieve rol vervuld. Zo heeft de werkgroep een centrale rol gespeeld in de keuze van de thema s en de invulling van de monitor. Voor de invulling is onder andere per thema een keuze gemaakt voor de belangrijkste indicatoren. Het is niet altijd eenvoudig om steeds keuzes te maken uit een groot aantal indicatoren die allemaal relevant zijn. Toch heeft de werkgroep dit steeds zonder problemen opgepakt. Dit heeft geleid tot concrete keuzes en een gezamenlijk traject met de gemeente waaraan iedere deelnemer een bijdrage heeft geleverd. Daarnaast is tijdens het traject regelmatig overlegd met de inhoudelijk deskundige beleidsmedewerkers, die voor feedback en input hebben gezorgd (bijvoorbeeld maatschappelijke effecten, doelstellingen). Daarnaast waren verschillende medewerkers betrokken bij de aanlevering van relevante gegevens (zoals cluster WPI) en het aanleveren van gegevens uit andere bronnen (afdeling Strategie en Onderzoek). In januari 215 is een tussenrapportage van de Sociale Monitor Ede met de eerste twee thema s verschenen. Deze is besproken in een informatieve bijeenkomst van de gemeenteraad. Figuur 2.1 geeft de keuze van de werkgroep weer van thema s die in de Sociale Monitor Ede opgenomen moeten worden. Daarin is ook de relatie met de programma s in de programmabegroting (werk, inkomen en scholing, educatie en jeugd, veiligheid, maatschappelijke ondersteuning) in beeld gebracht. Daarnaast zijn maatschappelijke effecten uit de programmabegroting overgenomen in de Sociale Monitor en hebben deze gediend als basis voor de keuze van de indicatoren door de werkgroep. Daarbij zijn ook kernidicatoren uit de programmabegroting meegenomen. Zo is aansluiting met de programmabegroting gewaarborgd. Dit blijven we ook doen bij de ontwikkeling van de nieuwe opzet van de programmabegroting. Er is voor gekozen alleen indicatoren in de Sociale Monitor Ede op te nemen waarvoor periodiek al gegevens verzameld worden. Er is dus geen extra onderzoek nodig voor het vullen van de Sociale Monitor Ede. Dit houdt wel een zekere beperking in van de keuzemogelijkheden, maar hiermee wordt optimaal gebruik gemaakt van de veelheid aan gegevens die al beschikbaar zijn of komen binnen en buiten Ede. In principe is er voor gekozen geen financiële gegevens op te nemen in de Sociale Monitor Ede, omdat daar de reguliere P&C-cyclus voor bedoeld is. Maar op hoofdlijnen wordt hier wel wat over opgenomen in de samenvattingen van de voortgangsrapportages Wmo en jeugd. Dit zijn rapportages van kwartaalgesprekken met de belangrijkste aanbieders, waarin de stand van zaken wordt beschreven m.b.t. de uitvoering van de Wmo, de Jeugdwet en Participatiewet en de (financiële) afspraken die daarover met de gecontracteerde aanbieders gemaakt zijn. Deze zijn nog niet allemaal beschikbaar voor deze versie van de Sociale Monitor Ede, maar naar verwachting wel voor de volgende versie. Dit geldt ook voor veel andere gegevens. Een voorbeeld is het aantal cliënten dat gebruik maakt van ondersteuning (verstrekte maatwerkvoorzieningen). Dit is nog niet bekend, omdat de bron hiervan de facturatie van aanbieders is. Zodra deze op orde is, worden ook deze gegevens opgenomen. Als voorlopig alternatief nemen we nu het aantal indicaties op. Dit is niet gelijk aan het aantal verstrekkingen, omdat dit niet altijd verzilverd wordt, maar het geeft wel een beeld. 8 Gemeente Ede

11 Sommige indicatoren worden minder vaak gemeten, en dus ook minder vaak geactualiseerd. De Sociale Monitor Ede is een groeimodel. Er komen indicatoren bij en er zal ook wat uit gaan. De ontbrekende gegevens worden aangevuld en geactualiseerd. Het sociaal domein is een terrein dat volop in ontwikkeling is. Dit geldt ook voor de gegevens die op dit gebied verzameld kunnen worden. Eén van de gebruikte bronnen is de gemeentelijke Monitor Sociaal domein van de VNG/KING (alleen drie decentralisaties). Deze is eind 215 voor het eerst verschenen. Deze versie is echter nog sterk in ontwikkeling en bevat alleen nog (beperkte) gegevens uit het eerste kwartaal 215 en ook met een beperkte betrouwbaarheid. Voor de Sociale Monitor Ede hebben we recentere gegevens beschikbaar en alternatieven die betrouwbaarder zijn gebruikt. We volgen de landelijke ontwikkelingen op de voet en integreren meer gegevens uit de gemeentelijke monitor van VNG/KING in de Sociale Monitor Ede zodra deze cijfers compleet en betrouwbaar zijn. Vervolg De Sociale Monitor Ede komt twee keer per jaar uit. Het kan gezien worden als een groeidocument. Hierbij worden telkens zoveel mogelijk (ontbrekende) cijfers toegevoegd, huidige cijfers geactualiseerd en nieuwe indicatoren die beschikbaar komen, toegevoegd. Daarnaast zal aansluiting bij de (nieuwe) Programmabegroting gewaarborgd worden. Wellicht is een digitale versie van de Sociale Monitor een optie. Ook nieuwe gegevensbronnen worden in de toekomst gebruikt. Ook moet nog aandacht worden besteed aan het interpreteren en verbinden van conclusies i.s.m. inhoudelijk deskundige beleidsmedewerkers. De doorontwikkeling zal plaatsvinden binnen de ontwikkeling van de gehele informatievoorziening van het sociaal domein. Binnen de informatiepiramide (fig. 2.2) zijn diverse bouwstenen in ontwikkeling. Bij de verdere ontwikkeling hiervan, waaronder de sociale monitor, wordt gezorgd voor een doorontwikkeling in onderlinge samenhang. De werkgroep Sociale Monitor blijft betrokken bij de doorontwikkeling van de Sociale Monitor RELATIE MET ANDERE VERANTWOORDING-/INFORMATIE DOCUMENTEN Informatie/verantwoordingspiramide De Sociale Monitor Ede geeft op hoofdlijnen een overzicht van de sociale ontwikkelingen in Ede en is bedoeld als signaleringsinstrument voor de gemeenteraad. Daarmee heeft de Sociale Monitor Ede een plaats boven in de informatie/verantwoordingspiramide (zie figuur 2.2). In de informatie/verantwoordingspiramide is van boven naar beneden een toenemende mate van detailniveau van de gegevens te zien. De Sociale Monitor Ede wordt gevuld met kerngegevens die lager in de piramide verzameld (en ook gebruikt) worden. De bronnen van deze gegevens zijn divers en worden zowel landelijk als lokaal regulier verzameld. Zo zijn de kerngegevens in het hoofdstuk Werk, Participatie en Inkomen afkomstig uit bronnen als managementrapportages WPI, dashboard WPI, Economische monitor Ede en Atlas Sociale Voorzieningen van het UWV. Nuldelijnsgegevens zijn veelal afkomstig uit de Leefbaarheidsmonitor Ede (een enquête onder inwoners van Ede). Binnen de piramide kan de Sociale monitor - en in beknoptere vorm, de samenvatting - gezien worden als een soort dashboard van een auto waarop wijzigingen in sociale ontwikkelingen in Ede zichtbaar worden. De sociale monitor dient als een signaleringsinstrument op hoofdlijnen voor de gemeenteraad, waarbij het noodzakelijk is dat er een basis van operationele gegevens onder ligt (onder de motorkap ) die nadere duiding kan geven aan de resultaten op het dashboard. Deze gegevens zijn aanwezig op het operationeel niveau van de gemeente (college, beleid, uitvoering). Als de resultaten van de sociale monitor daar aanleiding toe geven kan de raad het college dan ook verzoeken om opvallende trends in de sociale monitor nader te duiden. Dit kan door deze trends te onderbouwen aan de hand van meer gedetailleerde gegevens die op operationeel niveau verzameld worden. Dus als er een lampje gaat branden of een meter uitslaat in het dashboard van de raad, kan het college zorgen dat onder de motorkap wordt gezocht naar gedetailleerde informatie op operationeel niveau over de achtergrond of over de verklaring van deze signalen. Komend jaar wordt ook de informatie onder de motorkap in relatie tot het meten van maatschappelijke effecten voor en door de verschillende beleidsvelden geoptimaliseerd. Sociale Monitor Ede december 215 9

12 Gemeentelijke Monitor Sociaal Domein van KING/VNG Landelijk wordt door KING/VNG een gemeentelijke Monitor Sociaal Domein gemaakt met (in de toekomst) o.a. gegevens over het gebruik van zorg en ondersteuning binnen de drie decentralisaties. De Sociale Monitor Ede sluit hierop aan waarbij gegevens zoveel mogelijk worden hergebruikt en geïntegreerd in de Sociale Monitor Ede. Daarnaast is Ede actief betrokken bij de landelijke ontwikkeling van deze gemeentelijke Monitor Sociaal Domein van KING/VNG. Programmabegroting Ede Daarnaast is er een relatie en wordt gezorgd voor aansluiting tussen de Sociale Monitor Ede en de Programmabegroting Ede (en de andere P en C-producten). In de huidige Sociale monitor zijn bijvoorbeeld maatschappelijke effecten en kernindicatoren uit de Pb in de Sociale Monitor Ede opgenomen waardoor gezorgd wordt voor een éénduidig systeem van informatievoorziening aan de raad. Ook in de doorontwikkeling van de Programmabegroting wordt gezorgd dat aansluiting gewaarborgd blijft. De Sociale Monitor Ede kan in dit kader gezien worden als een inhoudelijke verdiepingsslag (op hoofdlijnen) op de sociale thema s van de Programmabegroting. Figuur 2.2 Informatie/verantwoordingspiramide en de plaats van de Sociale Monitor Ede daarin Informatie/verantwoordingspiramide Verticale verantwoording Rijk Horizontale verantwoording Kaderstellende en controlerende bevoegdheid Raad Enkele voorbeelden van verantwoording en informatie en de plaats in de piramide: - Kwartaalrapportages aanbieders - Sociale monitor Ede - Economische monitor - Programmabegroting - Jaarrekening Operationele sturing, beheersing en verantw. Uitvoerende bevoegdheid College Beleid en management Aanbieders, uitvoering gemeente toenemend detailniveau - Landelijk ontwikkelde monitor SD - Kwartaalrapportage WPI - Verantwoording zorgaanbieders - Wijkprofielen - Leefbaarheidsmonitor - Dashboard WPI - Managementrapportages - Beleidsevaluaties - Kwartaalrapportages aanbieders - Verantwoordings- Afspraken met aanbieders - (Interne) management rapportages van aanbieders t.b.v. interne kwaliteit en BV 2.5. LEESWIJZER Het volgende hoofdstuk geeft een algemene karakterisering van inwoners van de gemeente. De hoofdstukken 4, 5, 6 en 7 vormen het hart van de Sociale Monitor Ede. Hierin komen de indicatoren aan bod die iets zeggen over achtereenvolgens de Nuldelijn (hoofdstuk 4) Werk, Participatie, Inkomen en minimabeleid (hoofdstuk 5), Wmo (hoofdstuk 6) en Jeugd, Onderwijs en Veiligheid (hoofdstuk 7). In deze vier hoofdstukken wordt ingegaan op de beleidsdoelstellingen en daarna volgen de indicatoren. Per hoofdstuk worden de paragrafen zoveel mogelijk geordend van nuldelijn naar intensieve ondersteuning. Daarna volgen cliëntervaringen. Hoofdstuk 8 bevat een analyse van meervoudig gebruik van regelingen, dat wil zeggen of cliënten gebruik maken van meerdere regelingen binnen het sociaal domein. Hoofdstuk 9 is een eerste verkenning naar de mate waarin afschaling van zorg plaatsvindt naar de nuldelijn. 1 Gemeente Ede

13 3. KARAKTERISERING VAN EDE 3.1. ACHTERGRONDKENMERKEN EDE Op de volgende pagina staat een overzicht van diverse achtergrondkenmerken op het gebied van bevolking, huishoudens, inkomen, arbeidsparticipatie, sociale samenhang en nuldelijn, leefbaarheid en veiligheid en gezondheid. Waar mogelijk wordt een tijdreeks gegeven voor Ede plus een vergelijking met het landelijk gemiddelde. Uit al deze achtergrondkenmerken kan onderstaand beeld gevormd worden van Ede. Bevolking en huishoudens Ede heeft ruim 111. inwoners en is daarmee de 24e gemeente van Nederland. Vergeleken met Nederland wonen er in Ede iets meer jeugdigen (-19 jaar) en gezinnen met kinderen en weinig eenpersoonshuishoudens. Relatief weinig Edenaren zijn van niet-westerse afkomst. Inkomen, participatie en gezondheid De gemiddelde huishoudensinkomens in Ede liggen hoger dan landelijk. Van de Edenaren werkt tweederde, wat iets hoger is dan landelijk. Ede kent ook een relatief lage werkloosheid. Van alle huishoudens heeft zo n 12% een inkomen tot 12% van het sociaal minimum. Dat is lager dan het landelijk gemiddelde. Sinds 212 neemt het aantal WW-uitkeringen duidelijk toe. Het aantal Edenaren in de WW is sinds 211 meer dan verdubbeld. Het aantal personen in de bijstand neemt toe sinds begin 213, volgend op de toename van de WW. De instroom in de WW lijkt zich te stabiliseren in 214. Ruim driekwart van de Edenaren voelt zichzelf gezond. Dat is vergelijkbaar met landelijke cijfers. Ten opzichte van 21 is het aantal mensen dat vrijwilligerswerk doet en/of mantelzorger is, toegenomen. Leefbaarheid en veiligheid Inwoners van de gemeente Ede waarderen de leefbaarheid in hun buurt gemiddeld met een 7,4. Dit is vrijwel stabiel sinds 25 en vergelijkbaar met het landelijk gemiddelde. Een klein deel ervaart veel overlast. Een op de vijf voelt zich weleens onveilig in de eigen buurt. In de Programmabegroting is de doelstelling opgenomen dat het gemiddelde rapportcijfer voor de leefbaarheid en veiligheid een 7.5 is. Dit wordt (nog) niet gehaald. Sociale Monitor Ede december

14 Figuur 3.1 Achtergrondkenmerken Ede Ede Ede Ede Nederland Bevolkingsopbouw Aantal inwoners % -12 jarigen 16,4 16,1 15,9 14,3 % jarigen 9,6 9,7 9,7 8,4 % 2-64 jarigen 57,8 57,6 57,5 59,6 % 65-plussers 16,2 16,6 16,9 17,8 % niet-westerse allochtonen 7,3 7,4 7,5 12,1 Huishoudens Totaal aantal particuliere huishoudens % Eenpersoons 33,4 33,8 33,7 36,9 % Meerpersoons zonder kinderen 29,3 29,4 29,6 29,2 % Meerpersoons met kinderen (excl. eenouder) 31,1 31,1 31,1 26,8 % Eenoudergezinnen 5,3 5,4 5,6 7,1 Inkomen Gemiddeld besteedbaar huishoudensinkomen % Huishoudens met inkomen tot 15% van het soc. minimum 6,9 7,1 7,1 9,2 % Huishoudens met inkomen tot 11% van het soc. minimum 8,4 8,8 8,8 11,3 Aantal huishoudens met inkomen tot 11% van het sociale minimum waarvan eenpersoonshuishoudens waarvan paar zonder kinderen waarvan paar met kinderen waarvan eenoudergezin % Huishoudens met inkomen tot 12% van het soc. minimum 11,4 11,8 11,8 15,1 Participatie Aandeel inwoners jaar dat werkt 66,7 67,2 66,4 64,9 Aantal WW-uitkeringen Aantal personen met bijstand Aandeel bijstandsontvangers per inwoners jaar 2,1% 2,4% 2,4% 3,9% % niet-werkende werkzoekenden van potentiële beroepsbev. 3, 3,2 5,4 6,9 % jongeren zonder startkwalificatie en niet schoolgaand (VSV) 12,5 11,4 1, % vrijwilligers 39% 48% 45% % mantelzorgers 12% 17% 19% Onderwijsniveau: % laag opgeleid 29,2 3,4 Leefbaarheid en veiligheid Rapportcijfer leefbaarheid in eigen buurt (hoger is beter) 7,5 7,4 7,4 7,4 Schaalscore sociale cohesie (hoger is beter) 6,4 6,3 6,3 6,2 Sociale overlast (% veel overlast) 6 1 Onveiligheidsgevoel in eigen buurt [%] Vaak ervaren overlast jongeren [%] Gezondheid Ervaren gezondheid (goed/zeer goed) [%] 77, ,5 Een of meer lichamelijke beperkingen [%] 14, ,8 Een of meer lichamelijke aandoeningen [%] 62, - - 6,4 Bronnen: Gemeente Ede-GBA, CBS-RIO, CBS-EBB, CBS-BUS, CBS-WUS, Gemeente Ede-Inwoners aan het Woord, GGD-Gezondheidsmonitor, DUO 12 Gemeente Ede

15 3.2. LEEFBAARHEID EN VEILIGHEID IN DE WIJKEN In deze paragraaf wordt op hoofdlijnen een beeld gegeven van wijken en ontwikkelingen in de wijken op sociaal vlak. De bijbehorende cijfers van figuur 3.2 staan in de bijlage weergegeven. In figuur 3.2 staat met kleuren aangegeven wanneer er een duidelijke afwijking van die wijk is ten opzichte van het Edese gemiddelde. Rood geeft een negatieve afwijking aan, groen een positieve. Figuur 3.3 geeft positieve en negatieve ontwikkelingen in de wijken aan sinds de vorige meting in die wijk. Figuur 3.2 Ervaren leefbaarheid en veiligheid in 213/214 per wijk, vergelijking met Ede gemiddeld Gemeente Ede Ede-Centrum Ede-Oost Ede-West Veldh. A Veldh. B Kernhem Ede-Zuid Maandereng Rietkampen Buitengebied Ede-stad Bennekom Lunteren Ederveen/ De Klomp Harskamp Wekerom Otterlo Wel eens onveilig gevoel eigen buurt (%) Vaak ervaren overlast van groepen jongeren (%) Rapportcijfer leefbaarheid buurt Oordeel ontwikkeling buurt: % inw. dat vindt dat hun buurt afgelopen jr. achteruit is gegaan Sociale overlast (schaalscore laag=gunstig) Slachtoffers vernieling eigen buurt (%) Soms of vaak eenzaam (>15 jr.) % Dat kan terugvallen op mensen in buurt of familie/vrienden Sociale cohesie (schaalscore hoog=gunstig) Zelfredzaamheid Woninginbraken Bron indicatoren 1,3,4,5,6,9 : Leefbaarheidsmonitor., inwonersenquête gemeente Ede Vergeleken zijn 213 en 211. Bron indicatoren 2,7,8,1: Inwoners aan het Woord, inwonersenquête gemeente Ede. Vergeleken zijn 214 en 213. Harskamp, Wekerom en Otterlo zijn als een gebied onderzocht. Ede-Oost is excl. Ede-Centrum Bron indicator 11: Politie Gelderland Midden, registratie voor gemeente Ede Legenda: Met kleuren is aangegeven of de wijk beter of min. 2% slechter scoort dan het gemiddelde in Ede Rood: > 2% slechter (ongunstiger) dan gemiddeld in Ede Groen: > 2% beter (gunstiger) dan gemiddeld in Ede Wit: minder dan 2% beter of slechter dan gemiddeld in Ede - : niet van toepassing of niet bekend Uit bovenstaande tabel blijkt dat de ervaren leefbaarheid en veiligheid in de dorpen op een hoger niveau ligt dan gemiddeld in Ede. Op veel indicatoren scoren de dorpen minimaal 2% beter dan het Edese gemiddelde. Van de wijken in Ede Stad scoren alleen Kernhem en Rietkampen op slechts één onderdeel minimaal 2% slechter dan het Edese gemiddelde, namelijk op ervaren overlast van groepen jongeren. De andere wijken scoren op meer indicatoren ongunstiger dan Ede gemiddeld. Er zijn ook indicatoren waarop geen enkele wijk duidelijk slechter scoort dan gemiddeld. Het gaat dan om zelfredzaamheid, sociale cohesie, het rapportcijfer voor de leefbaarheid van de buurt en het percentage mensen dat kan terugvallen op mensen in de buurt of op familie en vrienden. Sociale Monitor Ede december

16 Het rapportcijfer dat inwoners geven voor de leefbaarheid in de buurt wijkt nooit meer dan 2% af, maar algemeen kan geconcludeerd worden dat de dorpen iets bovengemiddeld scoren en de meeste wijken (behalve Kernhem en Rietkampen) lager scoren dan het Edese gemiddelde. Ook bij de Sociale cohesie is er een verschil tussen dorpen (hoger) en wijken in Ede. Dit is terug te vinden in de bijlage. In figuur 3.3 is in beeld gebracht of de wijken zich positief of negatief ontwikkelen. Als de ontwikkeling minimaal 2% beter is dan de meting daarvoor in de betreffende wijk, dan is dat aangegeven met een groene pijl. Als de ontwikkeling negatief is (min. 2% ongunstiger is geworden ten opzichte van de meting ervoor), dan is dat aangegeven met een rode pijl omhoog. Figuur 3.3 Ervaren leefbaarheid en veiligheid in 213/214, ontwikkeling per wijk sinds vorige meting Gemeente Ede Ede-Centrum Ede-Oost Ede-West Veldh. A Veldh. B Kernhem Ede-Zuid Maandereng Rietkampen Buitengebied Ede-stad Bennekom Lunteren Ederveen/ De Klomp Harskamp Wekerom Otterlo Wel eens onveilig gevoel eigen buurt (%) Vaak ervaren overlast van groepen jongeren (%) Rapportcijfer leefbaarheid buurt Oordeel ontwikkeling buurt: % inw. dat vindt dat hun buurt afgelopen jr. achteruit is gegaan Sociale overlast (schaalscore laag=gunstig) Slachtoffers vernieling eigen buurt (%) Soms of vaak eenzaam (>15 jr.) % Dat kan terugvallen op mensen in buurt of familie/vrienden Sociale cohesie (schaalscore hoog=gunstig) Zelfredzaamheid Woninginbraken Bron indicatoren 1,3,4,5,6,9 : Leefbaarheidsmonitor, inwonersenquête gemeente Ede Vergeleken zijn 213 en 211. Bron indicatoren 2,7,8,1: Inwoners aan het Woord, inwonersenquête gemeente Ede. Vergeleken zijn 214 en 213. Harskamp, Wekerom en Otterlo zijn als een gebied onderzocht. Ede-Oost is excl. Ede-Centrum. Bron indicator 11: Politie Gelderland Midden, registratie voor gemeente Ede Legenda: Pijltjes: In de tabel is met pijltjes de verandering in de wijk weergegeven ten opzichte van het vorige meetmoment: stijging meer dan 2%; rood is ongunstig, groen is gunstig daling meer dan 2%; rood is ongunstig, groen is gunstig Bij 3 indicatoren staan geen pijltjes; zij zijn pas één keer gemeten, waardoor nog geen vergelijking in de tijd mogelijk. - : verandering minder dan 2% Het aantal woninginbraken is afgenomen voor Ede als geheel. Hoe dit is in de verschillende wijken, is niet bekend. De ervaren overlast van jongeren is gemiddeld in Ede ook afgenomen. In Kernhem en in Ederveen/De Klomp is de ervaren overlast toegenomen. Ook zijn andere ontwikkelingen binnen de wijken zichtbaar: zo neemt de eenzaamheid in een aantal wijken van Ede Stad toe en in de meeste dorpen (en Ede-West) af. Het gevoel van onveiligheid daalt in Kernhem, Buitengebied Ede-Stad, Bennekom en Lunteren. Wat verder opvalt, is dat er in de dorpen een negatieve ontwikkeling van de buurt wordt ervaren. Inwoners zijn minder positief dan in de vorige meting (figuur 3.3) over de ontwikkeling van hun buurt, maar nog altijd positiever dan de gemiddelde Edenaar (figuur 3.2). 14 Gemeente Ede

17 4. DE NULDELIJN 4.1. INLEIDING De nuldelijn wordt wel omschreven als samenleving in de basis. Het gaat om informele netwerken van burgers en algemeen toegankelijke voorzieningen zoals clubhuizen en buurthuizen. Kleinschalige verbanden spelen in dit verband een belangrijke rol: de familie, de buurt, de wijk, het dorp, de kerk, de moskee, de sportvereniging, etc. Met de komst van de drie decentralisaties zal de rol van het sociaal netwerk van de inwoners naar verwachting toenemen. De nuldelijnsinzet door inwoners in de wijk wordt hierbij steeds belangrijker. Aanvullend hierop heeft de nuldelijnsorganisatie een netwerk van vrijwilligers die ondersteunen bij hulpvragen. Tot 215 waren in Ede vier nuldelijnsorganisaties actief: De Medewerker, Welstede, SWO en SportService Ede. De eerste drie werken vanaf 216 als één organisatie, Malkander. Daaromheen werken diverse organisaties als Rode Kruis, Zonnebloem, Humanitas en overige vrijwilligersorganisaties en projecten. Daaromheen weer allerlei initiatieven op buurt- en wijkniveau, sportverenigingen, muziekclubs, kerken, moskeeën, familie, buren enz. Dit hoofdstuk geeft inzicht in de (potentiële) inzet van vrijwilligers en mantelzorgers in Ede. Dit thema is nauw verwant aan de decentralisaties in de Jeugdzorg, Wmo en Participatie, die in de hierop volgende hoofdstukken aan de orde komen. Met de decentralisaties is de verwachting dat het beroep op (extra) inzet vanuit het sociaal netwerk toe zal nemen. Naast de inzet van vrijwilligers en mantelzorgers is het ook zinvol te volgen welke belemmeringen Edenaren ervaren om maatschappelijk actief te zijn VRIJWILLIGERSWERK EN MANTELZORG Vrijwilligers % Vrijwilligers 6% 48% 5% 45% 39% 4% 3% 3% 2% 2% 1% 1% % % Bron: Gemeente Ede, Inwoners aan het Woord Iets minder dan de helft van de inwoners in Ede geeft aan vrijwilligerswerk te doen. 4 % van de vrijwilligers geeft aan behoefte te hebben aan extra ondersteuning bij het uitvoeren van vrijwilligerswerk. Bijna 4 % krijgt voldoende ondersteuning (213). De rest (58%) van de vrijwilligers krijgt geen ondersteuning en heeft er ook geen behoefte aan. De streefwaarde in de Programmabegroting is dat maximaal 5% behoefte heeft aan extra ondersteuning. Soorten vrijwilligerswerk in 214 club, vereniging, buurthuis, politieke partij kerk/moskee hulp zieken, gehandicapten, ouderen school kinderen 8% 7% 15% 17% In 214 waren de Edese vrijwilligers vooral actief bij een club, vereniging, buurthuis, politieke partij of voor kerk/moskee. Uiteraard kunnen vrijwilligers op meerdere terreinen actief zijn. collectant goed doel 7% anders ideële organisatie 4% 5% Bron: Gemeente Ede, Inwoners aan het Woord 214 % 5% 1% 15% 2% Sociale Monitor Ede december

18 Mantelzorgers % Mantelzorgers 25% 2% 15% 11% 1% 12% 17% 19% In 214 geeft bijna één op de vijf inwoners aan dat zij minimaal een keer per week mantelzorg 1 verlenen. Dit is een aanzienlijke toename ten opzichte van 28. 5% % Bron: Gemeente Ede, Inwoners aan het Woord Belasting mantelzorgers % (tamelijk) zwaar belast 25% 2% 15% 1% 5% % 5% 7% 1% 11% Bron: Gemeente Ede, Inwoners aan het Woord Bekendheid steunpunt mantelzorg bekendheid steunpunt 8% 6% 4% 2% % 33% 53% 67% 64% Bron: Gemeente Ede, Inwoners aan het Woord Potentieel aan hulp in de buurt in 213 Helpt wel eens iemand in de buurt Bereid iemand in de buurt te helpen Actief geweest in de buurt Voelt zich medeverantwoordelijk voor de buurt 18% 22% 36% 72% % 2% 4% 6% 8% De belasting van de mantelzorgers is de afgelopen jaren toegenomen. In 28 voelt 5% van de mantelzorgers zich (tamelijk) zwaar belast en in 214 is dat 1%. Hiervoor zijn verschillende verklaringen denkbaar: het kan zijn dat toegenomen ervaren belasting een relatie heeft met de landelijke toename van het aantal werkende mantelzorgers. Ook kan de afname van professionele zorg - door strengere indicering - een rol spelen. Tweederde deel van de inwoners kent het steunpunt mantelzorg. Deze bekendheid is de afgelopen jaren toegenomen. Van de inwoners die gebruik hebben gemaakt van het steunpunt, is 83% procent tevreden over de ondersteuning. Dit is de afgelopen jaren ongeveer hetzelfde gebleven. De streefwaarde in de Programmabegroting is 85%. In 213 was ruim een derde van de Edenaren bereid om iemand in de buurt te helpen en 18% heeft dat ook daadwerkelijk gedaan. Driekwart van de inwoners voelt zich medeverantwoordelijk voor de buurt. Een klein deel daarvan is ook daadwerkelijk actief geweest in de buurt. Er lijkt dus potentie om extra mensen te mobiliseren voor hulp en activiteiten in de buurt. Bron: Gemeente Ede, Leefbaarheidsmonitor In de inwonersenquête Inwoners aan het Woord is gevraagd of men in de afgelopen 12 maanden mantelzorg heeft gegeven. Mantelzorg is daarbij als volgt gedefinieerd: Mantelzorg is onbetaalde zorg die u geeft aan een bekende in uw omgeving, zoals uw partner, ouders, kind, buren of vrienden, als deze persoon voor langere tijd ziek, hulpbehoevend of gehandicapt is. Deze zorg kan bestaan uit het huishouden doen, wassen en aankleden, gezelschap houden, vervoer, geldzaken regelen, enzovoorts. 16 Gemeente Ede

19 4.3. DEELNAME AAN HET MAATSCHAPPELIJK LEVEN Belemmeringen die inwoners ervaren in deelname aan het maatschappelijk leven alg. lichamelijke gezondheid uw financiële situatie fysieke functioneren het gevoel er niet bij te horen geestelijke gezondheid taal en cultuur 5% 6% 8% 2% 3% 4% 15% 15% 14% Bron: Gemeente Ede, Inwoners aan het Woord 214 7% 7% 7% 2% 3% 3% licht matig ernstig % 1% 2% 3% Bijna de helft van de inwoners ervaart in meer of mindere mate een belemmering om deel te nemen aan het maatschappelijke leven (214). De meeste belemmeringen ervaren zij op het gebied van lichamelijke gezondheid en van financiën. Zelfredzaamheid Ruim negen op de tien inwoners is (zeer) zelfredzaam; d.w.z. kan goed voor zichzelf zorgen, voor zichzelf opkomen en kan zich goed redden. 3 % is niet/weinig zelfredzaam. In de volgende versie van deze monitor zijn nieuwe cijfers hiervoor beschikbaar. Hulp van anderen Ruim 9% van de inwoners geeft in 214 aan, dat ze voor hulp of zorg terug kunnen vallen op familie, vrienden of mensen in de buurt (inwoners aan het Woord 214). Eenzaamheid % Eenzaam (soms of vaak) 25% 2% 16% 13% 14% 15% 1% 5% % Bron: Gemeente Ede, Inwoners aan het Woord 14 % van de inwoners geeft aan zich soms of vaak eenzaam te voelen. Dit betekent overigens niet automatisch dat deze inwoners allemaal weinig contact hebben met anderen. Zo kunnen bijvoorbeeld pubers zich eenzaam voelen, of ouderen die wel omgaan met anderen, maar hun kinderen missen. Sociale Monitor Ede december

20 5. WERK, PARTICIPATIE, INKOMEN EN MINIMABELEID 5.1. INLEIDING De Participatiewet vervangt sinds 1 januari 215 de Wet werk en bijstand (Wwb). Deze is gericht op het toeleiden van mensen naar werk en het verstrekken van inkomen in het geval dit (voorlopig) niet mogelijk is. Daarbij is de gemeente met de invoering van wet (ook) verantwoordelijk geworden voor de dienstverlening aan de nieuwe doelgroep van de Participatiewet, namelijk mensen met een arbeidsbeperking, die niet zelfstandig het wettelijk minimumloon kunnen verdienen. Het gaat om mensen met blijvende ziekte of gebrek (gekeurd door het UWV). Daarnaast gaat dit hoofdstuk in op het door de gemeente vastgestelde minimabeleid, bedoeld voor mensen met lage inkomens (al dan niet uit bijstand verkregen), die hiermee in staat worden gesteld deel te nemen aan de maatschappij. Participatiewet De doelstelling van de Participatiewet is om iedereen met arbeidsvermogen toe te leiden naar werk, bij voorkeur regulier werk. De gemeente Ede heeft als doel dat iedereen meedoet, voor wie (nog) niet kan werken is meedoen naar vermogen (participatie) aan de orde. Daarbij geldt als uitgangspunt dat elke werkzoekende een eigen verantwoordelijkheid draagt voor het versterken van zijn zelfredzaamheid en naar vermogen participeert in de samenleving. Indien nodig kan beroep worden gedaan op (tijdelijke) ondersteuning door de gemeente. Elke werkzoekende ontvangt, indien het college dit noodzakelijk acht en na inschrijving bij het UWV Werkbedrijf, ondersteuning in het verkrijgen van betaald werk en/of aanbod op maat op basis van een daartoe op te stellen plan van aanpak. Het college kan de volgende voorzieningen aanbieden aan personen die behoren tot de doelgroep: a. voorzieningen gericht op re-integratie met als doel het verkrijgen van algemeen geaccepteerde arbeid: Aanbodversterking, participatieplaats gericht op re-integratie, werkstage, proefplaatsing, detacheringsbaan, uitstroompremie, voorziening beschut werken, ondersteuning bij leer-werktraject jongere, scholing, persoonlijke ondersteuning, zelfstandig beroep b. voorzieningen gericht op participatie in de Edese samenleving door het uitvoeren van onbetaalde werkzaamheden, mantelzorg of vrijwilligerswerk: Participatieplek gericht op meedoen c. voorziening gericht op de werkgever die een persoon uit de doelgroep een dienstverband biedt voor een door het college nog nader te bepalen minimale duur: Loonkostensubsidie gericht op re-integratie, no-riskpolis Minimabeleid In 215 is de herijking voor het minimabeleid vastgesteld in de notitie Adviezen voor minimabeleid 215 en verder. De centrale ambitie in het gemeentelijke minimabeleid is: Participatie bevorderen door financiële zelfredzaamheid te vergroten en armoede te voorkomen. Wie daartoe niet in staat is kan terugvallen op een solide vangnet dat gericht is op participatie aan de samenleving en uitsluiting voorkomen. Zowel in de Programmabegroting als in de notitie Adviezen voor minimabeleid 215 en verder zijn doelstellingen geformuleerd: Het aantal inwoners van Ede dat afhankelijk is van een bijstandsuitkering, is zo laag mogelijk Bestrijden van armoede ter vergroting van participatie en zelfredzaamheid Schulden vormen geen belemmering voor participatie. Inwoners van Ede hebben een zo groot mogelijke financiële zelfredzaamheid. Meer preventie en verbetering van de vroegsignalering Kwaliteit van de dienstverlening vergroten (integrale intake) Uitsluiting voorkomen door solide vangnet gericht op participatie aan de samenleving Meer maatwerk inkomensondersteunende regelingen De indicatoren in de volgende paragrafen geven zoveel mogelijk beeld van resultaten en effecten van bovenstaande doelstellingen op hoofdlijnen.in paragraaf 5.2 wordt een beeld geschetst van het aantal Edenaren in een traject met ondersteuning naar werk. In paragraaf 5.3 wordt ingegaan op in- en uitstroom van bijstandsgerechtigden, paragraaf paragraaf 5.4 gaat over schuldhulpverlening, paragraaf 5.5 over toekenningen regelingen minimabeleid, in paragraaf 5.6 wordt ingegaan op samenhang tussen regelingen in het minimabeleid. In de laatste paragraaf wordt inzicht gegeven in het aantal klachten van het cluster Werk, Participatie en Inkomen (incl. Wmo). 18 Gemeente Ede