Acties Waterkeringen Droogte Versie 25 juli 2019

Transcriptie

1 Acties Water Droogte Versie 25 juli Inleiding Droogte wordt vaak uitgedrukt in neerslagtekort. Het KNMI berekent van 1 april t/m 30 september dagelijks het gemiddelde neerslagtekort over 13 stations verspreid over Nederland. Het potentieel neerslagtekort is het geaccumuleerde verschil tussen neerslag en potentiële Makkink referentiegewasverdamping. De berekening van het neerslagtekort stopt als het doorlopende tekort op nul uitkomt en blijft nul zolang er meer neerslag is dan potentiële verdamping. Vanuit diverse organisaties worden tijdens het droogteseizoen al diverse berichten verspreid over de ontwikkeling van de droogte: hoe droog is het in verschillende delen van Nederland, hoeveel neerslag is er gevallen, wat zijn de voorspellingen, wat zijn de rivierafvoeren, hoe staat het met de grondwaterpeilen, de waterkwaliteit en de verzilting. Wat echter nog ontbreekt, is een overzicht van de acties die door verschillende waterschappen worden genomen voor de water naar mate de droogte zich ontwikkelt. Vanuit STOWA is het initiatief genomen om met een selectie waterschappen contact te houden en te informeren naar de acties die door de waterschappen worden genomen. Dit is gedaan in navolging van het overzichtsrapport Evaluatie droge zomer 2018 water dat in mei is gepubliceerd door STOWA, waarin de manier waarop individuele waterschappen hebben gehandeld om de kwaliteit van de te waarborgen tijdens de droogte van 2018, is vergeleken. STOWA zal dit document geregeld updaten met de maatregelen die waterschappen tegen de droogte nemen voor de. 2. Ontwikkeling droogte 2019 Het droogteseizoen van 2019 begint normaal tot iets droger dan gemiddeld. Van januari t/m maart was de hoeveelheid neerslag gemiddeld over het land normaal, waarbij de kustgebieden iets droger waren en het oosten iets natter dan het landelijk gemiddeld (LCW, 2019). Vooral de maand maart, en met name de eerste helft van de maand, was nat met een gemiddelde neerslag van 94 mm tegen normaal 68 mm. Hierdoor is het grondwater iets aangevuld. De maanden januari en februari waren namelijk iets droger dan gemiddeld. April was een zonnige en vrij droge maand met gemiddeld 27 mm neerslag, tegenover 44 mm normaal, waardoor het neerslagtekort meteen iets opliep. Mei was relatief koel en droog met een gemiddelde neerslag van 33 mm tegenover het langjarig gemiddelde van 61 mm. De maand juni was extreem warm, nat en zeer zonnig. Gemiddeld viel er 82 mm neerslag tegen normaal 68 mm. De neerslag was echter niet gelijk verdeeld over het land en liep uiteen van 28 mm in het oosten tot meer dan 150 mm in het noordwesten (KNMI, 2019). Na de droogte van 2018 zijn de grondwaterstanden niet overal hersteld tot het normale peil op het moment dat wordt gestart met het bijhouden van het neerslagtekort. Vooral in de hogere delen van Nederland is het peil lager dan normaal. In het oosten en zuiden wordt hierom geprobeerd het water zoveel mogelijk vast te houden. Ook in het IJsselmeergebied wordt extra water vastgehouden. De rivieraanvoer van de Rijn en Maas zijn laag voor de tijd van het jaar, maar de afvoer is nog boven de LCW criteria en voldoende om in de watervraag te voorzien. Op beperkte schaal waren al voor de start van het droogteseizoen onttrekkings- of beregeningsverboden ingesteld. Momenteel is het neerslagtekort erg verdeeld over Nederland, waarbij het tekort in oost en midden Nederland en het westen van Zeeland veel hoger is dan in west Nederland. De gebieden waar het neerslagtekort het hoogst is, zijn tevens de gebieden waar geen wateraanvoermogelijkheden zijn. De waterschappen op de hoge gronden in het oosten en zuiden hebben onttrekkingsverboden uit het oppervlaktewater

2 ingesteld om de natuur te beschermen. Op sommige locaties geldt ook een verbod op het onttrekken van grondwater (LCW, 2019). Voor een uitgebreider verslag van de droogte ontwikkelingen verwijzen wij u graag door naar de Droogtemonitor van de Landelijke Coördinatiecommissie Waterverdeling (LCW) of de Zomermonitor van het Hoogheemraadschap van Rijnland (zie Bronnen). 3. Preventieve maatregelen genomen door waterschappen Bij waterschappen met de meest droogtegevoelige is nagevraagd wat zij aan voorbereidingen hebben getroffen voor aanvang van het droogteseizoen, of er nu al maatregelen worden genomen tegen droogte en of het droogteprotocol is aangepast na de droge zomer van 2018 (Tabel 1). Waterschap Voorbereidingen voor droogteseizoen Maatregelen genomen tegen de droogte 2019 Aanpassingen aan het protocol Hollands Noorderkwartier Ja, droogte team opgesteld, scenario team in werking, onderzoek loopt naar Niet in het veld, wel startbijeenkomst droogte, droogte team in gang gezet, intern Ja, alertfase gaat door tot 275 mm neerslagtekort (i.p.v. 225 mm) droogtegevoelige droogtebericht opgesteld Waternet Alleen droogteoverleg Schieland en de Krimpenerwaard Delfland Wetterskip Fryslân Ja, training vrijwilligers, signaalgroep droogte opgesteld Ja, monitoring en herstelwerkzaamheden Ja, herstelwerkzaamheden, scheuren monitoren, onderzoek naar lekkage en nathouden, extra alertheid door muizenplaag. Ja, inspecteren meest droogtegevoelige, Pre WAT overleggen Ja, al 4 inspectie rondes geweest voor zeer droogtegevoelige Ja, 32 km meest risicovolle één keer geïnspecteerd begin meting neerslagtekort en intensiever monitoren grondwater; vanaf 15 juli inspectie 97 km droogtegevoelige Rivierenland Vanaf lokaal 200 mm neerslagtekort worden inspecties gestart De Stichtse Rijnlanden Ja, herstelwerkzaamheden Ja, er wordt gestart met beregenen van ongeveer 50 km Ja, vanaf 100 mm inspecteren interne medewerkers, gebruik gebiedsspecifiek neerslagtekort Ja, vanaf 200 mm inspecteren (i.p.v. 175 mm)

3 Rijnland Rijn en IJssel Ja, onderzoek met satellietdata en bodemvochtsensoren Ja, herstelwerkzaamheden en monitoren herstel grasmat en scheuren Alleen monitoring representatieve locaties Tabel 1 Overzicht van de voorbereidingen op het droogteseizoen, maatregelen die tegen die al genomen zijn tegen droogte en aanpassingen aan het protocol per waterschap. Waternet Bas Molenkamp: Waternet heeft geen voorbereidingen getroffen op het droogteseizoen, aangezien er geen schade is geïnspecteerd in Het was daarom niet nodig om herstelwerkzaamheden uit te voeren en ook zijn de niet extra bezocht. Nu het droogteseizoen van start is en het neerslagtekort oploopt, wordt er nog niks preventief gedaan. Er is wel een watersysteem breed droogteoverleg geweest, waarbij in het eerste overleg mensen van water aanwezig waren. Dit was vooral om praktische zaken te bespreken, zoals wie het aanspreekpunt is vanuit water voor de droogte. Nu worden er vooral allerlei scenario s besproken, waarbij water niet zozeer is betrokken. Als het neerslagtekort is opgelopen tot voorbij de 150 mm wordt water weer bij het droogteoverleg betrokken. Hetzelfde protocol wordt aangehouden als in Er is over gesproken om later te starten met inspecteren, omdat er geen schadebeelden waren gevonden, maar aangezien andere waterschappen eerder beginnen met inspecteren, is hiervan afgeweken. Het is goed om met waterschappen onderling meer afstemming te zoeken over het moment van inspecteren. In de huidige manier van inspecteren bij Waternet zit ook wat ruimte, wanneer er namelijk tijdens een eerste inspectieronde niks wordt geconstateerd, kan pas ervoor worden gekozen om pas een aantal weken later een nieuwe ronde te lopen. Rivierenland Hans Knotter: In aanloop naar het droogteseizoen zijn er geen maatregelen getroffen door Rivierenland. Er was geen schade die hersteld moest worden. Vanaf 200 mm neerslagtekort zullen droogteinspecties eens per week of om de week plaatsvinden. Het criterium van 200 mm neerslagtekort is bijgesteld van 175 mm naar 200 mm neerslagtekort en de criteria voor de inspecties zijn aangescherpt op basis van ervaringen in Ook de vakken die geïnspecteerd moeten worden, worden herzien op basis van nieuwe ervaringen en inzichten. Wetterskip Fryslân Niek Bosma: Wetterskip Fryslân heeft na de droge zomer van 2018 de met scheuren extra in de gaten gehouden. Er is in het voorjaar een aantal locaties gesignaleerd waar de kering begint door te slaan en het grondwaterpeil aan de polderkant van de kering hoger is. Daar treden draagkrachtproblemen op of ontstaan plassen. Dit heeft waarschijnlijk te maken met het feit dat de kering lichter wordt en er water onder of door de kering loopt. Er wordt onderzoek gedaan naar de precieze oorzaak hiervan. Dit gebeurt in Jutrijp en nabij Heeg (Van Ommenpolder). In de Van Ommenpolder gebeurt dit zowel op locaties met als zonder scheuren. Voor juni moeten de herstelwerkzaamheden in de Van Ommenpolder zijn afgerond. Hierbij wordt een stuk van de kering in oude staat gelaten, zodat kan worden vergeleken. De scheuren in de Van Ommenpolder zijn nauwelijks dichtgetrokken na de droogte van 2018, het gras is niet goed terug gegroeid en er groeit nu vooral mos op locaties met scheuren. Met peilbuizen is het grondwater gedurende het droogteseizoen beter in de gaten gehouden, deze is laag. Er wordt geëxperimenteerd met het bevloeien van en er zijn plannen voor het aanbrengen van onderwaterdrainage of infiltratiegreppels vrij hoog in de kering. Zo worden de natgehouden en is er niet te veel oxidatie van kademateriaal.

4 Aan het protocol is niets veranderd na 2018, maar het Wetterskip is wel alerter. Waarschijnlijk zal er deze zomer ook weer een muizenplaag zijn. De combinatie muizen en scheuren is risicovol door de verminderde erosiebestendigheid en het feit dat muizengraverij vaak leidt tot scheuren en extra uitdroging van de kering, vandaar extra alertheid. In voorbereiding op het droogteseizoen zijn de 32 km meest risicovolle extra in de gaten gehouden en inmiddels zijn deze met het oplopende neerslagtekort al één keer geïnspecteerd om de uitgangssituatie te bepalen. Vanaf 15 juli wordt gedurende 2 weken 97 km droogtegevoelige polderdijken in het veengebied en rondom de Friese meren geïnspecteerd, aangezien het neerslagtekort tot meer dan 150 mm is opgelopen. De selectie droogtegevoelige is op basis van ervaringen uit 2018 gemaakt en omvat op een veenondergrond en die door hun ligging meer risico op schade lopen, bijv. door een groot peilverschil tussen de boezem en de polder en de aanwezigheid van een teensloot. De Stichtse Rijnlanden Ruud Weijs: In voorbereiding op het droogteseizoen is het calamiteitenonderhoudsplan uitgevoerd en zijn alle 21 schadebeelden uit 2018 hersteld. Op sommige locaties zijn de grootschalig aangepakt, van een kade is bijv. een deel van de klei afgevoerd en nieuwe klei aangebracht. Er is bij het herstel van de kering beter gekeken en vastgelegd welke soort klei is aangebracht en wat de eigenschappen daarvan zijn. De verbeterde komen automatisch in het areaal van droogtegevoelige, aangezien er nog geen gras op groeit. Bij droogte krijgen deze meer aandacht en worden ze geïnspecteerd. Zowel in het veld als binnen de organisatie wordt nog geen actie ondernomen op de droogte. Wel is bij het reguliere bezoek aan geconstateerd dat de grond erg droog is. In het overleg tussen het regieteam water en de gebiedsbeheerders is besloten te starten met beregenen bij een neerslagtekort tussen 100 en 125 mm, als de droogte aanhoudt. Vanuit het veld is de wens om eerder te beginnen, aangezien het een preventieve onderhoudsmaatregel is. Aangezien er regen wordt verwacht, wordt wekelijks het neerslagtekort en de verwachting bekeken om te bepalen wanneer er zal worden beregend. Voor volgend jaar moet er een plan worden opgesteld om te proberen het beregenen van de gelijkmatiger te laten verlopen en te monitoren of deze manier beter werkt. Aan het droogteprotocol is niks veranderd na de droge zomer van Schieland en de Krimpenerwaard Stefan Loosen: Door HHSK wordt in het veld nog geen actie ondernomen, maar intern worden wel voorbereidingen getroffen. In voorbereiding op het droogteseizoen is er een training geweest voor de vrijwillige inspecteurs ter voorbereiding op de komende droogte. Verder is het protocol uitgewerkt en zijn de ervaringen van 2018 daarin meegenomen. Het vorige protocol was namelijk verouderd en nog gebaseerd op de ervaringen uit Er is bepaald welke droogtegevoelige kades gaan worden geïnspecteerd en hoe er moet worden op- en afgeschaald. HHSK wil eerder beginnen met inspecteren en daarbij een combinatie van het neerslagtekort, SPEI-waarden en buiten waargenomen schadebeelden meenemen. Er wordt gewerkt met een neerslagtekort specifiek voor het beheergebied. De inspecties door de dijkbewaking worden gestart op basis van het neerslagtekort vanaf 176 mm. Vanaf 100 mm neerslagtekort zal wel al worden gestart door interne medewerkers, vrijwilligers zullen vanaf 176 mm worden ingezet. Hierbij zal het aantal dat geïnspecteerd wordt geleidelijk worden opgebouwd op basis van het lokale neerslagtekort en de uitgevoerde onderhoudswerkzaamheden (daar waar de afgelopen 3 jaar werkzaamheden zijn uitgevoerd, wordt niet direct geïnspecteerd). Na 2018 is ook het Pre WAT overleg opgesteld. Dit is organisatiebreed, verschillende afdelingen komen bij elkaar om te overleggen over de droogteproblematiek. Momenteel wordt hierin vooral de blauwalg besproken, die al in veel wateren in het gebied van HHSK voorkomt. Dit is gerelateerd aan de droogte in 2018 en het droge voorjaar.

5 Hollands Noorderkwartier Theo Reuzenaar: HHNK neemt nog geen acties in het veld, maar intern zijn wel diverse teams bezig met de droogteontwikkeling en hoe er moet worden gehandeld als het neerslagtekort oploopt. Er wordt intern een droogtebericht verspreid over de ontwikkeling van de droogte. Verder is er een startbijeenkomst geweest rondom droogte om de stand van zaken te bespreken, de droogte van 2018 te evalueren en veranderingen in het protocol door te nemen. Er is besloten een droogteteam op te stellen, omdat tijdens de droogte in 2018 is gemerkt dat sturing miste. Vanaf 175 mm neerslagtekort komt het team, waar zowel waterveiligheid (o.a. beheer en onderhoud) als watersystemen (bijv. peilbeheer) bij zijn betrokken, bij elkaar. Binnen dit team kan informatie makkelijk worden gedeeld en kunnen voorbereidingen op de droogte inspecties worden genomen. Wanneer wordt opgeschaald naar de alarmfase vervalt het droogteteam en wordt met het operationele team gewerkt. Daarnaast is er een scenario team dat zich tijdens de alertfase voor waterveiligheid bezighoudt met het uitdenken van mogelijke scenario s, vooruit denkt en de ontwikkelingen van de droogte bijhoudt. Tijdens alarmfase is een waterschapsbreed operationeel expertteam met adviseurs van verschillende disciplines betrokken. Het scenarioteam bestond al voor Verder is onderzoek gedaan naar droogtegevoelige. Er is gekeken welke een verhoogde kans hebben op hydraulische kortsluiting. De baggergevoeligheid, dikte van de afsluitende laag in de dijksloot en het verschil in boezem- en slootpeil zijn belangrijk bij de bepaling hiervan. Naar aanleiding van de lekkage van een Gasunieleiding en verzakking van een weg bij leidingen in 2018, is besloten om de waar leidingen aanwezig zijn extra te bezoeken of inspecteren tijdens droogte. Naar aanleiding van de droogte in 2018 is besloten de alertfase door te laten lopen tot 275 mm neerslagtekort i.p.v. 225 mm. Vanaf 275 mm neerslagtekort wordt dan opgeschaald naar alarmfase 1, waarin wordt begonnen met inspecteren. Tijdens een droogte moet echter worden afgewacht of de organisatie niet al eerder moet worden opgeschaald vanwege een watertekort, dat niet aan het neerslagtekort gerelateerd is. Rijnland René van der Zwan: Er worden nog geen maatregelen getroffen door Rijnland voor de droogte. Wel is op drie representatieve locaties in aanloop naar het droogteseizoen gemonitord hoe vochtig de kering is. Hiervoor worden verschillende type gebruikt die representatief zijn voor de in dat gebied. Ook is met Miramap geprobeerd de vochtigheid van de met satellieten te monitoren. Het is tot nu toe vanwege de hoge kosten uitgesteld om dit daadwerkelijk toe te passen. Er vindt momenteel nader onderzoek plaats naar het plaatsen van bodemvochtsensoren in de. Mocht dit geschikt blijken te zijn, zou dat deze zomer nog kunnen worden toegepast in het gebied van Rijnland. Het neerslagtekort wordt op peilvakniveau gemeten met behulp van radar- en verdampingsgegevens van het gebied. Ook wordt daarbij een prognose gemaakt voor dagen vooruit, waarop geanticipeerd kan worden bij het voorbereiden van de inspecties. De richtlijnen voor de droogteinspecties blijven hetzelfde als vorig jaar: vanaf 150 mm neerslagtekort worden de zeer droogtegevoelige geïnspecteerd, vanaf 175 mm ook de droogtegevoelige en vanaf 200 mm worden alle geïnspecteerd, mits uit het beheerdersoordeel blijkt dat dit nodig is. Vanaf 125 mm neerslagtekort is opgeschaald naar fase 1 en wordt wekelijks een beheerdersoordeel opgesteld voor de zeer droogtegevoelige. Hiervoor worden op 3 representatieve locaties (Reeuwijk, Alphen a/de Rijn en Zoeterwoude) grondboringen uitgevoerd ter bepaling van het vochtgehalte en vindt visuele inspectie plaats op droogte gerelateerde schadebeelden. Delfland Peter Cofie: In aanloop naar het droogteseizoen zijn vier locaties met scheuren gemonitord. Er is besloten bij twee daarvan de scheuren te repareren. Hierbij is de bovenlaag vervangen door een nieuwe ingezaaide klei deklaag. Het blijven droogtegevoelige strekkingen, die tijdens droogte weer worden

6 geïnspecteerd. Inmiddels zijn de zeer droogtegevoelige al vier keer geïnspecteerd op basis van de SPEI-waarden. De inspectie rondes vonden plaats in week 16, 18, 22 en 24. Er zijn al zes scheuren geconstateerd die gerepareerd moeten worden. Deze hebben een lengte van meer dan 50 cm en een diepte van meer dan 2 m. Het protocol voor de droogte-inspecties is hetzelfde gebleven als vorig jaar, er was geen aanleiding om die aan te passen. Rijn en IJssel Leo van Nieuwenhuijzen Door Rijn en IJssel wordt het herstel van de grasmat en scheuren gevormd tijdens de droge zomer van 2018 gemonitord en worden herstelwerkzaamheden uitgevoerd. Er is nog geen aanleiding om de intensiever te inspecteren op droogteschade. Aangezien de uit zand en klei zijn opgebouwd, is het niet nodig om grootschalige inspecties uit te voeren, zoals door de waterschappen met veen wordt gedaan. Wanneer de droogte zich ontwikkelt, zullen de intensiever in de gaten worden gehouden en eventueel beweidingsverboden worden opgelegd. Naar aanleiding van de droogte van 2018 zijn er geen aanpassingen aan het protocol gedaan.

7 Bronnen: Hoogheemraadschap van Rijnland (2019, 2 mei, 31 mei, 27 juni, 15 juli). Zomermonitor 2019, rapport nr. 01, nr. 02, nr. 03, nr. 04. KNMI. (2019). Archief maand/seizoen/jaaroverzichten januari 2019, februari 2019, maart 2019, april 2019, mei 2019, juni Geraadpleegd via LCW. (2019, 1 april, 24 april, 7 mei, 12 juni, 2 juli, 9 juli). Droogtemonitor nummer , , , , ,