Een merkwaardig adres.

Transcriptie

1 Een merkwaardig adres. Het is een verblijdend verschijnsel dat in de laatste jaren, ook in het leger, het begrip zich meer en meer gevestigd heeft van de krachtige werking die door ontwikkelend en degelijk onderwijs kan worden verkregen. Dit verschijnsel mag te meer verblijdend genoemd worden, omdat het betrekkelijk nog niet zoo lang geleden is dat te dien aanzien geheel andere beschouwingen golden. Niet alleen de ouden van dagen, maar ook mannen van middelbaren leeftijd herinneren zich den tijd toen het was en velen niet schroomden het zelfs luide te verkondigen alsof wetenschap en studie onvereenigbaar waren met de goed begrepen belangen van het leger. Een geheele ommekeer in dit opzicht kan thans onmiskenbaar worden waargenomen, en wanneer ook nu nog in het leger aan wetenschap en studie niet altijd de eerepalm wordt toegekend, niemand die de hooge waarde daarvan, openlijk althans, zou durven ontkennen. Het mag dan ook als een onloochenbaar feit worden vastgesteld dat in alle legers de wetenschap, meer dan ooit, hoog in eere wordt gehouden en dat het bewustzijn zich gevestigd heeft dat het intellectueel gehalte van een leger de maatstaf is ter beoordeeling van zijn werkelijke waarde. Vandaar dan ook dat men overal een vroeger ongekende werkzaamheid ziet ontwikkelen met het doel om het wetenschappelijk peil van het leger hooger op te voeren, en om den lust tot studie en vermeerdering van kennis bij de officieren aan te moedigen. Na den Fransch-Duitschen oorlog, die het vraagstuk der militaire organisatie overal zoozeer op den voorgrond heeft gedrongen, eu die proefondervindelijk bewezen heeft dat niet materieel geweld, maar alléén kennis op den duur kan leiden tot het ontwikkelen van kracht, geldt het als een grondstelling dat de opleiding en bevordering, zoowel als de hoogere vorming der officieren, liet uitgangspunt behooren te zijn voor elke rationeele regeling van de inrichting en het beheer van het leger. Evenals zulks in Pruisen reeds sedert het begin dezer eeuw was begrepen, 's thans nagenoeg algemeen het bewustzijn doorgedrongen dat het militaire onderwijs een staatsbelang is bij uitnemendheid, dat aanspraak mag doen

2 230 gelden op de nauwlettende zorg van allen die, rechtstreeks of zijdelings, invloed kunnen oefenen op den gang van het staatsbestuur. Dat bewustzijn is de aanleidende oorzaak geweest tot het aanbieden van een adres, onder dagteekening van 27 Februari jl., aan Zijne Majesteit den Koning betreffende de regeling van het militaire onderwijs, welk adres onderteekend is door de heeren P. G. BOOMS, J. T. T. C. VAN DAM VAN ISSELT, W. C. HOJEL, P. F. HunuECiiT, A. KOOL, LOD. MULDER en D. J. STF.IJN PARVÉ. De strekking van het adres wordt gekend uit den aanhef, waarin de onderieekenaars tot Zijne Majesteit het verzoek richten,»dat het Zijner (Uwer) Majesteit moge behagen, het militaire onderwijs ter opleiding tot officier in zijnen vollen omvang bij de wet te regelen." Wij noemen dit adres een merkwaardig stuk. Aangeboden door zeven mannen, wier narnen in en buiten het leger een goeden klank hebben, die door hun vroegeren of tegenwoordigen werkkring van nabij, hetzij met het militaire of wél met het openbaar en bijzonder onderwijs ten volle bekend en vertrouwd zijn, en die bovendien voor het meerendeel in het openbaar van hun kennis en helderen blik in onderwijs-aangelegenheden hebben blijk gegeven, verdient het reeds daarom alléén in liooge mate de algerneeue belangstelling. Maar ook noemen wij het adres merkwaardig om de klemmende motieven die daarin, als de voornaamste gronden voor het verzoek, zijn ontwikkeld; en meer nog om de degelijke en uitvoerige memorie van toelichting waarvan het vergezeld is, en wier lezing niet anders dan een gunstigen indruk kan geven zoowel van den ernst als van de vaderlandslievende gevoelens van hen, door wie dit stuk is aangeboden. Wij roemen de aanbieding van dit adres als een daad van vaderlandsliefde, die in hooge mate waardeeriug en sympathie verdient, wijl zij haar oorsprong vindt in edele gevoelens die, omdat zij onafhankelijk zijn van politieke kleur of richting, door een ieder kunnen worden geëerbiedigd. Het is genoegzaam bekend dat artikel 194 onzer Grondwet bepaalt dat het openbaar onderwijs een voorwerp is van de aanhoudende zorg der regeering, en evenzeer is het bekend dat de verschillende takken van dit gebied lager, middelbaar en hooger onderwijs niet dan na langdurige voorbereiding en overweging bij de wet zijn geregeld. Alleen het militaire onderwijs is, voor verreweg het grootste deel, aan zoodanige wettelijke regeling onttrokken en, met uitzondering van de opleiding der officieren bij de Koninklijke Militaire Academie en van die bestemd voor den militairen geneeskundigen dienst, is het geheele militaire onderwijs bij Koninklijk Besluit üf wel bij rninisterieele beschikking geregeld. De vraag doet zich dus als vanzelf voor of zulk een toestand voldoende waarborgen kan geven voor deugdelijkheid, en dus niet strijdig is te achten met het algemeen belang. Hebben wij er hiervoren reeds op gewezen dat het militaire onderwijs voor alle landen een element is van groot staatsbelang, meer nog is zulks het geval voor kleine natiën, zooals de onze, die, zich niet kunnende onttrekken

3 237 aan den algemeenen nooddwang tot het onderhouden van een leger, hierbij alleen door intellectueele kracht kunnen te gemoet komen aan noodwendig geringe getalsterkte. Zal het nederlandsche leger eenmaal zijn schoone roeping met kansen van welslagen kunnen volbrengen dan moet het niet alleen met gewettigd zelfvertrouwen kunnen optreden, maar het moet hierbij tevens kunnen rekenen op den steun der natie. Zoodanig zelfvertrouwen kan het slechts putten uit de kracht van het verstand, die drijft in de richting van de schoonste militaire hoedanigheden beleid en plichtsbetrachting. Op den steun der natie zal het nederlandsche leger eerst dan kunnen rekenen als zijne bevelhebbers van hoogeren en lageren rang, door kennis en beschaving, achting en eerbied bij het nederlandsche volk hebben kunnen vestigen. Het is reeds meermalen gezegd, en het kan niet genoeg worden herhaald, dat het nederlandsche leger behoort te zijn een nationaal leger in de goede beteekenis van het woord. Niemand, die met onbevangen blik de toestanden gadeslaat, zal kunnen zeggen dat in dit opzicht bevredigende of zelfs maar geruststellende verschijnselen zijn waar te nemen. Veeleer zou er grond zijn om aan te nemen dat de natie niet alleen feitelijk, maar wat meer zegt, uit neiging buiten het leger staat; onder meer blijkbaar uit de geringe belangstelling waarmede gewichtige militaire vraagstukken worden bejegend; evenzeer als uit de weinige waardeering, althans buiten zeer enge grenzen, die hoogst verdienstelijke leden van het officierskorps over het algemeen ondervinden. Verdient reeds elke poging die strekken kan om aan dien betreurenswaardigen toestand een einde te maken aanmoediging, zij verdient het te meer wanneer die poging ons wordt aangeboden in den vorm van een hefboom, die het intellectueel gehalte van het leger tot een hooger peil zal kunnen opvoeren. En dat inderdaad zulk een uitkomst mag worden verwacht, als het verzoek dat in het adres is neergelegd mocht worden ingewilligd, hopen wij in de volgende regels met voldoende gronden te kunnen staven. Slaan wij hiertoe een blik op de verschillende deelen van het militaire onderwijs dan blijkt al spoedig dat het een omvang heeft, grooter dan men oppervlakkig geneigd zou zijn te vermoeden. Het lager- of zoogenaamde huishoudelijk onderwijs wordt bij de korpsen gegeven aan duizende miliciens, met het zeer lofwaardige doel om hen, die door het lot voor den wapenhandel zijn aangewezen, de gelegenheid te geven het vroeger genoten onderricht in het lezen, schrijven en rekenen te herhalen en uit te breiden, zoowel als om hen, die in hunne jeugd van zoodanig onderricht verstoken zijn gebleven, de behulpzame hand te bieden tot verbetering van hun moreelen en matcrieelen welstand. Het geven van dit onderwijs is intusschen opgedragen aan personen, van wie men geen voldoende waarborgen heeft dat zij op de hoogte zijn van de hun opgedragen taak, en vandaar dan ook dat de resultaten, over het geheel, IV. 7. D. N"

4 238 verre blijven beneden zeer matige verwachtingen, en hierdoor laat het zich verklaren dat dit gedeelte van het militaire onderwijs, buiten het leger nagenoeg geen belangstelling heeft kunnen wekken; zóó zelfs dat het bestaan er van nauwelijks gekend wordt. Onder het middelbaar militaire onderwijs zou men kunnen rekenen de opleiding tot den officiersrang, en zooals wij hiervoren reeds hebben doen uitkomen, moet hierin het zwaartepunt gezocht worden tot vorming van een leger zooals wij het behoeven; een leger welks aanvoerders, door beschaving en ontwikkeling, achting en eerbied weten af te dwingen en aan wie de natie met volle vertrouwen de leiding van hare hoogste belangen kan toevertrouwen, omdat zij zich vereenzelvigd heeft met het denkbeeld dat de nederlandsche officieren door hoogere ontwikkeling zullen weten te vergoeden, wat ons leger aan materieele kracht te kort komt. Uitgaande van deze, niet meer voor tegenspraak vatbare, waarheid zou men dus mogen verwachten dat de vorming onzer aanstaande officieren, op dien grondslag, volgens een vast en stelselmatig plan geregeld zoude zijn. Intusschen zou een blik op het verleden, zoowel als op het tegenwoordige, voldoende kunnen wezen om hen die zóó dachten al spoedig tot andere meening te brengen. De opleiding onzer officieren heeft steeds geleden aan de kwaal van instabiliteit; een kwaal die voor opleiding in elke richting en voor de deugdelijkheid van het onderwijs niet alleen belemmerend werkt, maar die bovendien vaak aanleiding geeft tot grove onbillijkheden en tot niet verdiende teleurstellingen. Sedert tal van jaren heerscht er in de opleiding onzer aanstaande officieren een tweeslachtigheid, die zoozeer in strijd is met gezonde begrippen van het staatsbelang dat het verbazing mag wekken dat zulk een toestand tot op den tegenwoordigen tijd. is kunnen bestendigd worden. Het is toch een nuchtere beschouwing wanneer men meent dat de staat, op den grondslag van de diensten die hij verlangt, de eischen van kennis, ontwikkeling en beschaving moet vaststellen, die hij in zijne dienaren noodig en voldoende acht. Door hoogere eischen te vorderen zou hij op den duur gevaar loopen niet naar behooren in de behoeften van den dienst te kunnen voorzien, of wel hij zou aan zijne dienaren een finaucieele positie moeten verzekeren, die niet in overeenstemming is niet de werkkrachten die van hen worden verlangd. Daalt men beneden het aangegeven peil dan zijn de gevolgen lichtelijk te overzien. In beide gevallen wordt het staatsbelang benadeeld. Toetst men nu aan deze eenvoudige stelling de wijze waarop in de behoefte aan officieren bij het leger wordt voorzien, dan blijkt dat de opleiding lot die betrekking, tot nog toe, voor zooveel betreft het wapen der genie, uitsluitend heeft plaats gevonden bij de Koninklijke Militaire Academie, doch dat voor de infanterie, cavalerie en artillerie het doel langs twee verschillende wegen werd bereikt. Een gedeelte der officieren, tot de laatstgenoemde wapens behoorende, hebben hunne opleiding genoten aan de Koninklijke Militaire Academie; een ander deel heeft langs den weg der korpsen van

5 239 het leger den officiersrang bereikt, Tegen zoodanig stelsel zou nu op zich zelf niets zijn in te brengen, ware het niet dat aan de officieren die langs den eenen en den anderen weg in het leger worden opgenomen, veelal geheel uiteenloopende eischen van kennis en ontwikkeling worden gesteld; ja, zoozeer uiteenloopende dat rnen ze gerustehjk onvergelijkbaar zou kunnen noemen. Zulk een stelsel, indien het den naam van stelsel verdient, moet uit een oeconomisch oogpunt worden afgekeurd. In Duitschland waar, naast de cadettenscholen, het leger eveneens de bron is waaruit de officieren toevloeien, heeft men de zaak anders en beter begrepen. Daar moet een ieder, onafhankelijk van den weg dien hij kiest, aan volkomen gelijke eischen van kennis en bekwaamheid voldoen, en hiervan door een zoogenaamd officiersexamen doen blijken, om den rang van officier bij het leger te kunnen innemen. De opleiding in beide richtingen is dienovereenkomstig geregeld, en een zoodanige regeling heeft men aldaar kunnen tot stand brengen omdat men met volle handen de giften heeft aanvaard, die de openbare inlichtingen van middelbaar en hooger onderwijs over het land hebben uitgestrooid. En wanneer men nu misschien zou willen wijzen op enkele andere landen, waar een tweeslachtig stelsel ter voorziening in de behoefte aan officieren wordt toegepast, dan antwoorden wij dat bij meer nauwlettende beschouwing al spoedig een zeer essentieel verschil zou worden waargenomen. Voor zoover ons bekend is, vormen de officieren in de landen, die men dan op het oog zou hebben, twee scherp van elkander gescheiden klassen, waarvan de eene gewoonlijk geen hoogere eerzucht kan bevredigen dan die, welke in het behalen van den kapiteinsrang ligt opgesloten. Behalve nu dat bij ons van zoodanige scheiding geen sprake is, meen en wij het bovendien sterk te mogen betwijfelen of zulk een stelsel in den tegenwoordigen tijd aanbeveling zou verdienen; vooral in ons land, waar het streven meer en meer tot ontwikkeling komt om voor de vervulling van gelijksoortige openbare betrekkingen het zoogenaamde beginsel van»een hei d van stand" in toepassing te brengen. Hebben wij dus aangetoond dat de aanvulling van ons officierskorps niet geschiedt volgens rationeele grondslagen, maar integendeel in stryd is met het hoofdbeginsel dat daarbij tot richtsnoer moet worden genomen, die toestand wordt nog bedenkelijker doordien aan de opleiding tot den officiersrang bij de korpsen elke waarborg voor stabiliteit ontbreekt. In de laatste jaren is dan ook het zoogenaamde wetenschappelijke onderwijs bij de korpsen herhaaldelijk, hetzij bij ministerieele beschikking of wel bij Koninklijk Besluit gewijzigd en hervormd; ja zelfs is het nog slechts enkele jaren geleden dat een geheele en radicale reorganisatie van dit onderwijs bij Koninklijk Besluit is vastgesteld die evenwel nimmer is ingevoerd, maar die later, in 1880, is vervangen door een andere thans nog van kracht zijnde regeling. Die regeling hebben wij, als een eerste stap op den goeden weg, met ingenomenheid begroet. Het beginsel dat wij hiervoren hebben pehuldigd «gelijke eischen van kennis voor allen" is hierbij, althans voor de toekomstige officieren der cavalerie

6 240 en artillerie, toegepast doordien in het vervolg alleen een opleiding langs de Koninklijke Militaire Academie tot den officiersrang bij die wapens zal kunnen voeren; maar voor het hoofjwapen onze infanterie is het tot nog toe bestaande onderscheid, ofschoon in mindere mate, nog steeds blijven bestaan. Wie zou ons intusschen durven verzekeren dat deze eerste stap door meerdere zal worden gevolgd? Is er integendeel, met het oog op het verleden niet veeleer grond tot het vermoeden dat een geringe aanleiding voor een opvolgend minister voldoende zou kunnen zijn om op den pas verlaten weg, of misschien nog erger, terug te keeren? Hebben wij het niet bij ondervinding geleerd dat wisselende inzichten of veranderde omstandigheden somtijds voldoende waren om het wetenschappelijk peil voor de officieren, die uit het leger voortkwamen, ongekend laag te doen dalen? Het is toch van algemeene bekendheid dat vooral het wapen der infanterie in de laatste jaren daaronder soms op onrustbarende wijze heeft geleden. Wij herhalen het dat het tegenwoordige legerbestuur een woord van lof niet mag worden onthouden voor dien eersten stap op den goeden weg; het heeft hierdoor getoond den toestand te kennen en dit geeft ons rnoed om te verwachten dat de tegenwoordige regeering voor meerdere en beslissende stappen op dien weg, zoo noodig, niet zal terugdeinzen. Hierdoor alleen kan zij het door haar begonnen werk bevestigen en tegen verwoesting vrijwaren. Een ongezochte aanleiding tot dien arbeid wordt haar als het ware vanzelf aangeboden, doordien de in 1877 tot stand gebrachte regeling van het onderwijs bij de Koninklijke Militaire Academie, volgens de daartoe strekkende wet van 30 Mei 1877 vóór l September 188'2 aan een herziening moet worden onderworpen. Het is genoegzaam bekend dat bedoelde wet uit nooddwang voortgekomen is uit die van 1869, en dat men niet dan noode er toe is overgegaan om den band te verbreken, die de Koninklijke Militaire Academie verbond aan het middelbaar onderwijs. Het kan niet worden ontkend dat er destijds gewichtige redenen bestonden die een wijziging der wet van 1869 wenschelijk maakten, maar of men daarbij den goeden weg is ingeslagen, mag zeker op verschillende gronden worden betwijfeld. Wij voor ons beschouwen het als een misgreep dat men in 1877 niet in anderen vorm, die een voldoenden toeloop tot de Academie zou hebben kunnen verzekeren en waartoe de middelen meermalen openlijk waren aangegeven, de volledige aansluiting aan ons middelbaar onderwijs heeft behouden. Nu een voorstel tot wijziging der wet op ons middelbaar onderwijs bij herhaling is toegezegd en onmogelijk meer lang op zich kan laten wachten, en nu de herziening der wet, regelende het onderwijs bij de Koninklijke Militaire Academie, Imperatief binnen kort aan de orde moet komen, zouden wij meenen dat het samentreffen dier twee wetsvoorstellen niet anders dan gewenscht kan zijn, opdat zoodoende die beide belangrijke deelen van ons nationaal onderwijs in behoorlijk verband rnet elkander zouden kunnen gebracht worden. Maar dan ook zal het tijdstip gekomen zijn om het militaire onderwijs in zijn geheelen

7 241 omvang wettelijk te regelen en vast te stellen, opdat het dien graad van stabiliteit erlange als voor de belangen van liet leger dringend gevorderd wordt, en een zoodanige mate van deugdelijkheid dat onze nationale weerkracht naar behooren verzekerd zij. Zonder in het rninst te kort te willen doen aan den ijver en de goede hoedanigheden van hen die thans bij het militaire onderwijs werkzaam zijn, zoo zal men dan toch betere waarborgen kunnen verkrijgen dat geene andere dan bevoegde personen met het geven van onderricht en met het afnemen van examens zullen worden belast, en men zal de kundige officieren in het leger, ook daarbuiten, beter leeren waardeeren en hoogachten, waardoor dat leger zelf in de achting van het algemeen zal rijzen. De gelegenheid zal dan ook, als vanzelf, geboden worden om aan zoodanig kundige officieren in alle opzichten gelijke rechten en financieele voordeelen toe te kennen die door de overige, bij het openbaar onderwijs werkzame Rijksambtenaren, worden genoten; want het kan niet worden ontkend dat in dit opzicht thans groote achteruitzetting kan worden waargenomen, waardoor evenzeer het gevoel van eigenwaarde bij den officier wordt geknakt als het prestige naar buiten er door wordt verlaagd. Is het op zichzelf reeds een niet te verdedigen tegenstrijdigheid dat de opleiding, die noodig is tot het verkrijgen van den officiersrang, gedeeltelijk bij de wet geregeld is en voor een ander gedeelte afhankelijk is gesteld van de wisselende inzichten der elkander opvolgende regeeringen, de noodzakelijkheid tot regeling van het militaire onderwijs, in zijn ganschen omvang bij de wet, kan evenzoo blijken uit de geschiedenis die de tegenwoordige Krijgsschool sedert haar betrekkelijk kortstondig bestaan achter zich heeft. Die school, die het hoogere deel van het militaire onderwijs zou moeten vormen, kan op een lijdensgeschiedenis wijzen, erger nog dan die welke het zoogenaamd wetenschappelijk onderwijs bij de korpsen heeft doorstaan. Nu eens vervormd in dezen, dan weder in genen zin; altijd wankelend en waggelend op hare grondslagen; nergens een steunpunt kunnende vinden omdat het leerplan evenmin aansloot aan het onderwijs bij de korpsen als aan dat der Koninklijke Militaire Academie, en zoodoende de eerste eischen voor vruchtdragend voortgezet onderwijs miskennende, is daardoor aan die school veel nadeel berokkend; zijn hare goede hoedanigheden niet op den voorgrond kunnen komen; is zij in hare vlucht belemmerd en heeft zij zich tot nog toe niet te verheugen gehad in de sympathie van tiet leger die wij haar zoo gaarne zouden hebben toegewenscht. Uit dit alles zal, dunkt ons, voldoende zijn gebleken dat ons militaire onderwijs in een toestand verkeert, die voorziening dringend noodig maakt. Nagenoeg geheel onafhankelijk van het openbaar, zijn bovendien de verschillende deelen van ons militaire onderwijs niet eens geregeld in onderling verband en samenhang, terwijl het voor een groot deel onvoldoende waarborgen geeft voor geschikte leerkrachten en toezicht. Ons nergens de belichaming

8 242 eener leidende gejachte te aanschouwen gevende, blijkt het gebouw van ons militaire o i lerwijs te zijn opgetrokken zonder systeem of methode. Wij gelooven dan ook te kunnen volstaan rnet de hier gedane aanwijzingen van algemeenen aard, en achten het niet noodig in bijzonderheden af te dalen orn onze meening aangaande de wenschelijkheid wij zouden bijna zeggen de noodzakelijkheid eener wettelijke regeling van ons militaire onderwijs te kunnen rechtvaardigen. In de Tweede Karner der Staten-Generaal zijn dari ook sedert 18ö3, bij verschillende gelegenheden, stemmen opgegaan om zulk een wettelijke regeling aan te bevelen, en de eerste maar ook de eenige vrucht van dien aandrang is geweest de wet regelende het onderwijs bij de Koninklijke Militaire Academie. Wel zijn door verschillende ministers toezeggingen gedaan, waaruit zou mogen worden afgeleid dat zij niet ongenegen waren om ook het wetenschappelijk onderwijs bij de korpsen wettelijk te regelen, doch van daden in die richting is tot nu toe niet gebleken. Bovendien eischt 's lands belang, zoowel uit een financieel oogpunt als uit dat onzer weerbaarheid, dat het militaire onderwijs, niet gedeeltelijk, rnaar dat het in zijn geheelen omvang gebracht worde onder het bereik der wet; dat het in strekking en methode aansluite en in overeenstemming korne met de overige takken van ons openbaar onderwijs. De opleiding tot meest alle gewichtige betrekkingen in de maatschappij geschiedt onder den waarborg der wet, en de eisenen van kennis voor nagenoeg alle staatsambten zijn wettelijk vastgesteld; hoe zou het dan nog verdediging kunnen vinden dat alleen het militaire onderwijs en het peil van wetenschappelijke kennis en ontwikkeling, noodig om in de klasse der officieren te worden opgenomen, voor verreweg het grootste deel afhankelijk zouden worden gesteld van de wisselende inzichten van opvolgende regeeringen? De hoogste belangen van den staat zijn zoodoende niet naar behooren verzekerd, en het leger zelf komt daardoor in een toestand van isolement, die het van het overige deel der natie vervreemdt, en waaronder het in aanzien en waardeering noodwendig moet lijden. Een ieder heeft er dus belang bij dat aan dien verslappenden toestand een einde kome, en daarom kunnen wij met het volste vertrouwen het hierbesproken adres aanbevelen in de warme belangstelling van allen, zoowel in als buiten het leger. Wij hopen dat het aan bewijzen van sympathie niet zal ontbreken, en dat de openbare meening zich krachtig zal uiten om aan het edel streven der zeven mannen, die in deze zaak het initiatief hebben genomen, steun en wijding te schenken.