WERK VAN DEN AKKER Afdeling Herentals VIJVERPLANTEN EN VIJVERWATER

Transcriptie

1 WERK VAN DEN AKKER Afdeling Herentals VIJVERPLANTEN EN VIJVERWATER Lesgever: Eric Jansen Verslag: Michel Peeters Tekst: Eric Jansen INHOUD 1. Beplanting 1.1 Zuurstofplanten Drijfplanten Lelie - achtigen Moerasplanten of heliofyten Vijverbiologie. 2.1 Waterkwaliteit GH - waarde: de totale hardheid KH - waarde: karbonaathardheid ph - waarde: de zuurtegraad Vijverwater meten Andere waterwaarden Overzicht waterwaarden Filters voor de vijver 3.1 Overzicht systemen Voorfiltering De Vortex of draaikolkfilter De zeefbocht of ultrasieve De trommel of drumfilter Meerkamerfilters Oeverfilters Beadfilters Drukfilters Druppelfilters of druppeltorens Bewegende bed filters UV - filters Onderwaterfilter 38 1

2 3.3 Opstelling van vijverfilters Filtermedia of filtermateriaal Filterborstels Honingraatblokken of bioblokken Filtermatten Losse filtermedia of biomedia Poreus gesteente Mechanische filtering Biologische filtering Absorptiefiltering Aanvullende filtering UV - filtering Chemische filtering Combinatie van filtermethodes Noodzaak van een technische filterinstallatie Het zwaartekracht systeem Het pomp gevoede systeem Het drukfilter systeem Het natuurlijke systeem Werking van biologische filters Andere filtertypen De meerkamer filter UVC - filtering Skimmers Onderhoud van de filter Geen filter 57 2

3 1.Beplanting Waterplanten kunnen in vier groepen verdeel worden. Hieronder worden de groepen beschreven, worden de belangrijkste kenmerken verteld en wordt verteld waar je op moet letten bij het plaatsen van de planten in je vijver. 1.1 Zuurstofplanten De meest belangrijke planten in de vijver. Zuurstofplanten leven volledig onder water. Dit betekent, dat ze al hun voedingsstoffen direct uit het vijverwater opnemen. Dit geldt ook voor de CO2 die deze planten nodig hebben. Zuurstofplanten vormen nauwelijks wortels. De opname van voedingsstoffen vindt plaats via het blad. Omdat deze planten geen wortels en geen houtachtig skelet hoeven te vormen, kunnen ze onder goede omstandigheden snel groeien. Bekende soorten zijn waterpest, glanzend fonteinkruid, gedoornd hoornblad, bronmos en aarvederkruid. Hierboven achtereenvolgens: Waterpest, Bronmos, Glanzend fonteinkruid Bezuinig nooit op zuurstofplanten. Zuurstofplanten zijn een uiterst belangrijk onderdeel van een heldere vijver Het belang van zuurstofplanten in de vijver Zuurstofplanten hebben weinig sierwaarde maar deze onderwaterplanten hebben de belangrijke taak om de voedingsstoffen in de vijver om te zetten in zuurstof. Zoals gezegd zijn zuurstofplanten onmisbaar voor een heldere vijver. Het bijzondere aan deze planten is niet dat ze zuurstof produceren (dat doen alle planten), maar wel dat ze hun zuurstof aan het vijverwater afgeven. Deze zuurstof is noodzakelijk voor de bacteriële afbraak van organisch afval zoals bijvoorbeeld de uitwerpselen van vissen, overtollig voer en plantenresten. Door voldoende van deze planten in de vijver te plaatsen krijgen algen geen kans. Er zijn zelfs zuurstofplanten die een algenremmende stof produceren! Omdat zuurstofplanten niet alleen zuurstof produceren maar ook heel snel groeien, zijn ze de grootste concurrent van algen en letterlijk onmisbaar voor een gezonde en heldere vijver. Als u moet bezuinigen, bezuinigt u dan liever op andere planten dan op deze plantensoort in uw vijver Hoeveelheid zuurstofplanten Per 1000 liter is een minimum van 5 bosjes zuurstofplanten nodig om een biologisch evenwicht in de vijver te bereiken en te handhaven. Een bosje is ongeveer zoveel als er tussen het rondje van uw duim en wijsvinger past, 5 bosjes is ongeveer 1 vijvermandje vol zuurstofplanten. De vuistregel voor zuurstofplanten is dus: 1 kubieke meter vijverinhoud = 5 bosjes zuurstofplanten = 1 vijvermandje vol 3

4 1.1.3 Planttijd Het is belangrijk om zuurstofplanten direct na of tijdens het vullen van de vijver te plaatsen zodat algen geen of weinig kans krijgen. Losse bosjes zuurstofplanten moeten vanaf het begin van hun groeiperiode worden gepoot, tussen eind maart en eind juni. Later is niet verstandig omdat dan de kans bestaat dat de plantjes verrotten of verslijmen. Planten die al in een mandje zijn geworteld kunt u het hele jaar direct in de vijver plaatsen. Overigens heeft het gebruik van mandjes ook de voorkeur omdat daarmee het gebruik van losse aarde in de vijver en het woelen van de vissen erin, wordt beperkt Aankoop van zuurstofplanten Als u zuurstofplanten gaat kopen, let u dan op de volgende zaken. De planten mogen niet in de volle zon of in warm water staan, dit wil met name in tuincentra nogal eens het geval zijn. Ook moeten ze netjes gebost of geplant zijn en vrij van kroos en parasieten zijn. Als u kroos op de zuurstofplanten meeneemt, krijgt u namelijk zelf later ook een grote hoeveelheid kroos in uw vijver. Let u ook op bovenstaande zaken als u planten krijgt uit een vijver van een kennis of vriend. Om parasieten te voorkomen, kunt u eventueel de planten voor plaatsing in uw eigen vijver spoelen in een emmer water waarin een eetlepel keukenzout is opgelost. Vervoer de zuurstofplanten zo snel mogelijk naar huis zodat ze niet uitdrogen en zet ze thuis meteen in het water Samenstelling en soorten Vanaf het voorjaar tot in herfst moeten de zuurstofplanten optimaal werken. Omdat niet alle zuurstofplanten gedurende dit hele seizoen zuurstof afgeven en groeien, moet u zorgen voor verschillende soorten in uw vijver. Probeer een volledige werking van de zuurstofplanten zo goed mogelijk op volle sterkte te houden gedurende het gehele seizoen. De soort die van eind maart tot oktober groeit is het glanzende fonteinkruid of Potamogeton lucens. Dit is de belangrijkste zuurstofplant voor de vijver en het is niet overdreven om van deze soort ¾ van het totaal aan zuurstofplanten te gebruiken. Voor het voorjaar en de winter kan er aanvullend waterranonkel worden geplaatst en voor de zomer en najaar hoornblad ook waterpest is een goede aanvullende zuurstofplant. Zet dezelfde soorten in groepjes bij elkaar, dit geeft een rustig beeld in de vijver en voorkomt dat de verschillende soorten elkaar gaan overwoekeren Zuurstofplanten poten Zuurstofplanten stellen weinig eisen aan de grondsoort waarin ze worden geplant, u kunt ze poten in vijveraarde of substraat. Substraat geeft in het algemeen een beter resultaat en minder afsterving. U kunt de zuurstofplanten rechtstreeks in vijveraarde of vijversubstraat poten of u maakt gebruik van vijvermandjes. Vijvermandjes zijn wel duurder maar kennen vele voordelen boven het los poten van de zuurstofplanten. Door de open structuur, zorgen ze ervoor dat de vijveraarde niet wordt samengeperst en alle wortels optimaal de voedingsstoffen uit het water kunnen halen. Ook zijn zuurstofplanten gepoot in vijvermanden eenvoudiger te onderhouden en zullen ze niet kunnen woekeren. Tip! Verwijder bij de gekochte (bosjes) zuurstofplanten altijd aanwezige loden bandjes voor u ze gaat poten. Lood is erg giftig voor het dierlijk leven in de vijver. Poten rechtstreeks in vijveraarde of substraat 4

5 Speciaal in het geval van een vijver gemaakt van vijverfolie, brengt u extra bescherming aan op de plek waar de zuurstofplanten zullen worden gepoot, dit kan met landbouwplastic, worteldoek of iets dergelijks. Maak randen van keien of (bak)stenen van cm hoog waarin de zuurstofplanten komen te staan. Bij het gebruik van substraat, kunt u de rondjes hiermee opvullen en de zuurstofplanten er in zetten. Bij het gebruik van vijveraarde, legt u eerst een laagje gewassen grind binnen de rand. Maak op het grind met landbouwplastic of iets dergelijks een soort van mandje met een opstaande rand tegen de zijwand van de keien. In dit mandje, doet u een laag van cm vijveraarde waarin u de zuurstofplanten poot. Tot slot, dekt u de vijveraarde rondom de planten af met een laagje van fijne kiezel of grof rivierzand. Poten in vijvermandjes Maak bij het gebruik van vijveraarde eerst een binnenmandje van een stuk landbouwplastic, worteldoek, of iets dergelijks, dit voorkomt het uitspoelen van de vijveraarde. Vul daarna de mandjes met vijveraarde tot 2,5-5 cm onder de rand en poot de planten. Tot slot, dekt u de vijveraarde rondom de planten af met een laagje van fijne kiezel of grof rivierzand. Bij gebruik van vijversubstraat kunt u de mand gewoon hiermee vullen en de zuurstofplanten poten Vullen van de vijver Vul na het poten of plaatsen van de planten de vijver zo snel mogelijk af. Voorkom daarbij teveel stroming in de vijver. Eventueel kunt u het water uit de slang in een emmer of iets dergelijks laten lopen. Het is eveneens verstandig om de gepote en geplaatste planten na het afvullen goed te doordrenken met water om drijven en kantelen te voorkomen Onderhoud van zuurstofplanten Zuurstofplanten hebben maar weinig onderhoud nodig. Te grote bossen en woekerende planten moeten in toom worden gehouden door ze regelmatig uit te dunnen. Dit uitdunnen doet u niet té rigoureus maar beetje bij beetje om de groei op gang te houden. In het geval van aanwezige draadalgen, ontdoet u de planten ervan op een voorzichtige manier zonder ze te beschadigen. U kunt draadalgen voorkomen én de plantengroei stimuleren door een algendoder te gebruiken. 5

6 Zuurstofplanten kunnen eenvoudig worden gesplitst en vermeerderd. Afhankelijk van het soort, kunt u ze stekken of splitsen aan de wortels. Deze kunt u zonder meer herplanten in uw vijver Optimale omstandigheden voor zuurstofplanten Voor alle soorten zuurstofplanten geldt, dat ze alleen kunnen groeien in hard, mineraalrijk water. Als het vijverwater te zacht wordt (bijvoorbeeld door regenval) loopt de groei van zuurstofplanten terug. De planten gaan dan verslijmen en sterven af. Er blijven dan voedingsstoffen in het water achter en de vijver zal snel troebel worden. De hardheid van het vijverwater ligt op GH 10 of hoger De KH-waarde is minimaal 6 Voldoende zonlicht Is er voldoende CO2 aanwezig (dit is meestal het geval) Overige tips Plant geen zuurstofplanten in een vijver die al groen en troebel water heeft. Wegens gebrek aan zonlicht zullen de zuurstofplanten dan verslijmen en afsterven. Los eerst het zweefalgen probleem op (dat het groene water veroorzaakt) of hervul de vijver desnoods eerst met schoon water voordat u de zuurstofplanten plaatst. Plant ook geen zuurstofplanten in een vijver waar al heel veel draadalgen in zitten. De concurrentie van de draadalgen zal te sterk blijken voor uw zuurstofplanten. Ook het draadalgen probleem moet dus eerst worden opgelost. De zuurstofplanten moeten zonlicht kunnen ontvangen. Zorg er dus voor dat andere waterplanten zoals bijvoorbeeld waterlelies, drijfplanten en kroos, maar ook overhangende bomen en struiken het licht niet te veel wegnemen. 6

7 Overzicht van de meeste gebruikt zuurstofplanten We beperken ons tot de meest gangbare hoofdsoorten maar de variëteiten zijn vrijwel oneindig. Afbeelding (klik om te vergroten) Naam Diepte Bloei Bijzonderheden Glanzend Fonteinkruid (Potamogeton lucens) Hoornblad (Ceratophyllum) maart-sept De allerbeste zuurstofplant die er is. Glanzend fonteinkruid werkt het best op een diepte van cm. Het is niet overdreven om 3/4 van uw zuurstofplanten uit deze soort te laten bestaan. Zet hem wel in een vijvermandje om te veel woekering te voorkomen nvt Een hele sterke zuurstofproducent die houdt van een kalkrijke omgeving en hard water. Waterpest (Elodea) mei-sept De zuurstofplant die in geen enkele vijver mag ontbreken. Waterpest is eveneens een goede indicator voor het evenwicht in de vijver. Bij een goede groei van deze plant is de vijver kent de vijver een goed biologisch evenwicht. Waterpest geeft een stof af die de groei van algen remt. Aarvederkruid (Myriophyllum) ) mei-aug Aarvederkruid is eveneens een goede zuurstofplant die soms in de winter groen blijft. Eenmaal in bloei, steekt hij zijn topjes boven het water uit en vertoont rode bloempjes. Ook aarvederkruid geeft stoffen af die de groei van algen remmen Waterranonkel (Ranaculus Aquatilis) Waterviolier (Hottonia palustris) maart-sept Een goede zuurstofplant met mooie witte bloemetjes. De plant is inheems en beschermd dus haal hem niet uit de vrije natuur. De waterranonkel heeft iets heel eigenaardigs. Na de bloei trekt hij zich soms terug tot aan de wortels en lijkt dan voorgoed te zijn verdwenen. Dat kan soms wel tot een jaar duren, maar altijd verschijnt hij weer en bloeit dan weer volop mei-juni Een waterviolier heeft ruimte in de vijver nodig, hij wordt namelijk circa 30 centimeter breed. De waterviolier is ijzersterk en volledig winterhard. Bronmos (Fontinalis antipyretica) Wordt vaak als zuurstofplant verkocht maar is beslist geen aanrader. Hij is namelijk moeilijk in leven te houden bij warmer water en een lage hardheid van het water. 7

8 1.2 Drijfplanten Ondergewaardeerd maar toch erg nuttig Drijfplanten zijn waterplanten die los op het water drijven en met zwevende worteltjes voedingsstoffen uit het water opnemen. De gasuitwisseling (zuurstof en CO2) vindt via de drijvende bladeren rechtstreeks met de atmosfeer plaats. Drijfplanten produceren dus geen zuurstof voor de vijver en nemen er ook geen CO2 uit op. Drijfplanten kunnen erg nuttig zijn als hulpmiddel om troebele vijvers weer helder te krijgen. Deze planten groeien namelijk ook onder omstandigheden waarin zuurstofplanten het niet redden (zacht water, zweefalg). Zie hiervoor ook het stappenplan voor een heldere vijver op de pagina groen water. Drijfplanten zijn een beetje ondergewaardeerd omdat ze weinig sierwaarde hebben, maar ze hebben veel goede eigenschappen. Ze groeien uitermate snel waardoor ze met hun wortels een enorme hoeveelheid voedingsstoffen uit het water halen. Eveneens zorgen voor veel schaduw waardoor algen geen kans hebben om zich te ontwikkelen. Ook voorzien ze veel schuilmogelijkheden voor de vissen en zijn ze een uitstekende legplaats voor de eitjes van veel andere vijverdieren zoals salamanders. Vooral in nieuwe vijvers zijn ze onontbeerlijk omdat ze de CO2 uit de lucht halen en niet uit het water waardoor de zuurstofplanten het beter doen. Er zijn niet zo veel soorten drijfplanten en erg weinig inheemse winterharde soorten. Maar ze zijn erg nuttig en leveren een aanzienlijke bijdrage in het realiseren van een natuurlijk evenwicht en helder water Winterharde drijfplanten Sommige drijfplanten, zoals krabbescheer, zakken naar de bodem om te overwinteren, maar sommige vormen zogenaamde turionen of winterknoppen om te overwinteren. Turionen zijn compacte bladknoppen die worden gevormd in de zomer en herfst. Deze knoppen laten los in de herfst en zinken dan naar de vijverbodem waar ze beschermd zijn tegen vorst. Als het vijverwater opwarmt in de lente, ontkiemen ze tot nieuwe planten die boven komen drijven. 8

9 Als u in het najaar de bodem schoonmaakt, gooit u dan deze turionen terug in de vijver. U kunt deze knoppen ook in de herfst al afnemen en gedurende de winter vorstvrij bewaren in een potje met iets vochtig zand. In het voorjaar plant u ze dan eerst in een potje met vochtige vijveraarde totdat ze uitlopen. U hebt dan opnieuw jonge drijfplantjes die u in de vijver kunt plaatsen Overwinteren van niet-winterharde drijfplanten Deze soorten drijfplanten verdragen in het algemeen geen temperaturen onder de 15 C. en ze moeten dus binnen worden gehaald. Haal de jongste stekjes uit uw vijver en plaats ze in een ondiepe schaal met modder van vijveraarde. De overige oude plantendelen kunt u meteen uit uw vijver verwijderen. De schaal plaatst u op een plek waar veel licht is en de temperatuur minimaal 16 C is en blijft. Voeg af en toe water toe om de modder niet te laten uitdrogen. In het voorjaar plaatst u de stekjes in een potje met natte vijveraarde en wacht tot ze zijn uitgelopen. Als de temperatuur buiten boven de 15 C is,kunt u de jonge plantjes in uw vijver zetten De aankoop van drijfplanten De beste tijd om drijfplanten te kopen is wanneer de buitentemperatuur meer dan 15 C is, dan zijn de planten sterk genoeg. De drijfplanten moeten fris en groen van kleur zijn en er niet verlept uitzien. Let erop dat de bassins van de verkoper schoon en helder zijn en niet stinken. Koop geen eendenkroos of zelfs geen andere drijfplanten als er eendekroos tussen zit! Vervoer de planten snel zodat ze niet uitdrogen en leg ze zo snel mogelijk in de vijver. Om overdracht van parasieten en ziekten te voorkomen, kunt u eventueel de drijfplanten eerst spoelen in een emmer water waarin een eetlepel keukenzout is opgelost. Dit is ook altijd verstandig om te doen als u planten krijgt die afkomstig zijn uit een andere vijver Koop geen Eendekroos Eendekroos (Lemna Minor) wordt vaak aangeboden als goedkope drijfplant, maar is helemaal niet geschikt voor de vijver. Het is een veel te sterk woekerende soort die, als u hem eenmaal in de vijver hebt, bijna niet te bedwingen is en waar u bijna nooit meer vanaf komt. Daarnaast, in het geval uw vijver is gemaakt van vijverfolie, moet u rekening houden met de komst van het (jawel) eendekroossnuitkevertje. Deze boort kleine gaatjes in de rand van vijverfolie om er zijn eitjes in te leggen en maakt daarmee uw vijver lek. 9

10 1.2.5 Het planten Drijfplanten kunnen zonder meer op de wateroppervlakte van de vijver worden gelegd en hoeven niet te worden geplant. Ze zorgen zelf snel genoeg voor verankering tegen al te veel drijvend zwerven over de vijver. Breng geen drijfplanten aan boven de zuurstofplanten anders krijgen deze geen zonlicht Vermeerderen en onderhoud Drijfplanten vermeerderen zichzelf razendsnel door deling en uitlopers. Hier hoeft u zelf niets aan te doen. Sterker nog, drijfplanten hebben de neiging om het hele wateroppervlak overwoekeren. Met name in de zomer zal regelmatig een deel van de drijfplanten uit de vijver moeten worden verwijderd om te voorkomen dat ze het zonlicht in de vijver helemaal wegnemen. Houdt u een maximale begroeiing aan van ca. 1/3 deel van het vijverwateroppervlak. Tip! Drijfplanten nemen enorm veel voedingsstoffen als nitraten en fosfaten op. Als u de overtollige waterplanten verwijdert, gebruik ze dan als natuurlijke mest voor uw tuin De verschillende soorten Als drijvende planten kunnen we aanraden de krabbescheer, kikkerbeet, vlotvaren en waterhyacint. Deze nemen de meeste voedingsstoffen op uit het water. De krabbescheer is daarnaast ook nog eens een hele mooie bloeiende drijfplant. Een overzicht van de meest gangbare en geschikte soorten drijfplanten. Sommige soorten kruipen vanzelf de oever op en vormen dan een mooie randovergang van de vijver. Dit is de reden dat enkele van de soorten hieronder ook tot de moerasplanten worden gerekend. Kikkerbeet Hydrocharis Morsus Ranae Winterhard Krabbescheer Stratiotes Aloides Winterhard Blaasjeskruid Utricularia Winterhard Puntkroos Lemna Trisulca Winterhard 10

11 Sterrenkroos Callitriche Winterhard Vlotvarentje Salvinia Natans Niet winterhard Kroosvaren Azolla Caroliniana Niet winterhard Waterhyacint (éénjarig) Eichhornia Crassipes Niet winterhard Waterkers Rorippa Nasturtium Aquaticum Niet winterhard Mosselplantje of Watersla (éénjarig) Pistia Stratiotes Niet winterhard Waternoot (éénjarig) Trapa Natans Niet winterhard 1.3 Lelie-achtigen Dit zijn de meest in het oog springende planten in de vijver. De bekendste soort is de waterlelie, maar ook de gele plomp en de kaapse lelie behoren tot deze groep. Lelie-achtigen vormen grote, dikke wortels en moeten dan ook gepoot worden in een grote mand. Hun voedingsstoffen halen ze uit de aarde waarin de wortel groeit. Het is daarom belangrijk lelies in een speciale aarde te poten, waaruit ze alle voedingsstoffen kunnen halen. Lelie-achtigen brengen geen zuurstof in het water en nemen ook geen CO2 uit de vijver op. De gasuitwisseling vindt net als bij drijfplanten plaats via de bladeren aan de oppervlakte. Voor het biologisch evenwicht in de vijver zijn deze planten dan ook niet noodzakelijk. Uitzondering 11

12 hierop vormt de gele plomp: deze vormt in het voorjaar onderwaterbladeren die wel zuurstof en CO2 met het water uitwisselen Waterlelies zijn er in diverse soorten en maten. Al deze soorten. ook wel cultivars genoemd, hebben hun eigen kenmerken. Het gaat dan om de kleur en grootte van de bloemen, het formaat van de bladeren en de benodigde plantdiepte. Bij het uitzoeken van een lelie in het tuincentrum is het belangrijk om goed te kijken hoe groot de lelie wordt en of deze geschikt is voor je vijver. Alle lelie-achtigen hebben veel zon nodig om bloemen te kunnen produceren, minstens zes uur per dag. Waterlelie (links) en Kaapse Lelie (rechts). Beide soorten vragen een zonnige plek, maar produceren dan ook veel en mooie bloemen Het onderhoud van waterlelies Net als de andere planten in uw vijver, hebben waterlelies onderhoud nodig Een waterlelie vergt weinig onderhoud behalve het verwijderen van de oude bladeren in de herfst. Verwijder alleen het blad aan de oppervlakte en niet onder water om wortelrot te voorkomen. Als de waterlelie voldoende diep staat en niet bevriezen kan, snijdt u de stengels af tot 20 cm boven de wateroppervlakte. Ook hier geldt, niet lager want dan ontstaat er wortelrot. In ondiepe vijvers waar de waterlelie kan bevriezen, haalt u de waterlelie uit de vijver en laat hem op een vorstvrije plek overwinteren in natte turf, of iets dergelijks. Het wordt aanbevolen om ieder jaar meststof aan de aarde toe te voegen of de waterlelieaarde geheel te vervangen Waterlelies verjongen Als de bloemen en bladeren van de waterlelies een aantal centimeters boven de waterspiegel gaan staan is het tijd om de waterlelies te verjongen. Meestal is dit het geval zo ongeveer om de 3-4 jaar. U kunt deze klus in de zomer uitvoeren; de maand juni is het meest geschikt maar het is mogelijk tot eind augustus. Spoel de wortelstok goed uit en snij het oude gedeelte weg zodat u de topscheut behoudt met daaraan een wortelstok van ca cm. U plaatst de knol scheef in de vijvermand met de snijwond naar beneden. Dat wil zeggen met de neus (waaruit de stengels groeien) schuin naar boven gericht in het midden van de mand. Vul de hele mand met waterlelieaarde en druk deze goed stevig aan, alleen de neus dient nog deels zichtbaar te zijn. Maak de aarde goed nat zodat u zeker weet dat er geen lucht meer in de mand zit en dek vervolgens de aarde af met een laagje van 2-3 cm fijne kiezel of grof rivierzand Plaats de mand terug in de vijver en uw waterlelie kan er weer een paar jaar tegen. 12

13 Bovenstaande is uiteraard niet van toepassing bij het gebruik van substraat want daar kan de wortelknol zonder meer in worden gepoot. Voeg wel dan altijd extra meststof toe Waterlelies vermeerderen Na verloop van jaren gaan de bladeren van waterlelies steeds dichter bijeen staan en ontstaat er teveel blad en te weinig bloemen. Dan is de tijd aangebroken om de waterlelie te delen en te vermeerderen. Dit kan het beste worden gedaan in april of mei, het groeiseizoen is nog niet echt begonnen en de watertemperatuur is al aardig gestegen. Haal de waterlelie uit de vijver en spoel de wortelstok goed schoon. Snij de uiteinden van de wortelstok met een scherp mes naar beneden af, hanteer hierbij een afstand van ongeveer 15 cm vanaf de neus. Probeer hierbij zo min mogelijk wortels te beschadigen. Het middelste stuk, waaraan meestal geen wortels en bladeren meer zitten, kan worden weggegooid. De afgesneden uiteinden controleert u nauwkeurig op rotte plekken, deze kunt eventueel ook afsnijden. Let u er wel op dat u niet al te grote snijwonden maakt. De grootste wortels aan de uiteinden kunt u afsnijden tot ca. 15 cm maar spaar de kleinere wortels. Het beste resultaat wordt bereikt als de uiteinden daarna in kranten worden gewikkeld en ca. 1-2 weken worden gedroogd. Na deze periode kunt u de wortelstokken opnieuw poten zoals hierboven aangegeven. Tip! Desinfecteert u de snijvlakken door ze in te wrijven met houtskoolpoeder, dit voorkomt rotting De verschillende soorten waterlelies Waterlelies kennen een grote verscheidenheid aan soorten, kleuren en maten Winterharde waterlelies en tropische waterlelies Er bestaan wereldwijd honderden soorten waterlelies met duizenden gecultiveerde variëteiten. Echter, er is slechts een beperkt aantal bestendig genoeg om in ons klimaat te kunnen groeien en bloeien. Wij moeten het dus hebben van deze winterharde soorten en gelukkig is de keus groot genoeg. Toch blijft het bij de aankoop van waterlelies opletten omdat winterhard nog niet wil zeggen dat de zonminnende waterlelie ook daadwerkelijk mooi zal bloeien in onze vijver. Er worden ook tropische exotische soorten verkocht, maar die zijn bedoeld voor kassen, binnenvijvers en dergelijke, dus absoluut niet geschikt voor de tuinvijver. Grote en kleine waterlelies Het is het formaat en de diepte van uw vijver die bepaalt welke grootte waterlelie geschikt is. In een grote natuurvijver kunt u natuurlijk de grootste varianten plaatsen maar niet de dwergvarianten die bedoeld zijn voor minivijvertjes en kuipjes en omgekeerd. Gelukkig is er een ook groot aanbod van middelgrote waterlelies voor de gemiddelde tuinvijver. Om het u gemakkelijk te maken, hebben wij in het onderstaande schema de verschillende formaten waterlelies op een rijtje gezet. Dit onderscheid in formaat is overigens bedoeld als leidraad en niet als strikte afbakening. Een variant die gekenmerkt is als klein kan, als hij het goed doet, best uitgroeien tot een middelgrote plant. Tip! Houdt u voor het bepalen van het formaat aan dat de plantdiepte, zoals die aangegeven wordt op het verkoopetiket, ook ongeveer de omvang aan de wateroppervlakte zal zijn. U weet dan welke ruimte de waterlelie uiteindelijk in uw vijver zal innemen. De kleuren van waterlelies 13

14 De winterharde soorten die wij kunnen gebruiken hebben de bloemkleuren wit, geel, roze, rood, oranje en allerlei mengelingen ervan. Blauw- en paarsachtige waterleliesoorten zijn niet leverbaar in winterharde uitvoering. De oranje soorten worden in het Engels vaak als changeable aangeduid omdat de bloemen, als ze zijn uitgekomen, van kleur veranderen. Dit verloopt vaak van geel op de eerste dag tot koperkleurig op de laatste dag Overzicht Het overzicht is gesorteerd op formaat en kleur om uw keus te vergemakkelijken. 14

15 Formaat Aanrader Afrader Kleur Bijzonderheden Dwerg Nymphaea Aurora Oranje Kleine bloempjes Dwerg N. Indiana Oranje Kleine bloempjes Dwerg N. Pygmaea Helvola Geel Stervormige kanariegele bloempjes Dwerg N. Pygmea Alba Wit Piepklein met veel witte bloempjes, geschikt voor minivijver Dwerg N. Tetragona Wit Snelle en goede bloeier Dwerg N. Pygmea Rubis Rood Geeft weinig bloemen Dwerg N. Pygmea Rubra Rood Geeft weinig bloemen Klein N. Burgundy Princess Rood Mooie paarsrode bloemen Klein N. Firecrest Roze Goede groeier en bloeier, ruikt lekker Klein N. Froebeli Rood Rood met een lichter gekleurd kruisvormig onderblad Klein N. Laydekeri Fulgens Rood Mooi purperen bloempje Klein N. Paul Hariot Oranje Klein N. William Falconer Rood De bloemen verkleuren van flets geel naar zacht koperrood Bloedrode bloemen met gele kelkbladen, trage groeier Klein N. Aurora Oranje Sterk en goed bloeiend Medium N. Alba Wit Inheems, sterk, bloeit redelijk met tamelijk kleine bloemen, ruikt lekker Medium N. Albatross Wit Bloeit goed, wordt niet al te groot Medium N. Attraction Rood Goede groeier, bloeit lang, eerste bloemen zijn roze Medium N. Candida Wit Zeer winterhard, uitstekende bloeier Medium N. Comanche Oranje De bloemen verkleuren van intens geel naar donker koperrood Medium N. Conqueror Rood Groeit sterk, moet in toom worden gehouden Medium N. Gonnêre Wit Mooie bolvormige witte bloemen Medium N. Hermine Wit Sterke plant, goede snelle bloeier Medium N. James Brydon Rood Pioenroosachtig, prachtig karmozijnrood Medium N. Joey Tomocick Geel Aparte bloemen hoog boven het water Medium N. Marliacea Chromatella Groot N. Norma Gedye Roze Sterke goede bloeier N. Charles de 15 Groot Rood Sterke groeier, grote roodpaarse bloemen Meurville Geel Medium N. Pink Sensation Roze Medium N. Pöstlingberg Wit Grote bloemkelken, opvallend gemarmerd blad, sterke plant Bloemen blijven lang open op een dag, moeilijk te vinden Sterk en goede bloeier, moet wel in toom worden gehouden Medium N. Arc-en-Ciel Roze Heeft een heel mooi blad Medium N. Gloire de Templesur-Lot Roze Dubbelbloemig, ruikt lekker, chrysantvormig Medium N. Graziella Roze Bloeit de hele zomer rijkelijk door, ruikt lekker Medium N. Marliacea Albida Wit Kelkvormig, ruikt lekker Medium N. Rose Arey Roze Grote stervormige bloemen die naar anijs ruiken Medium N. Colonel A.J. Welch Geel Medium N. Helen Fowler Roze Roze Goedkoop maar tegenvaller, meer blad dan bloem Mooi, maar zeldzaam en duur Medium N. Sioux Oranje Slechte bloeier Medium N. Turicensis Roze Mooi, maar zeldzaam en duur Groot N. Escarboucle Rood Karmijnrode bloemen met geel tot 30 cm omvang, ruikt lekker Groot N. Hollandia Roze Goede bloeier Groot N. Marliacea Carnea Roze Lichtroze bloemen met geel hart die naar vanille ruiken Groot N. Marliacea Rosea Roze Sterke goede bloeier Groot N. Mrs Richmond Roze Heeft hele grote bloemen Groot N. Gladstoneana Wit Grote wit met gele bloemen, donkerbruine bladen

16 1.4 Moerasplanten of heliofyten De zuiverende planten voor uw vijver De grootste groep vijverplanten wordt gevormd door de moerasplanten. In deze groep zitten planten die graag een vochtige plek hebben, tot planten die tientallen centimeters water boven hun wortels verdragen. Moerasplanten worden vaak gebruikt voor randafwerking van een vijver, ze worden dan ook wel oeverplanten genoemd. Aan de rand van de vijver wordt dan een ondiepe zone gemaakt, waarin deze planten gepoot kunnen worden Omdat moerasplanten een wortelstel vormen en hun voedingsstoffen vooral uit de aarde halen, is het biologisch nut van deze planten beperkt. Wanneer moerasplanten in een helofytenfilter geplaatst worden, kunnen ze echter toch veel voedingsstoffen uit het vijverwater opnemen. Een helofytenfilter is een moerasachtig deel van de vijver, waar het vijverwater doorheen gepompt wordt. In het filter worden zoveel mogelijk moerasplanten geplaatst, meestal in substraat in plaats van vijveraarde. Bekende soorten moerasplanten zijn de dotterbloem, penningkruid, gele en paarse lis, kalmoes en watermunt. Het aantal soorten is echter vele malen groter. De meeste helofytplanten zijn gras- of rietachtig maar er zijn er ook met een langwerpig blad. Er zijn heel veel soorten die bloeien met prachtige bloemen. Door een zorgvuldige keuze te maken tussen de verschillende planten en de verschillende bloeiperioden, kunt u het hele seizoen bloeiende helofyten in uw moerasfilter hebben. Let u ook op de verschillende hoogtes van de planten zodat u er altijd een mooi uitzicht op hebt De meest populaire moerasplanten of helofyten: Gele Lis Deze irissoort is ongetwijfeld de meest dankbare en populaire plant voor vijvers. Het is een prachtige plant met een lange bloeiperiode en heeft een groot wortelstelsel waarmee hij het water zuivert. Deze wortels vormen overigens geen gevaar voor het vijverfolie. Hij is gemakkelijk te onderhouden en overwoekert de rest van de planten niet snel. Riet Riet groeit heel erg snel en kent daarom een sterk zuiverende werking. De nadelen van riet zijn dat het metershoog kan worden en dat de sterke wortels overal doorheen kunnen groeien Riet is dus ongeschikt voor gebruik in moerasfilters en bij vijvers gemaakt van vijverfolie. Ook de rietsoort bamboe kunt u daarom niet bij een folievijver gebruiken. Riet heeft de neiging om andere planten te overwoekeren. Dwerglisdodde Deze wordt niet al te groot en is met zijn bruine pluizige bolletjes heel decoratief. Zijn grote broer, de gewone Lisdodde overwoekert snel de andere planten als hij niet in toom wordt gehouden. De worrtels van de gewone Lisdodde vormen ook een gevaar voor vijverfolie. Hetzelfde geldt voor de Kleine Lisdodde. Let u dus op, want deze variant is dus niet dezelfde als de Dwerglisdodde. Kalmoes Kalmoes is een plant met grote rechtopstaande bladeren die bekend staat om zijn grote opname van fosfaten. Ook kent Kalmoes een lichte ontsmettende werking waardoor hij ook en zeer geschikt is voor zwemvijvers. Kalmoes geeft ook nog eens een heerlijke geur af. Mattenbiezen of waterbiezen Inderdaad, deze plant werd vroeger gebruikt om stoelen mee te matten. Een sterke, robuuste plant die snel groeit en toch netjes binnen de perken blijft. De uitlopers van de wortelstokken moeten wel om de 2-3 jaar worden gesnoeid om lek raken van vijverfolie te voorkomen. Gewone Waternavel Waternavel wordt vaak gebruikt als een groen ondertapijt tussen de hoge verticale planten. Het plantje is in staat om zware metalen uit het water te verwijderen en bloeit ook nog eens met leuke witte of rode bloempjes. 16

17 Groenblijvers Beekpunge is een wintervaste bodembedekker die heel veel nitraat kan opnemen en bloeit met een mooi blauw bloempje. Naaldwaterbies groeit ook in de winter gewoon door en zorgt dan voor veel zuurstof in het water. Moet iets dieper worden geplant om bevriezing te voorkomen. Lidsteng is het naaldbladplantje dat het eerst gaat groeien in het voorjaar. Leuk plantje om te zien. Zegge is een meestal winterharde grassoort die heel hard groeit en in heel veel varianten te verkrijgen is Overzicht Hier onder vind u een overzicht van gangbare moerasplanten. Afbeelding (klik om te vergroten) Naam Hoogte (cm) Bloeitijd Bloemkleur Bijzonderheden Kalmoes (Acorus Calamus) juli-aug Geelgroen bloeikolfje Neemt veel fosfaat op en ruikt erg lekker Snoekkruid (Pontederia Cordata) juli-sept Blauw Snelle groeier en er is ook een witte variant Pijlkruid ( Sagittaria Sagittifolia) juli-sept Wit met paars Zeer vorstbestendig, diverse soorten Waterkers (Nasturtium officinale) sept-okt Wit of geel Snelle groeier, witte waterkers is eetbaar Waterdrieblad (Menyanthes) mei-juli Wit of licht roze Randbegroeiing Waterweegbree (Alisma) juni-sept Wit of roze/rood Moet in toom worden gehouden 17

18 Egelskop (Sparganium) juli-aug Groen bloembolletje Sterke plant Dwerglisdodde (Typha Minima) mei-juli Bruine kolfjes Blijft klein en woekert niet. De grotere soorten kunnen niet bij folievijvers Penningkruid (Lysimachia) 5-10 juli-juli Geel Oeverbedekking Gele aronskelk (Lysichiton Americanum) april-mei Geel Het blad ontwikkelt zich pas na de bloei Dotterbloem (Caltha) maartjuni Goudgeel Het blad is giftig Slangewortel (Calla) maart-juli Wit of rood Kan ook op de droge oever staan Moeras-vergeet-me-niet Scorpioides) (Myosotis mei-juli Blauw of roze Uitbundige groeier Gele Lis (Iris Pseudacorus) mei-juli Geel (blauwe en witte varianten) Erg mooi en gemakkelijk te onderhouden Naaldwaterbies (Eleocharis acicularis) Groenblijvend Zeer sterk en winterhard 18

19 Gewone Waternavel (Hydrocotyle Vulgaris) 5-25 juli-sept Wit of rood Blijft laag en neemt zware metalen op Beekpunge (Veronica Beccabunga) mei-sept Blauw Vorstbestendige bodembedekker Neemt veel nitraat op Naaldkruid of watercrassula (Crassula Helmsii) 5-25 Groenblijvend Goede zuurstofvoorziening Niet geheel winterhard Lidsteng (Hippuris vulgaris) Groenblijvend Vroege groeier, mooi om te zien Zegge (Carex) Grassoort Oersterk en is er in heel veel varianten. Alleen de hangende soort woekert niet. 2 Vijverbiologie 2.1 Waterkwaliteit. Hoe blijft vijverwater helder Waarom is de ene vijver kristalhelder, terwijl de andere in een groene soep verandert waarin bijna geen planten willen groeien? Waterkwaliteit: basis voor helder vijverwater Waterkwaliteit is geen vaag begrip. De eigenschappen die bepalen of water wel of niet van goede kwaliteit is, kun je eenvoudig en voor weinig geld meten. De waterkwaliteit wordt weergegeven in de zogenaamde waterwaarden: dit zijn getallen die iets zeggen over de hoeveelheid mineralen en de zuurgraad van het vijverwater. De belangrijkste waterwaarden zijn: - de totale hardheid (GH-waarde) - de karbonaathardheid (KH-waarde) - de zuurgraad (ph-waarde). Hieronder wordt uitgelegd wat deze waterwaarden precies betekenen en hoe je er je voordeel mee kunt doen GH-waarde: de totale hardheid De GH-waarde geeft aan, hoeveel mineralen er in het water opgelost zijn. Mineralen zijn bijvoorbeeld kalk en magnesium. Mineralen zijn om twee redenen zeer belangrijk voor een vijver: Mineralen vormen het transportmiddel voor CO2 in de vijver; 19

20 Mineralen zijn een bouwstof voor planten. Voor een goede plantengroei is een GH-waarde tussen de 7 en 13 ideaal. Bij een lagere waarde treedt stagnatie van de plantengroei op, Bij een hogere waarde ontstaat er makkelijk kalkaanslag op de planten. Kraanwater heeft een hardheid tussen de 0 en 15 (waterleidingbedrijven vermelden op hun website vaak wat de hardheid van het kraanwater is). Regenwater is extreem zacht en is daarom ongeschikt om een vijver mee te vullen. Planten onttrekken voor hun groei mineralen aan het water. Invallend regenwater bevat geen mineralen. Dit betekent, dat de GH-waarde van de vijver alleen maar kan teruglopen. In elke vijver wordt de harheid op den duur te laag om nog groei van zuurstofplanten mogelijk te maken. De GH-waarde moet dus periodiek op peil gebracht worden, anders wordt de vijver op denduur troebel. Zorg er voor, dat de GH-waarde aan het begin van het groeiseizoen op een goed niveau (minimaal 7) gebracht wordt. Na de winter is de hardheid van het vijverwater door neerslag meestal namelijk flink teruggelopen. Ook in de loop van het groeiseizoen zal de GH-waarde teruglopen, omdat de waterplanten mineralen aan het water onttrekken. Ook dan is ophogen raadzaam. Bronmos (Fontinalis antipyretica) is een zuurstofplant die van nature voorkomt in kalkrijke (harde) wateren. Om hem in de vijver te kunnen houden, zal de waterhardheid dus voldoende hoog moeten zijn KH-waarde: de karbonaathardheid De karbonaathardheid vormt een onderdeel van de totale hardheid. Karbonaat is een chemische verbinding van calcium/magnesium en CO2. Juist deze CO2-component is belangrijk: zuurstofplanten hebben deze CO2 nodig voor hun groei. Als de karbonaathardheid voldoende hoog is, is er eigenlijk een voorraad CO2 aanwezig in de vijver. Planten hebben CO2 nodig om te groeien. In principe wordt er in een gezonde vijver voldoende CO2 geproduceerd door de bacteriën, maar door allerlei oorzaken kunnen productie door de bacteriën en consumptie door de planten weleens uiteen lopen. Een voldoende hoge KH kan deze verschillen opvangen. Dit wordt ook wel aangeduid als de bufferende werking. Nieuwe vijvers hebben bijna altijd een gebrek aan CO2, omdat er nog maar relatief weinig bacteriën in de vijver zitten. Toevoeging van karbonaat is een goede methode om door de kritieke opstartfase te komen. Een goede KH is 6 of hoger 20

21 Zuurstofplanten kunnen niet groeien zonder CO2. Daarom is de karbonaathardheid zo belangrijk: als de KH-waarde van het vijverwater hoog is, is er voldoende CO2 in de vijver aanwezig. Karbonaat is een chemische verbinding van calcium of magnesiumen CO2. Door te zorgen voor goede waterwaarden, komt de plantengroeial vroeg in het voorjaar op gang. Het vijverwater heeft dan geenkans om troebel te worden ph-waarde: de zuurgraad Deze waarde heeft een wat ander karakter dan de GH- en de KH-waarde. De PH-waarde of zuurgraad van het water is geen waarde die met toevoegingen op het juiste niveau gebracht moet worden. De PH-waarde wordt gebruikt om te kijken of het microleven goed functioneert en of de vijver niet verzuurt. Dit werkt als volgt: Bacteriën produceren 24 uur per dag CO2. Deze bacteriën leven in de vijverbodem en in een biologisch filter. Door de productie van CO2 neemt de hoeveelheid CO2 in de vijver toe. CO2 maakt het vijverwater zuur, waardoor de ph-waarde daalt. Waterplanten verbruiken overdag CO2. Doordat de planten CO2 opnemen uit het water, wordt dit minder zuur. De ph-waarde stijgt dan. Als alles goed gaat, zal de ph-waarde gedurende de nacht dalen (wel productie van CO2, geen consumptie) en tijdens de daglichtperiode juist stijgen (grotere consumptie dan productie van CO2). Dit betekent, dat de ph waarde 's-ochtends vroeg lager moet zijn dan 's-avonds. Als je de ph-waarde van de vijver gaat meten, is dit eigenlijk alleen zinvol als je dit twee keer op een dag doet en de waardes vergelijkt. Als de ph-waarde 's-avonds hoger is dan 'sochtends, dan functioneert het vijvermilieu goed. Meet bij voorkeur op een zonnige dag, dan is de laag-hoog tendens het best waarneembaar. Doorgaans zal de ph-waarde zich tussen de 7 en 8 bewegen. Proberen om de ph-waarde met onderhoudsmiddelen te verhogen of te verlagen is daarom ook bijna altijd overbodig. De CO2 in de vijver moet hier het werk doen. Als de GH- en KHwaarde op het juiste niveau gehouden worden, zal ook de ph-waarde zich netjes gedragen. Verhogen kan je met voor vijvers geschikte kalkoplossingen (Maerl), verlagen met turfzakjes die je in het water brengt. In april Maerl toepassen: 3ºDH 6 afgestreken eetlepels / 150 gram Maerl 5ºDH 5 afgestreken eetlepels / 125 gram Maerl 7ºDH 4 afgestreken eetlepels / 100 gram Maerl 21

22 9ºDH 3 afgestreken eetlepels / 75 gram Maerl 11ºDH 2 afgestreken eetlepels / 50 gram Maerl Hoe meet je het vijverwater? Er zijn verschillende manieren om de waterwaarden van een vijver te meten. De handigste is met behulp van een druppeltester. Met een testsetje kunt u ongeveer 50 keer de belangrijkste waterwaarden nauwkeurig bepalen. Om de phwaarde te bepalen bestaan er ook electronische testers. Deze zijn nog nauwkeurig dan de druppeltesters. Teststrips worden ook nog wel gebruikt, maar deze zijn eigenlijk te onnauwkeurig. Meten van de waterwaarden: een set druppeltesters, een digitale electronische ph-meter en een set met teststrips Andere waterwaarden Naast de besproken waterwaarden kun je ook het zuurstofgehalte, nitraat- en stikstofgehalte en nog een hoopandere waarden van het vijverwater meten. Voor de meeste vijvers is het echter niet nodig om inzicht te hebben in al die waterwaarden. Een uitzondering vormen koivijvers, waar regelmatig getest moet worden of de watercondities voor de vissen van voldoende niveau zijn Overzicht waterwaarden 22

23 1 ZUURTEGRAAD (ph) De zuurtegraad van het water is van belang voor een goede groei van planten en vissen, en bepaalt ook in belangrijke mate de activiteit van de waterzuiverende bacteriën en dus het zelfreinigend vermogen van de vijver. ideale ph = 7,2-8,2 SYMPTOMEN VAN EEN SLECHTE ZUURTEGRAAD Te zuur water (ph<6,8) leidt tot: aantasting van slijmhuid bij vissen = groter risico op ziekten en huidparasieten zoals luizen en schimmels verminderde activiteit van bacteriën = opstapeling van bezinksel en schadelijke stoffen verhoogde concentraties aan giftige zware metalen Te basisch water (ph>8,6) leidt tot: verhoogd risico op vergiftiging van vissen door opstapeling van ammoniak en nitriet slechte groei van waterplanten door gebrek aan koolzuurgas (CO2) overmatige algengroei door opstapeling van voedingsstoffen 2 TOTALE HARDHEID (GH) De totale of gezamenlijke hardheid (GH) is de totale hoeveelheid calcium en magnesium die in het water is opgelost. Vooral voor de stevigheid en de kleur van planten en voor de kleuren en het skelet van vissen is deze waarde van belang. ideale GH = 12 dh (minimum = 9 dh) SYMPTOMEN VAN EEN TE LAGE TOTALE HARDHEID slechte groei en verslijming van waterplanten vale, bleke kleur van vissen ontwikkeling van visbroed stagneert 3 CARBONAATHARDHEID (KH) De tijdelijke of carbonaathardheid (KH) is het calcium en magnesium dat gebonden zit aan bicarbonaat (HCO3-). Dit bicarbonaat kan zowel ph-stijgingen als ph-dalingen opvangen en helpt zo de zuurtegraad van het water stabiel houden. Dit is belangrijk om stress, huidinfecties en ammoniakvergiftiging bij vissen te vermijden. ideale KH = 9 dh (minimum = 6 dh) SYMPTOMEN VAN EEN TE LAGE CARBONAATHARDHEID gebrek aan koolzuurgas (CO2) = trage groei van planten sterke ph-schommelingen = stress en verhoogd risico op ammoniakvergiftiging bij vissen verhoogde oplosbaarheid van schadelijke zware metalen 4. AMMONIAK (NH3) Ammoniak (NH3) ontstaat uit de afbraak van overtollig visvoeder, uitwerpselen van vissen, plantenresten en is het eindproduct van de stofwisseling van vissen. Deze stof is al in zeer lage concentraties (0,03 mg per liter) schadelijk voor vissen. Gehalten van 0,2 mg per liter of hoger vergiftigen vissen en kunnen dodelijk zijn. ideale NH3-gehalte = 0 (maximum: 0,2 mg/l) Het risico voor een ammoniakvergiftiging is het grootst bij hoge ph. Hoe lager de ph, hoe meer ammoniak (NH3) wordt omgezet in het veel minder schadelijke ammonium (NH4+). Wanneer de ph echter weer stijgt, wordt er weer uiterst giftig ammoniak gevormd. Daarom moet u streven naar de totale afwezigheid van ammoniak én ammonium. Gebruik hiervoor in de vijver of, nog beter, in de filter een bacteriepreparaat Dit bevat bacteriën die ammoniak en ammonium omzetten in onschadelijke stoffen. SYMPTOMEN EN MAATREGELEN BIJ AMMONIAKVERGIFTIGING Typisch verschijnsel is dat vissen s avonds wanneer de ph van het water het hoogst is naar de oppervlakte komen en "naar lucht happen". Dit wordt vaak verkeerdelijk als zuurstofgebrek aanzien. Voeg in zo n geval dadelijk een middle toe om de ph te verlagen. Controleer en reinig de filter en beënt hem met bacteriën. 23

24 De stikstofkringloop 5 NITRIET (NO2-) Nitriet wordt gevormd uit ammoniak en is eveneens giftig voor vissen. Het bindt aan de hemoglobine in het bloed van vissen waardoor het transport van zuurstof onmogelijk wordt en de vissen uiteindelijk stikken. Lage concentraties (0,1 mg per liter) zijn reeds schadelijk. ideale NO2- gehalte = 0 (maximum: 0,2 mg/l) Nitriet moet afwezig zijn in het water. Indien nitriet gevonden wordt, duidt dit vaak op een slechte werking van de filter. De omzetting van nitriet in nitraat of stikstofgas gebeurt niet of onvoldoende snel. Om deze omzetting te bevorderen en nitriet te verwijderen, is een bacteriënpreparaat toevoegen de beste oplossing. SYMPTOMEN EN MAATREGELEN BIJ NITRIETVERGIFTIGING Kenmerkend voor een nitrietvergiftiging zijn lusteloze vissen met bruine of donkerrode in plaats van rozerode kieuwen. Reinig de filter en ververs één of twee keer een deel van het water, telkens ongeveer één vierde van het totale volume. Eens het water voldoende vervangen en de filter gereinigd, voegt u een bacteriepreparaat toe in de vijver of, beter nog, in de filter. De bacteriën in dit product zetten nitriet om en voorkomen een verdere opstapeling ervan. 6 FOSFAAT (PO43-) Te hoge gehalten fosfaat in het water zijn één van de belangrijkste oorzaken van overmatige algengroei. Fosfaat wordt immers in elke cel omgezet in energierijke verbindingen. Hoe meer fosfaat, hoe meer energie en hoe sterker de algengroei. ideale PO43- gehalte = minder dan 0,04 mg/l Aangezien calcium en magnesium, de mineralen die de totale hardheid (GH) uitmaken, met fosfaat onoplosbare verbindingen vormen, is een voldoende grote totale hardheid (GH) belangrijk om de oplosbaarheid van fosfaat te beperken. 24

25 7 ZUURSTOFGEHALTE In het vijverwater zijn er een aantal opgeloste gassen aanwezig zoals zuurstof, stikstof en koolstofdioxide. Het opgeloste zuurstofgehalte in het water is een levensbelangrijke waarde. Een tekort aan zuurstof lijdt tot massale vissterfte en dit op heel korte tijd. In de atmosfeer is 21% van de luchtsamenstelling zuurstof (O2). In het water zit maar 5% zuurstof van wat er normaal in de lucht aanwezig is. Zuurstof komt in het water door diffusie (water dat in contact komt met lucht door beweging, mengen van lucht en water) en het fotosynthese proces van ondergedoken waterplanten (zuurstofplanten) en algen. Onze vissen hebben dag en nacht zuurstof nodig en in bepaalde situaties kan een ernstig zuurstoftekort optreden met massale vissterfte tot gevolg. DE HOEVEELHEID ZUURSTOF De hoeveelheid opgeloste zuurstof ( in mg/l) in het water is nooit gelijk en er zijn een aantal factoren die bepalen hoeveel zuurstof in het water aanwezig is: Hoe hoger de watertemperatuur, hoe minder zuurstof in het water. Water met een hoger gehalte aan zouten kan minder zuurstof oplossen. Ondergedoken waterplanten (zuurstofplanten) en algen produceren ten gevolge van de fotosynthese overdag wel zuurstof dat ze aan het water afstaan maar tijdens de nacht nemen ze ook zuurstof op. Lage luchtdruk betekent minder diffusie van zuurstof in het water. Bij onweerachtig weer zakt de luchtdruk en ook het zuurstofgehalte. De organische belasting en vooral de verwerking van organisch afval (rottend materiaal, voedselresten, ) door de ontelbare micro-organismen vergt grote hoeveelheden zuurstof. Een overbezetting van vissen leidt uiteraard tot een groter risico op zuurstof gebrek. Stromend en circulerend water bevat meer zuurstof dan stilstaand water. Algenbestrijding met gerststro wanneer dit gerststro nog niet voldoende gedroogd is slorpt grote hoeveelheden zuurstof op door de werking van micro-organismen. OPGELOSTE ZUURSTOF Vissen vereisen een minimum van 6 mg zuurstof per liter water. Zuurstofniveau's beneden 5 mg/l zorgen voor stress. De grens van 1,5mg zuurstof /l water kan massale vissterfte teweegbrengen. ZUURSTOF METEN Het zuurstofgehalte in het water kan men meten met een elektronische zuurstofmeter of met een test set (chemisch). ZUURSTOF TEKORT Er kunnen zich twee oorzaken van zuurstoftekort bij vissen voordoen: het vijverwater kent te weinig opgeloste zuurstof. Zuurstofgebrek door de omgeving. Zie daarvoor de opsomming hierboven. Fysiologische oorzaak bij vissen doordat de kieuwen minder zuurstof kunnen ontvangen. Kieuwbeschadiging door schimmels, virussen en parasieten. Vissen met stress verbruiken meer zuurstof. Samengevat kan zuurstofgebrek echt reëel worden wanneer een aantal factoren in de opsomming hierboven samenvallen. Bv. vijvers met zeer veel algen in de zomerperiode kunnen in de morgen een ernstig gebrek aan zuurstof kennen. De algen en eventueel ook aanwezige zuurstofplanten hebben samen met de vissen en micro-organismen tijdens de nacht zuurstof verbruikt terwijl een hogere watertemperatuur tijdens de zomer minder zuurstof kan oplossen. In de praktijk betekent dit dat eerst de grootste vissen acuut zuurstofgebrek zullen krijgen. Ze komen naar lucht happen aan het wateroppervlak, hebben een versnelde kieuwbeweging en ze houden zich vaak in de buurt van een waterval, fontein, luchtsteen enz. Bij chronisch zuurstofgebrek herkennen we vatbaarheid voor visziekten, slechte eetlust en verminderde groei. ZUURSTOF TOEVOEGEN Vooral extra beluchten van het vijverwater door middel van luchtstenen, waterval, fontein, druppelfilter verhoogt het zuurstofgehalte. Andere, meer preventieve maatregelen zijn het verwijderen van algen, uitdunnen van zuurstofplanten, wegnemen van organisch afval, minder voederen en het visbestand onder contrule houden. TEVEEL ZUURSTOF 25

26 Bij een bepaalde luchtdruk en watertemperatuur kan een bepaalde hoeveelheid zuurstof in water oplossen, uitgedrukt in mg/l water. Wanneer het maximum bereikt is spreekt men van een verzadigingswaarde aan zuurstof. ZUURSTOFTABEL Watertemperatuur in graden celcius Opgeloste zuurstof in mg per liter water Bovenstaande tabel geeft de verzadigingswaarde van opgeloste zuurstof aan in mg/l zoetwater bij een luchtdruk van 760mmHg (torr) = normale atmosferische luchtdruk of 1013,25 hpa (HectoPascal) of 1 bar. In bepaalde, uitzonderlijke situaties (technische gebreken aan filterinstallaties waarbij extra lucht onder druk het water ingepompt wordt en andere) kan zich ook een oververzadiging voordoen waardoor teveel gassen (zuurstof maar voornamelijk ook stikstof) in het vijverwater opgenomen worden. Er ontstaan dan schadelijke luchtbubbels in het water. Het is schadelijk voor de vissen omdat de luchtbubbels de doorstroming van bloed kunnen belemmeren. Deze ziekte is beter bekend onder de naam gasblaasjesziekte, in het Engels gas bubble disease. De duikersziekte (Caisson ziekte) komt ermee overeen. 3 Filters voor de vijver. Een filter is een belangrijk hulpmiddel om een vijver gezond en helder te houden. Vijverfilters voorzien de vijver van CO2 en dragen zo bij aan een goede plantengroei. 3.1 Overzicht systemen Voor een goede filtering van het vijverwater is het nodig om het vijverwater door meerdere principes opeenvolgend te filteren. Dit is de reden dat vaak filters van meerdere kamers worden voorzien. In iedere afzonderlijke kamer vindt er een ander filterprincipe plaats. De noodzakelijkheid van filtering zit namelijk niet alleen in het zeven en opvangen van vuildeeltjes in het water maar ook in het afbreken en omzetten van niet zichtbare vervuilende afvalstoffen. Er zijn 5 hoofdprincipes voor het filteren van het vijverwater: - Voorfiltering - Mechanische filtering - Biologische filtering - Absorptiefiltering - Aanvullende filtering 3.2 Voorfiltering Een voorfilter is ook een vorm van mechanische filtering maar we behandelen deze apart. Dit omdat, zoals de term al aangeeft, er een extra filtering plaatsvindt vóórdat het vijverwater het eigenlijke filter ingaat. Het voorfilter staat dus ook altijd als eerste in de filterlijn. Door voorfiltering toe te passen, wordt het vijverwater ontdaan van de grovere vuildeeltjes waardoor het eigenlijke filter, met name het biologische gedeelte, minder zwaar wordt belast en minder vaak hoeft te worden schoongemaakt. Dit heeft als groot voordeel dat de bacterieologische werking niet wordt aangetast of verminderd. 26

27 Een voorfilter is geen absolute noodzaak maar wel aan te bevelen vanwege bovenstaande, maar ook omdat een voorfilter eenvoudiger en sneller schoon te maken is. Voorfilters zijn er in meerdere uitvoeringen maar de meest gangbare zijn de Vortex en het zeeffilter. Ook een zogeheten skimmer kan men rekenen tot de voorfilters. Er zijn verschillende types filters voor diverse toepassingen Voorfilters, Vortex, Ultrasieve, Meerkamerfilters, UVC-filters, Drukfilters, Beadfilters, enz, enz. Je zou er als beginnend vijverbezitter tureluurs van worden! En dan noemen we nog niet eens de merken en typenamen van de fabrikanten. Want hoe weet je nu welk type vijverfilter wat doet en welke het meest geschikt is voor je eigen vijver? En omdat de meeste filters toch een behoorlijke investering vergen, wil je toch wel graag zeker weten dat je uiteindelijk een goede keus maakt. Hier een duidelijk overzicht van de meest voorkomende soorten vijverfilters. Heldere beschrijvingen van de verschillende types filters met al hun specifieke eigenschappen, de voor- en nadelen en de toepassingen waarvoor ze zijn bedoeld. Ook vindt u informatie over de wijze van plaatsing en installatie, tips en zelfs handleidingen over hoe u bepaalde vijverfilters zelf kunt maken. Een voorfilter vergroot de werking van het biologische filter Voorfilters zijn er in 3 hoofdsoorten, de vortex, de zeefbocht en het trommelfilter. Het zijn alle mechanische filters met hetzelfde doel namelijk, het vijverwater ontdoen van de meeste zwevende vuildeeltje voordat het water de eigenlijke filter bereikt. Hierdoor wordt het filter ontlast en kan het zijn biologische werk beter doen, ook hoeft het hoofdfilter minder gereinigd te worden. Daarom worden alle voorfilters zonder uitzondering als eerste in de filterlijn geplaatst. Voorfilters zijn eenvoudig te reinigen zonder de bacteriële huishouding in het hoofdfilter aan te tasten De vortex of draaikolkfilter Een vortex is een rond vat met een conische of trechtervormige onderzijde. Het vijverwater komt aan de onderkant binnen en door de ronde wand ontstaat er een voortdurende draaikolk. Deze draaikolk maakt dat de zwaardere vuildelen in het water naar beneden gezogen worden en worden verzameld op de bodem. Om dit verzamelde vuil gemakkelijk weg te kunnen laten lopen is aan de onderzijde van de vortex een schuifkraan aangebracht. Het schone vijverwater wordt aan de bovenkant van de vortex afgevoerd naar de eigenlijke filter. Uitvoeringen Vortex voorfilters zijn in principe altijd kunststof vaten en verkrijgbaar met verschillende diameters en doorstroomcapaciteit: 80cm = l/h, 100cm = l/h en 120cm = l/h Het onderhoud 27

28 Open regelmatig het schuifkraantje van de vortex om het bezonken vuil af te voer In de zomer en bij een groot vissenbestand moet dit soms dagelijks worden gedaan. Als er een sterke vervuiling op wanden en bodem te zien is, kunt u de vortex met de kraan laten leeglopen, uitborstelen en doorspoelen. Uiteraard, legt u wel voordien de pomp stil en sluit u de toevoeren af. De plaatsing De vortex kan het best worden aangesloten op maximaal 4 bodemafvoeren en of skimmers in de vijver. De plaatsing is volgens het gravity principe, oftewel volgens de wet van de communicerende vaten. De waterspiegel in de filter en in de vijver is dus gelijk aan die in de vortex. Voor- en nadelen De vortex heeft 2 nadelen te weten, zijn tamelijk grote formaat en het feit dat hij wel de grotere vuildelen uit het water haalt, maar niet de fijnere organische afvalstoffen. Het lastigst aan de vortex is de bepaling van de kracht van de watertoevoer. Een te sterke pomp zorgt ervoor dat het vuil in de vortex niet kan bezinken. Een te zwakke pomp daarentegen maakt dat er niet voldoende draaikolk-effect wordt bereikt. Een voordeel is dat de aanschafprijs van een vortex niet hoog is De zeefbocht of ultrasieve De zeefbocht is veel compacter dan een vortex en vervangt deze steeds meer. In een zeefbocht wordt het vijverwater over een zeer fijne gebogen zeef geleid waardoor het zweefvuil boven op de zeef blijft liggen. Het gezeefde water, dat door de zeef naar beneden valt, wordt opgevangen en afgevoerd naar de hoofdfilter met een doorstroomcapaciteit van maximaal 20 kubieke meter vijverwater per uur. De zeven zijn verkrijgbaar met een raster van 200 tot 500 micron (1 micron = 0,001mm). De zeven met 300 micron zijn de meest aanbevolen omdat ze voldoende kleine deeltjes filteren en toch niet al te snel dichtslibben. Uitvoeringen Er zijn rechthoekige modellen die geplaatst worden vóór of ter vervanging van de vortex en ronde modellen die meestal ín de vortex te plaatsen zijn. De meeste ultrasieves zijn voorzien van een vlotter en overloopvoorziening. Het onderhoud 28

29 Door hun fijne raster slibben de zeven snel dicht en ze moeten dan ook zeer regelmatig worden schoongemaakt. Hoe fijner de zeef is, hoe vaker dit nodig zal zijn. Ook kunnen vetten in het vijverwater zorgen voor een snelle verstopping en afnemende werking. U kunt de zeef echter eenvoudig handmatig reinigen met schoon water en een borstel. Gebruik nooit reinigingsmiddelen om de zeef te ontvetten! Wel kunt u een vluchtig middel als bijvoorbeeld alcohol gebruiken voor ontvetting van de zeef, als het maar geen residu op de zeef achterlaat. Uiteraard let u er daarbij wel op dat, in het geval van een kunststof zeef, het materiaal niet wordt aangetast. Er zijn echter ook systemen te verkrijgen met een automatische sproeikop die de zeef reinigt, uiteraard hebben deze minder vaak onderhoud nodig. De plaatsing De ultrasieve kan op meerdere manieren worden geplaatst. Als gravity opstelling, dus op gelijkte hoogte met de waterspiegel van de vijver maar ook even goed toepasbaar bij andere pompgevoede filtersystemen. Het is ook mogelijk om de zeefbocht rechtstreeks op een skimmer, bodemdrain of zelfaanzuigende pomp aan te sluiten. De rechthoekige uitvoeringen kunnen worden ingezet bij een aparte skimmerlijn met pomp. Tenslotte zijn er nog enkele modellen die afzonderlijk in de vijver geplaatst kunnen worden. Voor- en nadelen Behalve het veel meer compacte formaat dan de vortex heeft, is het grootste voordeel van een zeefbocht dat het natuurlijk veel kleinere vuildeeltjes opvangt. Ook kunnen deze deeltjes niet oplossen in het water zoals in een vortex wel gebeurt. Al met al wordt door toepassing van een zeefbocht de belasting van het biologische filter sterk verlaagd. Een ander groot voordeel van een zeefbocht of ultrasieve is dat het water, doordat het door de zeef heen naar beneden valt, wordt verrijkt met zuurstof. Door de aanvoer van dit zuurstofrijke water werkt de biologische filter nog beter. De nadelen van de zeefbocht zijn de hogere aanschafprijs en dat het zeer regelmatig schoongemaakt moet worden De trommel- of drumfilter Een trommelfilter is in feite een complete machine en the state of the art als het gaat om voorfilters. Het filtert het vijverwater tot deeltjes van 40 micron (0,04 mm!) en werkt volautomatisch zonder veel onderhoud. Het vijverwater stroomt in de trommelfilter via een invoer en komt in een draaiende ultrafijne trommelvormige zeef. Aan de andere kant van de trommelfilter wordt het zeer schone water naar de hoofdfilter afgevoerd. Om te voorkomen dat de zeef verstopt raakt, is de trommelfilter uitgerust met meerdere sproeikoppen die met hoge druk de zeef reinigen na iedere spoelbeurt. De zeeftrommel draait niet voortdurend want de machine bepaalt aan de hand van de vervuiling zelf wanneer de trommel moet gaan draaien. Het spoelwater met daarin de vuildeeltjes worden via een afvoerbuis weggepompt. Het waterverbruik van de trommelfilter is gering door de hoge druk waarmee wordt gereinigd. Uitvoeringen 29

30 Diverse soorten en maten met verschillende capaciteit Sommige halen een capaciteit tot 70 kubieke meter vijverwater per uur. Plaatsing Een trommelfilter kan naar keuze in een gravity-opstelling als in een pompgevoede opstelling worden geplaatst. Voor- en nadelen Het grootste voordeel is uiteraard het filteren van deeltjes tot 40 micron uit het vijverwater. Hierdoor wordt nagenoeg alle vervuiling uit het water gehaald. Andere voordelen zijn het gemak van de volautomatische werking, het lage onderhoud en de enorme doorstroomcapaciteit. Nadelen zijn de hoge aanschafprijs, het stroomverbruik en de in het algemeen tamelijk forse afmetingen van de trommelfilter. Tip!Met heel weinig moeite en geld kunt u ook zelf een uitstekend werkend voorfilter maken Meerkamerfilters Het meest eenvoudige en meest gebruikte filtersysteem De meerkamerfilter is het oudste en nog steeds meest gebruikte filter. In vaak aaneen geschakelde compartimenten of kamers wordt het vijverwater door verschillende filtermaterialen geleid. Het wordt daarom ook wel eens een doorloopfilter genoemd, een andere naam is het multi chamber filter. Toepassing Vanwege het grote doorstroomvolume is een meerkamerfilter bij uitstek geschikt voor grote vijvers vanaf een waterinhoud van 10 m3 en bij vijvers met een groot bestand aan vissen en of met geen of weinig aanwezige planten. Het is daarom het meest toegepaste filter bij koivijvers. Kenmerkend is dat het vijverwater van onderen naar boven door de verschillende compartimenten wordt gestuwd. Uitvoeringen Meerkamerfilters zijn meestal uitgevoerd in 3-5 kunststof bakken. Bij de kant en klaar gekochte uitvoeringen zijn de verschillende kamers meestal aan 1 stuk gegoten in een rechthoekige vorm Ze zijn echter ook in klaverblad vormgeving te verkrijgen en met en zonder vortex voorfilter. Het aantal kamers en de totale inhoud moet in verhouding staan tot de inhoud van de vijver en het daarin aanwezige vissenbestand. Bij voorkeur beschikt ieder afzonderlijk compartiment over een eigen afvoer met kraan. Dit vergemakkelijkt het onderhoud doordat per kamer het bezonken vuil (eventueel rechtstreeks naar het riool) kan worden afgevoerd. De werking Het filteren in een meerkamerfilter gebeurt in meerdere stappen Na een eventuele voorfiltering d.m.v. een vortex of een zeef, vindt een mechanische filtering van de grove vuildeeltjes plaats. Meestal gebeurt dit door middel van borstels of grove filtermatten. Daarna stroomt het vijverwater door naar de biologische filterkamer waarin een biologische filtermedium is aangebracht. Vaak kiest men ervoor, mits beschikbaar natuurlijk, om 2 biologische filterkamers te creëren. Het filtermedium in deze kamer(s) dient als huisvesting voor de nuttige bacteriën die zorgen voor omzetting van schadelijke afvalstoffen naar voor planten opneembare voedingsstoffen Het is een kwestie van persoonlijke voorkeur welk medium wordt gebruikt, maar het belangrijkst is een goede doorstroming en een zo groot mogelijk aanhechtingsoppervlak voor de bacteriën. Voor de verschillende filtermedia, klik hier Omdat de bacteriën voor hun ontwikkeling veel zuurstof nodig hebben, moet de biologische filterkamer worden voorzien van een beluchting middels bijvoorbeeld een pomp met luchtsteen. De laatste stap van filtering is een fijnfiltering door middel van een fijn filtermedium zoals filtermatten of zand. 30

31 Zand wordt steeds minder gebruikt vanwege het nadeel dat het snel dichtslibt en dat het moeilijk te vervangen of te reinigen is. Het onderhoud Gebruik nooit reinigingsmiddelen! Indien voorzien, kan dagelijks of om de andere dag de kraanafvoer van de verschillende kamers worden opengezet om het bezonken vuil af te voeren. Afhankelijk van de mate van vervuiling, moet de kamer met het mechanische filtermateriaal regelmatig gereinigd worden. De in deze kamer aanwezige filterborstels of matten kunnen worden gereinigd in een emmer schoon water of met een tuinslang. De kamer met biologische filtering moet zo weinig worden schoon gemaakt om de bacteriologische huishouding niet aan te tasten of zelfs te vernietigen. Als de vervuiling te groot is en de werking van het filter merkbaar afneemt, kunt u deze kamer en de media erin schoonmaken met vijverwater om een deel van de bacteriehuishouding zo veel mogelijk in stand te houden. Gebruik dus voor dit gedeelte nooit schoon leidingwater! Het toevoegen van een bacteriecultuur na schoonmaak en bij de opstart van het filter, is sterk aan te bevelen. Tip! Bij meerdere aanwezige biologische kamers, maak slechts één kamer per keer schoon. De plaatsing Meerkamerfilters kunnen zowel boven water als gelijk met het waterniveau van de vijver worden geplaatst. Men spreekt dan respectievelijk van een gravity opstelling of een pompgestuurde opstelling. Het wordt sterk aanbevolen om dit type filter voor te filteren d.m.v. een vortex of een zeefboog. Dit zorgt voor een ontlasting en dus beduidend betere werking van dit filter en het verlaagt eveneens het onderhoud aanzienlijk. Voordelen en nadelen Het grote voordeel is het grote volume en de grote doorloopsnelheid van het filter waardoor het grote vijvers en koivijvers kan filteren. Het nadeel daarvan is zijn evenredig grote omvang. Afhankelijk van het type opstelling, moet er een filterkelder gebouwd moet worden of dient het (forse) bovengrondse filter in de tuin te worden weggewerkt. Het meerkamerfiltersysteem is eenvoudig en robuust, er kan weinig aan kapot gaan. De aanschafprijs van een meerkamerfilter is tamelijk hoog. Een meerkamerfilter werkt het best als er ook skimmers, een skimmerlijn en of bodemdrains zijn voorzien in de vijver, hetgeen zorgt voor extra investeringen. Kopen of zelf maken? Een meerkamerfilter is qua systeem vrij eenvoudig en kan met enige handigheid zelf worden gemaakt. Grote kunststof vaten of containers zijn hiervoor uitstekend geschikt. Later zal op deze website een doe het zelf handleiding volgen Oeverfilters Voor de kleinere vijvers Oeverfilters zijn met name bedoeld voor de kleinere vijvers zonder veel vissen. Voor grotere vijvers en voor vijvers met een groot bestand aan vissen zijn andere types filters meer geschikt. Hierbij moet u denken aan een meerkamerfilter of een beadfilter. Toepassing Vijvers tot en met een inhoud van ongeveer liter zijn met een oeverfilter goed te filteren. Voorwaarde daarbij is dat er weinig of geen vissen en voldoende planten in de vijver aanwezig zijn omdat het filterend vermogen, met name het biologische filter, niet heel erg groot is. Ze zijn dus niet geschikt voor een koivijver of een vijver met relatief veel aanwezige vissen. Hanteert u ongeveer 5% van uw totale vijverinhoud als minimum inhoud van het filter, dit bij een lage vispopulatie in uw vijver. Uitvoeringen 31

32 Oeverfilters zijn er verschillende uitvoeringen te verkrijgen maar de overeenkomsten zijn groot. Vrijwel allemaal zijn ze gemaakt van een kunststof container waarin de filtermedia zijn besloten met daarop een deksel waarop de slangaansluitingen en bedieningskleppen zijn aangebracht. Ze zijn eveneens te verkrijgen met een ingebouwde UV-lamp in het filter. De werking In de container zitten filtermedia, vaak schuimsoorten, besloten waardoor het vijverwater, onder druk van de vijverpomp, doorheen wordt geleid. Vanwege het relatief kleine volume van deze filtermedia, is de bacteriëlefilterwerking tamelijk beperkt. Het onderhoud Het oeverfilter is zeer onderhoudsvriendelijk. Door het deksel te verwijderen zijn de filtermedia eenvoudig uit te nemen en te reinigen. Ook is het filter zelf gemakkelijk bereikbaar doordat het op de kant en bovengronds staat. Het wordt aanbevolen om een bacteriecultuur aan de filter toe te voegen bij het opstarten en na het onderhoud. Hierdoor herneemt het filter sneller en sterker zijn biologische filterfunctie, hoewel deze functie tamelijk beperkt zal blijven. De plaatsing De plaatsing van een oeverfilter is eenvoudig. De filter wordt simpelweg ergens op een onopvallende plek buiten de vijver op de oever geplaatst en aangesloten. Voordelen en nadelen De grote voordelen van een oeverfilter zijn de relatief lage aanschafprijs, de eenvoudige aansluiting en onderhoud. Het nadeel van een oeverfilter is de slechte (biologische) filtercapaciteit waardoor oeverfilters niet te gebruiken zijn voor grotere of zwaar belaste vijvers. Ook een nadeel is dat de filter uit het zicht moet worden gewerkt, hij wordt immers boven waterniveau gewoon ergens op de kant geplaatst. Wees altijd zeer kritisch ten aanzien van de door de fabrikant vermelde filtercapaciteit, deze wordt nogal eens sterk overdreven bij oeverfilters Beadfilters De kleine krachtpatsers voor de vijver Beadfilters zijn vrij nieuwe filtersystemen die sinds enkele jaren worden ingezet door de meer veeleisende vijverbezitters zoals koihouders. Beadfilters zijn gesloten drukvaten gevuld met duizenden kunststof korreltjes, die beads worden genoemd. Ze zijn de moderne variant van de oude zandfilters die erg onderhoudsintensief waren. Toepassing De beadfilter is vooral geschikt voor kleinere vijvers tot ongeveer 10 m3. Daarbij zijn ze ook zeer geschikt om naast de filterfunctie, gelijktijdig beeklopen, watervallen en of bruisstenen te voorzien van water en of lucht. Met de druk van een beadfilter kan namelijk ook enig hoogteverschil worden overbrugd. Beadfilters zijn vooral interessant omdat ze klein zijn maar toch tegelijkertijd een sterke mechanische én biologische werking hebben. Dit laatste door de vele beads die een groot oppervlak vormen voor de huisvesting van nuttige bacteriën. Uitvoeringen Powerwashed beadfilter Powerwashed beadfilters hebben meestal een gesloten bolvorm Deze variant kan zowel in een pomp- als in een gravity aangelegde filterinstallaties toegepast worden. De filter heeft meestal een meerwegklep waarmee verschillende functies kunnen worden ingesteld. Hierdoor is bijvoorbeeld de reiniging van het filter een heel eenvoudige zaak. De beads worden dan door middel van lucht flink door elkaar geblazen waardoor het vuil loslaat en kan worden afgevoerd middels een backwash (terugspoeling) in de tegengestelde richting. Ze zijn eveneens te verkrijgen met een ingebouwde UV-lamp in het filter. 32

33 Bubblebead filter Bubblebead filters hebben de vorm van een zandloper. Het smalle gedeelte dient als washals. Dit type kan alleen boven waterniveau worden geplaatst, dus in een pompgestuurde installatie. Eveneens te verkrijgen met een ingebouwde UV-lamp in het filter. De werking De duizenden korrels in een beadfilter vormen een soort bed waar het water van onder naar boven doorheen wordt geperst. Aan de onderzijde van dit bed worden de zwevende vuildeeltjes uit het vijverwater opgevangen, dit is de mechanische filterfunctie. De beads, waarop de bacteriekolonie, nemen vervolgens ook de biologische omzetting van afvalstoffen voor hun rekening, dit is de biologische filterfunctie. De bacteriehuishouding op deze beads is wel tot 6 keer zo groot als in een filter met filtermatten waardoor deze beadfilters een enorm sterke biologische filterfunctie kennen. Het onderhoud Het beadfilter is zeer onderhoudsvriendelijk. Door de meerwegklep kan men eenvoudig en snel backwashen, doorspoelen met lucht of water of het verzamelde vuil laten weglopen. Het wordt aanbevolen om een bacteriecultuur aan de filter toe te voegen bij het opstarten en na het onderhoud. Hierdoor herneemt het filter sneller en sterker zijn bacteriele filterfunctie. De plaatsing De mogelijkheden voor plaatsing verschillen per type beadfilter, kijk daarvoor hier boven onder de betreffende types. Het is voor een beadfilter noodzakelijk om een vortex of zeef als voorfilter te gebruiken omdat anders de beadfilter te snel verstopt zou raken. Voordelen en nadelen Het grote voordeel van een beadfilter is de enorme bacteriologische werking en het compacte formaat. Andere voordelen zijn het simpele onderhoud en de mogelijkheid om de filter ook als aandrijving te gebruiken voor beluchters en beeklopen. Het nadeel is de hoge aanschafprijs en de beperkte capaciteit waardoor de beadfilter niet te gebruiken is voor grote of zeer zwaar belaste vijvers Drukfilters De middenklasse vijverfilters Drukfilters zijn de middenmoters onder de filters. Voor grotere vijvers en voor vijvers met een groot bestand aan vissen zijn andere types filters meer geschikt. Hierbij moet u denken aan een meerkamerfilter of een beadfilter. Toepassing Vijvers tot en met een inhoud van ongeveer liter zijn met drukfilters goed te filteren. 33

34 Voorwaarde daarbij is dat er weinig of geen vissen en voldoende planten in de vijver aanwezig zijn omdat het filterend vermogen, met name het biologische filter, niet heel erg groot is. Drukfilters worden ook vaak, al dan niet in serie- of parallelopstelling, gebruikt bij zwemvijvers met een moerasgedeelte. Ze zijn dus in beginsel niet geschikt voor bijvoorbeeld een koivijver. Wel zijn ze zeer geschikt om naast de filterfunctie, gelijktijdig beeklopen, watervallen en of bruisstenen te voorzien van water en of lucht. Met de druk van een drukfilter kan namelijk ook enig hoogteverschil worden overbrugd. Uitvoeringen Drukfilters zijn in verschillende uitvoeringen te verkrijgen maar de overeenkomsten zijn groot. Vrijwel allemaal hebben ze een container waarin de filtermedia zijn besloten met daarop een deksel waarop de slangaansluitingen en bedieningskleppen zijn aangebracht. Ze zijn eveneens te verkrijgen met een ingebouwde UV-lamp in het filter. De werking In de container zitten filtermedia, vaak schuimsoorten, besloten waardoor het vijverwater, onder druk van de vijverpomp, doorheen wordt geperst. Vanwege het relatief kleine volume van deze filtermedia, is de bacteriele filterwerking tamelijk beperkt. Het onderhoud Het drukfilter is zeer onderhoudsvriendelijk. Door de meerwegklep op de deksel kan men eenvoudig en snel het filter doorspoelen. Indien er een bodemafvoer is voorzien kan men eveneens het verzamelde vuil eenvoudig weg laten weglopen. Het wordt aanbevolen om een bacteriecultuur aan de filter toe te voegen bij het opstarten en na het onderhoud. Hierdoor herneemt het filter sneller en sterker zijn bacteriele filterfunctie. De plaatsing Met kan de container ingraven zodat de alleen de deksel zichtbaar en bedienbaar blijft maar ook is de drukfilter boven de grond op te stellen als oeverfilter. Ook is het mogelijk om de drukfilter helemaal in te graven, dit kan tot ca. 50 cm onder de waterspiegel van de vijver. Een drukfilter kan dus nagenoeg of geheel onzichtbaar in de tuin of moeasgedeelte worden weggewerkt. Het wordt sterk aangeraden om een vortex of zeef als voorfilter te gebruiken omdat anders de drukfilter te snel verstopt raakt. Ook wordt de bacteriele werking van het drukfilter hiemee vergroot. Voordelen en nadelen Het grote voordeel van een drukfilter is het compacte formaat en de eenvoudige plaatsingsmogelijkheden. Andere voordelen zijn het simpele onderhoud, de bediening en de mogelijkheid om de filter ook als aandrijving te gebruiken voor beluchters en beeklopen. Ook prijsmatig gezien, vallen de drukfilters in de middenklasse en zijn deze beslist redelijk te noemen. Het nadeel van drukfilters is de matige (biologische) filtercapaciteit waardoor de drukfilter niet te gebruiken is voor grotere of zwaar belaste vijvers. Het is mogelijk, bij bijvoorbeeld een te klein geworden capaciteit, om meerdere drukfilters in lijn aan elkaar te schakelen. Uiteraard is het dan de vraag of dit praktisch en prijsmatig interessant is en of de aanschaf van een ander filtersysteem geen betere optie is Druppelfilters of druppeltorens Misschien wel het beste biologische filter dat er is De druppeltoren is een simpel maar heel uitstekend biologisch filter en kent vele voordelen. 34

35 Het bestaat uit meerdere op elkaar gestapelde bakken met filtermateriaal waardoor het vijverwater van boven naar beneden loopt. Andere benamingen zijn biotoren, druppelfilter, trickle filter, shower filter en droog-nat filter. Toepassing Een druppeltoren is toepasbaar voor elk soort vijver maar vanwege de uitermate sterke biologische filterwerking wordt hij vaak toegepast bij hele grote vijvers en bij koivijvers. Uitvoeringen Druppelfilters worden meestal gemaakt van RVS maar er zijn ook uitvoeringen in kunststof. Ze bestaan uit meerdere opeen gestapelde bakken die voorzien zijn van filtermateriaal. Het vijverwater wordt in de bovenste bak gesprenkeld, waarna het water zich door de tussenbakken een weg druppelt naar de onderste bak. Hier wordt het gezuiverde en zuurstofrijke water afgevoerd naar de vijver. De werking Een druppeltoren is een filter van het nat-droge type hetgeen wil zeggen dat de filtermedia niet zijn ondergedompeld in water maar slechts door besprenkeling nat gehouden worden. Het grote voordeel hiervan is dat in deze zuurstofrijke omgeving een enorme ontwikkeling van bacteria plaatsvindt in de filtermedia. Tegelijkertijd vindt er een grote toevoeging van zuurstof aan het vijverwater plaats als gevolg van het druppelsgewijs naar beneden vallen door het druppelfilter. Door deze combinatie van factoren en het relatief zeer grote oppervlak waar de bacteria zich kunnen huisvesten, is de druppeltoren het beste biologische filter dat er is. Het onderhoud Gebruik nooit reinigingsmiddelen! Een goed opgebouwd druppelfilter kent maar weinig onderhoud, helemaal als er een mechanisch voorfilter aanwezig is dat het grove vuil afgevangen heeft voor het vijverwater de druppelfilter binnen komt. Het enige onderhoud dat gepleegd dient te worden is het regelmatig openen van de vuilafvoer en het controleren of de sproeigaatjes niet verstopt zijn geraakt. Voor het periodieke onderhoud van de gebruikte filtermedia, De druppeltoren moet altijd werken, ook in de winter, anders sterft de bacteriehuishouding af. Hij mag dus niet voor langere tijd worden stilgelegd. De plaatsing Hoewel niet strikt noodzakelijk, verdient het aanbeveling om het aangevoerde water mechanisch voor te filteren met een voorfilter. De druppeltoren wordt gevoed middels een zelfaanzuigende pomp. Uiteraard moet deze pomp in staat zijn om het hoogteverschil naar de bovenste filterbak te overbruggen. Het druppelfilter moet altijd boven het waterniveau van de vijver geplaatst worden, hij kan dus niet worden ingegraven of in een kelder geplaatst. Vanwege de aanwezige bacteriën, moet de druppeltoren in de winter worden beschermd tegen vorst. Een goede isolatie en beschutting tegen vorst is dus noodzakelijk. Voordelen en nadelen Het grote voordeel is de doorloopsnelheid en de uitermate sterke biologische werking van het filter waardoor het grote vijvers en koivijvers kan filteren. Ook de grote toevoeging van zuurstof aan het vijverwater is een voordeel, hierdoor hoeft u uw vijver nagenoeg in geen enkel geval meer op een andere manier te beluchten of van zuurstof te voorzien. Nog een voordeel is het geringe en eenvoudige onderhoud van de druppeltoren. Een nadeel kan zijn dat het druppelfilter boven de waterlijn moet worden opgesteld en vanwege zijn hoogte daarom visueel in de tuin weg gewerkt moet worden. Ook is er een vrij krachtige zelf aanzuigende vijverpomp noodzakelijk om de bovenste filterbak te kunnen bereiken. 35

36 De aanschafprijs van een druppelfilter is, helemaal gezien het eenvoudige systeem, behoorlijk hoog. Kopen of zelf maken? Een druppelfilter is goedkoop en eenvoudig zelf te maken Bewegend bed filters De filters van de toekomst, gebaseerd op oude technieken De nieuwste ontwikkeling op het gebied van vijverfilters is het bewegend bed filter of moving bed filter. Je zou kunnen zeggen dat het de evolutie is van een meerkamerfilter en ze kennen dan ook een groot filteringsvermogen. Het bevat meerdere kamers in één behuizing, waaronder ook een of meer kamers voor het biologische filtergedeelte, waardoor de verschillende filterprincipes kunnen worden uitgevoerd. Het werkingsprincipe is dat door middel van een sterke luchttoevoer de kunststof biologische filtermedia voortdurend in beweging worden gehouden. Doordat het filtermateriaal in beweging blijft, wordt samenklontering ervan verhinderd terwijl tegelijkertijd de bacteriën voortdurend voorzien worden van zuurstofrijk water. Hierdoor ontstaat er een sterke bacteriologische filterwerking. Als u de pagina over meerkamerfilters hebt gelezen, weet u dat het ook mogelijk is om met een luchtpomp een moving bed te maken in het biologische filtergedeelte van een tradioneel meerkamerfilter. In feite bereikt u dan hetzelfde effect. Wel kennen deze types vooruitstrevende filters voordelen voor wat betreft het onderhoud. Meestal heeft men er weinig omkijken naar en is het erg eenvoudig als onderhoud aan de orde is. Ook zijn ze veel compacter dan een meerkamerfilter. Uiteraard hangt aan dit soort nieuwe filters, vaak met een zeer futuristisch uiterlijk, wel een behoorlijk prijskaartje UV- filters of UVC- filters Het populaire filter dat geen filter is UV- of UVC-filters zijn eigenlijk geen filters maar een toevoeging op de bestaande filtertechnieken. Ze worden ze vaak als optie in bestaande filters geïntegreerd of als aparte unit in de filterlijn geinstalleerd. Het gebruik van uv-filters is ter voorkoming van groen water veroorzaakt door zweefalgen in de vijver. De toepassing Uv-filters worden ingezet bij vijvers waarbij het moeilijk is om een biologisch evenwicht te realiseren. Bij gebrek aan een goede biologische werking, door bijvoorbeeld weinig of geen planten en veel vissen, ontwikkelen zich zweefalgen die zorgen voor groen vijverwater. Met name in koivijvers en gemengde vijvers die een groot vissenbestand hebben, wordt de uv-lamp toegepast. Ook in zwemvijvers en in spiegelvijvers kan een uv-lamp worden ingezet om het vijverwater helder te houden. De werking Door het vijverwater aan ultra violet licht bloot te stellen, worden de eencellige zweefalgen steriel gemaakt. Op deze manier wordt de vermeerdering van zweefalgen tegengegaan die zorgen voor groen water in de vijver en behoudt u, in combinatie met een goede filter, altijd een heldere vijver. De nieuwe generatie UVC-filters zijn sterk genoeg om ook bepaalde ziekteverwekkers in de vijver te doden. 36

37 De desinfecterende werking van het uv-licht maakt geen onderscheid tussen goede en slechte organismen, reden genoeg om er uit veiligheidsoverwegingen behoedzaam mee om te gaan. Alleen de vrij in het water zwevende organismen die langs de lamp worden geleid worden gesteriliseerd. Mits op de juiste manier geplaatst, levert een uv-filter dus geen direct gevaar op voor de bacteriehuishouding in het biologische filter. Wel is bekend dat ze de bacteriehuishouding gelijdelijk aan doen afnemen. De nadelen Een eenmaal bestaand probleem met zweefalgen wordt niet verholpen door een uv-lamp., deze werkt uitsluitend preventief! Een van de nadelen van het gebruik van een uv-filter, is de hoeveelheid gedood organisch materiaal dat in het water terecht komt. Vaak doet zich dat voor als zwevende groene smurrie die naar de bodem zinkt of juist aan de oppervlakte blijft drijven en soms zelfs de filters ernstig overbelast. Deze voortdurende stroom van zwevende dode organische deeltjes maken soms dat de werking van de uv-lamp drastisch afneemt omdat ze het ultra violette licht afschermen voor de nog levende organismen. Dit komt met name voor bij een nieuw geplaatste uv-lamp en bij nieuw aangelegde vijvers. Ook wordt de groei van draadalgen versterkt omdat het water meer zonlicht doorlaat en meer voedingsstoffen tot hun beschikking hebben. Hoewel het grootste deel van de nuttige bacteriën in de vijver zich huisvesten in het biologische filter en in het substraat op de bodem van de vijver, kan worden aangenomen dat de totale bacteriële huishouding in de vijver af zal nemen. Dit komt omdat er altijd een deel van de nuttige bacteriën zich zwevend in het water bevinden en ook deze, op het moment dat ze de uv-unit passeren, worden gedood. Ultra violet lampen zorgen wel voor glashelder water maar ze nemen niet de achterliggende oorzaak weg voor het ontstaan van zweefalgen. Door deze vorm van symptoombestrijding kan het lijken of het biologisch evenwicht in uw vijver in orde is terwijl het tegendeel waar is. Welke sterkte? De vuistregel voor toepassing van een uv-filter is 2-3 Watt per 1000 liter vijverwater. Voor zwaarbelaste vijvers hanteert men soms zelfs 4 Watt per 1000 liter, maar het beste is om naar boven af te ronden en aan de veilige kant te gaan zitten qua capaciteit. Bij hele grote en extreem zwaar belaste vijvers is het mogelijk om meerdere uv-units in lijn achter elkaar te zetten om de zweefalgen te bestrijden. Het onderhoud Hoewel de meeste uv-units goed zijn beveiligd, is het van groot belang voorzichtig te zijn bij controle en onderhoud van de lamp. Uv-licht is namelijk ook schadelijk voor uw ogen en uw huid, ga altijd uitermate voorzichtig te werk en kijk nooit direct in het uv-licht! Zet dus altijd eerst de lamp uit voordat u begint met controle, onderhoud en vervanging. Maak met een doekje gedrenkt in azijn iedere 6 maanden het kwartsbuisje schoon van kalkaanslag. Dit buisje is zeer breekbaar en het is verstandig om een reservebuisje op voorraad te houden. De kracht van de uv-lamp neemt na een bepaald aantal branduren sterk af. Daarom moet ieder seizoen de uv-lamp vervangen worden door een nieuwe, ook als hij nog gewoon brandt. Het vervangen van de uv-lamp kan het beste in het late najaar of in de winter gebeuren omdat de uv-lamp in dit seizoen niet gebruikt en dus afgekoppeld kan worden. De plaatsing Een uv-lamp moet altijd in combinatie met een filter gebruikt worden, installatie zonder een aanwezige biologische filter is zinloos. De uv-filter moet altijd na de pomp worden geïnstalleerd. Bij pompgevoede filters zoals oeverfilters, wordt de uv-unit vóór de filter geplaatst. 37

38 Bij gravity filters zoals meerkamerfilters, wordt de uv-filter direct achter het filter of de pomp geplaatst, dus vóór de overloop naar de vijver. Het verdient aanbeveling om voor én achter de uv-unit een kogelkraan te plaatsen om hem te kunnen loskoppelen voor onderhoud of vervanging. Nog beter is het om speciaal voor de unit een omloop te maken, afsluitbaar met kogelkranen, zodat de pomp en het filter in bedrijf kunnen blijven en het water kan blijven circuleren. Uiteraard is bovenstaande alleen van toepassing voor los te plaatsen uv-units. In het geval van een in een filter geïntegreerde uv-unit mag u ervan uitgaan dat de uv-lamp op de juiste plaats zit. Zorg er in ieder geval voor dat u de uv-unit goed bereikbaar is en eenvoudig in zijn geheel is af te nemen voor controle en onderhoud. Aanvullende informatie Door de voortdurende afname van de bacteriële huishouding in de vijver als gevolg van een aanwezige uv-filter, verdient het aanbeveling om twee keer per jaar deze aan te vullen met een bacteriecultuurhttp:// Schakel bij de toediening dan de uv-unit gedurende 48 uur uit. Schakel de uv-unit ook uit bij medicijngebruik in de vijver. Laat de uv-lamp niet ingeschakeld zonder dat er water doorheen stroomt anders is de kans groot dat hij stuk gaat door oververhitting. Het beste is om de uv-lamp voortdurend aan te laten staan van begin april tot eind oktober. Bij eventuele aanwezigheid van een ozoninstallatie, moet de uv-lamp altijd vóór de ozoninstallatie worden geplaatst. Dit omdat anders het bijtende waterperoxide wordt geproduceerd Onderwaterfilter Voor de kleine vijver en beurs De onderwaterfilter of bodemfilter heeft een hele kleine capaciteit en is eigenlijk alleen maar geschikt voor hele kleine siervijvertjes. Ook kent het onderwaterfilter nagenoeg geen bacteriologische werking want daarvoor zit er niet voldoende zuurstof in het water. Het dient alleen voor de opvang van zwevend vuil in het vijverwater zonder dat dit door bacteriën kan worden omgezet zoals dit in andere filters gebeurt. In het geval van vervuiling door aanwezigheid van veel vissen, moet u wel overgaan tot filtering met een biologische functie. Het onderwaterfilter is in feite een kunststof vaatje of tonnetje, voorzien van een geperforeerd deksel, waarin willekeurig filtermateriaal zit. Dit wordt op de vijverbodem gezet en de uitgang van het filter wordt op een, eveneens op de vijverbodem staande, vuilwaterpomp aangesloten. Het vijverwater wordt door de pomp door het geperforeerde deksel van het vaatje door de filtermedia naar beneden gezogen. De pomp voert het aldus gezeefde water terug in de vijver of voert het eventueel op naar een fontein, waterval of beekloop. Het onderhoud van een onderwaterfilter is tamelijk omslachtig omdat het steeds samen met de pomp uit de vijver moet worden gehaald. Daarbij zitten de elektriciteitsdraden en de slangen vaak storend in het zicht. Eigenlijk is een onderwaterfilter alleen maar nuttig als u een kleine siervijver hebt en een fontein, waterval of beekloop aan gaat leggen. In dat geval biedt het onderwaterfilter een geringe toegevoegde waarde voor de filtering van het grove zwevende vuil uit het vijverwater. 38

39 Een onderwaterfilter is kant en klaar te koop, maar eenvoudig en goedkoop zelf te maken. U hebt nodig: - Een kunststof tonnetje met deksel, zoals bijvoorbeeld een zuurkoolvat (groentenboer) - (Voor minivijvertjes kunt u natuurlijk ook iets kleiners nemen, zoals een plastic pot met deksel) - Als u het netjes wilt doen: Een slangaansluiting (vijverwinkel of DHZ-winkel) - Als u het ook minder mag: Siliconenkit (om de slang vast te zetten) - Een stuk slang naar de pomp - Een (zelfgemaakt) rooster (bij voorkeur van kunststof) - Een paar blokjes of stenen als steun voor het rooster - Filtermateriaal met een goede doorstroming (bijvoorbeeld substraat, sponzen en of filtermatten. Biofiltermateriaal is zinloos) - Eventueel iets dat kan dienen als hengsel om de filter gemakkelijker uit het water te kunnen halen. 3.3 Opstelling van vijverfilters Afhankelijk van het soort filter zijn er meerdere mogelijkheden voor opstelling van de filters. Hier onder enkele basisschema's als voorbeeld. Als algemene regel geldt dat hoe meer afstand en hoogteverschil er moet worden overbrugd, hoe zwaarder de pomp dient te zijn. Dit is meteen het grote voordeel van een zogenaamde gravity opstelling. Hier doet de zwaartekracht het meeste werk en kan met een relatief lichte pomp een groot volume aan water worden verplaatst. 39

40 Met een beadfilter of een drukfilter kan enig hoogteverschil worden overwonnen. 3.4 Filtermedia of filtermateriaal Het filteren van vijverwater bestaat uit het zeven van zichtbaar en het verwerken van niet zichtbaar vuil. Voor beide soorten waterzuivering bestaan verschillende filtermaterialen. Er zijn vele soorten filtermateriaal geschikt voor het zuiveren van vijverwater. Het is vaak een kwestie van budget en persoonlijke voorkeur welke men gebruikt. Toch moet een goed filtersysteem en het gebruikte filtermateriaal voldoen aan twee voorwaarden: 1. Het zichtbare vuil moet uit het water worden gezeefd. 2. Het onzichtbare vuil en de organische afvalstoffen moeten worden omgezet in ongevaarlijke of zelfs nuttige stoffen. Daarom zijn filtermedia onderverdeeld in twee hoofdsoorten te weten, mechanische en biologische filtermaterialen. 40

41 De mechanische filtermedia hebben een zevende functie en de biologische media dienen als huisvesting voor de nuttige bacterien die de organische afvalstoffen omzetten in nitraten welke door de planten worden opgenomen. Een goed uitgekiend filtersysteem bestaat dus uit meerdere opeenvolgende filterstadia en verschillende soorten filtermateriaal zoals aangegeven in het voorbeeldschema hier onder. Er zijn kant en klaar op maat gemaakte media voor drukfilters etc. maar ook is er materiaal te koop dat zelf op maat gemaakt kan worden. Tip! Naast de filtermedia die te koop zijn kan je nog andere materialen bedenken. Er zijn echter vele materialen te bedenken die ook als filtermateriaal kunnen dienen en vaak veel goedkoper zijn. U kunt er dus naar hartelust mee experimenteren. Denkt u bijvoorbeeld maar eens aan een wasemkapfilter, kunststof pannensponsjes of polyethyleen schuim als Bio-filtermedium. Minder sterk en duurzaam, ook een mindere bacteriologische werking, maar stukken goedkoper. En wat dacht u van een paar zakken gevuld met schelpen als biomechanische filtering? Filterborstels Voor het grovere filterwerk De werking Mechanische filtering met geen of een minimale biologische werking, afhankelijk van de wijze van plaatsing. Voornamelijk bedoeld om het grovere vuil uit het vijverwater te filteren De locatie 41

42 Altijd in de eerste filterkamer ongeacht de aanwezigheid van een voorfilter. Uitvoeringen Filterborstels zijn er in vele soorten en maten. De meest gangbare hebben een doorsnede van 10 of 15 cm. Kies een goede kwaliteit; het metaal dient van roestvast staal te zijn en de haren veerkrachtig. De plaatsing Hang de borstels aan een RVS of kunststof stang in een rij dwars geplaatst op de stroomrichting van het water. Laat de haren van de borstels onderling ca 2 cm in elkaar schuiven. Plaats meerdere rijen borstels achter elkaar in de filterkamer met een tussenruimte tussen de rijen van ca. 2,5-5 cm. Het is dus niet de bedoeling dat de hele kamer met borstelmateriaal is gevuld en dat er voldoende ruimte blijft voor een voldoende doorstroming van het water. De borstels dienen zich geheel onder water te bevinden en minimaal 10 cm vrij van de bodem te hangen. Opmerking: Bij meerdere filterkamers, wordt soms een tweede kamer ook met borstels gevuld. Dit gebeurt op een wijze dat de hele filterkamer gevuld is met borstels. Op deze manier ontstaat er een lichte bacteriologische werking. Deze is echter zo minimaal dat wij deze methode niet aanbevelen en adviseren om in de tweede kamer een ander meer geschikt biologisch medium te plaatsen zoals bijvoorbeeld honingraatblokken. Het onderhoud De afvoer van de kamer waarin de borstels zich bevinden laat u regelmatig leeglopen. Op termijn raken echter ook de borstels zelf vol met vuil. Het beste kunt u ze dan uit de filterkamer nemen en ze schoon spoelen in een emmer schoon water. Gebruik hierbij nooit een reinigingsmiddel! Honingraatblokken of bioblokken Een tussenfase tussen mechanische en biologische filtering De werking Honingraat wordt als overgang gebruikt tussen de mechanische filtering en biologische filtering gebruikt. Ze kennen zowel een mechanische als matige biologische werking. Het relatieve aanhechtingsoppervlak voor bacterien is ca. 175 m2/m3 De locatie Bioblokken kunnen worden geplaatst in de tweede filterkamer bij filters met meer dan 3 kamers. Bij filters met 3 kamers worden in het algemeen geen honingraat- of bioblokken toegepast. 42

43 Uitvoeringen Kant en klare kunststof blokken gemaakt van kunststof. Ze zijn vormvast en licht in gewicht en eenvoudig op maat te maken. De plaatsing Honingraat- of bioblokken zijn zelfdragend en kunnen rechtop in de kamer worden geplaatst. Ze zijn niet geschikt voor ronde filterkamers. Het onderhoud De bioblokken regelmatig uitnemen en ontdoen van vuil omdat de ze anders dicht zullen slibben. Bij voorkeur gebeurt dit doorspoelen met enkele emmers vijverwater zodat de in de blokken ontstane bacteriehuishouding niet helemaal teniet wordt gedaan. Gebruik nooit schoonmaakmiddelen! In het geval van dichtgeslibde of sterk vervuilde blokken kunnen ze met de tuinslang of zelfs hoge druk worden gereinigd. Uiteraard is daarna wel de bacteriecultuur uit de blokken verdwenen en zal deze opnieuw moeten worden opgebouwd Filtermatten De meest gebruikte en meest eenvoudige biologische filtermedia De werking Filtermatten zijn het meest gebruikte biologische filtermedium. Ze vormen de huisvestingsplaats voor de bacteriehuishouding die de organische afvalstoffen in het vijverwater omzetten naar onschadelijke stoffen. Ook filteren ze de laatste fijne vuildeeltjes uit het water. De locatie Filtermatten worden geplaatst in de tweede en derde of laatste filterkamer, het biologische filtergedeelte. Uitvoeringen Filtermatten zijn er in vele soorten vezelachtige en waterdoorlatende materialen. Kenmerkend is de relatief grote ruimte die ze bieden voor de huisvesting van bacteriën. De meest bekende soorten zijn Japanse matten en Matala matten. Ze kunnen beiden eenvoudig op maat worden gemaakt. Japanse matten zijn zacht vezelachtig van structuur en Matala matten zijn gemaakt van een stugge en warrige structuur van polypropyleen vezels. Japanse matten hebben het grootste filteringsvermogen en aanhechtingsoppervlak voor bacteriën maar zijn duurder dan Matala matten. Het relatieve aanhechtingsoppervlak voor bacterien van Japanse matten is ca. 400 m2/m3 Meestal worden Matala matten van verschillende dichtheid tezamen gebruikt waarbij iedere dichtheid zijn eigen kleur heeft. Matala matten kennen vier kleuren/dichtheden: Zwart = grof, relatief aanhechtingsoppervlak voor bacterien is ca. 180 m2/m3 Groen = medium, relatief aanhechtingsoppervlak voor bacterien is ca. 280 m2/m3 Blauw = fijn, relatief aanhechtingsoppervlak voor bacterien is ca. 360 m2/m3 Wit = extra fijn, relatief aanhechtingsoppervlak voor bacterien is ca. 500 m2/m3 (De laatste wordt vrijwel nooit gebruikt) 43

44 De plaatsing De filtermatten worden dwars op de stroomrichting in de kamers geplaatst waarbij ze ca. 10 cm vrij dienen te blijven van de bodem. In het algemeen zijn Japanse matten in een extra geperforeerde honingraatstructuur gemaakt omdat ze tamelijk gevoelig zijn voor dichtslibben. In het geval van Matala matten worden verschillende dichtheden grof en fijn om en om gebruikt om dichtslibbing te voorkomen. Vaak moeten de Matala matten worden verzwaard vanwege hun drijvend vermogen. Het onderhoud Met name bij een goede voorfiltering is schoonmaak van de matten nagenoeg nooit noodzakelijk. Sterker nog, het verdient zelfs voorkeur om de matten zo min mogelijk te reinigen omdat daarmee de in de matten gehuisveste bacteriecultuur deels verloren gaat en de biologische functie van de filter sterk afneemt. Als na verloop van tijd de matten toch te ernstig vervuild raken en de biologische werking merkbaar afneemt,dan kunnen ze uit het filter worden genomen en worden schoongespoeld. Hoewel de matten vrijwel onverslijtbaar zijn in het normale gebruik, kunnen ze bij de schoonmaak wel eenvoudig beschadigd raken, met name de Japanse matten zijn erg teer. Schoonmaken dient dan ook op een voorzichtige manier te gebeuren door de matten te spoelen met helder vijverwater zonder te wringen. Vijverwater gebruikt u in plaats van schoon leidingwater zodat zoveel mogelijk de bacteriecultuur in stand wordt gehouden. Gebruikt nooit schoonmaakmiddelen! Om dezelfde reden, moet het schoonmaken en terugplaatsen in het vijverwater ook zo snel mogelijk gebeuren. Het is altijd verstandig om bij een nieuwe installatie of na schoonmaak van de matten de bacteriën aan te vullen met een bacteriecultuur. In het geval van meerdere biologische filterkamers, kunt u het beste 1 kamer per keer schoonmaken Losse filtermedia of biomedia Het zijn de kleine dingen die het doen De werking Biomedia zijn kleinere, vrij in het water drijvende, objecten die in een grote hoeveelheid in de biologische filterkamer worden gedaan. Deze bacteriën zetten de organische afvalstoffen in het vijverwater om naar onschadelijke stoffen en filteren de laatste fijne vuildeeltjes uit het water. Door de voortdurende bewegingen van de losse media, vind er minder aanhechting plaats van vuildeeltjes en verjongt de bacteriecultuur zich voortdurend. Door middel van toevoer van lucht middels een krachtige pomp met een of meer luchtstenen onder in de filterkamer kan een bewegend bed filter worden gecreëerd. 44