HOOGTEPUNT VAN HET ONTWERP. Er is een nieuwe stroming hoogbouw aan de horizon. Wat kunnen architecten leren van het icoon van Londen, The Shard?

Transcriptie

1 HOOGTEPUNT VAN HET ONTWERP Er is een nieuwe stroming hoogbouw aan de horizon. Wat kunnen architecten leren van het icoon van Londen, The Shard?

2 INHOUD 1 INLEIDING WAAROM THE SHARD ERTOE DOET 2 ONTWERPEN VAN THE SHARD VAN EEN SCHETS TIJDENS DE LUNCH TOT WERELDWIJD ICOON 3 RENZO PIANO DE MAN ACHTER DE VISIE 4 NALATENSCHAP HOE THE SHARD HET ONTWERP VORM BLIJFT GEVEN PAGINA 2

3 ARCHITECTEN HEBBEN HUN HELE LEVEN HET ONREDELIJKE IDEE DAT JE TEGEN DE ZWAARTEKRACHT KUNT VECHTEN R E N Z O P I A N O Partner en oprichter, Renzo Piano Building Workshop PAGINA 3

4 INLEIDING WAAROM THE SHARD ERTOE DOET Elke grote hoofdstad van de wereld heeft één opvallend hoogbouwicoon en in Londen is dat gebouw ongetwijfeld The Shard. Het gebouw, dat in 2012 is voltooid, doorboort de wolken op 310 m hoogte. Toch ligt de werkelijke betekenis ervan niet alleen in de omvang van de fysieke prestatie, maar ook in de manier waarop de weg is gebaand voor een nieuwe stroming ambitieuze hoogbouwprojecten over de hele wereld. De wolkenkrabber maakt een grote heropleving mee en om goede redenen. Naarmate de beschikbaarheid van binnenstedelijke ontwikkelingsruimte steeds schaarser wordt en de stedelijke bevolking blijft toenemen, neemt de vraag naar hoogbouw alleen maar toe. Voor de architecten die deze visies tot leven moeten brengen, brengt de vraag naar een nieuwe stroming wolkenkrabbers talloze technische uitdagingen met zich mee. Er zullen ontwerpoplossingen van de volgende generatie nodig zijn om duurzame toevoegingen aan de skylines van's werelds grootste steden aan te brengen. En dat betekent dat we moeten voortbouwen op de lessen die we hebben geleerd van de meest recente generatie hoogbouwiconen zoals The Shard. Het is zo veranderlijk als het weer, zegt Piano over zijn ontwerpvisie. 1 Ik dacht altijd dat deze toren een sensor van de stad zou zijn, een weerspiegeling van de stemming. Het is niet gek dat 2019 door New London Architecture is uitgeroepen tot Jaar van het hoge gebouw, met talloze monumentale projecten over de hele wereld: van het Caleido in Madrid (181 m) en MIBC Plot 1 in Moskou (405 m) tot Suzhou IFS in China (452 m) en de Busan Lotte in Zuid-Korea (510 m). PAGINA 4

5 ONTWERPEN VAN THE SHARD VAN EEN SCHETS TIJDENS DE LUNCH TOT WERELDWIJD ICOON Toen de opdrachtgever en de architect elkaar voor het eerst ontmoetten om het project te bespreken dat The Shard zou worden, begon alles op moeizame wijze. Irvine Sellar, de ontwikkelaar en mede-eigenaar van de ontwikkelingslocatie, had Renzo Piano uitgenodigd voor een lunch in een Berlijns restaurant om zijn droom te beschrijven om een verticale stad te creëren, met winkels, een hotel, kantoren en appartementen naast restaurants en een kijkgalerij voor het publiek. Maar ik haat hoge gebouwen, zei Piano. Ze zijn arrogant, agressief, net een fort. Gedurende de maaltijd begon Piano echter wel iets in het idee te zien. Het belangrijkste dat ons aantrok was het idee van gemengde gebruiksmogelijkheden, en het feit dat het op een vitaal knooppunt zat, zegt hij. 3 Het was een uitstekende gelegenheid om te laten zien dat je voor leven in een stad kon zorgen zonder het verkeer te doen toenemen door gebruik te maken van het openbaar vervoer. Piano was al snel enthousiast over het creëren van een baanbrekende aanvulling op de skyline van Londen, op een zeer duurzame locatie, met een ontwerp dat geïnspireerd was op de historische Londense omgeving aan de Theems. Hij weet nog dat hij dacht: Ik zie het als een reusachtig zeil dat uit de rivier komt, en zo is de vorm van The Shard ontstaan. 4 De architect draaide het menu van het restaurant om en begon de contouren van een gebouw te schetsen. Sellar was geboeid. Toen hij schetste, zei ik: je hebt het, herinnerde hij zich. Je hebt mijn visie nu. 5 VERDIEPINGEN: 95 AANTAL TRAPPEN: 306 TOTALE VLOEROPPERVLAKTE: 11 HECTARE HOOGTE: 309,6 METER AANTAL GLAZEN PANELEN: AANTAL WERKNEMERS: 1450 PAGINA 5

6 COMMERCIEEL EN ESTHETISCH ONTWERP REIKEN NAAR DE HEMEL Bijna 20 jaar na die cruciale bijeenkomst wordt The Shard nu wereldwijd erkend als een iconisch punt van de Londense skyline. Minder bekend is hoe een zeer specifieke reeks locatiekenmerken, commerciële doelstellingen en politieke omstandigheden Piano's architectonische benadering hebben beïnvloed en de manier waarop we nu aankijken tegen hoge gebouwen. Het had zomaar kunnen zijn dat het project nooit werd uitgevoerd. Sellar was aanvankelijk niet van plan het terrein, dat hij in 1998 verwierf toen het bezet werd door de 25 verdiepingen tellende Southwark Towers, verder te ontwikkelen. Maar in een white paper dat het jaar daarop werd gepubliceerd, waarin de steun van de Britse regering voor hoge gebouwen boven knooppunten van openbaar vervoer werd geschetst, 6 bracht Sellar op een idee. Dat werd al snel een ambitieus plan voor een verticale stad, zodanig ontworpen dat er geprofiteerd werd van de ligging direct boven en naast het transportknooppunt London Bridge. PAGINA 6

7 Piano zag dat Sellar's visie van een toren op een terrein van een halve hectare, met een brede mix van gebruiksmogelijkheden, zich zou lenen voor superhoogbouw die elegant naar boven toe taps toeloopt naarmate de benodigde vloerplaten kleiner worden, legt Joost Moolhuijzen uit, verantwoordelijk partner bij Renzo Piano Building Workshop: Door geleidelijk over te schakelen van functies die grote vloerplaten vereisen op lagere niveaus naar functies die bovenin kleine vloerplaten vereisen, zou de toren een lichte aanwezigheid geven in de lucht boven Londen. Het ontwerp van Piano was logisch, vertelde Sellar op een conferentie in New York in Voor [Piano] was het een kleurrijk, inclusief gebouw, open voor het publiek via restaurants, hotels en kijkgalerijen. PAGINA 7

8 OPLOSSINGEN ACHTER THE SHARD KOEL BLIJVEN Een innovatieve gevel met driedubbele beglazing is voorzien van jaloezieën die tussen de ruiten van het glas zijn aangebracht en automatisch reageren op veranderingen in het licht, waardoor een optimale binnentemperatuur behouden blijft. VERZACHTEN VAN DE CONSTRUCTIE Er is laagijzerglas gebruikt als beglazing om een kristallijne afwerking te verkrijgen zodat de constructie makkelijker op kan gaan in zijn omgeving. De gevels stoppen ook op verschillende niveaus, net onder de top, om Piano's wens om de toren in de lucht te zien verdwijnen te kunnen realiseren. DIVERSIFIËRENDE GEBRUIKSMOGELIJKHEDEN De vloerplaten met verschillende afmetingen werden gebruikt voor kantoor-, hotel- en woondoeleinden, terwijl er aparte toegangspunten en in totaal 44 liften werden geïnstalleerd om kantoorpersoneel, (hotel)gasten en bewoners te bedienen. OPGAAN IN DE STAD Publieke kijkgalerijen bieden nooit eerder geziene uitzichten op Londen en het project omvatte een nieuwe hal op het station London Bridge, nieuwe verbindingen met de London Underground, een vernieuwd busstation en de aanleg van een nieuw openbaar piazza. PAGINA 8

9 ENERGIE-EFFICIËNT ONTWERP DUURZAME OPLOSSINGEN Piano's instinctieve afkeer van hoge gebouwen werd overwonnen door zijn gevoel dat een superhoog gebouw de beste manier was om duurzaamheid te bereiken op de zeer beperkte locatie van Southwark Towers. "Het is een nostalgisch, bijna romantisch idee dat het ecologischer is om een klein gebouw te maken. Vergeet het maar. Dit is de slechtste manier om grond te gebruiken, zegt hij. Dit is de reden dat steden groeien. Het is sociaal correcter om de stad te intensiveren en ruimte op de grond vrij te maken. 8 Meetbare duurzaamheid zou echter alleen worden bereikt als Piano zijn ontwerp voor glazen scherf zou kunnen overeenstemmen met uitdagingen op het gebied van energieefficiëntie om ervoor te zorgen dat het gebouw niet zou worden blootgesteld aan overmatige verwarming en koeling wanneer de zon door m² glasoppervlakken schijnt een oppervlakte gelijk aan acht voetbalvelden. Piano koos als oplossing voor een 'dubbelwandige' gevel, met Venetiaanse jaloezieën tussen de lagen beglazing, die automatisch reageren op veranderingen in het lichtniveau. Het gefragmenteerde ontwerp van het gebouw, met individuele gevels die niet helemaal aan de randen of op de top samenkomen, zorgt voor een natuurlijke ventilatie van de interne wintertuinen op kantoorniveau. Ook hier werkte de mix aan gebruiksmogelijkheden van het gebouw in zijn voordeel. We hebben extra warmteproductie van de kantoren die we kunnen hergebruiken in het woongedeelte, legt Piano uit. Dit is niet poëtisch maar wel zeer slim. Voor de gevel is gekozen voor een innovatieve vorm van laagijzerwit glas, waarbij de groene tint die kenmerkend is voor veel glazen gebouwen wordt vermeden en waardoor het oppervlak van The Shard subtiel reageert op veranderingen in de lucht. Afhankelijk van de dag, het licht en de stand van de zon zal het gebouw er anders uitzien, zegt Piano. Het zal er niet uitzien als een enorme glazen meteoriet zoef! zoals veel torens dat doen. Het zal levendiger en veranderlijker zijn. PAGINA 9

10 ONTWERPEN VOOR GOEDKEURING INFORMERENDE GEESTEN Het opvallende ontwerp van The Shard was meer dan alleen een gedurfd esthetisch voorstel het was een commerciële noodzaak. Zodra het project werd bedacht, zei Sellar al: Het werd mijn team duidelijk dat we een overtuigend, uitstekend ontwerp nodig hadden om een bouwvergunning en financiering te krijgen. Het inschakelen van een architect van Piano s formaat was essentieel. Zijn benoeming was van cruciaal belang om een eersteklas ontwerp te creëren en om ons te helpen toestemming voor het plan te krijgen. 11 Niet iedereen was het eens over de ontwerpkwaliteiten van The Shard. Simon Thurley, Chief Executive bij English Heritage, zei dat de toren een piek door het hart van het historische Londen zou zetten. 12 De controverse rond het plan was voor de Britse regering aanleiding om een openbare raadgeving te starten om te beslissen of het project door zou moeten gaan. Piano omschrijft het proces als vermoeiend, soms irritant, maar noodzakelijk; een dergelijk project heeft publieke steun nodig. 13 In november 2003 gaf de toenmalige vicepremier, John Prescott, het groene licht voor het project. De voorgestelde toren is van de hoogste architectonische kwaliteit, schreef hij. Als dit niet het geval was geweest, had de minister een andere beslissing kunnen nemen. Sellar s gok op zijn architect had zijn vruchten afgeworpen. Als het niet via Renzo was gegaan, zegt hij, hadden we denk ik geen bouwvergunning gekregen. PAGINA 10

11 GEZAMENLIJK ONTWERP SECTOROVERSCHRIJDEND SAMENWERKEN De bouw van The Shard is in november 2009 begonnen. Op het hoogtepunt van het project waren er bijna 1500 mensen werkzaam, variërend van bouwkundig ingenieurs tot glaszetters, van elektriciens tot beveiligingsmedewerkers, van kraanmachinisten tot liftinstallateurs. In drie jaar tijd heeft het team m² beton geïnstalleerd, wat overeenkomt met 22 olympische zwembaden, platen beglazing, 320 km bedrading en 61 km leidingwerk. Het project vergde een buitengewone mate van interdisciplinaire samenwerking. Claudio Boccasile, directeur bij Rebus Engineering Services, dat betrokken was bij de herontwikkeling van London Bridge Station, zegt: Alles wat ze deden, was perfect gecoördineerd. Alle disciplines die erbij betrokken waren, stap voor stap, dag na dag, allemaal samen. Renzo Piano Building Workshop heeft bijzonder nauw samengewerkt met ingenieur WSP om ervoor te zorgen dat het project voor de Olympische Spelen van 2012 werd voltooid, terwijl het trouw bleef aan het ontwerp. Het stereotype beeld is zo dat de ingenieur zich zorgen maakt over getallen en de architect zich zorgen maakt over kleur, en dat het de bouwer er alleen maar om gaat dat het werk snel af is, zegt John Parker, senior technisch directeur bij WSP.16. Bij The Shard was dat niet zo. De architect luisterde wel naar onze zorgen over de structuur en wij luisterden naar hem over zijn zorgen over de esthetiek. PAGINA 11

12 PUBLIEKE PERCEPTIES VERDEELDE MENINGEN Een maand voordat The Shard in 2013 voor het publiek werd geopend, keek de wereld toe. De New York Times vatte de mening van het publiek samen: Mensen in Londen hebben een haat-liefdeverhouding met The Shard, het hoogste gebouw van West-Europa, dat volgende maand voor het publiek wordt geopend. Sommigen van ons zijn er dol op, velen van ons haten het. 17 Het klopt dat het project tegenstanders had, onder wie architectuurcriticus Owen Hatherley die het gebouw afkeurde als een dystopische verschijning. 18 Anderen, zoals Piano s voormalige medewerker Richard Rogers, zagen een architectonisch wonder. De Shard is de mooiste toevoeging aan de skyline van Londen, zei hij. Zelfs als de lucht donker is, wordt het licht eromheen opgevangen en staat het gebouw als een mes dat door de wolken snijdt. 19 Veel meer zaagelementen van beide zijden. De Amerikaanse architectuurhistoricus Charles Jencks beweerde dat The Shard zijn naam en reputatie niet waarmaakte en schreef dat de scherven noch potscherven zijn van de naam, noch splinters ijs, steen en glas van de belangrijkste metafoor. In plaats daarvan zijn het grote, vlakke, industriële raamwanden die spits toelopen. 19 Hij prees echter de positieve visuele metaforen van The Shard en de functie als navigatiepunt voor Londenaren, en voegde eraan toe dat hij het gebouw waardeert vanwege zijn niet-kostbare detaillering, de manier waarop de meedogenloze ramen in het niets verdwijnen. De criticus Edwin Heathcote beschreef het gebouw in het Architects Journal als een paradox, waarbij hij enkele tekortkomingen opmerkte in de manier waarop het gebouw zich tot de omringende stad verhoudt, maar hij beschreef het niettemin als buitengewoon aanwezig in de skyline en een monument dat de vorm van Londen heeft veranderd en invloed zal blijven uitoefenen. 20 Rowan Moore van The Guardian schreef: De verbluffende, deels sierlijke, deels klungelige, indrukwekkende, licht gekke Shard is echt een monument voor de stad die het heeft gemaakt. 21 EEN MONUMENT DAT DE VORM VAN LONDEN HEEFT VERANDERD EN INVLOED ZAL BLIJVEN UITOEFENEN. E D W I N H E A T H C O T E Architectuurcriticus PAGINA 12

13 RENZO PIANO DE MAN ACHTER DE VISIE Renzo Piano maakte voor het eerst naam in de jaren 70 van de vorige eeuw. In samenwerking met de vermaarde Britse architect Richard Rogers ontwierp hij het Centre Georges Pompidou in Parijs, een gebouw dat beroemd is geworden door het gedurfd omkeren van de binnenkant naar de buitenkant. Tijdens een decennialange carrière heeft Piano zijn visie gedrukt op een groot aantal andere opmerkelijke projecten wereldwijd, waaronder de internationale luchthaven van Osaka en de Potsdamer Platz in Berlijn. 22 Zijn werk in de VS varieert van The New York Times Building tot de California Academy of Sciences. Piano s creatieve passie voor architectuur komt in al deze plannen tot uiting. Renzo Piano Building Workshop (RPBW), de praktijk die hij in 1981 heeft opgericht, wordt omschreven als een preoccupatie met transparantie, schoonheid en lichtheid die zich uitstrekt tot het streven naar gewichtloosheid. 23 Piano werd in 1937 geboren in een familie van in Genua gevestigde bouwers en won prijzen zoals de Pritzker Architecture Prize en de Gold Medal van het American Institute of Architects. Zijn impact werd perfect samengevat in een recensie van de Financial Times van een tentoonstelling in de Londense Royal Academy in 2018 die was gewijd aan zijn levenswerk: 24 Piano heeft consequent stedelijke oriëntatiepunten gecreëerd, gebouwen die skylines definiëren en, hoe controversieel of groot ook, uiteindelijk opgaan in burgerpsychische beelden. PAGINA 13

14 NALATENSCHAP HOE THE SHARD HET ONTWERP VORM BLIJFT GEVEN Renzo Piano had met The Shard de hoop dat hiermee het idee dat hoogbouw representatief zou zijn voor negatieve zaken als geld en macht, betwist kon worden. Hij vond eerder dat het ontwerp heel mild was - en alleen de hoogte in ging om te ademen. Het slanke profiel van The Shard werkt goed vanuit alle kanten, van dichtbij en veraf, zegt Peter Murray, voorzitter van New London Architecture. De gevel lijkt altijd licht en helder te zijn, misschien omdat de schuin geplaatste beglazing de lucht reflecteert. Ongetwijfeld bewust van het idee dat zijn creatie de meningen zal verdelen, vroeg hij critici om een oordeel over The Shard voor zich te houden. In 2012 zei hij: De beste architectuur heeft tijd nodig om begrepen te worden. Ik weet niet hoe men aan The Shard zal denken. In sommige opzichten is het wat narcistisch om er zo over na te denken. Maar ik heb liever dat mensen er nu niet over oordelen. Oordeel er over 10 jaar over. 25 Het is zeven jaar geleden dat de bouw werd voltooid en de impact van het project begint nu duidelijk te worden. Hoewel het ontwerp nog steeds zijn nadelen heeft, lijkt de aanwezigheid van het gebouw in de stad overeen te komen met de oorspronkelijke visie van Piano. The Shard laat zien dat een elegante vorm de functie kan volgen - en dat je moedig moet durven zijn om grenzen te doorbreken. Je moet als architect accepteren om blootgesteld te worden aan kritiek. Architectuur moet niet berusten op volledige harmonie, zegt Piano. 26 Deze nalatenschap is te zien in een nieuwe generatie wolkenkrabbers, zoals Landmark 81 in Ho Chi Minh City en Tower One in het Changsha-complex in Hongkong, projecten die de grenzen verleggen van wat als mogelijk wordt beschouwd terwijl er gezocht wordt naar commerciële levensvatbaarheid door middel van architectonische innovatie, een gevarieerde mix van gebruiksmogelijkheden en beloften om het algemeen belang te dienen. PAGINA 14 Wat zijn de trends die de drijvende kracht zijn achter de nieuwe stroming van hoogbouwontwikkeling? MEER INFORMATIE

15 EXTERNE BRONNEN The Shard website, The Vision, bezocht maart 2019 The Shard website, The Vision The Shard: The Official Guidebook guardian.co.uk%2fsys-files%2fsociety%2fdocuments%2f2003%2f11%2f19%2fshardofglass.doc&usg=aovvaw3mgbd6viked0riaks4rv4p url?sa=t&rct=j&q=&esrc=s&source=web&cd=2&ved=2ahukewj9tlawvrvhahv0oxekhzzrbvsqfjabegqiarac&url=http%3a%2f%2fimage.guardian.co.uk%2fsys-files%2fsociet y%2fdocuments%2f2003%2f11%2f19%2fshardofglass.doc&usg=aovvaw3mgbd6viked0riaks4rv4p

16 EXTERNE BRONNEN Copyright 2019 HP Development Company, L.P. De informatie in dit document kan zonder voorafgaande kennisgeving worden gewijzigd. De van toepassing zijnde garanties voor HP producten en diensten zijn vastgelegd in de uitdrukkelijke garantiebepalingen die bij dergelijke producten en diensten op fysieke en/of elektronische wijze worden meegeleverd of gepubliceerd op de website(s) van HP. Niets in dit document mag als een aanvullende garantie worden opgevat. HP is niet aansprakelijk voor technische en/of redactionele fouten c.q. weglatingen in dit document. c , april 2019