Mei 2019 Natuur & Milieu. Verkennend onderzoek certificering waterstof

Transcriptie

1 Mei 2019 Natuur & Milieu Verkennend onderzoek certificering waterstof

2 Samenvatting Waterstof zal een belangrijke rol gaan spelen in de Nederlandse energietransitie. Met name bij de verduurzaming van de Nederlandse industrie en het vergroenen van verschillende chemische processen zal waterstof grootschalig ingezet moeten worden om de duurzaamheidsdoelstellingen te behalen. Waterstof kan op meerdere manieren worden geproduceerd, die verschillen in de mate van duurzaamheid. De verschillende mogelijkheden om waterstof te maken vraagt om inzicht in de herkomst van waterstof en certificering om duurzaamheid van waterstof aan te tonen in de vorm van een garantie van oorsprong (GvO). Natuur & Milieu heeft deze verkenningsstudie uitgevoerd om inzicht te krijgen in de mogelijkheden en wijzen om waterstof te certificeren. Voor dit onderzoek is gekeken naar bestaande certificeringsmethoden van andere vormen van energiedragers en energiebronnen. De GvO voor groen gas van Vertogas, dat nu al succesvol voor de Nederlandse markt gebruikt wordt, kan goed als basis dienen voor een waterstof GvO. De GvO voor waterstof beschrijft bij voorkeur de gehele keten en alle CO2-emissies daarin, van grondstof tot en met het leveren van waterstof aan de afnemer. De toepassing van waterstof blijft buiten beschouwing. Omdat het doel van waterstofcertificering is om volledig inzicht te verkrijgen, geniet een verplichting voor alle producenten de voorkeur. Afhankelijk van de productieketen van waterstof krijgt een producent het predicaat groene, blauwe of grijze waterstof. Nader onderzoek dient te worden uitgevoerd om te bepalen onder welke omstandigheden waterstof in welke categorie valt. Momenteel heeft Vertogas al het mandaat voor het afgeven van GvO s voor duurzame gassen en is over de detailuitwerking in gesprek met het Ministerie van Economische Zaken en Klimaat. Om een gedragen en goed werkend certificeringssysteem voor waterstof op te zetten is consultatie en samenwerking met verschillende stakeholders gewenst. Het is belangrijk om met de belangrijkste stakeholders gezamenlijk de praktische overwegingen in kaart te brengen om te bepalen hoe de GvO er inhoudelijk uit moet zien, wat de mate van verplichting van de GvO moet zijn, hoe de administratieve lasten geminimaliseerd kunnen worden, en hoe de governance en rolverdeling vastgelegd moeten worden. 2

3 Inhoudsopgave Samenvatting 2 1. Inleiding 4 2. Definitie duurzame waterstof 5 3. Inventarisatie bestaande certificeringsmethoden 5 4. Onderdelen GvO waterstof 7 5. De GvO 9 6. Proces certificering waterstof Bronnen 12 3

4 1. Inleiding Inzicht in de herkomst van waterstof Waterstof zal een belangrijke rol gaan spelen in de Nederlandse energietransitie en is cruciaal om van fossiele brandstoffen af te gaan. Waterstof wordt op grote schaal reeds gebruikt als feedstock in de industrie en zal daarnaast steeds meer fungeren als energiedrager omdat bij verbranding geen koolstof vrijkomt. Met name bij de verduurzaming van de Nederlandse industrie en het vergroenen van verschillende chemische processen zal waterstof van belang zijn. Waterstof kan op meerdere manieren worden geproduceerd. We spreken van grijze waterstof als deze is gemaakt met fossiele brandstoffen, blauwe waterstof als deze is gemaakt uit aardgas met 100% CO2-opslag en groene waterstof als deze is gemaakt door water met duurzaam opgewekte elektriciteit te scheiden door middel van elektrolyse in zuurstof en waterstof. Voor zowel nationaal als Europees beleid, de Renewable Energy Directive 2 als het Klimaatakkoord, is het belangrijk om inzicht in de herkomst van waterstof te hebben. De verschillende mogelijkheden om waterstof te maken vragen om inzicht in de herkomst van waterstof en de benodigde certificering de duurzaamheid van waterstof aan te tonen. Het doel van deze verkenningsstudie is om inzicht te krijgen in: De mogelijkheden om waterstof te certificeren Op welke manier dit het beste vormgegeven kan worden Welke organisaties daarbij betrokken moeten worden Duurzaamheidscertificering voor waterstof, en daarmee informatie over de duurzaamheid van waterstof in Nederland, ontbreekt op dit moment. Door met een Garantie van Oorsprong (GvO) eenduidig inzicht te krijgen in de herkomst van waterstof kan het gebruik van groene waterstof gestimuleerd worden vanuit de markt en de overheid. De voorkeur voor het gebruik van duurzame waterstof in de energietransitie zal bovendien een GvO waarde geven, bijvoorbeeld wanneer een GvO in enige mate verplicht wordt bij het toekennen van subsidies voor het gebruik van duurzame waterstof. Afbakening In deze studie wordt gekeken naar de manier waarop duurzaamheidscertificering in de vorm van een GvO voor waterstof moet worden vormgegeven en de methode om tot zo n GvO te komen. We brengen in kaart uit welke onderdelen een GvO voor groene waterstof zou moeten bestaan. Buiten de scope van deze studie vallen het toepassingsgebied van een waterstof GvO ofwel de discussie over voor welke doeleinden waterstof wel of niet gebruikt mag worden, de kwaliteit en zuiverheid van geproduceerde waterstof, de kosten voor waterstofproductie, de kosten voor het afgeven van een GvO en een oordeel over de duurzaamheid van waterstofproductiemethodes. Met deze studie wordt een voorzet gedaan richting een Nederlandse GvO voor waterstof. Onderzoeksmethode De informatie in deze notitie is verzameld door middel van een desktopstudie en het raadplegen van verschillende stakeholders. Bestaande certificeringsmethoden voor andere vormen van energie zijn geanalyseerd om te bepalen welke elementen bruikbaar zijn voor een GvO voor waterstof en welke elementen nog toegevoegd moeten worden. Daarnaast is met experts van onder andere Vertogas en Gasunie gesproken om advies in te winnen over de overwegingen rondom een GvO voor waterstof. De publicatie Duurzaamheidskaders waterstofgebruik in de industrie van Natuur & Milieu 1 is gebruikt voor het definiëren van duurzame waterstof. 1 Natuur & Milieu, 2018, Duurzaamheidskaders waterstofgebruik in de industrie 4

5 2. Definitie duurzame waterstof Voor dit verkennende onderzoek naar waterstofcertificering is het van belang eerst te definiëren wat we onder groene waterstof verstaan. Recentelijk heeft Natuur & Milieu duurzaamheidskaders omtrent de productie van waterstof voor gebruik in de industrie opgesteld 1. Daaruit blijkt dat enkel waterstof uit elektrolyse met groene elektriciteit duurzaam is. Voor deze duurzaamheidskaders is gekeken naar klimaateffecten, ruimtegebruik, schaalbaarheid van het proces, geschiktheid voor middellange termijn (tot 2030) en geschiktheid voor de lange termijn (tot 2050) 2. Voordat waterstof gebruikt kan worden, moet het eerst opgewekt worden. Dit kan met verschillende bronnen en via verschillende productiemethoden die niet altijd duurzaam zijn. Grote verschillen in duurzaamheid bestaan tussen de verschillende productieroutes en toepassingen van waterstof. Waterstof is niet duurzaam wanneer deze uit een fossiele keten komt en er geen CO2 wordt afgevangen. Hieronder valt als bron grijze stroom, fossiele brandstof en biomassa zonder CO2-afvang. Dit komt doordat bij deze processen CO2 wordt uitgestoten, de bron niet hernieuwbaar is en een duurzamer alternatief voor handen is. Biomassavergassing voor de productie van waterstof zonder CO2-afvang is geen optie omdat CO2 vrijkomt en alternatieven bestaan waarbij CO2-afvang wel mogelijk is. Stoom-methaan reforming (SMR), het conventionele proces in Nederland om waterstof te produceren is tevens niet duurzaam omdat deze afhankelijk is van een fossiele keten en CO2 niet volledig afgevangen kan worden 3. Waterstof is vooralsnog het meest duurzaam wanneer deze voortkomt uit een bron van groene elektriciteit en via elektrolyse wordt geproduceerd. Als transitietechnologie om waterstof te produceren zijn biomassavergassing, gevolgd door partiële oxidatie (POx) en autothermische reforming (ATR) met 100% CO2-afvang een optie. Wanneer waterstof uit een fossiele keten zonder volledige CO2-afvang komt, is deze nog steeds grijs. 3. Inventarisatie bestaande certificeringsmethoden Voor dit onderzoek is gekeken naar bestaande certificeringsmethoden van andere vormen van energiedragers en energiebronnen. Hieronder volgt een korte beschrijving van verschillende certificaten en de overwegingen voor een Nederlandse GvO voor waterstof. In hoofdstuk 4 is uiteengezet welke elementen de Nederlandse GvO voor groene waterstof zou kunnen hebben. Bestaande certificeringsmethoden GvO Vertogas voor groen gas Vertogas is een dochter van Gasunie en geeft garanties van oorsprong (GvO) uit onder mandaat van het ministerie van Economische Zaken en Klimaat. Een Vertogas garantie van oorsprong (GvO) voorziet de markt met transparante informatie over groen aardgas vanaf de bron tot aan de levering. Het gaat daarbij om groen gas uit hernieuwbare bronnen dat op aardgaskwaliteit gebracht is en ingevoerd wordt in het gastransportnet. De GvO van Vertogas kent een zeer hoog detailniveau. Niet alleen wordt gemeten hoeveel 2 De in deze notitie gehanteerde duurzaamheidsdefinitie van waterstof is van Natuur & Milieu. RED2 stelt vanaf dat voor hernieuwbare vloeibare en gasvormige transportbrandstoffen van niet-biologische oorsprong (waaronder waterstof) de broeikasgasemissiereductie tenminste 70% bedraagt. De RED2 gaat met name over productie en levering en kijkt in mindere mate naar de keten. 3 Bij SMR-centrales is de mate van CO2-afvang een factor voor de efficiëntie van het productieproces van waterstof. Hoe hoger de CO2-afvang, hoe meer energie in het proces moet worden gestopt om via de gas-shift reactie CO2 te scheiden van onder andere waterstof. 100% afvang van CO2 is daarom niet mogelijk in een SMR. 5

6 groen gas een producent produceert, maar wordt dit ook nog uitgesplitst per biomassabron. Om mee te kunnen tellen in de bijmengverplichting biobrandstoffen worden ook de toekenning van SDE+ subsidie en EU erkende duurzaamheidssystemen (zoals NTA8080 Beter Biomass, en ISCC) vastgelegd in de GvO. De Vertogas GvO wordt uitgegeven per specifieke productie-installatie van groen gas per specifieke biomassa bron aangevuld met specifieke details over de productielocatie, productietechniek, duurzaamheid en CO2- emissie reductie. Als de productie-installatie grijze energie gebruikt, dan wordt dit afgetrokken van de hoeveelheid geleverd groen gas. GvO CertiQ voor stroom CertiQ certificeert elektriciteit. Voor groene energie geeft het garanties van oorsprong uit en voor nietduurzame energie (fossiel en nucleair) maakt het etiketteringscertificaten. De etiketteringscertificaten zijn recentelijk verplicht geworden. Sinds kort zorgt de certificering van CertiQ voor transparantie over bronnen, herkomst en opwektechniek van alle aangeboden energie. GvO TÜV SÜD voor waterstof TÜV SÜD certificeert waterstof voor de Duitse markt. TÜV SÜD certificeert de gehele keten van grondstofbron tot de afnemer. De GvO van TÜV SÜD neemt alle emissies vanaf de productie van de grondstof tot aan het leveren aan de afnemer mee. Wanneer biomassa of groene stroom gebruikt is voor het produceren van waterstof, moet een GvO worden meegeleverd door de producent. GvO CertifHy voor waterstof CertifHy ontwikkelt een Europees GvO voor waterstof. De GvO zal groene en low carbon waterstof certificeren waarbij de uitstoot van broeikasgassen de bepalende factor zal zijn. CertifHy heeft een GvO schema ontwikkeld om te komen tot een gedragen standaard voor waterstof GvO s. CertifHy heeft dit schema inmiddels met proefcertificering van een aantal waterstofproductielocaties getest. Vertogas is als CertifHy member betrokken bij de opzet van dit waterstofcertificeringsschema en neemt deel aan de werkgroep ter ontwikkeling van het CertifHy GvO schema en bijbehorende procedures en levert tevens de co-chair voor deze werkgroep. Nederlands GvO voor waterstof Bovenstaande GvO s zijn een goede bron van informatie voor het vormgeven van een Nederlands waterstof GvO. De GvO van Vertogas, dat nu al succesvol voor de Nederlandse markt gebruikt wordt, kan als basis dienen voor een waterstof GvO. In de GvO van Vertogas zit expertise en praktijkkennis over meten, toegepaste (duurzame) grondstoffen en output verwerkt, en het laat het hoge detailniveau dat mogelijk is in een GvO zien. Vertogas certificeert van bron tot invoerpunt. De GvO voor waterstof wordt idealiter uitgebreid zodat het de gehele keten beschrijft, inclusief productie en transport van grondstoffen en transport van geproduceerde waterstof, zoals de GvO dat via CertifHy wordt ontwikkeld. Ook moeten CO2-emissies van de hele keten worden opgenomen. Waar het productie en transport van grondstoffen betreft kunnen bestaande GvO s voor bijvoorbeeld stroom en biomassa worden gebruikt om berekeningen in het waterstof GvO te maken. Hoofdstuk 4 en 5 beschrijven de elementen die in het Nederlandse GvO voor waterstof zouden moeten worden opgenomen. 6

7 4. Onderdelen GvO waterstof Het is de bedoeling dat de GvO voor waterstof de gehele keten beschrijft, van grondstof tot en met het leveren van waterstof aan de afnemer. De toepassing van waterstof blijft buiten beschouwing. Onderstaand stroomschema beschrijft welke onderdelen van waterstofproductie in het waterstof GvO moeten worden meegenomen en wat buiten de scope van de GvO valt. Na bovenstaande analyse van bestaande certificeringsmethoden met aanvulling van voor een waterstof GvO relevante aspecten, is vastgesteld binnen welk kader waterstofcertificering moet plaatsvinden en welke onderdelen op een GvO vermeld en berekend moeten worden. Deze onderdelen worden hieronder beschreven. Energiebron: productie en transport Waterstof is een niet-koolstofhoudende energiedrager en grondstof, die niet vrij voortkomt in de natuur. Het wordt gewonnen uit verschillende andere energiebronnen (precursors). Waterstof kan onder andere geproduceerd worden uit fossiele en hernieuwbare energiebronnen. Waterstof kan ook als bijproduct ontstaan bij verschillende chemische productieprocessen. Wanneer waterstof als bijproduct geproduceerd wordt, komt deze uiteindelijk ook voort uit een energiebron en zal als bijproduct dus ook naar rato toegewezen worden aan deze energiebron. Elke energiebron heeft specifieke eigenschappen die een invloed hebben op de duurzaamheid van de waterstof. Voor elke energiebron moet op de GvO vermeld worden hoe deze geproduceerd is en waar deze vandaan komt, zodat de uitstoot van broeikasgassen en verandering in landgebruik van de productielocatie gecalculeerd kunnen worden. Voor berekeningen omtrent uitstoot van energiebronnen kan gebruik worden gemaakt van bestaande GvO s voor die energiebronnen, bijvoorbeeld voor biomassa en elektriciteit. Ook het transport van de energiebron naar de productiefaciliteit wordt meegenomen in de GvO. De afstand van winning van de energiebron naar de productielocatie van waterstof en de transportmethode van belang om uitstoot van broeikasgassen door transport in kaart te brengen. Productieproces en waterstof als bijproduct Op de GvO moet duidelijk worden beschreven met welk proces waterstof wordt geproduceerd. Producenten moeten informatie aanleveren vanaf het punt waarop energiebronnen het productieproces in komen tot aan de geproduceerde waterstof die klaar is voor transport. Processen verschillen onder andere in de efficiëntie waarmee energiebronnen in waterstof worden omgezet, het energiegebruik van het proces, de mate waarin CO2-afvang plaatsvindt en waar en hoe CO2 wordt opgeslagen of gebruikt. Daarnaast is het belangrijk in welke fase (vloeibaar of gas) of moleculaire samenstelling de waterstof wordt opgeleverd, onder welke druk, de calorische waarde en de hoeveelheid geproduceerde waterstof. 7

8 Waterstof kan ontstaan als bijproduct van een productieproces. In dat productieproces worden energiebronnen gebruikt zoals bijvoorbeeld kolen, olie of elektriciteit. Het gebruik van deze bronnen gaat gepaard met uitstoot van broeikasgassen. Het idee is vaak dat wat als bijproduct is ontstaan, duurzaam is. Echter, wanneer het hoofdproces niet gebeurt met duurzame bronnen is, is de herkomst van bijproduct ook niet duurzaam. In de voorgestelde GvO voor waterstof wordt de uitstoot van de energiebronnen meegenomen en naar rato verdeeld over hoofd- en bijproduct. Transport De uitstoot van het transport van waterstof vanaf de producent naar de afnemer moet op de GvO berekend en vermeld worden. Er zijn scenario s denkbaar waarin waterstof dat in Nederland gebruikt wordt, geïmporteerd is uit het buitenland. Het is daarbij belangrijk om niet alleen de transportafstand mee te nemen, maar ook om wat voor soort transport het gaat. De impact van gereden kilometers per truck is anders dan wanneer waterstof via leidingen wordt vervoerd. De GvO moet zowel de impact van transportkilometers als transportmiddel vermelden. Daarna kan de CO2-impact bepaald worden. Administratieve onderdelen Naast de hierboven beschreven inhoudelijke onderdelen moet de GvO administratieve zaken vermelden. Het gaat daarbij om: Eigenaarschap van de GvO De productielocatie tot op detailniveau van productie-installatie De toegepaste energiebronnen De hoeveelheid reductie broeikasgasemissies Het tijdstip van productie De geldigheid van de GvO Het aantal GvO s dat wordt afgegeven 8

9 5. De GvO Schematische weergave GvO Hieronder wordt een schematische weergave gegeven van de onderdelen van de GvO. Tussen de <> -tekens staat een voorbeeld van welke gegevens ingevuld kunnen worden. 1. Gegevens GvO Serienummer Netto waarde Status Uitgiftedatum Verloopdatum Beheerinstantie Land van uitgifte SDE gesubsidieerd Bestemming <jjjj.mm.dd.xxxxxx> <MWh> <actief> <dd-mm-jjjj> <dd-mm-jjjj> <certificerende partij> <Nederland> <ja> <netlevering> 2. Gegevens productie-installatie Naam <naam> EAN-code <EAN 18> Adres <adres> Postcode <1234AA> Plaats <plaats> Land <land> Productiecapaciteit <10000> Type productie-installatie <type> Datum in gebruikname <dd-mm-jjjj> 3. Gegevens waterstofketen CO2-emissies Grondstof type grondstof <elektriciteit> productie grondstof <CO2 in kg> certificaat grondstof <GvO groene stroom> <CO2 in kg> transport grondstof <type transport> <CO2 in kg> Productie netto output calorische waarde CO2-emissie productie <MWh> <MJ> <CO2 in kg> Transport transportafstand <km> <CO2 in kg> type transport <gasleiding> <CO2 in kg> verliezen <%> <CO2 in kg> Totaal CO2-emissies <CO2 in kg> <GvO voor groene waterstof> 9

10 Beoogde GvO en verplichting Met de GvO voor waterstof moet uiteindelijk transparantie en volledig inzicht in de keten bereikt worden. Ook moet het duidelijkheid scheppen over de duurzaamheid van geproduceerde waterstof. Verplichting van het halen van een GvO voor waterstof kan op verschillende manieren zoals: Verplichting voor alle producenten van waterstof Verplichting om enkel groene en blauwe waterstof te certificeren Gefaseerd verplichten Omdat het doel van waterstofcertificering is om volledig inzicht te verkrijgen, geniet een verplichting voor alle producenten de voorkeur. Eenheid Bij het kiezen van een eenheid voor waterstof moet rekening gehouden worden met het feit dat waterstof niet alleen een energiedrager is, maar ook als feedstock gebruikt kan worden. Het is goed een eenheid te kiezen die voor beide gebruikt kan worden. Ter referentie: op de GvO van Vertogas voor groen gas wordt in MWh aangegeven hoeveel energie er uit een specifieke (duurzame) biomassa als grondstof is geproduceerd. Vanuit deze energie-eenheid kan worden bepaald hoeveel m3 groen gas ingevoerd wordt in een net of hoeveel kg groen gas wordt vervoerd. Vertogas geeft 1 GvO af voor 1 MWh groen gas. Op de GvO kan waterstof uitgedrukt worden in: Energieinhoud in MWh Calorische waarde in MJ Gewicht in kg CO2-emissies (van grondstof, productie en transport) in kg Daar kan vervolgens een predicaat aan worden gehangen. Afhankelijk van de ingevulde gegevens krijgt een producent het predicaat groene, blauwe of grijze waterstof. Nader onderzoek zal bepalen onder welke omstandigheden waterstof in welke categorie valt. 6. Proces certificering waterstof Om waterstofcertificering van de grond te krijgen, is mandaat en samenwerking met de overheid nodig, naast samenwerking met marktpartijen. Het is belangrijk om de mate van verplichting van het duurzaamheidscertificering te bepalen, de administratieve lasten te minimaliseren, praktische overwegingen in kaart te brengen en governance en rolverdeling vast te leggen. Proces Hieronder wordt een procesvoorstel gedaan om te komen tot een waterstofcertificering 1. Verkennend onderzoek Dit onderzoek is de eerste stap in de totstandkoming van waterstofcertificering. Bij deze verkenning zijn verschillende nationale en internationale initiatieven op gebied van certificering en GvO s bekeken. Daarnaast zijn partijen geconsulteerd en betrokken. Een lijst van experts is te vinden bij de bronnen. 10

11 2. Stakeholders betrekken en toetsen van het verkennend onderzoek Na dit onderzoek is het belangrijk om meer stakeholders aan te haken. Deze studie geeft een voorzet en beschrijft op welke punten beslissingen over het waterstof GvO genomen moeten worden. Het is uiteindelijk de bedoeling dat het proces wordt voortgezet om tot een breed gedragen en betrouwbaar Nederlands GvO voor waterstof te komen. Het is daarom belangrijk om via workshops, sessies en kennisdeling informatie op te halen om de GvO bruikbaar en nuttig te maken. Dit proces is al deels gestart, het ministerie van Economische Zaken en Klimaat en Vertogas zijn reeds met elkaar in gesprek. Daarnaast is het essentieel om een rolverdeling vast te leggen. Hierbij moet gedacht worden aan de partij die regels opstelt en deze controleert, de partij die de GvO uitgeeft, de partij die toeziet op kwaliteit en de partij die toeziet op invoer van waterstof op transportkanalen. Ook kan een koppeling gemaakt worden tussen de GvO en de SDE-subsidie zoals bij groen gas gedaan is. 3. Mandaat van de overheid Vanuit het Ministerie van Economische Zaken en Klimaat bestaat mandaat voor Vertogas voor de certificering van gas uit hernieuwbare bronnen. Binnen dit mandaat is voorzien dat er naast groen gas ook andere duurzame gassen waaronder waterstof door Vertogas van een GvO kan worden voorzien. 4. Definitieve vormgeving GvO Met input vanuit dit verkennend onderzoek en sessies met stakeholders kan de GvO definitief worden vormgegeven. Daarnaast is het belangrijk om de definitieve vormgeving van de GvO af te stemmen op internationale GvO s zodat de GvO in meerdere landen uitgerold kan worden. Stakeholderanalyse In Nederland is veel ervaring aanwezig over het certificeren van verschillende soorten energie. Deze kennis kan worden ingezet en toegepast op het certificeren van waterstof. Partijen die hier reeds ervaring mee hebben zijn Vertogas, NEa en CertiQ. Om deze reden zijn deze partijen in dit onderzoek reeds betrokken. Daarnaast is het belangrijk om kennis over (duurzaamheid van) waterstof te benutten, deze ligt bij partijen zoals ECN en TNO. Vertogas is de logische partij om vanuit het reeds afgegeven mandaat de GvO s van waterstof te ontwikkelen. Voor inzichten in de praktische werkelijkheid van waterstofproductie is het essentieel om producenten en afnemers van waterstof te betrekken bij de totstandkoming van waterstofcertificering. Daarnaast zullen transporterende partijen waaronder Gasunie betrokken moeten worden. Hierbij is het zaak om een balans te vinden tussen zo veel mogelijk informatie op te halen over de waterstofketen als mogelijk is zonder dat het een te zware administratieve last bij producenten en transporteurs neerlegt. Het is ook belangrijk samen te werken met meetbedrijven. Voor het certificeren van waterstof moeten meetverantwoordelijken gekozen worden en het is goed in een vroeg stadium commerciële meetbedrijven als stakeholders mee te nemen. Om een gedragen en goed werkend certificeringssysteem voor waterstof op te zetten is consultatie en samenwerking met verschillende stakeholders gewenst. Het is belangrijk om met stakeholders gezamenlijk de praktische overwegingen in kaart te brengen om te bepalen hoe de GvO er inhoudelijk uit moet zien, wat de mate van verplichting van de GvO moet zijn, hoe de administratieve lasten geminimaliseerd kunnen worden, en hoe de governance en rolverdeling vastgelegd moeten worden. 11

12 7. Bronnen CertifHy, Roadmap for the establishment of a wellfunctioning EU hydrogen GO system, Online beschikbaar: Natuur & Milieu, Duurzaamheidskaders waterstofgebruik in de industrie, Online beschikbaar: TÜV SÜD, Generation of Green Hydrogen, Online beschikbaar: UCL Energy Institute. Definition of a UK green hydrogen standard, Online beschikbaar: