Boekverslag Nederlands Hersenschimmen door J.

Transcriptie

1 Boekverslag Nederlands Hersenschimmen door J. Bernlef Boekverslag door een scholier 2344 woorden 17 oktober ,1 80 keer beoordeeld Auteur Genre J. Bernlef Psychologische roman Eerste uitgave 1984 Vak Nederlands De auteur van dit boek is J. Bernlef (ps. Van H.J. Marsman). Het boek is uitgegeven in de vorm van Grote Lijster in het jaar 2000 (1e druk 1984), in Groningen door uitgeverij Wolters-Noordhoff. Het aantal pagina s is 143. De omslag stelt naar mijn mening een lange, kronkelige weg voor met allerlei hobbels die gelijk staat aan het leven. Aan de kant van die weg staan palen, die de punten van het leven aangeven, die worden onthouden. Naarmate de weg langer wordt, worden deze punten minder goed zichtbaar. De keuze voor dit boek Iedereen uit de klas heeft dit boek moeten lezen om kennis te maken met de literatuur. Als ik zelf had mogen kiezen had ik waarschijnlijk een ander boek gekozen. De indeling van het boek Het boek is opgebouwd uit negen ongenummerde hoofdstukken. Elk stuk begint met een schuingedrukte zin, waarmee het begin van de nieuwe dag aangegeven wordt. Vertelperspectief, tijd, plaats en de historische tijd Je kijkt mee in de gedachten van Maarten. We maken alles mee wat Maarten denkt, het verhaal wordt in de ik-vertelsituatie verteld. Het verhaal wordt niet-chronologisch verteld. Wat er voor het begin van het boek gebeurt kom je te weten in enkele flash-backs. Daarin komen we dingen te weten over zijn vader, over zijn jeugd, over een meisje waar hij eens verloofd mee was en over een vroegere collega die zelfmoord heeft gepleegd, waaraan hij zich een beetje schuldig voelt. De tijd waarin het boek zich afspeelt ligt rond deze tijd, het zou ook 20 jaar geleden kunnen zijn, het zou ook over 10 jaar pas kunnen zijn. Het verhaal begint ab ovo; aan het begin van Maartens dementieproces. Pagina 1 van 5

2 Samenvatting De rond de 70 jaar oude Maarten Klein woont samen met zijn vrouw Vera in Gloucester, een plaatsje ten noorden van Boston. Een paar jaar na de oorlog zijn ze vanuit Nederland naar Amerika geëmigreerd. Hun twee kinderen, Kitty en Fred, zijn teruggegaan naar Nederland. Maarten werkte tot zijn pensionering bij de Intergovernmental Maritime Consultative Organisation (IMCO), een instituut voor visserijonderzoek in Boston. Elke (school)dag kijkt Maarten naar de schoolbus, die voor zijn huis stopt. Hij denkt terug aan zijn vader, die griffier bij de rechtbank was en thuis met zijn Heidensieck-thermometer de ochtend- en avondtemperatuur bijhield en aantekeningen over het weer maakte. Op een dag staat Maarten voor het raam en verbaast zich erover dat er geen kinderen op de schoolbus staan te wachten. Vera zegt hem dat het zondag is. Uit de opmerkingen die zijn vrouw maakt komt naar voren dat Maarten een beetje vergeetachtig begint te worden. Maarten piekert hier over. Er is iets mis, maar hij weet niet precies wat. Hij betrapt zich erop dat hij hardop in zichzelf praat. Woorden die hij alleen gebruikte op zijn werk als hij niets beters wist te zeggen, duiken plotseling op in de gesprekken met zijn vrouw. Zijn gedachten dwalen vaak af naar gebeurtenissen van vroeger. Bijvoorbeeld uit de Tweede Wereldoorlog en uit de tijd dat hij op kantoor werkte. Hierdoor doet hij soms dingen waarvan hij zich niet bewust is. Als hij terugdenkt aan het mislukte vlechtwerkje dat hij op de kleuterschool van stroken papier maakte, scheurt hij zonder er bij stil te staan de krant aan flarden. Tijdens een wandeling met zijn hond Robert gaat hij weer terug het verleden in. In het meisje achter de bar van het café waar hij even uitrust herkent hij zijn eerste vriendin. Daarna komt hij in het boekhandeltje waar hij kort daarvoor The Heart of the Matter van Graham Greene kocht. Maarten kan zich van het boek op dat moment niet herinneren, hoewel hij er thuis af en toe een stukje in leest. Als hij al nadenkend verder dwaalt door de stad, vindt Vera hem, ze maakte zich ongerust en is hem met de auto gaan zoeken. De symptomen van Maartens dementie worden duidelijker en heviger. Vera heeft de deur op slot gedaan toen ze even weg moest, maar Maarten breekt hem open om naar een IMCO-vergadering te gaan, terwijl hij al lang gepensioneerd is. Hij gaat echter niet als vroeger met de trein naar Boston, maar loopt naar een vakantiehuisje, waarvan hij de deur ook forceert. Terwijl hij wacht op de anderen oefent hij zijn verhaal, waarin hij zijn twijfel uitspreekt over de zin van de organisatie, die aanbevelingen doet over de te vangen vissen. Dan realiseert hij zich de situatie en gaat hij op weg naar huis; hij vergeet echter zijn tas. Vera is in die tijd bij dokter Eardly geweest. Hij heeft haar aangeraden met Maarten foto's te bekijken om de herinneringen te ordenen. Maarten herinnert zich tot in de details het verhaal bij een foto uit zijn jeugd. Maar andere gebeurtenissen, zoals het bezoek van zijn kinderen uit Nederland drie jaar geleden, kan hij zich niet herinneren. Later weet hij dat weer en het ergert hem dat hij dat niet wist. Als die dag de deur wordt gerepareerd kan hij zich het niet herinneren dat hij de deur heeft opengebroken. De deur wordt gerepareerd door William. Deze Amerikaanse jongeman is zegmaar de klusjesman van Maarten en Vera. Hij is best verlegen en stil maar na een paar pilsjes wil hij nogal eens loskomen, zoals Maarten dat zegt. William had vroeger een hondje, Kiss, die al een tijdje dood is. Toch vraagt Maarten iedere keer weer als hij William ziet hoe het met Kiss is, wat natuurlijk niet leuk voor William (en Vera) is. Bij een bezoek van dokter Eardly ontdekt hij dat hij de taal niet helemaal meer beheerst: hij moet zinnen soms eerst vanuit het Nederlands in het Engels vertalen voordat hij ze kan uitspreken en heeft moeite met het benoemen van voorwerpen. Steeds meer gooit Maarten zijn verleden en het dagelijks leven door elkaar. Maarten verwart Vera met zijn moeder en zijn huis met het huis van zijn Pagina 2 van 5

3 grootouders. Wat zijn echtgenote hem het ene moment vertelt, kan hij direct daarna weer vergeten zijn. Als ze een keer weg is vergeet hij het gas uit te zetten en slaat hij een ruit in om Robert binnen te laten. Bij het volgende bezoek van de dokter ziet Maarten hem als een rivaal in een lastige onderhandeling. Hij gaat hem te lijf met de vergaderstrategie van zijn ex-collega Karl Simic. Als de dokter hem een kalmerende injectie wil geven slaat hij hem de spuit uit handen. Op dat moment denkt hij dat hij in een oorlog zit. Omdat de toestand erg lastig wordt voor Vera, komt de gezinshulp Phil Taylor inwonen om op Maarten te letten. Maarten vergeet steeds wie ze is en waarom ze er is en verwart haar met zijn dochter Kitty. Als hij tweemaal in een nacht door het huis dwaalt geeft Phil hem een injectie. Maarten wordt wakker doordat hij in zijn bed heeft gepoept. Vera en Phil maken de riemen los waarmee hij was vastgebonden en wassen hem in het bad. Hierbij krijgt Maarten een erectie. Pas als hij het aanraakt beseft hij vol schaamte dat het zijn geslachtsdeel is die boven water uitkomt. Maarten ontsnapt nog een keer uit het huis en komt na een wandeling door de duinen en komt terecht bij het zomerhuisje waar hij eerder zijn aktetas had laten staan. De vuurtorenwachter ziet hem lopen en brengt hem terug naar huis in zijn jeep. Maarten houdt hem voor een Amerikaanse soldaat tijdens de bevrijding. Even later komt dokter Eardly die Maarten als een soldaat in burger herkent. Als de dokter hem een kalmerende injectie wil geven denkt hij dat hij wordt verdacht van collaboratie. Als Maarten wakker wordt, maakt hij een vuur in de open haard en verbrandt hij uit het album de foto's waarop hij is afgebeeld. Hij herkent zichzelf niet meer. Vera en Phil binden hem op een stoel vast. Ook hen herkent hij niet meer. Dan wordt hij in een ziekenwagen naar een inrichting gebracht. Dit ervaart hij als noodzaak maar tegelijkertijd als iets heel raars. Er dringen nog maar weinig dingen van buiten tot Maarten door; zijn wereld is gekrompen tot een onsamenhangende, maar een soms met heldere gedachten gevulde wereld, waarin de taal een belangrijke rol speelt. Het boek eindigt met een mededeling die hij nog wel opvangt, al beseft hij niet dat die van Vera komt: zij vertelt hem dat de lente eraan komt. Dingen die zijn opgevallen Motieven: - De oorlog is speelt ook een belangrijke rol; dit is een van de weinige dingen waarvan maarten zich nog veel van weet te herinneren. - De jaargetijden spelen een belangrijke rol; in maarten zijn hoofd is het winter, maar als hij wordt opgenomen en duidelijk wordt wat er met hem aan de hand is, wordt het lente. - Als laatste vind ik de taal ook een motief; bij het spreken moet hij steeds meer nadenken over bepaalde woorden en eindigen zijn verhalen soms in wartaal. Waar gaat het boek over? Het motto van dit boek is: A touching dream to which we all are lulled, but awake from separately. Letterlijk vertaald betekent dit: Een mooie droom waarin iedereen wordt ingewiegd maar elk uitzonderlijk uit wakker wordt. Hiermee wordt duidelijk gemaakt dat er tussen Maarten en Vera (geestelijke) verschillen komen. De omslag stelt, zoals ik al eerder gezegd heb, een lange, kronkelige weg voor met allerlei hobbels die gelijk staat aan het leven. Aan de kant van die weg staan palen, die de punten van het leven aangeven, die worden onthouden. Naarmate de weg langer wordt, worden deze punten minder goed Pagina 3 van 5

4 zichtbaar. Dit staat natuurlijk in verband met dementie. De titel maakt duidelijk dat er na verloop van tijd alleen nog maar schimmen in de hersenen van Maarten zitten. Het onderwerp Ik vind het op zich wel een goed onderwerp om over te schrijven. Hierdoor werd in de tijd dat dit boek werd geschreven, het begrip dementie een makkelijker te bespreken onderwerp. Hiervoor was dit meer een soort taboe. Ik wist voorheen niet veel over dementie, maar door dit boek ben ik te weten gekomen hoe erg het eigenlijk is. Ik zou het dan ook nooit zelf mee willen maken. Gevoelens en Gedachten De (belangrijkste) personages in dit boek zijn: - Maarten Klein: Hij is rond de 70 jaar oud en woont sinds een lange tijd in Amerika, waar hij heeft gewerkt als secretaris bij een visserijorganisatie. Het is een lieve, rustige man die waarvan het dementieproces gaandeweg dit boek beschreven wordt. - Vera Klein: Al bijna 50 jaar de vrouw van Maarten, die hulpeloos toekijkt hoe Maarten dementeert. Hierdoor krijg je niet de ware Vera te zien vind ik. - Fred en Kitty: De zoon en dochter van Vera en Maarten. Ze wonen waarschijnlijk in Nederland (in ieder geval niet in Amerika). Van hen kom je weinig te weten. - Ellen Robins: Een vriendin van Vera. Ze komt best vaak langs, maar je komt weinig over haar te weten. - Dokter Eardly: De dokter van Maarten. Wil Maarten graag helpen, het is een vriendelijke man. Over zijn karakter kom je verder weinig te weten. - Phil Taylor: Gezinshulp van Maarten (en Vera). Komt in huis omdat Vera het allemaal niet meer aankan. Maarten verward haar vaak met Kitty. Verder kom je weinig te weten over haar. In dit boek worden vooral de gevoelens en de gedachtegang van Maarten beschreven. Je ziet hem gaandeweg steeds meer vergeten. Dit wordt overigens erg goed gedaan door de auteur. Stijl- en taalgebruik Het taalgebruik is niet moeilijk. Er worden weinig stijlmiddelen toegepast. Het is echt de taal van Maarten die gaandeweg dit boek afbrokkelt, net als zijn gedachtegang. Het taalgebruik past overigens wel goed bij het boek. Zou je het moeilijk vinden om dit boek zelf te schrijven? Pagina 4 van 5

5 Ik zou het persoonlijk erg moeilijk vinden om dit boek te schrijven omdat het over een onderwerp gaat waar ik heel weinig vanaf weet. Ook al weet je er veel vanaf is het nog lastig om dit echt zo goed te beschrijven. Je wordt echt meegenomen in de gedachten van Maarten. Auteur- en boekinformatie Over de auteur en het boek zelf had ik nog nooit wat gehoord. Van te voren had ik ook geen recensies gelezen van dit boek. Als ik van te voren die recensies had gelezen had ik misschien dit boek ook wel gelezen, omdat het best wel interessant is. Over de auteur weet ik ook vrij weinig af. We hebben wel recensies gehad later en dat vond ik wel goed om echt te begrijpen waar het boek nu over gaat. Eigen mening De gebeurtenissen in het boek zijn erg realistisch. In mijn omgeving ken ik niemand die dementeert. Het hoofdpersoon, Maarten, wordt heel goed beschreven. Op zich lijkt Maarten me een vrij normaal persoon, afgezien van zijn dementie. Bernlef laat je ook meeleven met Vera. Zij lijdt er echt onder dat het zo slecht gaat met Maarten. Ik vind dat de schrijver het alledaagse leven erg goed beschrijft. De schrijfwijze zorgt ervoor dat je het verhaal goed kunt volgen. De flashbacks zijn hierdoor makkelijk te begrijpen. Het is niet een boek die je in een keer uitleest, want dan wordt het een beetje erg langdradig Op het begin vond ik het niet zo n goed boek. Dit kwam omdat het onderwerp mij totaal niet interesseerde en ik er vrij weinig van af wist. Achteraf vind ik het wel een goed boek omdat ik meer te weten gekomen ben over dat onderwerp. Een voorbeeld van een goed stuk in dit boek, waarin je echt met Vera meeleeft is dat ze een keer tegen dokter Eardly zegt: Soms is hij net een vreemde voor me. Dan kan ik hem niet bereiken. Het is een verschrikkelijk, machteloos gevoel. Hij hoort me wel, maar ik geloof dat hij me niet begrijpt. Dit lijkt me een erg goede beschrijving van hoe het is om naast iemand te leven die dement aan het worden is. Er zijn ook een aantal dingen die ik minder goed vind aan dit boek. Dat is bijvoorbeeld dat het na verloop van tijd vrij langdradig wordt. Dan heb je echt geen zin meer om te lezen, omdat het dan ook vrij moeilijk is omdat je de schimmen van Maarten leest. Ondanks dit vind ik het bij elkaar opgeteld een goed boek. Als ik een waardering aan die boek zou moeten geven, zou dit tussen de 7 en de 7½ liggen. Pagina 5 van 5