Archief van de Burgemeesters: stukken betreffende de controle op de ontvangst van het verhoogde last- en veilgeld

Transcriptie

1 Archief van de Burgemeesters: stukken betreffende de controle op de ontvangst van het verhoogde last- en veilgeld Algemene kenmerken Toegangsnummer: 5050 Periode: Archiefvormer Burgemeesters Inleiding Amsterdam en de Admiraliteit Heffingen op inkomende en uitgaande koopmanschappen waren er al vanaf de late Middeleeuwen. Zij werden in ordonnanties geregeld. Daarin stonden lijsten met tarieven en voorschriften omtrent inning en verantwoording der gelden. Veruit de belangrijkste inkomsten in de Republiek der Zeven Provinciën waren de convooien en licenten, een soort in- en uitvoerrechten, te innen door de Admiraliteitscolleges aan de zeeen landgrenzen van handelsgoederen en nijverheidsprodukten. De colleges hadden tot taak de bescherming van de zeehandel en de visserij en het grondgebied van de Republiek. De leiding van een admiraliteit berustte bij een collegiaal bestuur dat door de Staten-Generaal aangesteld werd, op voordracht door de gewesten, die zij vertegenwoordigden. In Amsterdam bestond dit uit twaalf leden. Er waren vijf Admiraliteitscolleges. De drie Hollandse colleges zetelden te Amsterdam, Rotterdam en in het Noorderkwartier, afwisselend te Hoorn of Enkhuizen. Tot het Amsterdamse ressort behoorden Texel, Vlieland, het Gooi, Utrecht, Gelderland en de stad Amsterdam. Dan waren er nog het Zeeuwse college te Middelburg en het Friese college te Dokkum, vanaf 1645 te Harlingen. De administratie en de inning van de gelden geschiedde door een convooimeester of particulier ontvanger te Amsterdam, Arnhem, Doesburg, Harderwijk, s-heerenberg, Muiden, Vreeswijk en Zutphen. Maandelijks behoorden zij de ontvangen gelden naar de ontvanger-generaal te zenden; deze was tevens, geholpen door een commies en een klerk, convooimeester. De Generaliteits- Rekenkamer oefende controle uit op de inkomsten en uitgaven. Elke admiraliteit moest jaarlijks aan de Rekenkamer rekening en verantwoording van haar financiële beleid afleggen. Over het tijdvak zijn deze overzichten van alle admiraliteiten, behalve de Zeeuwse, compleet bewaard gebleven. De opbrengst van de convooien en licenten was aan schommelingen onderhevig. Ook de tarieven veranderden in de loop der jaren. Versie juli

2 Het gewone last- en veilgeld Aan de heffingen werd in 1623 het lastgeld toegevoegd, geheven van Straatvaarders (koopvaardijschepen naar de Middellandse Zee), onder andere vanwege de uitgaven voor bescherming tegen kapers uit Noord-Afrika. In 1632 werd ook een lastgeld ingevoerd ter bescherming van de Noordvaarders (koopvaardijschepen naar de Oostzee), te voldoen bij het uitgaan en bij het binnenkomen. In 1645 werd hieraan toegevoegd een veilgeld of mastgeld van schepen die op Noorwegen en verder oostelijk voeren. Vrijstelling van lastgeld genoten de V.O.C., de visserij en de walvisvaart. Omstreeks 1680 (en eerder tussen 1655 en 1660) was het toen bestaande last- en veilgeld gehalveerd en sedert 1687 als gewoon last- en veilgeld geheven. Sedert 1687 werd dit gewone lastgeld eenmaal per jaar van elk in- en uitgaand zeeschip naar maatstaf van tonnage geheven (respectievelijk 10 en 5 stuivers per last); het gewone veilgeld van alle over zee en rivier en per as (via wagens) in- en uitgevoerde goederen (respectievelijk 2 en 1 % van de waarde). Beide heffingen werden door dezelfde beambten als de convooien en licenten geïnd. Het hele complex van in- en uitgaande rechten is opnieuw en grondig geregeld in het plakkaat van 31 juli Dit bevatte niet alleen nieuwe tarieven maar ook in 254 artikelen allerlie bepalingen omtrent in-, uit- en doorvoer, vrijstellingen, wijze van aangeven, boeten, commiezen, enzovoorts. Het gewone veilgeld verdween in 1725 met het nieuwe plakkaat, het gewone lastgeld bleef met een iets andere berekeningswijze gehandhaafd. Het verhoogde last- en veilgeld Voor één equipage naar de Oostzee en vooral voor diverse schepen die ter bestrijding van de Algerijnse en Marokkaanse kapers uitgezonden werden, genoot de admiraliteit extra inkomsten. Deze kwamen uit het fonds van het verhoogde last- en veilgeld. Dit waren heffingen die (na voorlopers in ) krachtens een plakkaat van de Staten-Generaal van 6 juni 1702 sindsdien door de handel voor een speciaal doel bijeengebracht moesten worden. Tab. 1. Ontvangers van het verhoogde last- en veilgeld in het ressort Amsterdam, periode ontvanger Bauduin van Collen Gillis van der Voort 1762 Willem van Horssen en Pieter Nijs (waarnemend) Gerard Nicolaasz Hasselaer Bauduin Jan Hulft Quirijn Willem van Hoorn 1798 Q.J. Testart, weduwe van Quirijn Willem van Hoorn Kort voor het einde van de Negenjarige Oorlog was besloten ook de wederhelft van het (volle) last- en veilgeld weer te innen. Deze wederhelft werd meestal met de naam van verhoogd of extra-ordinaris last- en veilgeld aangeduid. Tijdens de Spaanse Successieoorlog werd het ter stimulering van de particuliere kaapvaart gebruikt; na 1713 diende het ter financiering van die uitrustingen die in het bijzonder ter bescherming van de koopvaardij gedaan werden. Hiertoe werd het bovengenoemde eskader naar de Oostzee en de strijd tegen de Algerijnen en Marokkanen gerekend. De heffingen waren even hoog als het gewone last- en veilgeld, maar de inning geschiedde doorgaans buiten de Admiraliteit om. Tab. 2. De ontvangers-generaal van het verhoogde last- en veilgeld en hun standplaats, periode standplaats ontvanger-generaal Den Haag Marinus Groeninx Rotterdam Marinus Groeninx Amsterdam Joan Fontaine Hoorn Joan Groot Den Haag Joan Patijn Den Haag Carl Willem van Boetzelaer Den Haag C. Duvelaer van der Spiegel In de steden werd het gewone last- en veilgeld door de convooimeesters geïnd, het extraordinaris Versie juli 2016

3 last- en veilgeld door afzonderlijke ontvangers in een hoofdkantoor en de diverse buitenkantoren in de regio s. De ontvanger in het hoofdkantoor stond onder verantwoordelijkheid van burgemeesters. Het beheer van het verhoogde last- en veilgeld berustte bij een speciaal door de Staten-Generaal benoemde ontvanger-generaal van het verhoogde last- en veilgeld. Anders dan het gewone veilgeld, bleef het verhoogde veilgeld ook na 1725 gehandhaafd; slechts de wijze van heffing veranderde iets. Het archief De schriftelijke neerslag van het toezicht van de burgemeesters op de Amsterdamse ontvanger van het verhoogde last- en veilgeld bestaat uit drie categorieën stukken die door de ontvanger van het ressort Amsterdam aan hen afgegeven werden: jaarrekeningen van ontvangsten en uitgaven, de bijbehorende bijlagen en maandelijkse en tweemaandelijkse staten van ontvangsten. De rekeningen beslaan de periode Vanaf 1781 bevatten deze rekening ook de verantwoording van een nieuwe belasting die sinds dat jaar geheven werd, het zogenaamde Borkumse vuur-, ton- en bakengeld. Aanvullende rekeningen, namelijk van de ontvangst van het verhoogde last- en veilgeld op het kantoor der convooien en licenten te Muiden over de periode , berusten in het Algemeen Rijksarchief te Den Haag. De bijlagen tot de rekeningen zijn vanaf 1748 redelijk compleet overgeleverd. Deze bestaan uit drie soorten kwitanties: - kwitanties van leveranciers van waren en diensten; - kwitanties van personen aan wie het verhoogde veilgeld gerestitueerd is; - door de ontvanger-generaal aan de Amsterdamse ontvanger afgegeven kwitanties. De ontvanger moest regelmatig aan de burgemeester rapporteren over de ontvangsten uit het verhoogde last- en veilgeld. Dit deel hij door middel van maandstaten van ontvangsten. Deze staten gaan terug tot aan het jaar van de instelling van het verhoogd last- en veilgeld (1697), maar zijn zeer onvolledig overgeleverd. Vanaf 1781 bevatten deze ook opgave van het Borkumse vuur-, ton- en bakengeld. Maandstaten van het Borkumse vuur-, ton- en bakengeld uit de jaren zijn te vinden in het Algemeen Rijksarchief in Den Haag. Daarnaast rapporteerde ook de ontvanger-generaal van het verhoogde last- en veilgeld aan de burgemeesters, over de totale ontvangst in alle vijf ressorten van de Admiraliteit. Dit deed hij eens per twee maanden. Deze tweemaandelijke staten van ontvangst zijn eveneens vrij onvolledig overgeleverd, vanaf Het archief beslaat ongeveer 1,50 m en verkeert in goede staat. Literatuur ***, *** in: Algemene Geschiedenis der Nederlanden, dl 5, 372. H.E. Becht, Statistische gegevens betreff. den handelsomzet van de republiek der Vereenigde Nederlanden gedurende de 17 e eeuw (proefschrift), Den Haag Versie juli

4 J.R. de Bruijn, De Admiraliteit van Amsterdam in rustige jaren , Amsterdam J. Hovy, Het voorstel van 1751 tot instelling van een beperkt vrijhavenstelsel in de republiek (propositie tot een gelimiteerd porto-franco) (proefschrift), Groningen A.C.J. de Vrankrijker, Geschiedenis van de Belastingen, Bussum Inventaris 1-62 Rekeningen van ontvangsten en uitgaven van de ontvanger vanhet verhoogde last- en veilgeld van het College ter Admiraliteit te Amsterdam delen augustus 14 - december Versie juli 2016

5 Rekeningen van ontvangst en uitgaven van de ontvanger van het verhoogde last- en veilgeld en het Borkumse vuur-, ton- en bakengeld van het College ter Admiraliteit te Amsterdam delen Versie juli

6 januari-juli Kwitanties voor de ontvanger van het verhoogde last- en veilgeld van het College ter Admiraliteit te Amsterdam wegens geleverde goederen en diensten, dienend als bijlagen tot de rekening en z.d. 34 omslagen De jaren , , 1776, 1780, en 1793 ontbreken z.d Versie juli 2016

7 Kwitanties voor de ontvangers van het verhoogde last- en veilgeld van het College ter Admiraliteit te Amsterdam wegens restitutie van het verhoogde veilgeld, dienend als bijlagen tot de rekening , , 1763, , en omslagen Kwitanties van de ontvanger-generaal van het verhoogde veil- en lastgeld voor de ontvanger van het verhoogde last- en veilgeld van het College ter Admiraliteit te Amsterdam, dienend als bijlagen tot de rekening , , en omslagen Versie juli

8 Maandstaten van ontvangsten van de ontvanger van het verhoogde last- en veilgeld in het ressort van het College ter Admiraliteit te Amsterdam.1697, , , 1752, , , , , 1790, 1791 en omslagen juli 3 - oktober 19. Bevat vããr 1 augustus 1697 slechts opgave van het verhoogde veilgeld juni 16-oktober mei maart-december Maandstaten van ontvangsten van de ontvanger van het verhoogde last- en veilgeld in het ressort van het College ter Admiraliteit te Amsterdam en van het Borkumse vuur-, ton- en bakengeld.1781, 1786, 1789 en omslagen Versie juli 2016

9 januari juli Tweemaandelijkse staten van ontvangsten en uitgaven van de ontvanger-generaal van het verhoogde last- en veilgeld , , , 1725 en omslagen Vanaf 1748 ontbreken de jaren 1768, 1775, 1780, , 1788 en 1793 volledig december februari november januari maart-juni mei-december januari-juni november-december november-december juli-augustus Versie juli

10 januari-april en juli-december januari-februari maart-december januari-februari mei 1-november Minuutregisters van de ontvangst van het verhoogde last- en veilgeld in het ressort van het College ter Admiraliteit te Amsterdam.1798 januari-juni. 2 delen 242 Premiestaatboek. 243 Premieschuldboek Versie juli 2016