Archief van de Burgemeesters: stukken betreffende de ontvangst van de gemene landsmiddelen en de imposten

Transcriptie

1 Archief van de Burgemeesters: stukken betreffende de ontvangst van de gemene landsmiddelen en de imposten Algemene kenmerken Toegangsnummer: 5052 Periode: Archiefvormer Burgemeesters Inleiding Historisch overzicht van de imposten Voor de reformatie In de loop van de Middeleeuwen worden voor de landsheer naast de opbrengsten van zijn domeinen de door de bevolking opgebrachte gelden steeds belangrijker. In verband met de oorlogvoering heeft hij recht op bijstand van zijn inwoners. Andere heffingen zijn die uit het schot (een soort landrente), uit boeten, uit regalia (bv. het recht op de wind, tollen, zwanen e.a.). Al deze betalingen zijn nog niet als belastingen op te vatten. Belastingen in eigenlijke zin ontstaan als in de in de Middeleeuwen opkomende steden het stadsbestuur de eigen inwoners periodieke heffingen oplegt, om aan de betalingen aan de landsheer te voldoen, maar ook voor de eigen verdediging, en dekking van de kosten voor wegen, betaling ambtenaren, poort- en nachtwakers etc. In ruil voor financiële bijstand ontvangen de steden van de vorst uitbreiding van privileges en/of overdracht van inkomsten uit regalia (b.v. tol). Een gevolg hiervan is dat door deze overdracht en de verkoop of verpachting van domeinen de financiële positie van de landsheer zwakker wordt. Van een stad (met eigen voorrechten) werd haar aandeel in de bede op een vast bedrag gesteld; vrijstelling van de bede hadden: (1) heerlijke goederen; (2) geestelijke goederen; (3) goederen van poorters (buiten hun stad); verder genoten soms armlastige dorpen vrijstelling. In de loop der eeuwen trachtten de vorsten (o.a. Willem III, Karel de Stoute, Karel V) de drie vrijgestelde categorieën toch door voor hen onsympathieke bepalingen te belasten. Ook de Staten van oorsprong de gezamenlijke vergadering van geestelijkheid, adel en steden werden door de vorst om bijdragen aangesproken. Naarmate de gewestelijke beden periodiek terugkeerden, werden ze tot een soort belasting. Naast deze ordinaire bede bestond er ook een extra-ordinaris bede. Versie juli

2 Tijdens de Republiek Bij de opstand tegen Spanje was geld nodig. Bij het verdrag van de Unie van Utrecht werd afgesproken dat de gewesten gemene middelen zouden opbrengen ten bate van de oorlogvoering. Artikelen ging men bezwaren met heffingen, op basis van de omvang van het verbruik ervan. Onderscheid werd gemaakt tussen beschreven middelen (waar een aanslag op papier aan te pas kwam) en onbeschreven middelen. De imposten (of accijnzen, i.h.a. verbruiksbelasting) werden geïnd door collecte of door verpachting. Ze werden geheven op wijn, bier, gemaal, zout, goud, zilver, zijde en wollen stoffen, hoornvee, slachtvee, paarden, ossen en op goederen die aan de Waag komen zoals kaas en boter. De pachters van de impost heetten impostmeesters. Controle vanwege het gewest werd verricht door de deurwaarders van de gemene middelen. Deze werden voorgedragen door Burgemeesters, maar door de Staten aangesteld. De uitvoering van de inning van de ontvangsten van impostmeesters was in handen van Thesaurieren ordinaris. Sommige posten werden bij quotisatie geheven, d.w.z. bij aanslag, op basis van het geschatte verbruik per jaar. Van hoofdgeld sprak men op basis van het geschatte verbruik per hoofd, ongeacht inkomen. Sommige imposten waren niet puur een verbruiksbelasting; de aanslag varieerde naar gelang de hoofdelijke omslag op grond van gegoedheid van de consument, b.v. de 200 e penning. Op basis daarvan onderscheidde men géén, halve en hele kapitalisten. Deze groepen werden verondersteld voor bepaalde vooruit vastgestelde bedragen te verbruiken. Soms ging men nog verder en sloeg men de mensen aan naar ieders individuele aanslag in de 200 e penning, een heffing zuiver naar vermogen, b.v. de wijnimpost. Het kwam ook voor dat fabrikanten of verkopers tegen een jaarlijks bedrag op basis van de geschatte omzet hun verplichtingen t.a.v. belastbare goederen afkochten (= admodiatie of schikking). Ook steden en dorpen kochten soms bepaalde gewestelijke belastingen af, om ze vervolgens zelf te gaan innen. Voor zover de produkten bestemd waren voor het buitenland, drukten de heffingen op de prijs die de buitenlandse afnemer moest betalen. Maar ook produkten die in het land en zelfs binnen het eigen gewest bleven waren aan de heffingen onderworpen. Zelfs kwamen er heffingen voor aan de grenzen tussen de gewesten onderling, hoewel deze verboden waren krachtens artikel 18 van de Unie van Utrecht. Naast de gemene middelen voor de Republiek zorgde ieder gewest voor zijn eigen financiën (voornamelijk uit retributies (= belasting voor een overheidsdienst), inkomsten uit heerlijkheden (tol-, veer-, brug- en weggelden), accijnzen, ambtsgelden, omslagen naar rijtuigen, huurwaarde van huizen etc.). In veroverd gebied (generaliteitslanden) werden de belastingen opgelegd door de Staten-Generaal. De steden konden voor de eigen kas toeslagen leggen op het gewestelijke tarief. Ze hieven overigens ook voor zichzelf een aantal accijnzen op levensbehoeften en weeldeartikelen, zoals dat hierboven reeds werd uiteengezet. Verder werd de stadskas gespekt met de belasting op onroerend goed, poortergeld, markt-, hal- en waagrecht, straat-, lantaarn- en pompgeld etc. De Franse tijd Nieuwe beginselen zetten in deze tijd meer en meer door: het uniform en naar gelijke maatstaven heffen, het vragen van geld ten bate van de hele samenleving, het ontzien van de kleine man ten koste van de meer draagkrachtigen, het belasten naar herkenbare normen van welstand. De directe belasting kreeg een belangrijke plaats in het geheel. Een aantal imposten op verteringen verdween. De verponding werd herzien. Een nieuwe belasting vormde het personeel, i.h.a. een verplichting gebonden aan personen en niet aan zaken, waardoor een hele reeks vroegere heffingen op zaken kwam te vervallen (N.B. dit kwam ook door de invoering van de reeds genoemde belasting op huurwaarde). Voor verdere details m.b.t. de doorgevoerde veranderingen zie: de Vrankrijker. Literatuur: - Gedrukte lijsten van de opbrengsten van de Gewestelijke imposten, per artikel, per ontvanger Versie juli 2016

3 schap, over een groot aantal jaren in de 17 e en 18 e eeuw (nr. 12 D 12) - Mr. P.H. Engels. De geschiedenis der belastingen in Nederland (Rotterdam 1848) (nr. 24 E 9) Gedenkboek 50-jarig bestaan van de Vereniging van inspecteurs der directe belastingen, invoerrechten en accijnzen (Amsterdam 1935) (nr. 25 H 18) - Mr. W.F.H. Oldewelt, De Hollandse imposten en ons beeld van de conjunctuur tijdens de Republiek in: Jaarboek Amstelodamum 47 (1955), blz ; - Mr. W.F.H. Oldewelt, Hollandse voorlopers van de pachtersoproeren in: Jaarboek Amstelodamum 50 (1958), blz A.C.J. de Vrankrijker, Geschiedenis van de belastingen (Bussum, 1969) (nr. 35 G 73) - H.A. Diederiks, De collecteurs van de gemenelandsmiddelen in Amsterdam en omstreken in de tweede helft van de 18 e eeuw in: Tijdschrift voor Geschiedenis 1977 (nr. 3/4), blz mw. drs. E. Lievense-Pelser, De alteratie en de financiële toestand in: Jaarboek Amstelodamum 71 (1979), blz Het archief Aard van de stukken. De inhoud van arch is vrij heterogeen; grofweg kan een onderscheid gemaakt worden in: A. Stukken m.b.t. de verpachting der middelen en de ontvangsten in het algemeen; B. Stukken die betrekking hebben op specifieke imposten: Tot A kunnen we onder meer de volgende stukken rekenen: - de registers van verpachtingen der gemene middelen; Van belang voor nadere bijzonderheden t.a.v. de heffing zijn de resoluties m.b.t. de verpachting van deze gewestelijke imposten (zie arch Resoluties van de Staten van Holland en West-Frieland). De resoluties staan geregistreerd in jaardelen. In de stukken wordt o.a. verwezen naar die van dd ; ; ; ; ; ; ; okt. 1706; ; de twee van ; de twee van ; ; ; drie van ; ; ; ; ; 18 en ; 21 en ; ; ; ; ; ; ; twee van ; ; ; ; ; ; ; de twee van ; ; ; (N.B. plakkaat); ; ; ; ; ; ; ; ; ; (N.B. publikatie); de registers van jaarlijkse ontvangsten der genoemde middelen; - de aangevoerde hoeveelheden waren, waarover impost werd geheven. - de resoluties van de Raad van Financiën van het Departement Holland en de minister van Financiën en de extracten uit het verbaal van het verhandelde door landdrost en assessoren van het Departement Amstelland en besluiten van de minister van Financiën inzake de impostheffing over Tot B moeten de volgende stukken worden gerekend: - registers van specifieke gewestelijke middelen, als: impost en rondemaat over het zout, haardstedengeld, impost over de wijn, convooien en licenten, accijns over de huiden, de liberale gifte, impost over het bier. - heffingen vanwege de stad, als de stadsrondemaat en de 1%-heffing over verkocht onroerend goed. Opmerking: Naast de hierboven genoemde stukken komen in archief 5022 (Publicaties van Versie juli

4 centrale en Hollandse regeringsorganen), archief 5028 (Archief van Burgemeesters; stukken betreffende verscheidene onderwerpen), en in arch (Thesaurieren Ordinaris) ook stukken voor betreffende in dit archief genoemde onderwerpen. Overzicht van de inhoud inv.nrs. A. Generaliteitsmiddelen: 1 Convooien en Licenten B. Gemenelandsmiddelen: 2-13 Verpachtingen en ontvangsten algemeen Verpachtingen en ontvangsten in registers, gespecificeerd naar aard van impost Impost en rondemaat over het zout Haardstedengeld Impost wijn Accijns huiden Liberale gifte van 2 maal 100 e penning ste penning op de ambten Impost over het bier C. Stedelijke middelen: Stadsrondemaat % over verkoop onroerend goed In de inv.nrs , de registers van verpachtingen, worden vermeld: - datum verpachting; - impost en betreffend artikel; - periode (meestal een jaar); - naam der pachter; - pachtsom; - namen eventuele borgen. Inventaris 1 GENERALITEITSMIDDELEN 1.1 CONVOOIEN EN LICENTEN 1 Stukken betreffende het vaststellen van ordonnanties inzakede convooien en licenten, alsmede het lastgeld op de schepen Gedrukt. 1 band 2 GEMENELANDSMIDDELEN 2.1 VERPACHTINGEN EN ONTVANGSTEN ALGEMEEN 2 Aantekening van de gewestelijke resoluties en het plakkaat over 1733 t/m 1736, waaraan pachters zich dienen te houden, voor wat betreft de betaling der pachtsom. z.d. 1 stuk 3 Aantekening om de verpachte imposten per 1 augustus 1738 voor Amsterdam in het register in een andere (. 4-6 Geschreven en gedrukte resoluties van de Raad van Financiënvan het Departement Holland en besluiten van de minister van Financiën inzake de impostheffing als zodanig en i.v.m. geschillen m.b.t. de impostheffing banden Met index op datum, korte inhoud der zaak en betreffend fol. nr eerste halfjaar tweede halfjaar eerste halfjaar Geschreven en gedrukte resoluties van de Raad van Financiënvan het Departement Holland en besluiten van de minister van Financiën inzake de impostheffing als zodanig en i.v.m. geschillen m.b.t. de impostheffing. 7 banden Met index op datum, korte inhoud der zaak en betreffend fol. nr tweede halfjaar Versie juli 2016

5 eerste halfjaar tweede halfjaar eerste halfjaar tweede halfjaar eerste halfjaar tweede halfjaar. 2.2 VERPACHTINGEN EN ONTVANGSTEN IN REGISTERS GESPECIFICEERD NAAR AARD VAN IMPOST Registers van verpachtingen binnen Amsterdam vanwege de Staten van Holland en West-Friesland van de verschillende imposten voor Amsterdam, Amstelland en omliggende dorpen, alsmedede 10 e verhoging delen en 1 omslag De omliggende dorpen betreffenamstelveen, Diemen, fort Hinderdam, Loenen, Loosdrecht, Mijnden, Naarden, Osdorp, Ouderkerk, Sloten, Sloterdijk, Uitermeerse Sluis en Weesp maart-1638 september. 1 omslag maart-1713 september maart-1721 september maart-1729 september maart-1738 maart. Bijlagen. Zie inv.nrs. 2en juli-1745 september maart-1748 maart Registers van verpachting gemenelandsmiddelen over Weesp, Naarden en Muiden (met Weesperkarspel, Bijlmermeer en Gooiland) sedert juli 1731 binnen Amsterdam verpacht band, 1 deel en 2 katernen juli-1745 september. 1 band maart. 1 katern Betreft Naarden en de dorpenvan Gooiland maart. 1 katern Betreft Weesp, Weesperkarspel en Hoogbijlmer maart-1747 september. 1 deel Lijsten van jaarlijkse verpachtingen binnen Amsterdam, met oude, afgaande pachters en nieuwe omslagen Met vermelding namen, aard van de impost, oude resp. nieuwe pachtsom april-1744 april augustus-1744 augustus. 27 Register van de jaarlijkse ontvangsten van alle gemenelandscollectieve middelen over Amsterdam en Amstelland, voor eenenkel geval over slechts de omliggende dorpen deel Letter G. Met slechts de onbeschreven middelen voor Diemermeer, Diemen, Diemerdam en Bijlmermeer, Ouderkerk, Waverveen, Amstelveen, Sloten, Sloterdijk, Sloterzijde en Overtoom. 28 Register van de aangevoerde hoeveelheden waren, waarover impost werd geheven, met index op betreffend artikel deel 2.3 ZOUT Registers van de impost op zout, ingedeeld op straatnaam. 7delen Opgave naam van betrokkene, (veelal) beroep, verkoopt zout ja/nee, (soms) betaaldatum of andere bijzonderheid. 29 nr. 5, oude wijk nr. 8, oude wijk nr. 13, oude wijk nr. 14, oude wijk 4. Versie juli

6 33 nr. 15, oude wijk nr. 18, oude wijk nr. 19, oude wijk Registers van de impost op zout, ingedeeld op straatnaam. 2delen Opgave naam van betrokkene, (veelal) beroep, gepeilde hoeveelheid, en soms betaaldatum. 36 nr. 10, Lastagebuurt. 37 nr. 12, Jordaan. 38 Notitieboekje van uitgeslagen pekel over , een overzicht van inkomsten en uitgaven over 1704 mei-juli, alsmede administratie van het rondemaatsgeld over deeltje Gedeeltelijk met potlood. Per zoutkeet opgave van data en hoeveelheden, de grossier waarnaar, en de berekende impost Minuutregisters van de impost van de rondemaat over het zout, de ontvangsten van de cedulen, en van het aantal nachten,dat zoutschippers hier gelegen zijn ( het vernachten ) deel en 1 omslag met losse katernen Losliggende katernen Register van uitslag van zout, wat door de godshuizen is ingeslagen aan zout en zeep, aantekening van de cedulen, en van het aantal nachten dat zoutschippers hier gelegen zijn ( het vernachten ) april maart deel 42 Register van het per grossier aan afnemers uitgeslagen zout mei maart deel Specificatie vannaam grossier; uitslagdatum; naam afnemer en hoeveelheid; index op grossiers Kohier van de impost van zout delen Specificatie vannaam en adres grossier; aanwezige voorraad; datum van inslag; naam van de zoutkeet of herkomst, hoeveelheid (in zakken) april april Register van de door zoutkramers betaalde bedragen over , notitie van de cedulen, alsmede de financiële boekhouding over deel Vermelding datum, afnemer (gedeeltelijk met adres), grossier, hoeveelheid (gedeeltelijk met bedrag); achterinchristelijke bespiegelingenmet verwijzing naar bijbelpassages. 2.4 HAARDSTEDENGELD 46 Kohier van het gewestelijke haardsteden- of schoorsteengeldvan Amsterdam voor wijk januari 10. Afschrift. 2 katernen in 1 omslag Per straat specificatie van aangeslagenen, aantal haardsteden, en aanslag. 47 Kohier van het per wijk opgebrachte haardsteden- of schoorsteengeld over 1667 met onkostenspecificatie over deel Per wijk opgave door betreffende kapitein of wijkmeester van de ontvangsten. 2.5 WIJN Register van opposanten tegen de heffing van het middel op de wijn, met opgaaf van reden deel en 1 katern Vermeld wordtdatum van bezwaar; naam aangeslagene; geschat verbruik; door klager opgegeven verbruik of ander bezwaar september augustus deel oktober oktober katern 2.6 HUIDEN 50 Register van de accijns op huiden over 1769 april-1780 maart. 1 deel Chronologisch op handelaar, met opgave aantal huiden en aanslag Versie juli 2016

7 2.7 LIBERALE GIFTE 51 Kennisgeving van de parnassim der Portugese Joodse gemeenteinzake de minvermogendheid van Moses de David Vigevano t.a.v. de betaling der Liberale gifte. Z.d. 1 stuk 52 Stukken betreffende de afdracht van de ontvangsten vanwege de Liberale gifte aan het Gewest stukken 53 Stukken betreffende het door Commissarissen van de Wisselbank krachtens de Liberale gifte ontvangen ongemunte en verwerkte zilver, goud en juwelen etc stukken Stukken betreffende de ontvangst van de Liberale gifte of de tweemaal 1/100 penning door de in de desbetreffende departementen aangestelde commissarissen omslagen Elk departement telde een of meer wijken. 54 Aalmoezeniersweeshuis. 55 Admiraliteits Buitenhuis. 56 Amstelkerk. 57 Burgemeestersvertrek-Stadhuis. 58 Eilandskerk. 59 Mennonistenweeshuis de Orangeappel. 60 Nieuwe Kerk. 61 Nieuwe Lutherse kerk. 62 Nieuwezijds Heerenlogement. 63 Nieuwezijds Huiszittenhuis. 64 Noorderkerk. 65 Oosterkerk. 66 Oude Kerk. 67 Oude Mannen- en Vrouwenhuis. 68 Sint Pietersgasthuiskerk. 69 Walenweeshuis. 70 Westerkerk. 71 West-Indisch Binnenhuis. 72 West-Indisch Buitenhuis. 73 Zuiderkerk. 74 Departementen totaal. 75 Kwitanties van de gewestelijk ontvanger t.b.v. de commissarissen aangesteld tot de ontvangst vanwege de Liberale Gifte in de diverse departementen in Amsterdam pak Kwitanties t.b.v. verscheidende departementen ontbreken STE PENNING OP DE AMBTEN 2.9 BIER 76 Brief van Burgemeester en regeerders van Rotterdam inzake de overname van de inning van het door luitenant-admiraal JanTaalman verschuldigde ambtgeld stuk 77 Staten van aan het St. Jorishof geleverd Deventer bier, metde daarover berekende impost stukken 78 Notitie van J. v.d. Meulen Dirckszn betreffende de aanslag van de impost ten laste van het St. Jorishof vanwege het aangevoerde Deventer bier over 1807 tot en met juli z.d. 1 stuk 3 STEDELIJKE IMPOSTEN 3.1 STADSRONDEMAAT Versie juli

8 79-80 Stadsrondemaatboeken. Dagregister van de ontvangen impost vanwege de rondemaat deel en 2 katernen Vermelding kopers en verkopers; de heffing werd ingesteld bij besluit van Letter A. Rondemaat over kolen, cement, kalk en zout. 1 deel 80 Letter B. Rondemaat over tarwe, erwten, rogge, gerst en haver. 2 katernen, aangenaaid. Tweede katern onbeschreven. 81 Staat van personen, aan wie de stadsrondemaat over de periode 1812 januari 1- februari 5, na aftrek van 10%, werd gerestitueerd, met bijlage stukken 82 Kwitanties t.b.v. de (gewezen) impostmeester van de stadsrondemaat betreffende de restitutie van impost maart-1812 april. 1 lias 83 Staat van de geheven stadsrondemaat over het afgeleverde zout uit de keten te Amsterdam van Jacoba Gordon & Co over januari stuk Oorspronkelijk in inv.nr Generale rekening en verantwoording van ontvanger P. Lohr inzake het middel van de rondemaat, geheven t.b.v. de stad over 1812 januari 1-februari 3, met bijlage stukken % OVER DE VERKOOP ONROEREND GOED Registers van de verkoop van roerende en onroerende goederen (merendeels huizen), aangelegd in verband met de heffing van 1 procent over de verkoopprijs delen 85 Roerende goederen Onroerende goederen Roerende goederen Onroerende goederen Roerende goederen Onroerende goederen Roerende goederen Onroerende goederen Versie juli 2016