Wat brengt MAP 6 voor de Vlaamse landbouwer?

Transcriptie

1 Wat brengt MAP 6 voor de Vlaamse landbouwer? Tekst: Emilie Snauwaert DLV Belgium Beeld: Twan Wiermans Met MAP 6 wordt de Vlaamse mestwetgeving nog strenger / NR 5 / MEI 2019 / FOCUS OP HET NIEUWE MESTACTIEPLAN

2 Afgelopen maand kwam het nieuws dat de meerderheidspartijen een akkoord hadden bereikt over het nieuwe mest actieplan. Dit werd vervolgens ingediend in het Vlaams Parlement. Daar werd op vraag van de oppositie beslist nog advies in te winnen van de Raad van State en de Vlaamse adviesraden. Zolang MAP 6 er niet is, werken de Vlaamse landbouwers verder volgens de regels van MAP 5. Niettemin is een snelle goedkeuring noodzakelijk om van Europa de derogatie te verkrijgen. Tijdens het openbaar onderzoek van MAP 6 werd al snel duidelijk dat het nieuwe mestactieplan heel wat verstrengingen bevat. Het bereiken van het politiek akkoord ging daarbovenop nog eens gepaard met extra maatregelen. De sector heeft inmiddels zijn bezorgdheden geuit. In wat volgt zetten we de belangrijkste nieuwigheden die MAP 6 met zich zou meebrengen op een rijtje. Bijsturing gebiedsgerichte aanpak Eerst en vooral wordt de gebiedsgerichte aanpak aangepast. De onderverdeling van Vlaanderen in focusgebieden en niet-focusgebieden uit MAP 5 wordt vervangen door een onderverdeling in gebiedstypes. De evaluatie van de waterkwaliteit zal dus niet meer gebeuren op meetpuntniveau maar op het niveau van afstroomzones. Hierbij wordt een gemiddelde berekend van alle MAP-meetpunten binnen die afstroomzone. Dat resultaat wordt als sleutelindicator gehanteerd om Vlaanderen in 4 gebiedstypes (0,1,2,3) in de delen. Specifieke maatregelen per gebiedstype Ruwweg kan de regeling binnen type 0 aanzien worden als deze van de vroegere niet-focusbedrijven; type 1, 2 en 3 als deze van de focusbedrijven. De mogelijkheid tot een verhoging van de bemestingsnorm van werkzame stikstof op type 0 percelen wordt echter geschrapt. Voorheen was dit systeem voorbehouden voor niet-focusbedrijven, maar gezien de verplichting tot uitvoeren van nitraatresidu-evaluatie op bedrijfsniveau werd dit amper toegepast. De versoepelingen waarvan in de eerste ontwerp teksten sprake was in gebieden waar de oppervlakte- en grondwaterkwaliteit goed is, blijven dus beperkt. Voor type 2 en 3 gebieden worden 4 extra maatregelen opgelegd: 1. Met betrekking tot de inzaai van vanggewassen, wordt hier een procentuele stijging van het areaal ingevoerd waarop verplicht een vanggewas of laag-risico-nateelt moet geteeld worden. Een laag-risico-nateelt is een nieuwe definitie die stelt dat een gewas na een niet-nitraatgevoelige teelt een gelijke positieve impact heeft als een vanggewas. En wat is dan een niet-nitraatgevoelige teelt? Dit zijn graangewassen, oliehoudende zaden, eiwithoudende gewassen, vlas, bieten, grasland, klaver, luzerne, spruitkool, mengsels van vlinderbloemigen en overige groenbedekkers. 2. Een tweede maatregel is een procentuele daling van de toegelaten bemesting voor werkzame stikstof. Tabel 1: Procentuele daling stikstofbemestingsnorm en stijging inzaai areaal vanggewas in type 2 en 3 3. Vanaf 1 augustus is het ook verplicht om voor elk transport van vloeibare dierlijke mest naar een perceel in type 2 of 3 gebruik te maken van een erkende mestvoerder. Van deze drie maatregelen kan een vrijstelling worden bekomen. Dit kan door het uitvoeren van een nitraatresidu-evaluatie op bedrijfsniveau óf het toepassen van equivalente maatregelen. Dit zijn alternatieve maatregelen die land- en tuinbouwers zowel individueel als in groep kunnen nemen, waarbij een gelijkaardig effect wordt bekomen zoals anders bereikt zou worden door het uitvoeren van de standaardmaatregelen. Deze alternatieve maatregelen zullen op een lijst worden gepubliceerd, die kan aangevuld worden door zowel personen als organisaties, mits goedkeuring van een beoordelingscommissie. Indien voor een bedrijfsevaluatie wordt gekozen, en de vrijstelling wordt bekomen, is het wel verplicht om elk jaar een nitraatresidu te laten bepalen / NR 5 / MEI 2019 / FOCUS OP HET NIEUWE MESTACTIEPLAN 15

3 op een perceel bepaald door de Mestbank, waarbij het resultaat steeds onder het gewogen gemiddelde eerste drempelwaarde moet liggen. Hierbij moet men aandachtig zijn, gezien de nitraatresidu-drempelwaardes van enkele teelten zoals gras, maïs en granen licht verlaagd werden. 4. Een laatste maatregel, waar géén vrijstelling voor kan bekomen worden, is dat de landbouwer die de bemesting uitvoert (bemestingsrechten) ook de hoofdteelt verbouwt op het perceel in kwestie. Op die manier blijft de verantwoordelijkheid voor bemesting én teelt bij één landbouwer liggen. Samenwerking kan oplossing bieden MAP 6 stimuleert de samenwerking tussen landbouwers op verschillende manieren. Zo kan een landbouwer, voor het voldoen aan zijn verplichting tot inzaai vanggewas of laag-risico-nateelt een beroep doen op een andere landbouwer om een deel van zijn verplichting in te vullen. De verkrijgende landbouwer en de aanbieder-landbouwer sluiten hiervoor een overeenkomst af en melden dit aan de Mestbank. Nieuw is de regeling voor een bedrijf waarvan minimum 90 procent uit stalmest bestaat (uitgedrukt in kg P 2 O 5 van de totale dierlijke mestproductie), een zogenaamd circulair stalmestbedrijf. Hier kan ook een samenwerking worden aangegaan tussen twee bedrijven waarvan de gezamenlijke dierlijke mestproductie (in kg P 2 O 5 ) voor minimum 90 procent uit stalmest bestaat, en waar minimum 90 procent van de stalmest op de tot beide bedrijven behorende landbouwgrond wordt opgebracht. Dit zal dus wellicht een interessante samenwerking kunnen zijn tussen een rundveehouder, en een akkerbouwer die geen dieren heeft en die stalmest op zijn percelen kan gebruiken om het organische stofgehalte te verhogen. In MAP5 werd de P-vermindering van 50 procent ingevoerd bij gebruik van gecertificeerde gft- of groencompost, stalmest, en boerderijcompost op percelen type I en II. Dit wordt nu ook mogelijk voor een biologisch bedrijf of een circulair stalmestbedrijf, waarbij de P-vermindering geldt voor álle percelen. De productie en gebruik van boerderijcompost wordt verder gepromoot en zal op die manier hopelijk beter ingang vinden. Zo wordt boerderijcompost beschouwd als een traagwerkende meststof en een type 1 meststof. Daarnaast kan de Vlaamse Regering nadere voorwaarden verbinden aan het gebruik van boerderijcompost die het resultaat is van een samenwerking tussen verschillende bedrijven. Wat met mijn huidige status als focusbedrijf? Een focusbedrijf met maatregelen categorie 2 of categorie 3 heeft vandaag reeds een beperking op de hoeveelheid werkzame stikstof die het mag opbrengen en heeft eveneens een verplichting om een zeker percentage vanggewassen in te zaaien. Deze beperkingen blijven sowieso behouden, en kunnen, afhankelijk van het gebiedstype, enkel nog verstrengd worden volgens de nieuwe maatregelen van MAP 6. Specifiek met betrekking tot het percentage in te zaaien vanggewassen wordt een onderscheid gemaakt tussen percelen in gebiedstype 2, percelen in gebiedstype 3 en deze gelegen in gebiedstype 0 en 1. Aangezien er voor percelen in type 0 en 1 geen bepaald percentage verplicht wordt, blijft voor deze percelen het oude percentage steeds gelden. Voor de percelen in gebiedstype 2 en in gebiedstype 3 is het afhankelijk van het referentiepercentage in de betrokken afstroomzone. Afhankelijk daarvan zal nu eens de oude dan weer de nieuwe regeling een hoger percentage vanggewassen opleggen. Het wordt ook verplicht om voor elk transport van vloeibare dierlijke mest naar een perceel in type 2 of 3 gebruik te maken van een erkende mestvoerder. Bij een positieve nitraatresidu-evaluatie op bedrijfsniveau valt het bedrijf vanaf het volgende jaar niet langer onder deze overgangsmaatregelen. Dit is in overeenstemming met de huidige regeling waarbij een bedrijf vrijgesteld wordt van de kwalificatie als focusbedrijf als het over een goede nitraatresidu-evaluatie op bedrijfsniveau beschikt. Bij deze evaluatie geldt opnieuw dat het gewogen gemiddelde van de nitraatresidu-bepalingen onder het gewogen gemiddelde eerste drempelwaarde moet liggen. Mesttransport wordt nauwer opgevolgd Mesttransporten gebeuren maximaal volgens de algemene regel met erkende mestvoerders. De mogelijkheid tot de regeling eigen mest naar eigen grond en burenregeling blijft wel bestaan, al is een belangrijke wijziging van de burenregeling dat bij transport van vloeibare mest naar landbouwers die percelen hebben in type 2 of 3 (ongeacht of het dan naar een ander perceelstype gevoerd wordt) dit moet gebeuren met een voertuig uitgerust met AGR-GPS. Dit biedt meer mogelijkheid tot controle. De verplichting tot mestafzetdocumenten of erkenning als mestvoerder is hierbij niet nodig. Transport naar eigen gronden kan dus met ditzelfde voertuig gebeuren, dit zonder verplicht GPS-signaal. Daarnaast is, net zoals de geldigheid van mestanalyses, de duur van een burenregeling nu ook beperkt tot maximum 3 maanden. Wil men na 1 augustus nog mest transporteren naar percelen in type 2 of 3, dan moet dit verplicht gebeuren door een erkende mestvoerder. Dit geldt dus ook voor transport van eigen mest naar eigen grond. De mogelijkheid om te werken met burenrege / NR 5 / MEI 2019 / FOCUS OP HET NIEUWE MESTACTIEPLAN

4 ling voor een retourvracht van effluent uit de mestverwerkingsinstallatie blijft bestaan, al moet dit bij transport naar type 2 of 3 gebieden na 1 augustus dus ook met een erkende mestvoerder gebeuren. Het niet correct uitvoeren van de GPS-verplichting geldt nu als een zware overtreding. Meer opslagplaatsen worden als mestverzamelpunt aanzien Vroeger werd een mestverzamelpunt gekenmerkt door meerdere aanbieders en meerdere afnemers. Vanaf MAP 6 wordt een opslagplaats van dierlijke mest of andere meststoffen waarbij één landbouwer (buiten de exploitant zelf) aanbiedt en/of afneemt, ook aanzien als een verzamelpunt. Verschillende opslagplaatsen zullen dus erkend moeten worden als mestverzamelpunt. Aangepaste uitrijregeling Net zoals in MAP 5 worden meststoffen onderverdeeld in drie types, met elk een verschillende regeling. Dit onderscheid blijft behouden, maar de termijnen en voorwaarden waaronder men mag bemesten wijzigen licht. De verbodsperiode voor type 1 meststoffen (stalmest, champost, gecertificeerde gft- of groencompost en andere traagwerkende meststoffen) gaat nu reeds in op 1 november in plaats van 16 november. Een uitzondering hierop is dat bemesting van fruitbomen met stalmest wel mogelijk is in de verbodsperiode, op voorwaarde dat dit rond de stam van de fruitbomen wordt aangebracht. De verbodsperiode voor type 2 meststoffen (o.a. drijfmest) op grasland is verboden vanaf 15 augustus t.e.m. 15 februari. Op akkers op zware kleigronden is dit pas verboden vanaf 16 oktober. Hierbij blijft de beperking van 100 kg werkzame stikstof per hectare bij toe diening na 31 augustus behouden. Op alle andere percelen gaat de verbodsperiode reeds in vanaf 1 augustus, met mogelijkheden tot bemesting na deze datum bij inzaai van een nateelt of vanggewas na de hoofdteelt. Ook de verbodsperiode voor type 3 meststoffen (kunstmest, spuistroom, effluent) gaat vroeger in, nu vanaf 1 november in plaats van 15 november. Wat hier gewijzigd werd, is dat bij bemesting na de hoofdteelt (met beperking tot 36 kg werkzame stikstof) de inzaai van het vanggewas nog tot 15 september kan; al is de vereiste wel dat de hoofdteelt een niet-nitraatgevoelige teelt is; dit is dus niet van toepassing bij een hoofdteelt zoals maïs, aardappelen, etc. Een maatregel waar géén vrijstelling voor kan bekomen worden, is dat de landbouwer die de bemesting uitvoert (bemestingsrechten) ook de hoofdteelt verbouwt op het perceel in kwestie. Op die manier blijft de verantwoordelijkheid voor bemesting én teelt bij één landbouwer liggen. De afzonderlijke regeling voor uitrijden effluent (indien <0,6 kg N/ton) blijft dezelfde. Het aanvragen van een attest voor meststoffen die niet-emissiearm mogen aangewend worden, is nu niet meer nodig, maar ten allen tijde moet een geldige analyse aanwezig zijn die aantoont dat het ammoniakale stikstofgehalte lager is dan <1 kg NH 4 -N/ton. De uitzonderingen voor fruit en specifieke teelten ander dan fruit blijven behouden. Enkel 15 november wordt telkens vervangen door 31 oktober. De regel uit MAP 5 waarbij op een perceel bemest mag worden tot maximum gelijk aan het dubbele van de hoeveelheid stikstof blijft evenwel mogelijk. Zo blijft de landbouwer genieten van de mogelijkheid om de bemesting volgens de eigenschappen van het specifieke perceel op een zo optimaal mogelijke manier uit te voeren. Ook blijft de opslag van stalmest op de kopakker nog steeds mogelijk, al gaat de verbodsperiode ook hier al vanaf 1 november in en blijft dit beperkt tot max 2 maanden voor het spreiden. Echter, wordt de opslag afgedekt op een luchtdoorlatende, semipermeabele wijze, die verhindert dat er regenwater kan insijpelen, dan mag de hoop onbeperkt gedurende het hele jaar blijven liggen. Onderzoek heeft uitgewezen dat de huidige bemestingsnormen van intensieve graslanden die enkel gemaaid worden, resulteerden in lagere opbrengsten dan potentieel haalbaar waren. Daarnaast zou een hogere bemesting leiden tot hogere eiwitgehaltes, hogere fosfaatexport en hogere drogestofopbrengst. Binnen MAP 6 wordt dan ook een verhoogde bemesting met 75 eenheden werkzame stikstof toegelaten voor intensieve graslanden die enkel gemaaid worden, met inbegrip van de graszodenteelt. Verbeterd in kaart brengen van nutriëntenstromen Nu de nieuwe wetgeving rond een correctere mestsamenstelling voor varkensmest van toepassing is, heeft de Mestbank een beter zicht op de samenstelling van en de hoeveelheid mest die getransporteerd wordt. Met dit in de hand zal nu worden ingezet op een verbeterde opvolging en controle van de mestverwerkingsen vergistingsinstallaties. Dit gebeurt d.m.v. een actieplan dat vanaf 2019 zal worden geïmplementeerd. Wat nu al opgenomen is, is de verplichting voor de uitbaters van bewerkings- of verwerkingseenheden, om vanaf 1 januari 2020, debietmeters te plaatsen, waarbij de debietmeterstanden in een register worden bij gehouden. De Mestbank bepaalt waar en hoeveel debietmeters er geplaatst moeten worden, op welke wijze de informatie van de debietmeters geregistreerd wordt en hoe de informatie doorgegeven wordt aan de Mestbank. De Vlaamse Regering kan ook voorwaarden bepalen waarvoor men niet over debietmeters moet beschikken. De nadere regels hiervoor moeten nog verder uitgewerkt worden. De nutriëntenbalans van veehouders en mestverwerkingsinstallaties wordt normaalgezien berekend op basis van een volledig jaar. Om / NR 5 / MEI 2019 / FOCUS OP HET NIEUWE MESTACTIEPLAN 17

5 korter op de bal te spelen bij vaststelling van overschrijdingen, kan de balans nu ook tussentijds berekend worden in kader van doorlichting, met de nodige sancties tot gevolg. Het niet of niet tijdig overmaken van overdrachtsdocumenten wordt nu ook als een zware overtreding aanzien. Ten slotte wordt de controle op gebruik van kunstmest verhoogd. Elke landbouwer wordt verplicht om een register bij te houden van ontvangst en gebruik van kunstmest. Ook meststofhandelaren zijn verplicht om zo n register bij te houden, zodat kruiscontrole mogelijk wordt. Vanaf 1 juli 2020 gebeurt deze registratie digitaal. Belangrijk hierbij te vermelden is dat het gebruik van de kunstmest op perceelsniveau moet worden geregistreerd. Versterkte implementatie van bestaande maatregelen Naast bovenstaande nieuwe maatregelen blijven natuurlijk heel wat bestaande maatregelen overeind, al is het nodig om de implementatie in de praktijk te verhogen. Een belangrijke sleutel hierin is dat landbouwers over voldoende kennis beschikken. Op vandaag bestaat een bemestingsadvies vooral uit de toe te dienen eenheden nutriënten, maar om tot een duurzame bemesting te komen moet er ook advies zijn over het juiste tijdstip van de bemesting, de juiste mestsoort en de juiste bemestingstechniek om uitspoeling van nutriënten tegen te gaan. Om de kwaliteit van de bemestingsadviezen te garanderen en de implementatie ervan in de bemestingspraktijk van de landbouwer te verhogen, zullen de instanties die deze bemestingsadviezen geven nu gecertificeerd moeten worden. Naar een effectiever controleen sanctioneringsbeleid Het nieuwe mestactieplan beoogt een effectievere toezicht en sanctionering. De combinatie van administratieve controles, gerichte terreincontroles, controles van nitraatresidu s en risico-gebaseerde bedrijfsdoorlichtingen, moet het beter mogelijk maken om (potentiële) nutriëntenverliezen naar het leefmilieu op te sporen en liefst te voorkomen. Controle van nitraatresidu s De nitraatresidu-controles worden per gebiedstype geregeld. Indien het resultaat van een perceelsevaluatie in gebiedstype 0 boven de eerste drempelwaarde is, moet het volgende jaar een nieuwe perceelsevaluatie op eigen kosten uitgevoerd worden. Als het resultaat opnieuw boven de eerste drempelwaarde uitkomt, is een bedrijfsevaluatie verplicht. In de gebiedstypes 1, 2 en 3 is deze bedrijfsevaluatie onmiddellijk verplicht na een eerste overschrijding van de eerste drempelwaarde. Bij een overschrijding van de tweede drempelwaarde is in alle gebiedstypes onmiddellijk een bedrijfsevaluatie vereist. En wat bij een negatieve nitraatresidu-evaluatie op bedrijfsniveau? Bij een overschrijding van het gewogen gemiddelde 1 ste drempelwaarde moet het bedrijf een bemestingsplan opmaken en teeltfiches bijhouden voor het hele bedrijf. Hierin worden alle bemestings- en teelttechnische gegevens bijgehouden. Bij een overschrijding van het gewogen gemiddelde 2 de drempelwaarde, of bij 2 opeenvolgende bedrijfsevaluaties boven de gewogen 1 ste drempelwaarde, moet het bedrijf zich bijkomend verplicht laten begeleiden door een gecertificeerde adviesinstantie en wordt toegezien op een goede implementatie van de adviezen. Daarbij geldt voor deze bedrijven ook een derogatieverbod voor het daaropvolgende jaar. In alle gevallen moet het bedrijf het volgende jaar opnieuw een bedrijfsevaluatie uitvoeren. Tabel 2: De 11 types nitraatresidu-drempelwaarden volgens MAP6 Een nitraatresidu-evaluatie op perceels- of bedrijfsniveau op eigen kosten kan nu ook verplicht worden aan landbouwers met één of meerdere administratieve geldboetes of strafrechtelijke veroordelingen voor overtredingen van de mestwetgeving, aan landbouwers met onvoldoende mestopslagcapaciteit en aan landbouwers met maatregelen rond mestsamenstelling, beperkingen qua afvoer, bijkomende mestverwerkingsplicht, of waar een reductie werd opgelegd of één of meerdere boetes. Daarnaast kan dit ook opgelegd worden in kader van derogatie. Hierbij is het belangrijk om te weten dat bij een negatieve perceelsevaluatie in type 2 en 3 gebieden er onmiddellijk een bedrijfsevaluatie verplicht wordt. Indien deze bedrijfsevaluatie ook negatief is, dan is derogatie op dat bedrijf niet meer mogelijk. Administratieve boetes Er wordt gewezen op het belang van een correcte aangifte, aangezien een correct inzicht in het meststoffenverbruik op Vlaams niveau en bij de individuele landbouwbedrijven nodig is om de bemestingspraktijken van landbouwers beter te kunnen sturen. Daarnaast is dit ook nodig om een gerichte en correcte bedrijfsdoorlichting te kunnen uitvoeren. Bij het te laat indienen van een mestbankaangifte wordt een boete van 250 euro opgelegd,waarvan 200 euro met uitstel. Als de aangifte alsnog voor 15 april wordt ingediend, en als het bedrag van 50 euro voor 15 april werd betaald, komt de 200 euro te vervallen. De verzamelaanvraag moet uiterlijk op 21 mei ingediend zijn. Als een aangifte bewust foutief werd ingediend, wordt een boete van 250 euro per foutief aangegeven deel opgelegd, dit met een maximum van euro. Ook voor het niet nemen van staalnames of analyses, niet voldoen aan de registerplicht (kunstmest, mestverzamelpunt, mestverwerking), het niet inzaaien van vanggewassen, niet naleven van equivalente maatregelen, niet opmaken van een bemestingsplan, foutief of niet correct opmaken van een teeltfiche, niet laten begeleiden door een gecertificeerde adviesinstantie of het niet opvolgen van het advies van de gecertificeerde adviesinstantie worden boetes vastgelegd. Recidivisme wordt onmiddellijk aangepakt, met een verdubbeling van de boete bij herhaling binnen de vijf jaar. Tot slot Herhalen we tot slot dat bovenstaande, tot de goedkeuring van het nieuwe mestdecreet in het Vlaams Parlement, onder voorbehoud is. Tot nader order blijft de huidige mestwetgeving MAP 5 gelden. < 18 / NR 5 / MEI 2019 / FOCUS OP OP HET NIEUWE MESTACTIEPLAN