Verhalenroute Heerde Lesopzet. Cultuurplein Noord Veluwe

Transcriptie

1 Verhalenroute Heerde Lesopzet Cultuurplein Noord Veluwe

2 Inhoud Lesopzet Verhalen over de Tweede Wereldoorlog in Heerde... 2 Aanbieder:... 2 Titel:... 2 Thema:... 2 Korte inhoud van de bezoekles:... 2 Benodigdheden voor de les... 2 Leskist:... 2 Voorbereid op school:... 2 Korte inhoud voorgaande les:... 3 Bezoekles van leerlingen... 3 Voorbereiding Verhalenroute... 3 Bezoekles... 3 Tips bij het vertellen:... 5 Keuzes maken in oorlogstijd Wat als?... 6 Duur:... 6 Nodig:... 6 Doel:... 6 Inleiding:... 6 Activiteit:... 6 Afsluiting:

3 Lesopzet Verhalen over de Tweede Wereldoorlog in Heerde Aanbieder: Cultuurplein Noord Veluwe Titel: Verhalen over de Tweede Wereldoorlog in Heerde Thema: Om niet te vergeten Korte inhoud van de bezoekles: In oorlogstijd staan mensen voor belangrijke keuzes. In deze les horen de leerlingen verhalen over mensen die een gevaarlijke keuze maakten. Wie koos ervoor zich te verzetten tegen de Duitse bezetter? Wie koos ervoor om te vechten voor vrijheid? De leerlingen bekijken plekken in Heerde waar deze verhalen zich afspeelden en denken na over de keuzes die deze mensen in oorlogstijd maakten. Benodigdheden voor de les Leskist: In het museum staat de leskist met alle benodigde spullen. Daarin is te vinden: - Film - Computerscherm / tv met internetverbinding - Krijt of plakband om lijn mee te trekken - Of rode en groene kaarten Voorbereid op school: Dit moeten de scholen weten voor ze komen: De leerlingen fietsen naar verschillende locaties. Zorg dat ze hierop gekleed zijn. Er is een pauzemoment zodat de leerlingen wat kunnen eten en drinken. De school draagt zelf zorg voor voldoende begeleiding bij het fietsen. De begeleiders van school spelen geen rol binnen de les. De adressen van de locaties zijn: 1. De Heerd: Griftstraat 8 Heerde 2. Monument Klementbrug: Hoek Oenerweg / Kanaaldijk 3. Ingang begraafplaats Meester Nijhoffstraat Welke groep begint op welke locatie laat Cultuurplein Noord Veluwe tijdig weten. De groepen rouleren. 2

4 Korte inhoud voorgaande les: De inhoud van de al bestaande algemene lessen is te vinden op (themapagina Om niet te vergeten / voor de leerkracht / inleiding en bij themapagina Om niet te vergeten / activiteiten in de klas). Bezoekles van leerlingen Voorbereiding Verhalenroute De voorbereiding van Cultuurplein Noord Veluwe op het bezoek van de leerlingen: Doen zes weken van te voren: - Organiseren vertellers - Scholen uitnodigen en indelen welke groep waar begint - Regelen ruimte Heerd als ontvangstlocatie Op de dag zelf: - Film klaarzetten voor vertoning - De begeleider van koffie voorzien en muntjes geven - School welkom heten bij de deur - Koffie aanbieden aan begeleiders van de scholen Hoeveelheid begeleiders zijn er vanuit de instelling beschikbaar tijdens het bezoek: - 3 Bezoekles Inhoud: Verhalenvertellers vertellen op 3 verschillende locaties in Heerde verhalen over de Tweede Wereldoorlog. Doel: - Na het bezoekles kennen de leerlingen een aantal belangrijke gebeurtenissen in Heerde tijdens WOII - Tijdens het les denken de leerlingen na over de keuzes waar inwoners in Heerde voor stonden tijdens WOII Duur: 120 minuten Benodigdheden: - Film - Computerscherm / tv met internetverbinding - Krijt of plakband om lijn mee te trekken - Of rode en groene kaarten Planning: 3 locaties: De Heerd, begraafplaats en Klementbrug. 3

5 - De Heerd: film en activiteit waarin kinderen worden uitgedaagd na te denken over het maken van keuzes (een soort trechterspel): 30 minuten - Begraafplaats Meester Nijhoffstraat: 30 minuten - Klementbrug: 30 minuten Activiteiten 1. Kiezen voor verzet in Heerde - Locatie: de Heerd, Griftstraat 8 Verteller: Carel van Giessen - Duur: 30 minuten ( film en activiteit Keuzes maken in Oorlogstijd wat als? - Korte inhoud: verzet in Heerde, vanaf mei staking, illegaliteit en verzet en verhalen van burgers, keuzes van je leven. a) film Kiezen voor verzet in Heerde Stichting 13 april 1945/ locatie de Heerd Staking 1943, verdelen voedseldistributiebonnen, Onderduiken. b) Activiteit Keuzes maken in oorlogstijd wat als? Zie omschrijving volgende hoofdstuk. 2. Klementbrug - Locatie: Klementbrug, Hoek Kanaaldijk / Oenerweg - Vertellers: Arjan van Apeldoorn en Herman Visser - Duur: 30 minuten ( 2 keer een kwartier) - Korte inhoud: 13 april 1945: Londen vroeg verzetsgroepen de bruggen over het kanaal te bewaken. Want als de bruggen door de Duitse bezetters zouden worden vernield zou dat de intocht van de geallieerden vertragen. De verzetsgroep uit Heerde en Elburg bewaakte de Klementbrug. Ze hielden zich schuil in de schuur en in de Schaapskooi (daar zaten de Elburgers, die begonnen te schieten) bij de brug, bij het huis aan de Kanaaldijk 8, Heerde. Groep van Heerde was 15 man, 4 verzetsmensen zijn daar gesneuveld, 3 in de omgeving, 2 toevallige voorbijgangers, en 3 onschuldige burgers zijn gefusilleerd. Ze droegen net als de boeren een blauwe overall, wat samen met oranje band - het uniform was van de binnenlandse strijdkrachten. Ze werden betrapt door de Duitsers en moesten vluchten in de mist, De Duitsers konden geen hand voor ogen zien. Nogmaals de omgekomenen: Vier mannen ontkwamen niet en werden gedood. De Duitsers schoten ook twee toevallige omstanders dood, als gevolg van rondvliegende kogels. En daarnaast werden er drie boeren opgepakt die een blauwe overall -voor hun werk op het land- droegen, omdat de Duisters dachten dat ze onderdeel van de binnenlandse strijdkrachten waren. Vervolgens zijn er in de omgeving nog 3 verzetsmensen doodgeschoten. 3. Vechten voor vrijheid - Locatie: begraafplaats Meester Nijhoffstraat, groep opvangen bij ingang. - Verteller: Wolter Noordman - Duur: 30 minuten - Korte inhoud: Aan de hand van fotomateriaal vertelt Wolter Noordman wie de slachtoffers waren van twee vliegtuigcrashes, die in 1944 om het leven kwamen in de gemeente Heerde. Ze liggen bij elkaar begraven op de Algemene Begraafplaats aan de meester Nijhofstraat in Heerde. Deze crashes vonden plaats op 12 juli 1944 bij het Heerderstrand en op 6 november 1944 bij de Koerberg. 4

6 Ook geeft hij wat achtergrondinformatie over de bombardementsvluchten waar ze bij betrokken waren. Maar de nadruk zal liggen op de vaak jonge mannen, die daar begraven liggen en wie zij waren. Ik zal proberen de graven een gezicht te geven. Verdere informatie over deze twee bemanningen is te vinden in het boekje Heerde op blz en blz Tips bij het vertellen: - Houd in taalgebruik rekening met het niveau van de doelgroep. - De spanningsboog voor passief luisteren is vaak kort: maximaal 15 minuten. Zorg daarom dat ze actief mee mogen denken, kijken en het verhaal reconstrueren. Stel open vragen die ze ook kunnen beantwoorden / of wat ze kunnen bedenken door verbanden te leggen tussen wat ze waarnemen en wat ze al weten. - Vraag ze hun zintuigen en voorstellingsvermogen te gebruiken. Vraag ze bijvoorbeeld de plek, het monument, het graf te beschrijven. Waar kun je je hier verstoppen? Wat als je hier op de vlucht slaat? Stel je voor dat - Betrek ze bij het onderwerp door ze te vragen wat ze zelf al weten. Misschien waren er familieleden betrokken bij de gebeurtenissen. Maar ga niet te diep in op ieders verhaal. - Maak het voor hen herkenbaar en aanschouwelijk. Laat ook waar het kan (beeld)materiaal zien van de gebeurtenissen. - Diverse foto s tonen, de oranje band tonen, de stekels van de Meidoorn laten voelen (waar Kloosterziel doorheen ging), en laat bijvoorbeeld een blauwe overall zien en vergelijk die met de overall die de mannen van de Klementbrug droegen. - De mensen in de verhalen maakten keuzes die gevaarlijk waren. Laat de leerlingen nadenken hierover. Waren de mensen zich bewust van het gevaar? Waarom was het voor hun belangrijk om dit te doen? Wat is er voor nodig om deze keuze te maken? Zou je dat zelf ook doen? Wat betekent de keuze die deze mensen hebben gemaakt voor jou? Wat kan het voor anderen betekend hebben? Wat maakt op jou veel indruk? 5

7 Keuzes maken in oorlogstijd Wat als? In de les op school hebben de leerlingen het gehad over keuzes maken. Deze les is op de website te vinden bij het thema Om niet te vergeten / Oorlog. Deze activiteit gaat hier verder op door. Duur: 15 minuten Nodig: - Krijt of plakband om lijn mee te trekken - Of rode en groene kaarten Doel: - de leerlingen ervaren hoe moeilijk het is de juiste keuze te maken. Inleiding: In de oorlog kozen de meeste mensen niet voor actief verzet tegen de Duitsers en hun anti-joodse maatregelen. Toch waren er ook mensen die zich actief verzetten tegen de bezetters én mensen die de Duitse bezetters juist hielpen. In de oorlog pleegden mensen grote daden van verzet maar ook kleine. Er waren mensen die niet reageerden op de oproep van Duitsers om zich te melden. Er waren mensen die stiekem kranten drukten; of mensen die onderdak boden aan joden, mensen uit het verzet of aan jonge mannen die niet voor de Duitsers wilden werken. Er waren verzetsgroepen actief. Verzetsdaden deden mensen met gevaar voor eigen leven. Niet iedereen was tegen de bezetter. Er waren ook mensen die ervoor kozen de bezetter te helpen. De mensen geloofden bijvoorbeeld dat Hitler ervoor zou kunnen zorgen dat er minder armoede en meer werk zou zijn. En dat het voor hen beter zou worden. Activiteit: In deze activiteit krijgen de leerlingen aan aantal keuzes voorgelegd die mensen toen moesten maken. Het juiste kiezen was niet altijd makkelijk. Benadruk dat wat ze ook kiezen het niet goed of fout is. Er zijn verschillende opties voor de aanpak van deze activiteit: - Trek een lijn. De ene kant is ja. De andere kant betekent nee. Leerlingen lopen naar het ja of nee standpunt. - Deel rode kaarten uit en groene. Rood betekent ja, groen nee. Leerlingen blijven zitten. - Gaan staan betekent ja, gaan/ blijven zitten betekent nee. De leerlingen krijgen een aantal situaties voorgelegd. Ze kiezen ja of nee. Ze krijgen hiervoor 30 seconden de tijd. Als ze aan 1 kant staan vraag je aan beide kanten een leerling waarom ja en waarom nee. Dan stel je de volgende vraag. Sommige leerlingen zullen bij hun standpunt blijven, anderen niet. Benadruk dat er wat ze ook kiezen het niet goed of fout is omdat het niet makkelijk is om onder oorlogsomstandigheden zulke keuzes te maken. 6

8 1. Arbeidsinzet Vertel: In Duitsland worden steeds meer mannen opgeroepen voor het leger. Hierdoor ontstaat er daar een tekort aan arbeidskrachten in de fabrieken. In eerste instantie lossen vrijwilligers dit op, maar er zijn er bij lange na niet genoeg. De Duitsers hebben Nederlandse mannen nodig om in hun fabrieken te werken. De Duitse bezetters roepen alle mannen vanaf 16 jaar zich te melden om te gaan werken in Duitsland. Ook jouw 16-jarige neef Henk moet zich melden. Werken in Duitsland betekent hulp aan de Duitsers. Maar als hij zich niet op tijd meldt, zien de Duitsers dit als sabotage en kan dit gevaarlijk zijn voor zijn ouders en zus. Vind je dat Henk zich moet melden? Ja of nee? 2. Onderduikhulp Vertel: In het dichtbevolkte Nederland is het moeilijk om veilige schuilplaatsen te vinden. Bovendien hebben onderduikers voedingsmiddelen en dus distributiebonnen nodig, valse identiteitspapieren, en geld. Neef Henk wil niet werken in Duitsland en zoekt een schuiladres. Hij vraagt of hij in jullie huis mag onderduiken. Kan hij dat? Voedsel is schaars in de oorlog. Daarom is het eten op rantsoen en krijg elk gezin van de bezetter voedselbonnen. Dat is net genoeg. Een extra mond om te voeden betekent dat jullie allemaal te weinig eten krijgen. Ook jouw babyzusje. Kan Henk bij jullie thuis terecht? 3. Vervalsingen Vertel: In de oorlog wil de Duitse bezetter iedereen goed in de gaten houden. Een van de manieren die de bezetter daarvoor gebruikt is dat je voor van alles toestemming nodig hebt. Er bestaan bijvoorbeeld documenten om je te kunnen verplaatsen (persoonsbewijzen), om een fiets te hebben en om s avonds over straat te gaan. Eten en spullen 7

9 zijn alleen op de bon verkrijgbaar. Voor alle inwoners in een gemeente is er een stamkaart. Op de stamkaart wordt bijgehouden welke bonnen je krijgt voor spullen en eten. 4. Jouw moeder werkt bij het distributiekantoor in jullie woonplaats. Zij moet op de stamkaart bijhouden welke bonnen de inwoners ontvangen. In de krant staat waar de inwoners de bonnen voor mogen gebruiken. Als zij de stamkaart gebruikt van een inwoner die verhuist is, is er voor Henk en jullie genoeg te eten. Moet je moeder dat doen, vind je? Jouw moeder wil hiervoor een stamkaart gebruiken van een jongen die in de Duitse fabrieken werkt. Maar dit is niet zonder risico. Als de Duitsers erachter komen is dat gevaarlijk voor jullie allemaal. Moet je moeder dat doen, vind je? Het verzet helpt een joods gezin onderduiken. Het gezin heeft voedselbonnen nodig. Omdat jouw moeder op een distributiekantoor werkt, kan ze bonnen stelen. Iemand uit het verzet vraagt jouw moeder bonnen te stelen. Moet je moeder dat doen, vind je? 5. Koeriersters Vertel: Wapens, illegale kranten, gestolen bonnen en vervalste documenten moeten tijdens de oorlog stiekem worden vervoerd. Om niet op te vallen bij de controleposten vervoeren koeriersters illegale spullen op de meest uiteenlopende manieren. Jouw moeder heeft een aantal bonnen gestolen. Hierdoor kan een ondergedoken familie weer een tijdje eten. Jouw oudste zus wil de bonnen naar de familie brengen. Ze wil de bonnen verstoppen in de kinderwagen en langs de controlepost brengen als ze met haar kind uit wandelen gaat. Moet je zus dat doen, denk je?. Als je zus ontdekt wordt riskeert ze het leven van haar zelf en haar kind. Moet je zus dat doen, denk je? 8

10 6. Pilotenhulp Groot-Brittannië, de Sovjet-Unie, Canada en de Verenigde Staten werkten samen in het bevrijdingsleger, de geallieerden. Geallieerde soldaten strijden voor de vrijheid van de bezette landen. Veel van deze soldaten zijn tussen de 19 en 25 jaar. De meeste van deze gevechten vinden vanuit de lucht plaats. In een weiland bij jou in de buurt is een vliegtuig van de geallieerden neergestort. Om de jonge piloot te redden is snelle actie nodig. Voordat de Duitsers in het weiland komen moet de geallieerde piloot daar weg zijn. Jij bent daar toevallig aanwezig. Wat doe je, help je de soldaat of niet? De piloot heb je meegenomen naar jullie schuur. Hier blijven is niet veilig voor jou en voor hem. Je wilt hem graag helpen. Maar hiermee neem je wel een risico: op ontdekking staat de doodstraf. Help je hem? 7. Sabotage en spionage Tijdens de oorlog proberen verzetsmensen de werkzaamheden van de nazi s te verstoren en hun positie te verzwakken bijvoorbeeld door spoorlijnen te saboteren. De bevrijders naderen. Om de geallieerden te helpen is het nodig om belangrijke toevoerroutes te verdedigen, desnoods met geweld. Mensen uit het verzet vragen of ze vanuit jullie schuur de route mogen bewaken. Mogen de verzetsmensen dat? Als de Duitsers erachter komen dat er gesaboteerd wordt, nemen ze wraak. Dit doen ze door mensen die er niets mee te maken hebben, dood te schieten. Neem je dit risico? Afsluiting: De activiteit maakt waarschijnlijk duidelijk dat je in de oorlog bij het maken van keuzes voor dilemma s staat. Bespreek dit en concludeer dat mensen hele verschillende motieven hadden om te kiezen voor datgene wat ze deden of juist niet. 9