Ontwikkelingen op het. gebied van NEN-EN-ISO Marchel Kaspers

Transcriptie

1 Ontwikkelingen op het gebied van NEN-EN-ISO Marchel Kaspers 1 Het NIL heeft zitting in de NEN normcommissie (Lassen). 2 Versie 1.3 1

2 ISO De nieuwe ISO werd gezamenlijk door CEN en ISO ontwikkeld onder het akkoord van Wenen. Het doel was om na goedkeuring een NEN-EN-ISO te bekomen. Na 2 draft versies van de DIS de norm werd afgekeurd met maar liefst 54 blz. aan commentaar. 3 NEN-EN-ISO Status: Ingetrokken NEN-EN 287-1:2011en ingetrokken norm sinds Vervangen door: NEN-EN-ISO : 2013 en Elke lidstaat heeft de vrijheid om parallel met, de EN nog verder te laten bestaan tot uiterlijk oktober Versie 1.3 2

3 Is EN-ISO te gebruiken onder PED Tot nu toe is het nog niet mogelijk om NEN-EN-ISO te gebruiken onder PED ondanks het feit dat deze standaard een ANNEX ZA heeft. De PED commissie heeft de ISO nog steeds geblokkeerd voor de toepassing onder PED (Pressure Equipment Directive) De PED richtlijn is van toepassing op het ontwerp, de fabricage en de overeenstemmingsbeoordeling van drukapparatuur en samenstellen waarvan de maximaal toelaatbare druk meer dan 0,5 bar bedraagt. 5 De PED richtlijn De PED(Pressure Equipment Directive) richtlijn Te denken valt aan: Drukapparatuur zoals drukvaten, leidingen, Installatieleidingen en onderdelen van leidingenstelsels zoals slangen, fittingen, buizen, expansieverbindingen, pijpen e.d.. Samenstellingen van verschillende drukapparaten die een fabrikant integreert tot een functioneel geheel. 6 Versie 1.3 3

4 Is NEN-EN-ISO te gebruiken onder PED Hij wordt geblokkeerd op hoofdstuk 9.3 optie C en dat is de twee verlengingen van het lassers certificaat. Hoofdstuk 9.3 optie C De kwalificaties van een lasser voor een certificaat is geldig zolang deze wordt bevestigd volgens 9.2 en mits aan de volgende voorwaarden is voldaan: de lasser werkt voor dezelfde fabrikant bij wie hij of zij zijn kwalificatie behaalde, en die verantwoordelijk is voor de vervaardiging van het product; 7 Is EN ISO te gebruiken onder PED Hoofdstuk 9.3 optie C Het kwaliteitsprogramma van de fabrikant is geverifieerd in overeenstemming met ISO of ISO ; de fabrikant heeft aangetoond dat de lasser lassen van aanvaardbare kwaliteit heeft geproduceerd op basis van toepassingsnormen, de onderzochte lassen moeten de volgende condities bevestigen : laspositie(s ), las-type (FW, BW), lassen met smeltbadondersteuning ( mb ) of zonder ( nb ). 8 Versie 1.3 4

5 Lasserskwalificatie certificaat (LK) Lasserskwalificatie certificaat Met dit document wordt aangetoond dat een lasser voldoende vaardigheid (en kennis) bezit om volgens een bepaalde lasmethodebeschrijving (WPS) te lassen. Zodanig dat zowel aan de eisen van de vereiste kwaliteit, als aan de betreffende specificaties wordt voldaan. Het certificaat! Garandeert het ACTUELE kunnen! 9 Lasserskwalificatie Bij een lasserskwalificatie gaat het om de handvaardigheid van de lasser en niet om de mechanische eigenschappen van het verbinding. Bij uitvoer van de lasserskwalificatie en lasmethodekwalificatie is er een aantal variabelen (afhankelijk toegepaste norm/code) die van belang zijn. 10 Versie 1.3 5

6 Verschil in essentiële variabelen EN 287-1:2011 Lasproces Productvorm (P/T) Type verbinding (BW/FW) Materiaalgroep Lastoevoegmateriaal Afmetingen Laspositie Lasdetail NEN-EN-ISO :2013 Lasproces Productvorm (P/T) Type verbinding (BW/FW) Toevoegmateriaalgroep Lastoevoegmateriaal Afmetingen (t / D) Laspositie Lasdetail 11 NEN-EN-ISO :2013 NEN-EN-ISO :2013 en Kwalificatie van lassers Smeltlassen - Deel 1: Staalsoorten 12 Versie 1.3 6

7 13 Niet essentiële variabelen N Niet-essentiële variabelen moeten op de lasserskwalificatie certificaat worden aangegeven maar hebben geen geldigheidsgebied. 14 Versie 1.3 7

8 niet-essentiële variabelen De niet essentiële variabelen staan hieronder weergegeven: Type beschermgas; Lastoevoegmateriaal classificatie; Basismateriaal subgroep (NPR-CEN/TR 15608); a-hoogte; Aantal lagen bij een stompe lasnaad (BW); Stroomsoort en polariteit. De niet-essentiële variabelen moeten op het certificaat worden vermeld! 15 Essentiële variabelen De essentiele variabelen hebben bepalen het geldigheidsgebied van de lasserskwalificatie certificaat! Essentiële zijn variabelen zijn: Lasprocessen: zie 4.2, 5.2, EN-ISO 4063, Het soort product: plaat (P), pijp (T), zie en 5.3, Soort las: stompe las (BW), hoeklas (FW), zie 5.4, Lastoevoegmateriaalgroep of basismateriaalgroep (autogeen lassen): zie 5.5, Lastoevoegmateriaal: zie 5.6, Afmetingen van het proefstuk: neergesmolten dikte, s, of materiaaldikte, t, en buitendiameter van de pijp, D, zie 5.7, Lasposities: zie ook 5.8 en EN-ISO 6947, Lasdetails: zie Versie 1.3 8

9 17 18 Versie 1.3 9

10 Essentiële variabelen 1A. Lasproces(sen) 2A. Plaat P/pijp T + stomp /hoek 3A. Toevoegmateriaalgroep 4A. Neergesmolten materiaaldikte s [mm] 5A. Materiaaldikte t + pijp D [mm] 6A. Beschermgas/ poeder EN-ISO A. Laspositie EN-ISO A. Stroomsoort, polariteit 9A. Gutsen/ poeder backing 10A. Materiaal backing/ backing gas 11A. Één laag/ meer lagen 12A. Lasdetails(Eenzijdig/ tweezijdig) 13A. Naar rechts- of linkslassen 1A 19 De gangbare hoofdgroepen van de lasprocessen volgens NEN-EN-ISO A 20 Versie

11 Lasprocessen volgens NEN-EN-ISO 4063 Lasprocessen volgens NEN-EN-ISO Booglassen 101 Metaalbooglassen 11 Booglassen zonder gasbescherming 111 Booglassen met beklede elektroden 112 Zwaartekrachtlassen met beklede elektroden 114 Booglassen met poedergevulde draad (gasloze draad) 1A 21 Lasprocessen volgens NEN-EN-ISO 4063 Lasproces: Booglassen met beklede elektrode. 1A 22 Versie

12 Lasprocessen volgens NEN-EN-ISO 4063 Lasprocessen volgens NEN-EN-ISO Gasbooglassen met afsmeltende elektrode 131 MIG-lassen met massieve draad onder bescherming van een inert gas 132 MIG-lassen met poeder gevulde draad 133 MIG-lassen met metaal gevulde draad 135 MAG-lassen met massieve draad 136 MAG-lassen gevulde draad 138 MAG-lassen met metaalpoeder gevulde draad onder bescherming van een actief gas 1A 23 Lasprocessen volgens NEN-EN-ISO 4063 Lasproces: Gasbooglassen met een massieve draad onder bescherming van een inert beschermgas. 1A 24 Versie

13 Lasprocessen volgens NEN-EN-ISO 4063 Lasproces :135 - Gasbooglassen met een massieve draad onder bescherming van een actief beschermgas. Lasproces: Gasbooglassen met een gevulde draad onder bescherming van een actief beschermgas. 1A 25 Lasprocessen volgens EN-ISO 4063 Lasprocesen volgens NEN-EN-ISO Gasbooglassen met niet-afsmeltende elektrode 141 TIG-lassen met massieve draad 142 TIG-lassen zonder toevoeging van materiaal 143 TIG-lassen met gevulde draad 145 TIG-lassen met massieve draad in een reducerend beschermgas 146 TIG-lassen met gevulde draad in een reducerend beschermgas 147 TIG-lassen met een wolfraam-elektrode onder bescherming van een actief gas (TAG) 1A 26 Versie

14 Lasprocessen volgens NEN-EN-ISO 4063 Lasproces: 141 TIG-lassen Booglassen met niet-afsmeltende wolfram elektrode. Onder bescherming van een inert gas. 1A 27 Lasprocessen volgens NEN-EN-ISO 4063 Lasproces :142 - TIG-lassen (lassen met wolfraamelektrode onder bescherming van een inert gas) zonder lastoevoeg materiaal. 1A NEN-EN-ISO 14732: Laspersoneel - Het kwalificeren van bedieners en instellers voor geheel gemechaniseerd en automatisch lassen van metallische materialen 28 Versie

15 Lasproces 311- autogeen lassen. lw: naar links lassen rw: naar rechts lassen 1A 29 Lasproces 311- autogeen lassen. lw: naar links lassen rw: naar rechts lassen 1A 30 Versie

16 Geldigheidsgebieden lasprocessen Elke kwalificatieproef kwalificeert gewoonlijk slechts één lasproces. Een wijziging van lasproces vereist een nieuwe kwalificatieproef. 1B 31 Geldigheidsgebieden lasprocessen Het is echter toegelaten om een lasser te kwalificeren voor twee of meer lasprocessen door het lassen van een enkel proefstuk (verbinding met meervoudig proces) of door twee of meer afzonderlijke kwalificatieproeven. Lasproces: 141 De geldigheidsgebieden van de neergesmolten dikte (s) voor elk toegepast lasproces en voor stompe verbindingen met meervoudig processen zijn van toepassing. 1B Lasproces: 141, Versie

17 Geldigheidsgebieden lasprocessen 135, 138 wijziging van een massieve draad elektrode 135 naar een metaal gevulde draad elektrode 138 of omgekeerd, vereist geen nieuwe kwalificatieproef. MAG-lassen gasbooglassen met afsmeltende draadelektrode onder actieve gasbescherming Geldigheidsgebied lasprocessen: Proefplaat gelast met: 135 Geldigheidsgebied: 135, 138 Lasproces: 135: Booglassen onder bescherming van een actief gas Lasproces:138: MAG-lassen met metaal gevulde draadelektrode 1B 33 Geldigheidsgebieden lasproces 136 Geldigheidsgebied lasprocessen: Proefplaat gelast met: 136 Geldigheidsgebied: = MAG-lassen met gevulde draadelektrode 1B 34 Versie

18 Geldigheidsgebieden lasprocessen 141, 142 Geldigheidsgebieden lasprocessen: Lasproces: 141 kwalificeert : 141, 142, 143 en 145 Let op: Lasproces: 142 kwalificeert alleen 142 Lasproces 141: TIG-lassen met massief lastoevoegmateriaal (draad of staaf) Lasproces 142: TIG-lassen zonder gebruik van lastoevoegmateriaal 1B 35 Essentiële variabelen 1A. Lasproces(sen) 2A. Plaat P/pijp T + stomp / hoek 3A. Toevoegmateriaalgroep 4A. Neergesmolten materiaaldikte s [mm] 5A. Materiaaldikte t + pijp D [mm] 6A. Beschermgas/ poeder EN-ISO A. Laspositie EN-ISO A. Stroomsoort, polariteit 9A. Gutsen/ poeder backing 10A. Materiaal backing/ backing gas 11A. Één laag/ meer lagen 12A. Lasdetails(Eenzijdig/ tweezijdig) 13A. Naar rechts- of linkslassen 2 36 Versie

19 Geldigheidsgebied Plaat (P) / Pijp (T) / Stompe las (BW) / Hoeklas (FW) BW T, BW Geldigheidsgebied T, P, BW Lassen van pijp met een uitwendige pijpdiameter van D > 25 mm geeft ook goedkeuring voor het lassen van plaat. 2B 37 Geldigheidsgebied Plaat (P) / Pijp (T) / Stompe las (BW) / Hoeklas (FW) BW P, BW Geldigheidsgebied P, T, BW Geldigheidsgebied Lassen in platen omvatten ook lassen in vaste pijpen met een uitwendige diameter D 500 mm, volgens de Tabellen 9 en 10 t Lassen in platen omvatten ook het lassen van roterend buizen met een uitwendige diameter D 75 mm voor de posities PA, PB, PC en PD 2B 38 Versie

20 Geldigheidsgebied Plaat (P) / Pijp (T) / Stompe las (BW) / Hoeklas (FW) FW P, T, FW Geldigheidsgebied P, T, FW Lassen in platen omvatten ook het lassen van roterend buizen met een uitwendige diameter D 75 mm voor de posities PA, PB, PC en PD FW P,T, FW Geldigheidsgebied P,T, FW 2B 39 Geldigheidsgebieden Plaat (P) / Pijp (T) / Stompe las (BW) / Hoeklas (FW) Geldigheidsgebied: FW FW FW 2B Hoeklas (FW) 40 Versie

21 Geldigheidsgebieden Plaat (P) / Pijp (T) / Stompe las (BW) / Hoeklas (FW) Stompe naad: BW BW BW Geldigheidsgebied: BW 2B 41 Geldigheidsgebieden Plaat (P) / Pijp (T) / Stompe las (BW) / Hoeklas (FW) Stompe naad: BW + Hoeklas: FW 1 2 Stalen backing strip 1 2 Geldigheidsgebied: FW, BW Stalen backing strip 42 Versie

22 Essentiële variabelen 1A. Lasproces(sen) 2A. Plaat P/pijp T + stomp /hoek 3A. Lastoevoegmateriaalgroep 4A. Lastoevoegmateriaal type 5A. Neergesmolten materiaaldikte s [mm] 6A. Materiaaldikte t + pijp D [mm] 7A. Beschermgas/ poeder EN-ISO A. Laspositie EN-ISO A. Stroomsoort, polariteit 10A. Gutsen/ poeder backing 11A. Materiaal backing/ backing gas 12A. Één laag/ meer lagen 13A. Lasdetails(Eenzijdig/ tweezijdig) 14A. Naar rechts- of linkslassen 3A 43 Lastoevoegmateriaal groep Groep Toevoegmateriaal voor het lassen van Voorbeelden van toepasbare ISO normen ([xx] verwijst naar de bibliografie in de norm) Voorbeelden van toepasbare AWS normen FM1 Ongelegeerde en fijnkorrelige staalsoorten ISO 2560, ISO 14341,[8] ISO 636,[1] ISO 14171,[6] ISO 17632[14] AWS A5.1, AWS A5.18, AWS A5.17, A5.20 FM2 Hoge sterkte staalsoorten ISO 18275,[21] ISO 16834,[13] ISO 26304,[25] ISO 18276[22] AWS A5.5, AWS A5.28, AWS A5.28, AWS A5.23, AWS A5.29 FM3 FM4 FM5 Kruipbestendige staalsoorten Cr < 3,75 % Kruipbestendige staalsoorten 3,75 Cr 12 % Roestvaste en hittevaste staalsoorten ISO 3580,[3] ISO 21952,[23] ISO 24598,[24] ISO 17634[16] ISO 3580,[3] ISO 21952,[23] ISO 24598,[24] ISO 17634[16] AWS A5.5, AWS A5.28, AWS A5.23, AWS 5.29 AWS A5.5, AWS A5.28, AWS A5.23, AWS 5.29 ISO 3581,[4] ISO 14343,[9] ISO 17633[15] AWS A5.4, AWS A5.9, AWS A5.22 FM6 Nikkel en nikkel legeringen ISO 14172,[7] ISO 18274[20] AWS A5.11, AWS A5.14 3A 44 Versie

23 Lastoevoegmateriaal groep Europe AWS specifications Lasprocessen / A 5.1 Carbon steel covered arc-welding electrodes X A 5.2 Iron & steel gas welding rods X A 5.3 Aluminum & aluminum alloy arc welding electrodes X A 5.4 Corrosion-resisting chromium & Cr-Ni steel covered welding Electrodes A 5.5 Low-alloy steel covered arc welding electrodes X A 5.6 Copper & copper alloy covered electrodes X A 5.7 Copper & copper alloy welding rods X X A 5.8 A 5.9 Brazing filler metal Corrosion -resisting chromium & chromium- nickel steel bare & composite metal cored & standard arc welding electrodes & rods X X X X A 5.10 Aluminum & aluminum alloy welding rods & bare electrodes X X X A 5.11 Nickel & nickel alloy covered welding electrodes X A 5.12 Tungsten arc welding electrodes X A 5.13 Surfacing welding rods & electrodes X X A 5.14 Nickel & nickel alloy bare welding rods and electrodes X X X X 3A 45 Lastoevoegmateriaal groep Europe AWS specifications Lasprocessen / A 5.15 Welding rods & covered electrodes for welding cast iron X X A 5.16 Titanium & titanium alloy bare welding rods & electrodes X X A 5.17 Bare carbon steel electrodes & fluxes for submerged-arc welding X A 5.18 Carbon steel filler metals for gas shielded arc welding X X A 5.19 Magnesium alloy welding rods & bare electrodes X X X A 5.20 Carbon steel electrodes for flux cored arc welding A 5.21 Composite surfacing welding rods & electrodes X X X A 5.22 Flux cored corrosion-resisting chromium & Cr-Ni steel electrodes A 5.23 Bare low-alloy steel electrodes and fluxes for submerged arc welding X A 5.24 Zirconium & zirconium alloy bare welding rods and electrodes X X A 5.25 A 5.26 Cons. used for ES welding of carbon & high strength low alloy steels Cons. used for EG welding of carbon and high strength low-alloy steels X A 5.27 Copper and copper alloy gas welding rods X 3A 46 Versie

24 Geldigheidsgebied toevoegmateriaal groep Toevoegmateriaal Geldigheidsgebied FM1 FM2 FM3 FM4 FM5 FM6 FM1 Ongelegeerde en fijnkorrelige staalsoorten x x FM2 Hoge sterkte staalsoorten x x FM3 Kruipbestendige staalsoorten Cr < 3,75 % FM4 Kruipbestendige staalsoorten 3,75 Cr 12 % x x x x x x x FM5 Roestvaste en hittevaste staalsoorten x ---- FM6 Nikkel en nikkel legeringen x x 3B x duidt het toevoegmateriaal aan waarvoor de lasser gekwalificeerd wordt duidt het toevoegmateriaal aan waarvoor de lasser niet gekwalificeerd wordt. 47 Essentiële variabelen 1A. Lasproces(sen) 2A. Plaat P/pijp T + stomp /hoek 3A. Lastoevoegmateriaalgroep 4A. Lastoevoegmateriaal type 5A. Neergesmolten materiaaldikte s [mm] 6A. Materiaaldikte t + pijp D [mm] 7A. Beschermgas/ poeder EN-ISO A. Laspositie EN-ISO A. Stroomsoort, polariteit 10A. Gutsen/ poeder backing 11A. Materiaal backing/ backing gas 12A. Één laag/ meer lagen 13A. Lasdetails(Eenzijdig/ tweezijdig) 14A. Naar rechts- of linkslassen 4A 4B 48 Versie

25 Lastoevoegmateriaal type Lassen met een lastoevoegmateriaal kwalificeert ook voor lassen zonder lastoevoegmateriaal, maar niet vice versa. Voor de processen 142 en 311 (zonder lastoevoegmateriaal), is de lasser gekwalificeerd voor de materiaalgroep die gebruikt is in de proef. Lasproces:142: TIG-lassen zonder gebruik van lastoevoegmateriaal Lasproces: 311: autogeenlassen met een zuurstof-acetyleen-gasmengsel 4A 49 4A 50 Versie

26 Aanduiding type bekleding voor lastoevoegmateriaal Coating type Gedetailleerde informatie 03 Rutiel basische bekleding Titaandioxide, calciumcarbonaat 10 Cellulose bekleding Cellulose, natrium 11 Cellulose bekleding Hoog cellulose, kalium 12 Rutiel bekleding Hoog titaandioxide, natrium 13 Rutiel bekleding Hoog titaandioxide, kalium 14 Rutiel + ijzerpoeder bekleding IJzer poeder, titaandioxide 15 Basische bekleding Laag waterstof, natrium 16 Basische bekleding Laag waterstof, kalium 18 Basische + ijzerpoeder bekleding Laag waterstof, kalium, ijzerpoeder 19 Limoniet bekleding IJzeroxide, titaandioxide, kalium 20 IJzeroxide bekleding Hoog ijzeroxide 24 Rutiel + ijzerpoeder bekleding IJzer poeder, titaandioxide 27 IJzeroxide + ijzerpoeder bekleding Hoog ijzeroxide, ijzerpoeder 28 Basische + ijzerpoeder bekleding Laag waterstof, kalium, ijzerpoeder 45 Basische bekleding Elektroden voor neergaand lassen van pijpleidingen 48 Basische bekleding Laag waterstof, kalium, ijzerpoeder Het symbool voor het type bekleding of voor de kern is gebaseerd op die welke in verschillende internationale normen voor toevoegmaterialen worden gegeven. 4A 51 Aanduiding type bekleding voor lastoevoegmateriaal A B C R RA RB RC RR M P S V W Y Z zure bekleding basische bekleding of basische kern cellulosebekleding rutielbekleding of elektrodekern rutiel, traag stollende slak rutiel-zure bekleding rutiel-basische bekleding rutiel-cellulosebekleding dikke rutielbekleding elektrodekern metaalpoeder elektrodekern rutiel, snel stollende slak massieve draad/staaf elektrodekern rutiel of basisch/fluoride elektrodekern basisch/fluoride, traag stollende slak elektrodekern basisch/fluoride, snel stollende slak elektrodekern andere typen Het symbool voor het type bekleding of voor de kern is gebaseerd op die welke in verschillende internationale normen voor toevoegmaterialen worden gegeven. 4A 52 Versie

27 Geldigheidsgebied voor beklede elektroden Geldigheidsgebied Lasproces Type bekleding gebruikt in de test A, RA, RB, RC, RR, R 03, 13, 14, 19, 20, 24, 27 B 15, 16, 18, 28, 45, 48 C 10, A, RA, RB, RC, RR, R 03, 13, 14, 19, 20, 24, 27 x B 15, 16, 18, 28, 45, 48 x x C 10, x x duidt het toevoegmateriaal aan waarvoor de lasser gekwalificeerd is duidt het toevoegmateriaal aan waarvoor de lasser niet gekwalificeerd is. a Voor de afkortingen, zie b Het type bekleding gebruikt in de lasserskwalificatieproef voor het lassen van de grondlaag zonder smeltbadondersteuning (ss nb) is het type bekleding goedgekeurd voor het lassen van de grondlaag in de productie zonder backing (ss nb) 4B 53 Geldigheidsgebied voor toevoegmaterialen Toevoegmaterialen gebruikt in proef Geldigheidsgebied S M B R, P, V, W, Y, Z Massieve draad, staaf (S) x x Metaal gevulde draad, staaf (M) x x Gevulde draad, staaf (B) x x Gevulde draad, staaf (R, P, V, W, Y, Z) x x duidt het lastoevoegmateriaal aan waarvoor de lasser gekwalificeerd wordt duidt het lastoevoegmateriaal aan waarvoor de lasser niet gekwalificeerd wordt. 3B a Voor de afkortingen, zie b Het type gevulde draad gebruikt in de lasserskwalificatieproef voor het lassen van de grondlaag zonder smeltbadondersteuning (ss, nb) is het type gevulde draad goedgekeurd voor het lassen van de grondlaag in de productie zonder backing (ss, nb) 54 Versie

28 Essentiële variabelen 1A. Lasproces(sen) 2A. Plaat P/pijp T + stomp /hoek 3A. Lastoevoegmateriaalgroep 4A. Lastoevoegmateriaal type 5A. Neergesmolten materiaaldikte s [mm] 6A. Materiaaldikte t + pijp D [mm] 7A. Beschermgas/ poeder EN-ISO A. Laspositie EN-ISO A. Stroomsoort, polariteit 10A. Gutsen/ poeder backing 11A. Materiaal backing/ backing gas 12A. Één laag/ meer lagen 13A. Lasdetails(Eenzijdig/ tweezijdig) 14A. Naar rechts- of linkslassen 5A 5B 55 Diktegebied van het lasmetaal voor stompe verbindingen met enkel- en meervoudig proces t 12 mm s: 12 mm (141) De lasserskwalificatie proef van stompe lassen is gebaseerd op de neergesmolten dikte per proces en uitwendige pijp diameters. 5A 56 Versie

29 Diktegebied van het lasmetaal voor stompe verbindingen met enkel- en meervoudig proces Geldigheidsgebied neergesmolten dikte lasproces toegepast gekwalificeerd volgens Tabel 6 voor het proefstuk meervoudig enkelvoudig proces proces bij lasproces 1: s = s1 bij lasproces 2: s = s2 s=s1 +s2 5A 1 lasproces 1 (ss nb) 2 lasproces 2 (ss mb) OPMERKING: Zie voor definities van de variabelen 57 Geldigheidsgebied Neergesmolten materiaaldikte s [mm] Geldigheidsgebied voor neergesmolten dikte van stompe lassen (BW) neergesmolten dikte per proces in de proef s s < 3 Geldigheidsgebied a,b s tot 3 c of s tot 2s c grootste van beide 3 s <12 3 tot 2s d s 12 e,f 3 f 5B 58 Versie

30 Geldigheidsgebied Neergesmolten materiaaldikte s [mm] Geldigheidsgebied voor neergesmolten dikte van stompe lassen (BW) a Voor een enkelvoudig lasproces en hetzelfde type toevoegmateriaal is s gelijk aan de moedermateriaal dikte t. b Voor aftakkingen is het geldigheidsgebied voor de neergesmolten dikte : Opgezette verbinding zie voorbeeld, Figuur 1 a), de neergesmolten dikte van de aftakking Ingezette of doorgestoken verbindingen: zie voorbeeld, Figuur 1 b) en c), de neergesmolten dikte van de hoofdpijp of mantel c Voor autogeen lassen (311): s tot 1,5s d Voor autogeen lassen (311): 3 tot 1,5s e De kwalificatieproef moet in tenminste 3 lagen gelast worden f Voor meervoudig processen, s is de neergesmolten dikte per proces. 5B 59 Geldigheidsgebied Neergesmolten materiaaldikte s [mm] t 12 mm s: 12 mm (141) Proefplaat (t): 12 mm Geldigheidsgebied s 12e,f = 3 f Geldigheidsgebied (s): 3 5B 60 Versie

31 Geldigheidsgebied Neergesmolten materiaaldikte s [mm] Geldigheidsgebied s1: < 3 = s tot 3c of s tot 2sc Grootste van beide Geldigheidsgebied s2: s 12e,f = 3f 5B Geldigheidsgebied 141 s1: 2,5 5,0 mm Geldigheidsgebied 136 s2: 3,0 61 Geldigheidsgebied Neergesmolten materiaaldikte s [mm] Advies: Lasproces 141: s min. 6,0 mm. (ml) 5B Proefplaat (t): 12 mm Geldigheidsgebied s: 3,0-12 mm = 3,0 tot 2s d Geldigheidsgebied s: 12e, f = 3,0 tot 2s d Geldigheidsgebied 141: (s): 3,0 8 mm Geldigheidsgebied 136: (s): 3,0 32 mm sl? 62 Versie

32 Geldigheidsgebied Neergesmolten materiaaldikte s [mm] Geldigheidsgebied s1: 3 s < 12 = 3 tot 2s c Geldigheidsgebied s2: s 12e,f = 3 f Geldigheidsgebied 141: (s1): 3,0 10 mm Geldigheidsgebied 136: (s2): 3 mm 5B 63 Essentiële variabelen 1A. Lasproces(sen) 2A. Plaat P/pijp T + stomp /hoek 3A. Lastoevoegmateriaalgroep 4A. Lastoevoegmateriaal type 5A. Neergesmolten materiaaldikte s [mm] 6A. Materiaaldikte t + pijp D [mm] 7A. Beschermgas/ poeder EN-ISO A. Laspositie EN-ISO A. Stroomsoort, polariteit 10A. Gutsen/ poeder backing 11A. Materiaal backing/ backing gas 12A. Één laag/ meer lagen 13A. Lasdetails(Eenzijdig/ tweezijdig) 14A. Naar rechts- of linkslassen 6A 6B 64 Versie

33 Geldigheidsgebied Materiaaldikte t + pijp D [mm] Geldigheidsgebied voor de materiaaldikte van het proefstuk voor hoeklassen Materiaaldikte van het proefstuk t Geldigheidsgebied t < 3,0 mm t tot 2t, of 3, grootste van beide t 3,0 mm 3,0 6A 6B 65 Geldigheidsgebied Materiaaldikte t + pijp D [mm] Proefplaat (t): 2,0 mm 6A 6B Geldigheidsgebied (t): 2,0-4,0 mm 66 Versie

34 Geldigheidsgebied Materiaaldikte t + pijp D [mm] Proefplaat (t): 15 mm 6A 6B Geldigheidsgebied (t): 3,0 67 Geldigheidsgebied Materiaaldikte t + pijp D [mm] D in mm Uitwendige pijpmiddellijn van het proefstukª D D 25 D > 25 Geldigheidsgebied D in mm D tot 2xD 0,5 x D (25 mm min.) a Voor holle profielen is D is de afmeting van de kleinste zijde. 6A 6B 68 Versie

35 Essentiële variabelen 1A. Lasproces(sen) 2A. Plaat P/pijp T + stomp /hoek 3A. Lastoevoegmateriaalgroep 4A. Lastoevoegmateriaal type 5A. Neergesmolten materiaaldikte s [mm] 6A. Materiaaldikte t + pijp D [mm] 7A. Beschermgas/ poeder EN-ISO A. Laspositie EN-ISO A. Stroomsoort, polariteit 10A. Gutsen/ poeder backing 11A. Materiaal backing/ backing gas 12A. Één laag/ meer lagen 13A. Lasdetails(Eenzijdig/ tweezijdig) 14A. Naar rechts- of linkslassen 7A 7B 69 Beschermgas / poeder EN-ISO A 70 Versie

36 Beschermgas / poeder NEN-EN-ISO Beschermgassen Aanduiding volgens NEN-EN-ISO Voorbeeld: Voor lasproces % Argon = (I1) Voor lasproces %Ar/20%C02, (M21) 7A 71 Beschermgas / poeder NEN-EN-ISO Geldigheidsgebied beschermgas: N.A. 7B 72 Versie

37 Essentiële variabelen 1A. Lasproces(sen) 2A. Plaat P/pijp T + stomp /hoek 3A. Lastoevoegmateriaalgroep 4A. Lastoevoegmateriaal type 5A. Neergesmolten materiaaldikte s [mm] 6A. Materiaaldikte t + pijp D [mm] 7A. Beschermgas/ poeder EN-ISO A. Laspositie EN-ISO A. Stroomsoort, polariteit 10A. Gutsen/ poeder backing 11A. Materiaal backing/ backing gas 12A. Één laag/ meer lagen 13A. Lasdetails(Eenzijdig/ tweezijdig) 14A. Naar rechts- of linkslassen 8A 8B 73 Lasposities volgens NEN-EN-ISO 6947:2011 8A 74 Versie

38 Lasposities volgens NEN-EN-ISO 6947:2011 8A 75 Lasposities volgens NEN-EN-ISO 6947:2011 Lasposities volgens NEN-EN-ISO 6947:2011 8A 76 Versie

39 8B Proef positie Geldigheidsgebied voor lasposities voor stompe lassen PA Onder de hand PC Horizontaal Geldigheidsgebied PE Boven het hoofd PF Verticaal opgaand PG Verticaal neergaand PA x PC x x PE (plaat) x x x PF (plaat) x x --- PH (pijp) x --- x x --- PG (plaat) x PJ (pijp) x --- X --- x H-L045 x x X x --- J-L045 x x X --- x Opmerking: Zie ook 5.3. Soort product x duidt die lasposities aan waarvoor de lasser gekwalificeerd wordt duidt die lasposities aan waarvoor de lasser niet gekwalificeerd wordt. 77 8B Proef positie PA Onder de hand Geldigheidsgebied voor lasposities voor hoeklassen PB Horizon-taal PC Horizon-taal Geldigheidsgebied PD Boven het hoofd PE Boven het hoofd PF Verticaal opgaand PG Verticaal Neergaand PA x PB x x PC x x x PD x x x x x PE (plaat) x x x x x PF (plaat) x x x --- PH (pijp) x x x x x x --- PG (plaat) x PJ (pijp) x x --- x x --- x Opmerking: Zie ook 5.3. Soort product x duidt die lasposities aan waarvoor de lasser gekwalificeerd wordt duidt die lasposities aan waarvoor de lasser niet gekwalificeerd wordt. 78 Versie

40 Lassen in pijpen met dezelfde uitwendige diameter NEN-EN-ISO 6947:2011 PH H-L045 PC 8B 79 Lassen in pijpen met dezelfde uitwendige diameter PJ PC J-L045 8B 80 Versie

41 Meerder lasposities in één werkstuk D 150 mm 8B 81 Essentiële variabelen 1A. Lasproces(sen) 2A. Plaat P/pijp T + stomp /hoek 3A. Lastoevoegmateriaalgroep 4A. Lastoevoegmateriaal type 5A. Neergesmolten materiaaldikte s [mm] 6A. Materiaaldikte t + pijp D [mm] 7A. Beschermgas/ poeder EN-ISO A. Laspositie EN-ISO A. Stroomsoort, polariteit 10A. Gutsen/ poeder backing 11A. Materiaal backing/ backing gas 12A. Één laag/ meer lagen 13A. Lasdetails(Eenzijdig/ tweezijdig) 14A. Naar rechts- of linkslassen 9A 9B 82 Versie

42 Stroomsoort, polariteit Lasproces: 111, (Booglassen met beklede elektroden) - Doorlassen, elektroden op DC pool - Vullen en sluiten, elektroden op DC + pool Geldigheidsgebied stroomsoort, polariteit: N.A. 9B 83 Essentiële variabelen 1A. Lasproces(sen) 2A. Plaat P/pijp T + stomp /hoek 3A. Lastoevoegmateriaalgroep 4A. Lastoevoegmateriaal type 5A. Neergesmolten materiaaldikte s [mm] 6A. Materiaaldikte t + pijp D [mm] 7A. Beschermgas/ poeder EN-ISO A. Laspositie EN-ISO A. Stroomsoort, polariteit 10A. Boogtype 10A. Gutsen/ poeder backing 11A. Materiaal backing/ backing gas 12A. Één laag/ meer lagen 13A. Lasdetails(Eenzijdig/ tweezijdig) 14A. Naar rechts- of linkslassen 10A 10B 84 Versie

43 Boogtypen: 135, 136, 138 Een lasser die in het kortsluitbooggebied (proces 131, 135 of 138) is gekwalificeerd, mag ook met andere materiaal overdrachtsvormen lassen (globulair, open, sproei), echter niet omgekeerd. Dit geeft direct de vraag: hoe bepaal ik of ik in het kortsluitboog gebied aan het lassen ben? 10B 85 Boogtypen: 135, 136, 138 volgens NEN-EN-ISO 4063 Kortsluit-overgang Globulaire overgang Sproei-overgang Puls-overgang 10B 86 Versie

44 Globale werkgebieden 135, 136, 138 Diameter lasdraad mm 0,8 1,0 1,2 1,6 Kortsluitboog Sproeiboog Ampère Volt Ampère Volt Toepassing Dunne platen, middelmatig dikke en dikke platen 'in positie', doorlassen bij platen en pijpen Vullagen en hoeklassen in positie PA en PB. De beste laseigenschappen worden bereikt indien de spanning en de draadsnelheid (lasstroom) goed op elkaar zijn afgesteld. Bij gebruik van CO 2 -gas dient de spanning ongeveer 3 Volt hoger te worden ingesteld. 10B Globale werkgebieden van de verschillende diameters massieve lasdraad 87 Materiaalovergang bij booglasprocessen volgens NEN-EN-ISO 4063 Materiaalovergang bij lasprocessen: 131, 135 enz. Noem het type boog achter het procesnummer: Kortsluit-overgang Globulaire overgang Sproei-overgang Puls-overgang 10B 88 Versie

45 Geldigheidsgebied boogtypen lasprocessen 135, 136, 138 Kortsluitboog lassen kwalificeert ook de ander booggebieden: Globulair-, Sproei- en Pulsboog. Eigenshappen Kortsluitboog lassen (135, 138) Draaddiameter Stroomsterkte Boogspanning maximaal Booggeluid Warmte inbreng Druppelgrootte Aantal kortsluitingen Aantal druppels per sec. Inbranding 1,0 mm Ampere Volt Sterk knetterend Gering Gem. 1 a 2 x draad diameter Gering Smal 10B 89 Stroom-en spanningsverloop bij normaal kortsluitbooglassen Boog brandt Kortsluiting Einde kortsluitfase en hernieuwde brandfase Fase 1 Fase 2 Fase 3 Kortsluit booglassen 10B Versie

46 Stroom en spanningsverloop bij het ColdArc-lasproces Boog brandt Kortsluiting Einde kortsluitfase en hernieuwde brandfase Fase 1 Fase 2 Fase 3 ColdArc 10B 91 Stroom en spanningsverloop bij het STT-lasproces 10B 92 Versie

47 Principe van het CMT-proces Cold Metal Transfer-proces (CMT) 93 Geldigheidsgebied boogtypen lasprocessen 135, 136, 138 Globulair-, Sproei- en Pulsbooglassen kwalificeert niet het kortsluitbooglassen. Eigenshappen Sproeiboog (135, 136) Draaddiameter Stroomsterkte Boogspanning Booggeluid Warmte inbreng Druppelgrootte Aantal druppels per sec. Inbranding 1,2 mm Ampere Volt Zoemend Hoog Kleiner dan draad diameter Groot Breed 10B 94 Versie

48 Geldigheidsgebieden STT, Coldarc en andere type Indien de stroombron gesteld als een conventionele lasmachine met CV of CP stroom spanningskarakteristiek, kan men een lasser voor kortsluitboog kwalificeren. 10B 95 Procesvarianten Naast de verschillende beschikbare boogtypes is er per applicatie specifieke apparatuur die de mogelijkheid biedt om het proces te optimaliseren. Voor hogere neersmelt en/of lassnelheid kan gebruik gemaakt worden van: Tandem en Twin-arc lassen; TIME; SpeedArc ForcArc Rapid-melt; Speed Weld Rapid Weld Speed Pulse Plasma-Mig Laser-MIG/MAG-Hybride Pro-Pulse ; Enz 10B 96 Versie

49 Geldigheidsgebieden STT, Coldarc en andere type Wat te doen met een moderne stroombron, die op soms zeer vernuftige wijze met de materiaaloverdracht omspringt? Moderne stroombronnen die een gemodificeerde kortsluitboog kunnen instellen zijn waar een lage warmte-inbreng wenselijk is bieden o.a.: CMT; Cold-arc; Cold Weld; STT; SpeedRoot; RMD STT CMT 10B 97 Geldigheidsgebied STT Geldigheidsgebied STT: Globulair-, Sproei- en Pulsboog, behalve kortsluitbooglassen 10B 98 Versie

50 Geldigheidsgebied Coldarc Geldigheidsgebied Coldarc: Globulair-, Sproei- en Pulsboog, behalve kortsluitbooglassen. 10B 99 Geldigheidsgebied boogtypen lasprocessen 135, 136, 138 volgens NEN-EN-ISO 4063 kortsluitboog lassen kwalificeert ook de ander booggebieden: (Globulair-, Sproei- en Pulsboog) NEN-EN-ISO 4063 D: Kortsluit-overgang Globulair-, Sproei- en Pulsbooglassen kwalificeert niet het kortsluitbooglassen G: Globulaire overgang S: Sproei-overgang P: Puls-overgang 10B 100 Versie

51 Hoe vullen we dit in op het lasserkwalificatiecertificaat NEN-EN-ISO 4063 Transfer mode Test piece D (Dip transfer or short circuit) Range of qualification Other/all transfer modes 10B 101 Hoe vullen we dit in op het lasserkwalificatiecertificaat Test piece Range of qualification Transfer mode G S P CMT; Cold-arc; Cold Weld; STT; SpeedRoot; RMD All transfer modes except D, (Dip transfer or short circuit) 10B 102 Versie

52 Lasproces 135 gelast in 5 en 15 mm plaat 5,0 mm A: 2,5 Las 1 15 mm A: 4,0 Las 2 Lasproces: 135 Laspositie: PB Draad diameter: 1,0 mm Beschermgas: M21 Vraag: Met welke stroomsterkte en boogspanning moet de binnenhoeklassen gelast worden? Las 1: Boogtype? Las 2: Boogtype? Aantal lasserskwalificaties? 10B 103 Essentiële variabelen 1A. Lasproces(sen) 2A. Plaat P/pijp T + stomp /hoek 3A. Lastoevoegmateriaalgroep 4A. Lastoevoegmateriaal type 5A. Neergesmolten materiaaldikte s [mm] 6A. Materiaaldikte t + pijp D [mm] 7A. Beschermgas/ poeder EN-ISO A. Laspositie EN-ISO A. Stroomsoort, polariteit 10A. Boogtype 11A. Gutsen/ poeder backing 12A. Materiaal backing/ backing gas 11A 12A 14A 11B 12B 14B 13A. Één laag/ meer lagen 14A. Lasdetails(Eenzijdig/ tweezijdig) 15A. Naar rechts- of linkslassen 104 Versie

53 Lasdetail van het proefstuk Geldigheidsgebied voor lasdetails Geen smeltbad ondersteuning (ss, nb) Met smeltbadond er-steuning (ss, mb) Geldigheidsgebied Twee-zijdig lassen (bs) Gas smeltbad ondersteuning (ss, gb) Consu-mable insert (ci) Poeder smeltbad ondersteuning (ss, fb) Geen s.o. (ss,nb) x x x x --- x Met s.o. (ss, mb) --- x x Tweezijdig lassen(bs) --- x x Gas s.o. (ss, gb) --- x x x Consumable insert (ci) --- x x --- x --- Poeder s.o. (ss, fb) --- x x x x duidt die lassen aan waarvoor de lasser wordt gekwalificeerd. --- duidt die lassen aan waarvoor de lasser niet wordt gekwalificeerd. s.o. smeltbadondersteuning 11B 12B 14B 105 Essentiële variabelen 1A. Lasproces(sen) 2A. Plaat P/pijp T + stomp /hoek 3A. Lastoevoegmateriaalgroep 4A. Lastoevoegmateriaal type 5A. Neergesmolten materiaaldikte s [mm] 6A. Materiaaldikte t + pijp D [mm] 7A. Beschermgas/ poeder EN-ISO A. Laspositie EN-ISO A. Stroomsoort, polariteit 10A. Boogtype 11A. Gutsen/ poeder backing 12A. Materiaal backing/ backing gas 13A. Één laag/ meer lagen 14A. Lasdetails(Eenzijdig/ tweezijdig) 15A. Naar rechts- of linkslassen 13A 13B 106 Versie

54 Geldigheidsgebied voor laagtechniek bij hoeklassen Proefstuk Enkele laag (sl) Meer lagen (ml) Enkele laag (sl) x --- Meer lagen (ml)ª x x x duidt de laagtechniek aan waarvoor de lasser wordt gekwalificeerd --- duidt de laagtechniek aan waarvoor de lasser niet wordt gekwalificeerd a Gedurende de uitvoering van de lasproef moet de keurmeester de eerste laag visueel beoordelen in overeenstemming met paragraaf 7. a Als een lasser wordt gekwalificeerd voor een meer lagen stompe las en hij/zij maakt de aanvullende hoeklas zoals omschreven in 5.4 e), wordt hij/zij gekwalificeerd voor zowel meer lagen als enkele laag hoeklassen. 13B 107 Tabel 12 Geldigheidsgebied voor hoeklassen Proefstuk Geldigheidsgebied enkele laag (sl) meer lagen (ml) enkele laag (sl) X - meer lagen (ml) X X Tijdens het lassen van het proefstuk moet de keurmeester visuele inspectie verrichten op de 1e laag volgens de eisen van Par. 7. B Als een lasser gekwalificeerd is voor een meerlaags stompe las en hij of zij maakt een aanvullende hoeklas zoals omschreven in 5.4 e), dan is hij of zij gekwalificeerd voor meerlaags en enkellaags hoeklassen. 13B Versie

55 Niet essentiële variabelen 16 Aantal lagen bij butweld 17 a-hoogte 18 Middelen/ opmerkingen 19 Basismateriaal subgroep (NPR-CEN-ISO/TR Verlenging a/b/c 21 Aanvullende hoeklas 22 Kenmerk 23 Datum van uitgifte Aantal laslagen 1 laslaag 2 laslagen / meer laslagen Versie

56 Aantal laslagen Snoer 1 1 e laslaag Snoer 2 en 3 2 e laslaag Niet essentiële variabelen 16 Aantal lagen bij butweld 17 a-hoogte 18 Middelen/ opmerkingen 19 Basismateriaal subgroep (NPR-CEN-ISO/TR Verlenging a/b/c 21 Aanvullende hoeklas 22 Kenmerk 23 Datum van uitgifte Versie

57 a-hoogte a: Ontwerpkeelhoogte a-hoogte a3 PB 17 a: Ontwerpkeelhoogte 114 Versie

58 Niet essentiële variabelen 16 Aantal lagen bij butweld 17 a-hoogte 18 Middelen/ opmerkingen 19 Basismateriaal subgroep (NPR-CEN-ISO/TR Verlenging a/b/c 21 Aanvullende hoeklas 22 Kenmerk 23 Datum van uitgifte De kwalificatieproef De kwalificatieproef moet uitgevoerd worden met lastoevoegmateriaal uit één van de groepen vermeld in Tabel 2. Wanneer gelast wordt met een lastoevoegmateriaal niet vermeld in Tabel 2, dan is een afzonderlijke proef vereist. Het basismateriaal dat gebruikt wordt voor de kwalificatieproef dient geschikt te zijn en afkomstig van een materiaalgroep uit ISO/TR 15608, 19 groepen 1 tot en met Versie

59 Basismateriaal subgroep (NPR-CEN-ISO/TR De staalsoorten zijn in groepen met gelijke metallurgische en lastechnische eigenschapen ingedeeld volgens CR ISO/TR Dezelfde groepen kunnen nu gebruikt worden voor de lasmethode beschrijvingen volgens EN ISO : Trekproef Minimale rekgrens R eh Versie

60 Basismateriaal subgroep (NPR-CEN-ISO/TR Groep Sub-groep Staaltype Staal met gespecificeerde minimale rekgrens R eh 460 N/mm² a en analyse in % : C 0,25 ; Si 0,60 ; Mn 1,80 ; Mo 0,70 b ; S 0,045; P 0,045 ; Cu 0,40 b ; Ni 0,5 b ; Cr 0,3 (0,4 voor gietwerk) b ; Nb 0,06; V 0,12 b ; Ti 0, Staal met een gespecificeerde rekgrens R eh 275 N/mm² 1.2 Staal met een gespecificeerde rekgrens 275 N/mm² R eh 360 N/mm² 1.3 Genormaliseerd fijnkorrel staal met een gespecificeerde rekgrens R eh > 360 N/mm² 1.4 Weerbestendige staalsoorten waarvan de chemische samenstelling voor de enkelvoudige elementen de onder 1 gespecificeerde waarden te boven gaat Thermo mechanisch behandeld fijnkorrel staal en gietstaal met een gespecificeerde minimale rekgrens van R eh > 360 N/mm² 2.1 Thermomechanisch behandeld fijnkorrel staal en gietstaal met een gespecificeerde minimale rekgrens van 360 N/mm² < R eh 460 N/mm² 2.2 Thermomechanisch behandeld fijnkorrel staal en gietstaal met een gespecificeerde minimale rekgrens van > 460 N/mm² Afgeschrikt en ontlaten staal en precepitatie hardend staal (behalve roestvast staal) met een minimale rekgrens van R eh > 360 N/mm² 3.1 Afgeschrikt en ontlaten staal en precipitatie hardend staal (behalve roestvast staal) met een minimale rekgrens van 360 N/mm² < R eh 690 N/mm² Niet essentiële variabelen 16 Aantal lagen bij butweld 17 a-hoogte 18 Middelen/ opmerkingen 19 Basismateriaal subgroep (NPR-CEN-ISO/TR Verlenging a/b/c 21 Aanvullende hoeklas 22 Kenmerk 23 Datum van uitgifte Versie

61 Eerste kwalificatie De geldigheid van de lasserskwalificatie begint op de datum van het lassen van het (de) proefstuk(ken), onder voorwaarde dat de vereiste proeven zijn uitgevoerd en de beproevingsresultaten aanvaardbaar zijn. De geldigheid van het certificaat mag verlengd worden zoals gespecificeerd in 9.3. De gekozen methode van verlengen van de kwalificatie volgens 9.3, a) of b) of c), moet op het certificaat vermeld worden op het moment van uitgifte Een lasserskwalificatie is aan een geldigheidsduur gebonden. Dit vereist een hele organisatie in bedrijven M.K. 122 Versie

62 Bevestiging van de geldigheid Uitgifte 6 maanden 6 maanden 6 maanden De kwalificaties van een lasser voor een proces moeten elke 6 maanden door de persoon die verantwoordelijk is voor laswerkzaamheden of door een keurmeester/keuringsinstantie worden bevestigd. Hierbij wordt bevestigd dat de lasser heeft gewerkt binnen het bereik van de kwalificatie en verlengt de geldigheid van de kwalificatie voor een nieuwe periode van 6 maanden Geldigheidstermijn NEN-EN-ISO Verlenging (vooraf a, b, of c aangeven) a. Na drie (3) jaar, opnieuw kwalificeren b. Na twee (2) jaar, onderzoek uit laatste periode van zes maanden middels RT, UT of DT c. Onbeperkt geldig zolang: Werkzaam bij dezelfde werkgever Werkt volgens laskwaliteitssysteem EN-ISO of -3 (aantoonbaar) Lasser maakt lassen van acceptabele kwaliteit (gedocumenteerd m.b.t. positie, type, en lasdetail) Versie

63 Geldigheidstermijn NEN-EN-ISO Methode b: Elke 2 jaar moeten er twee lassen worden gemaakt tijdens de laatste 6 maanden van de geldigheidsperiode worden beproefd door middel van radiografisch of ultrasoon onderzoek of destructief onderzoek en worden geregistreerd. De aanvaardbaarheidseisen voor onvolkomenheden moeten overeenkomstig hoofdstuk 7 zijn. De beproevingsresultaten moeten aantonen dat de lasser met inachtneming van de oorspronkelijke lasomstandigheden heeft gewerkt, met uitzondering van de dikte en de uitwendige diameter. Deze proef verlengt de kwalificaties van de lasser voor een volgende 2 jaar Geldigheidstermijn NEN-EN-ISO Methode c: De kwalificatie van een lasser is geldig zolang deze wordt bevestigd volgens 9.2 en aan de volgende voorwaarden is voldaan: de lasser werkt voor dezelfde fabrikant bij wie hij of zij zijn kwalificatie heeft behaald, en die verantwoordelijk is voor de vervaardiging van het product; het kwaliteitssysteem van de fabrikant is geverifieerd in overeenstemming met ISO of ISO ; de fabrikant kan aantonen dat de lasser lassen van aanvaardbare kwaliteit heeft geproduceerd op basis van toepassingsnormen. De onderzochte lassen moeten de volgende condities bevestigen: laspositie(s ), las-type (FW, BW), lassen met smeltbadondersteuning ( mb ) of zonder ( nb ) Versie

64 Niet essentiële variabelen 16 Aantal lagen bij butweld 17 a-hoogte 18 Middelen/ opmerkingen 19 Basismateriaal subgroep (NPR-CEN-ISO/TR Verlenging a/b/c 21 Aanvullende hoeklas 22 Kenmerk 23 Datum van uitgifte Geldigheidsgebied BW en FW BW niet geldig voor FW Volgens NEN-EN-ISO is dat een lasserskwalificatie van een stompe las geen hoeklas kwalificeert! 128 M.K. 128 Versie

65 Lasserskwalificatie van een stompe las geeft geen kwalificatie voor een hoeklas, maar door een extra binnen hoeklas proefstuk te lassen, samen met de kwalificatie van de stompe las, kan er gekwalificeerd worden. FW, BW Er wordt in de norm de mogelijkheid geboden om tegelijk met de kwalificatie van je stompe las een extra hoeklas te lassen met platen van minimaal 10 mm dikte met 1 las snoer in de PB positie. 129 M.K. 129 Herstart in de grondlaag en de sluitlaag Open V-naad Herstart Herstart grondlaag Herstart sluitlaag In de beoordelingslengte van de proefstukken moeten ten minste één stop en één herstart in de grondlaag en de sluitlaag aanwezig zijn. Indien er meerdere processen gebruikt worden dan dient er voor ieder proces ten minste één stop en één herstart in de grondlaag en de sluitlaag aanwezig te zijn. 130 Versie

66 Herstart in de grondlaag en de sluitlaag In de beoordelingslengte van de proefstukken moeten ten minste één stop en één herstart in de grondlaag en de sluitlaag aanwezig zijn. 131 Geldigheidsgebied BW en FW Stompe lassen mogen een hoeklas kwalificeren indien er een aanvullend hoekproefstuk is gelast met elk proces, lastoevoegmateriaal (FM) groep en elektrode kern of bekleding. Het proefstuk moet tenminste 10 mm dik zijn, of gelijk aan de dikte van het proefstuk gebruikt voor de stompe las indien de dikte kleiner is dan 10 mm, en gelast met een hoeklas in één laag in de PB positie. Met deze aanvullende proef zal de lasser gekwalificeerd zijn voor alle hoeklassen waarbij de kwalificatievariabelen van de stompe las gebruikt moeten worden om het geldigheidsgebied te bepalen voor hoeklassen ( bv tabellen 7, 8, 10 en 12). De hoeklas posities PA en PB worden gekwalificeerd met deze proef. 132 M.K. 132 Versie

67 Soort las Stompe naad: BW + Hoeklas: FW 1 2 Stalen backing strip 1 2 Geldigheidsgebied: FW, BW Stalen backing strip 133 Niet essentiële variabelen 16 Aantal lagen bij butweld 17 a-hoogte 18 Middelen/ opmerkingen 19 Basismateriaal subgroep (NPR-CEN-ISO/TR Verlenging a/b/c 21 Aanvullende hoeklas 22 Kenmerk 23 Datum van uitgifte Versie

68 Lasserskwalificatiecertificaat Alle essentiële variabelen (13x incl. materiaalovergang) Vermelding van de volgende niet-essentiële variabelen Stoomsoort en polariteit Basismateriaal groep / subgroep Beschermgas Meerdere werkstukken op één certificaat kan alleen bij verschil in: Soort las (BW/FW) Laspositie (PA, PB, ) Neergesmolten lasdikte (s) Kenmerk NEN-EN-ISO Normnummer: ISO Essentiële parameters Proces volgens EN ISO 4063 Soort product: P/T Soort las: BW/FW Toevoegmateriaalgroep: FM 142 en 311(nm): materiaalgroep vlgs: CR ISO/TR Lastoevoegmateriaal: A/B/C/R/M/S/nm/ Afmeting proefstuk: s, t en D Laspositie volgens: EN ISO 6947 Lasdetails: fb/bs/ci/lw/mb/gb/ml/nb/rw/sl/ss Versie

69 Kenmerk NEN-EN-ISO Het kenmerk van een lasserskwalificatie bestaat uit de volgende onderdelen in de aangegeven volgorde (het systeem is zo ingericht dat het kan worden gebruikt voor automatisering) Kenmerk: Designation: Kenmerk: Designation EN-ISO : P BW FM1 S t10 PF ml ss nb EN-ISO : P FW FM1 S t12 PB ml Het type bescherm- en backinggas mogen niet in het kenmerk worden opgenomen, maar worden opgenomen in het lasserskwalificatiecertificaat Niet essentiële variabelen 16 Aantal lagen bij butweld 17 a-hoogte 18 Middelen/ opmerkingen 19 Basismateriaal subgroep (NPR-CEN-ISO/TR Verlenging a/b/c 21 Aanvullende hoeklas 22 Kenmerk 23 Datum van uitgifte Versie

70 Datum van uitgifte Uitgifte 6 maanden 6 maanden 6 maanden Vanaf datum waarop de proefstukken zijn gelast, mits de vereiste onderzoek zijn uitgevoerd en de resultaten acceptabel zijn. Het certificaat dient elke 6 maanden te worden herbevestigd door: Persoon verantwoordelijk voor lasactiviteiten of inspecteur. Anders wordt/worden het/de certificaat/certificaten ongeldig pwps voorlopige lasmethodebeschrijving of WPS Afmetingen vereiste proefstukken Afname lasserskwalificatie Aanvaardbaarheidseisen onvolkomenheden Beproevingsmethoden 140 Versie

71 Kwaliteitsniveau NEN-EN-ISO 5817 Beoordelingscriteria per kwaliteitsniveau: Niveau B Niveau C Niveau D Streng Gemiddeld Matig Kwaliteitsniveaus van onvolkomenheden per lasonvolkomenheid ingedeeld met volgnummer en nummer volgens NEN-EN-ISO 6520 een onderverdeling van de grenswaarden 141 Aanvaardbaarheidseisen voor onvolkomenheden volgens NEN-EN-ISO Versie

72 Kwaliteitsniveau NEN-EN-ISO 5817 Een lasser is gekwalificeerd indien de onvolkomenheden voldoen aan EN-ISO 5817, kwaliteitsniveau B. Behalve voor de volgende soorten onvolkomenheden waarvoor kwaliteitsniveau C moet gelden: Bovenmatige lasdikte 1.9 ; Bovenmatige convexiteit 1.10; Bovenmatige keelhoogte 1.21; Bovenmatige doorlassing 1.11; Inkarteling 1.4). 143 pwps voorlopige lasmethodebeschrijving of WPS Afmetingen vereiste proefstukken Afname lasserskwalificatie Aanvaardbaarheidseisen onvolkomenheden Beproevingsmethoden 144 Versie

73 Beproevingsmethoden 145 Beproevingsmethoden Beproevingsmethoden Stompe las (in plaat of pijp) Hoeklas en aftakking Visueel onderzoek volgens EN-ISO voorgeschreven voorgeschreven Radiografisch onderzoek volgens EN-ISO voorgeschreven a,b,c niet voorgeschreven Buigproef volgens EN-ISO 5173 voorgeschreven a,b,d niet van toepassing Breekproef volgens EN-ISO 9017 voorgeschreven a,b,d voorgeschreven e,f a Of een radiografisch onderzoek, of een buigproef of een breekproef moeten worden uitgevoerd. b Indien een radiografisch onderzoek wordt uitgevoerd, dan zijn aanvullende buig-of breekproeven voorgeschreven voor de lasprocessen 131, 135, 138 en 311. c Het radiografisch onderzoek mag worden vervangen door een ultrasoon onderzoek volgens ISO 17640[19] voor diktes 8 mm in ferritische staalsoorten. In dit geval zijn de aanvullende testen genoemd in voetnoot b niet vereist. d Voor uitwendige diameter s D 25 mm, mogen de buig-of breekproeven worden vervangen door een kerftrekproef van het complete proefstuk(een voorbeeld is te zien in figuur 9). e De breekproeven mogen worden vervangen door een macroscopisch onderzoek volgens ISO 17639[18], van ten minste twee doorsneden, tenminste één doorsnede moet genomen zijn uit een stop/herstart locatie. f De breekproeven op pijp, mogen vervangen worden door radiografisch onderzoek Versie

74 Een tegenbreek- of een tegendwarsbuigproefstaaf of een zijbuigproefstaaf Legenda l f beoordelingslengte 1 een tegenbreek- of een tegendwarsbuigproefstaaf of een zijbuigproefstaaf 2 een normaalbreek- of een normaaldwarsbuigproefstaaf of een zijbuigproefstaaf 3 een tegenbreek- of een tegendwarsbuigproefstaaf of een zijbuigproefstaaf 4 een normaalbreek- of een normaaldwarsbuigproefstaaf of een zijbuigproefstaaf Uitvoeren van de buigproeven Standaard buigproeven: 2 stuks grondlaag buigproef ; 2 stuks sluitlaag buigproef. 148 Versie

75 Breedte van het proefstuk voor de breekproef Soort product Breedte van het proefstuk voor de breekproef in mm Plaat (P) Uitwendige middellijn D, van pijp (T)ª x D < < D < a Voor een pijpen met een uitwendige middellijn D 25 mm, wordt voor het kerfslagproefstuk figuur 9 aanbevolen Bedankt voor uw aandacht Vragen???? Voor vragen Marchel Kaspers Kaspers@nil.nl 150 Versie

76 Auteursrecht voorbehouden. Behoudens uitzondering door de wet gesteld mag zonder schriftelijke toestemming van het Nederlands Instituut voor Lastechniek niets uit deze presentatie worden verveelvoudigd en/of openbaar gemaakt door middel van fotokopie, microfilm, opslag in computerbestanden of anderszins, hetgeen ook van toepassing is op gehele of gedeeltelijke bewerking. Voor vragen Marchel Kaspers 151 Versie