ISRAËLISCH HET. Een drempel voor Joods-christelijke dialoog? Inhoud KATHOLIEKE RAAD VOOR ISRAËL

Transcriptie

1 KATHOLIEKE RAAD VOOR ISRAËL HET ISRAËLISCH SRAËLISCH-PALESTIJNSE ALESTIJNSE CONFLICT Een drempel voor Joods-christelijke dialoog? Inhoud Inleiding 1. De situatie in Israël/Palestina: verschillende perspectieven 1.1. Israël vanuit Joods perspectief 1.2. Israël/Palestina vanuit Palestijns perspectief 1.3. De Arabische wereld 1.4. Christelijke Palestijnen spreken: Het uur van de waarheid 2. Wat zegt de Rooms-Katholieke Kerk over Israël en Palestina? 3. Conclusies Bijlagen 1. Organisaties voor vrede, dialoog en mensenrechten in Israël 2. Historisch overzicht 3. Stellingen Katholieke Raad voor Israël

2 Inleiding De Katholieke Raad voor Israël (KRI) is het officiële adviesorgaan binnen de Rooms- Katholieke Kerk van Nederland dat zich inzet voor de Joods-christelijke ontmoeting. Sinds zijn oprichting in 1951 heeft de KRI zich ontwikkeld van een klein, particulier initiatief tot dé rooms-katholieke instantie voor de dialoog met het jodendom hier ten land. De KRI houdt zich bezig met de vraag wat het bestaan van het Joodse volk betekent voor de Kerk en de katholieke theologie. Het christelijke geloof heeft immers een Joods hart. De relatie tussen christenen en Joden is fundamenteel voor het katholieke geloof. De ontmoeting met het jodendom als levende godsdienst geeft een nieuwe kijk op het eigen christelijke geloof en bevordert het respect voor het geloof van de ander. Daarom zet de KRI zich in voor de vergroting van de kennis over het jodendom en voor de ontmoeting tussen katholieken en Joden, ten dienste van elkaar en van de samenleving. In de dialoog met het jodendom gaat het niet alleen om religieuze onderwerpen, maar ook om historische en maatschappelijke vragen. Denk bijvoorbeeld aan de bijdrage van godsdiensten aan de samenleving, bestrijding van discriminatie en antisemitisme en het bevorderen van historisch bewustzijn, met name het herdenken van de Sjoa. De KRI volgt ook de situatie in het Midden-Oosten. Daarvoor zijn twee redenen. Ten eerste is de staat Israël voor de meeste Joden, ook in Nederland, van bijzondere betekenis. Ten tweede blijkt dat de ontwikkelingen in Israël en de Palestijnse hun weerslag hebben op de dialoog tussen Joden en christenen hier. De weerslag in Nederland: een voorbeeld Op 17 januari 2009 zou de voorzitter van de KRI in een parochie ergens in Nederland iets vertellen over de relatie tussen jodendom en Kerk. Het was de tweede Dag van het Jodendom, een dag ingesteld door de Nederlandse bisschoppen als moment van leren over de Joodse religie en ontmoeting met Joden. De oorlog in Gaza was nog in volle gang. Leden van het kerkkoor in de betreffende parochie waren zo verontwaardigd over het feit dat de voorzitter van Raad voor Israël zou spreken, dat ze weigerden te zingen. Na enige uitleg van de spreker over de doelstellingen van de KRI en het waarom van zijn lezing ging het koor toch tot zingen over. Bovenstaand voorval illustreert een ontwikkeling die de KRI zorgen baart: door het politieke conflict in het Midden-Oosten houden veel katholieken zich afzijdig van de religieuze dialoog met de Joden. Ook de bestudering van de Joodse wortels van het christelijk geloof staat mede hierdoor niet hoog op de parochiële agenda. Katholieken zijn terecht bezorgd om de situatie in Israël en de Palestijnse gebieden. Ze nemen kennis van de Israelische vrees voor de eigen veiligheid, maar zien vooral de militaire overmacht van het Israëlische leger en de toename van het aantal Joodse nederzettingen op de Westbank. De tweestatenoplossing van een veilige staat Israël en een levensvatbare Palestijnse staat lijkt verder weg dan twintig jaar geleden. Het uitblijven van die oplossing roept bij veel katholieken frustraties op, die zich onder andere vertalen in een negatieve houding tegenover het jodendom. Men is geneigd om Joden, ook in Nederland, onverkort te identi- Katholieke Raad voor Israël

3 ficeren met de concrete politiek van de staat Israël 1. Oude vooroordelen komen opnieuw aan de oppervlakte en nieuwe clichés zien het levenslicht. Een nieuw cliché Joden zijn eeuwenlang vervolgd. Ze weten dus hoe het is om verdrukt te worden. Op grond van deze ervaring zou Israël zich anders moeten gedragen tegenover de Palestijnen dan het nu doet. Dit cliché gaat ervan uit dat Joden, door hun ervaringen in de geschiedenis, een hogere morele standaard dienen te hanteren dan andere mensen. Voldoen Joden niet aan deze verwachting, dan wordt er vol onbegrip, teleurgesteld en soms boos gereageerd. De KRI deelt de zorg en de frustratie van veel katholieken over de huidige, weinig hoopvolle, situatie in het Midden-Oosten. Tegelijk vindt de Raad dat het conflict tussen Israël en de Palestijnen geen reden mag zijn de ontmoeting met het jodendom hier in Nederland op een lager pitje te zetten. De relatie tussen christenen en Joden is namelijk fundamenteel voor het katholieke geloof. Het afwijzen van een dialoog met het levende jodendom gaat uiteindelijk ten van koste onze eigen vitaliteit. Omdat bovendien het conflict in het Midden-Oosten door religieuze factoren wordt verscherpt, is het belangrijk de theologische aspecten ervan goed in het oog te houden. Dat de belangstelling voor de Joods-christelijke dialoog terugloopt, bewijst de noodzaak van een constructief en open gesprek over de situatie in het Midden-Oosten. Daarbij is behalve kennis van zaken gevoeligheid voor de positie van de betrokken partijen van essentieel belang. Dat wil niet zeggen dat men strikt neutraal moet blijven. Maar ook als de sympathie ligt bij een van beide partijen in het conflict, is het belangrijk uit te gaan van een genuanceerde afweging van feiten en argumenten. Met dit document wil de KRI aan deze afweging een bijdrage leveren. We hebben gepoogd zowel het Joodse als het Palestijnse/Arabische perspectief op het land Israël-Palestina en het Midden-Oostenconflict helder en onbevooroordeeld uiteen te zetten (hoofdstuk 1). Daarbij schenken we expliciet aandacht aan het verhaal van Palestijnse christenen. Daarnaast schetsen we het officiële rooms-katholieke standpunt ten aanzien van het conflict (hoofdstuk 2). We sluiten ons betoog af met enkele conclusies (3). Als aparte bijlagen vindt u 1) een overzicht van organisaties die zich Israël/Palestina zelf bezighouden met vrede, dialoog en mensenrechten, 2) een beknopte geschiedenis van het conflict en 3) een aantal stellingen voor een gesprek in werkgroep of parochie. Immers, zoals het voorval rond de voorzitter KRI illustreert: soms kan het religieuze gesprek pas echt plaatsvinden als eerst het politieke aspect een plaats krijgt. 1. De situatie in Israël/Palestina: verschillende perspectieven 1.1. Israël vanuit Joods perspectief De staat Israël heeft voor Joden een bijzondere betekenis. Het is hun eigen staat, de enige staat ter wereld waarin zij geen minderheid zijn. Israël betekent de opleving van het Joodse volk als zelfstandige politieke eenheid, na een onderbreking van negentien eeuwen (de vorige staat ging in het jaar 70 gewone jaartelling te gronde). 1 Ter illustratie: tijdens en na de Gaza-oorlog was een opvallende toename te zien van het aantal anti-joodse incidenten en anti-joodse scheldpartijen op internet. Katholieke Raad voor Israël

4 Joden beleven de staat Israël op verschillende manieren. Voor de meesten van hen is hij een toevluchtsoord, een plaats waar zij kunnen wonen als zij elders op de wereld in hun bestaan bedreigd worden. De Sjoa, de moord op de Joden door de nazi s, die tweederde van de Joodse bevolking van Europa het leven kostte, heeft de noodzaak van een eigen Joodse staat op gruwelijke wijze aangetoond. Het trauma van de Sjoa moet niet onderschat worden: het is voor de meeste Joden het tastbare bewijs dat zij, als het erop aankomt, alleen staan. De staat Israël moet de garantie bieden voor het voortbestaan van het Joodse volk. In de woorden van de publicist Abel Herzberg: Zonder Israël is elke jood een ongedekte cheque. Het trauma van de Sjoa maakt begrijpelijk waarom voor veel Joden kritiek op het beleid van de staat Israël gelijk staat met een aanval op het bestaansrecht van de staat en daarmee op het bestaansrecht van het Joodse volk. Deze gevoeligheid, hoe begrijpelijk ook, maakt een open en kritisch gesprek over Israël echter vaak moeilijk en soms onmogelijk. Maar waarom is de Joodse staat gesticht in dit land, in dit stukje van het Midden-Oosten? Hiervoor zijn twee redenen. Op de eerste plaats is het Joodse volk op historische gronden verbonden met dit land, Erets Jisra el. Het is zijn historische woonplaats, zijn thuisland. Daarnaast heeft voor veel Joden dit land ook een religieuze betekenis. Eeuwenlang heeft het verlangen naar de terugkeer naar Sion (Jeruzalem) Joden op de been gehouden. Het is verwoord in gebeden, gezangen en geschriften en in de wens die Joden uitspreken op de avond van Pesach en op Grote Verzoendag: Volgend jaar in Jeruzalem. Er hebben daarom door de eeuwen altijd Joden gewoond in Erets Jisra el, ook al was deze inheemse Joodse gemeenschap soms heel klein. Voor religieuze Joden is het land verbonden met de Bijbelse belofte dat het volk een land gegeven zal worden waarin gestalte kan geven aan het verbond tussen volk en God. God heeft het volk Israël uitgekozen om te zijn tot een koninkrijk van priesters en een heilig volk (Exodus 19,6). Dit ideaal kan pas ten volle gerealiseerd worden in het land Israël. Over de vraag of dit land zelf dan heilig is en hoe men moet omgaan met de rechten van de anderen die er wonen is in religieuze kringen veel discussie. Binnen de traditie bestaan hierover verschillende meningen. Volgens sommigen is dit land zelf heilig en onontbeerlijk om een werkelijk Joods leven te kunnen leiden. Anderen zien het wonen in dit land weliswaar als voorwaarde om bepaalde geboden volledig te kunnen praktiseren (bijvoorbeeld het sabbatsgebod), maar beschouwen het land zelf niet als heilig. En voor de seculiere Israëli s is Israël eenvoudigweg hun (historische) woonplaats. 2 In de Zesdaagse Oorlog van 1967 veroverde het Israëlische leger het gebied op de Westoever van de Jordaan en Oost-Jeruzalem, alsmede de Oude Stad van Jeruzalem, die vanaf 1948 alle Jordaans gebied waren. Deze verovering heeft verregaande consequenties gehad, zowel in politiek als religieus opzicht. Seculiere Israëli s beschouwden dit wapenfeit in het licht van de nationale veiligheid of van historische rechten. Voor veel religieuze Joden was zij de verwerkelijking van een droom: het Joodse volk kan terugkeren naar het hele Bijbelse land. Het zijn vooral religieuze Joden die de Israëlische bezetting van de Westbank zien als bevrijding van de Bijbelse gebieden Judea en Samaria. Toen in 2005 Israël overging tot eenzijdige ontruiming van de Gazastrook, kwamen de protesten hiertegen in de eerste plaats van religieus-joodse groeperingen die geen enkel deel van het Bijbelse land willen opgeven. Dat betekent echter niet dat alle religieuze Joden van mening zijn dat Israël moet vasthouden aan Bijbels grondgebied. Er zijn rabbijnen die me- 2 Zie voor een uitgebreidere uiteenzetting over de betekenis van het land Israël voor Joden en over de verhouding tussen de Rooms-katholieke Kerk en Israël De lucht van het land Israël maakt wijs. Een gids over de verhouding Rooms-katholieke Kerk en Israël (Utrecht: KRI, 2000). Deze publicatie is te verkrijgen bij de KRI. Katholieke Raad voor Israël

5 nen dat vrede en het overleven van de staat Israël boven alles gaan en dat de staat daarom territoriale concessies mag doen aan de Palestijnen. Wat de discussie over het land compliceert is het feit dat de Hebreeuwse Bijbel niet eensluidend is over de omvang van het grondgebied. De indruk als zouden Joden uit religieuze overwegingen koste wat kost willen vasthouden aan de bezette gebieden behoeft in ieder geval enige nuancering. Bovendien zijn ook veel seculiere Israëli s van mening dat de Westbank of delen ervan niet moeten worden opgegeven. Zij beroepen zich vooral op het hierboven genoemde argument van de veiligheid van de staat Israël en haar burgers en de dreiging van buitenaf. Die dreiging komt van de omliggende Arabische staten en Iran en wordt niet alleen door de Israëlische bevolking zelf, maar ook door Joden buiten Israël, sterk gevoeld. Verdeeldheid en discussie Het gesprek in Israël over het beleid ten aanzien van de Palestijnen wordt er niet gemakkelijker op wanneer men bedenkt hoe groot de tegenstellingen in de Israëlische samenleving zijn: seculieren en religieuzen staan in toenemende mate tegenover elkaar, nieuwkomers moeten zich een positie verwerven tussen autochtone Israëli s, liberaal-religieuzen voelen zich achtergesteld ten opzichte van de orthodoxie enzovoort. De kolonisten op de Westoever vormen een minderheid, maar deze minderheid is wel zeer luidruchtig en wordt steeds radicaler. Bovendien wordt zij politiek en financieel gesteund door sympathisanten van buiten Israël, vooral evangelicale christenen uit de VS. Aan de andere kant is er onder Israëlische historici en andere intellectuelen (en politici) een kritische discussie gaande over de identiteit van de staat Israël en zijn ontstaansgeschiedenis, waarbij men er niet voor terugschrikt vraagtekens te zetten bij de officiële Israëlische geschiedschrijving en het curriculum op de Israëlische scholen. Men leze bijvoorbeeld het boek van de voormalig voorzitter van het Israëlische parlement, Avraham Burg, dat ook in het Nederlands vertaald is: De Holocaust is voorbij Afrekenen met Hitlers erfenis (Amsterdam: Ambo, 2010; ISBN ). Kritische geluiden zijn ook vaak te horen in de Israëlische pers, met name in het dagblad Ha aretz ( Over de gecompliceerde Joods-Israëlische samenleving kan men verder te rade gaan bij Els van Diggele, Een volk dat alleen woont (Amsterdam: Ten Have, 2000; ISBN ) Israël/Palestina vanuit Palestijns perspectief Net als de Joden spreken de Palestijnen over dit stukje aarde als de plaats waar zij thuis horen, waar hun voorouders al generaties lang leefden. Anders dan de Joden beschouwen ze de stichting van de staat Israël in 1948 niet als bevrijding, maar als onrecht. Daarom spreken zij over de onafhankelijkheidsoorlog en de stichting van de Joodse staat als al- Nakba, de Ramp. De onafhankelijkheidsoorlog van vormt een cesuur in hun geschiedenis. In deze oorlog vielen aan beide kanten veel burgerslachtoffers. Minstens zeshonderdduizend Palestijnse Arabieren ontvluchtten hun woonplaats, daartoe gedwongen door de oorlogshandelingen, onzekerheid over de toekomst; in een aantal gevallen werden zij verdreven door Joodse (later: Israëlische) troepen. De Arabische staten droegen hun deel bij aan deze vlucht door de Palestijnen op te roepen om te vertrekken. De meeste Palestijnse vluchtelingen vonden uiteindelijk onderdak in door de VN ingerichte vluchtelingenkampen in landen als Jordanië en Libanon. Hun hoop om na de oorlogshandelingen te kunnen terugkeren werd niet bewaarheid. Vanaf 1948 kwam een Palestijnse nationale identiteit tot ontwikkeling. Dit proces kreeg een grote impuls door de oprichting van de Palestijnse Bevrijdingsorganisatie (PLO) van Jasser Arafat in Na de onafhankelijkheidsoorlog bleef de meerderheid van de Palestijnen in het gebied wonen. Een groot aantal van hen bleef op wat nu Israëlische grondgebied was en Katholieke Raad voor Israël

6 werd dus Israëlisch staatsburger. De meerderheid van de Palestijnen woonde echter buiten Israël: onder Jordaans bestuur op de Westoever van de Jordaan en onder Egyptisch militair bestuur in de Gazastrook. Tijdens de Zesdaagse Oorlog vluchtten opnieuw veel Palestijnen (men schat ongeveer ) naar elders. De meerderheid bleef echter op de Westbank en in Gaza en kwam onder Israëlisch bestuur. Zij zien dit bestuur als bezettingsmacht en kolonisator. Net als de Nakba heeft de Israëlische bezetting van de Westbank bijgedragen aan de versterking van de Palestijnse identiteit. De Arabische inwoners van Israël noemen zichzelf Palestijnen van 1948, om hun verbondenheid uit te drukken met de Palestijnen die op de Westbank en in Gaza wonen, de Palestijnen van Door de jaren heen is in de Palestijnse gebieden de houding van de bevolking tegenover Israël (en de Joden in het algemeen) verhard. Dit heeft alles te maken met de voortdurende bezetting en de maatregelen die Israël neemt ter bescherming van de eigen bevolking. De terreuraanslagen die Israël in de loop der jaren te verduren kreeg werden georganiseerd en uitgevoerd door bewoners van de Palestijnse gebieden. De Israëlische veiligheidsmaatregelen daartegen grepen en grijpen nog steeds diep in in het dagelijks leven van de Palestijnen: ze staan uren in de rij om de grensversperringen te kunnen passeren, moeten vergunning hebben om te kunnen reizen enzovoort. Het feit dat men niet normaal naar school, werk of ziekenhuis kan werkt is frustrerend. Het dagelijks wachten bij de roadblocks wordt verzwaard door het vaak vernederende en willekeurige optreden van de Israëlische militairen doorgaans jonge dienstplichtigen die hun eigen onmacht, angst en onzekerheid afreageren op de Palestijnen. Daarnaast is er de veiligheidsbarrière die Israël heeft opgericht, een hek afgewisselde met een muur, die voor een aanzienlijk deel op Palestijnse grond staat. De frustratie van de Palestijnen wordt nog eens vergroot doordat zij op de Westbank steeds meer Joodse nederzettingen zien verschijnen. De daarbij aangelegde wegen doorkruisen Palestijns land en maken het de Palestijnse boeren moeilijk of zelfs onmogelijk hun akkers en boomgaarden te bereiken. Een andere belangrijke factor die bijgedragen heeft tot de verharding jegens Israël is de toegenomen invloed van radicale groepen als Hamas, die de onzekerheid van het dagelijks bestaan aangrijpen voor de verspreiding van hun anti-israëlische en anti-joodse denkbeelden. In de eerste jaren van de bezetting, voor de aanslagen op Israëlische burgers, waren er geregeld contacten tussen Palestijnen en Israëli s. Daar is nu nauwelijks nog sprake van. De enige Israëli s met wie de meeste Palestijnen tegenwoordig in contact komen zijn de gehate soldaten bij de wegversperringen. Aan Joods-Israëlische zijde is vooral sprake van moedeloosheid en van onverschilligheid tegenover de Palestijnen. Er is steeds minder oog voor hun uitzichtloze situatie en vernedering. Het wederzijdse onbegrip resulteert in een patstelling, waar radicale groepen garen bij spinnen. Het vereist veel moed van de hardnekkige ijveraars voor vrede en een sterke wil van politieke leiders, aan Israëlische en aan Palestijnse kant, om deze patstelling te doorbreken. Daar ontbreekt het vooral sinds de tweede intifada ( ) aan. Aan Palestijnse kant bleken noch Jasser Arafat, tot zijn dood in november 2004 de onbetwiste leider van de Palestijnen, noch diens opvolger Mahmoed Abbas in staat de Palestijnen een nieuw perspectief te bieden. Abbas pogingen om militanten te verhinderen raket- en mortieraanvallen op Israël uit te voeren mislukten. De corruptie binnen de PLO-gelederen was voor veel Palestijnen bij de parlementsverkiezingen van 2006 op de fundamentalistischislamitische Hamas te stemmen, dat daarmee de grootste politieke partij werd. Resultaat van de onderlinge Palestijnse strijd tussen Fatah en Hamas was een tweedeling van het Palestijnse gebied: op de Westbank maakt de PLO de dienst uit, in Gaza Hamas. Pogingen tot verzoening tussen Fatah en Hamas zijn tot dusver onsuccesvol. Met name in Ga- Katholieke Raad voor Israël

7 za is de bevolking daar de dupe van. De druk van Hamas op het dagelijks leven is groot, vooral aanhangers van de PLO en christenen hebben het moeilijk De Arabische wereld Ook de Arabieren buiten Palestina zien de Joodse staat doorgaans als een vreemd element in de Arabische wereld, hun opgedrongen door westerse landen. In hun visie drijft de Joodse staat politiek, cultureel en geografisch een wig tussen Arabische gebieden in Azië en Noord-Afrika. Bovendien zijn de Arabische landen van mening dat de westerse landen hun schuldgevoel over de Sjoa op hen afwentelden. Zij kunnen geen begrip opbrengen voor het verlangen van het Joodse volk om na eeuwen van beproevingen te kunnen leven in een eigen staat, in een land waar zij een speciale band mee hadden. In hun ogen is het hele gebied van de Jordaan tot de Middellandse Zee immers Arabisch gebied. Tegenwoordig hebben enkele Arabische regeringen zich neergelegd bij het bestaan van de Joodse staat en Israël erkend. De meeste Arabische en islamitische landen voelen daar echter niet voor. En zelfs in de staten die daartoe wel zijn overgegaan ligt de erkenning van Israël uiterst gevoelig. Onder de eigen bevolking is hier vaak geen steun voor. Sterker nog: het antisemitisme wordt in de Arabische wereld algemeen omarmd. Het betreft hier vaak vormen van antisemitisme die door de Westerse mogendheden in de 19 e en 20 e eeuw in het Midden-Oosten geïntroduceerd zijn. De toegenomen invloed van het islamitisch fundamentalisme met zijn anti-joodse houding heeft deze antisemitische tendens nog versterkt. Publicaties, onderwijsmateriaal en beelden in de media getuigen daarvan. Gebrek aan kennis van de Joodse geschiedenis gecombineerd met beelden van de situatie in Palestina die door de media wereldwijd verspreid worden, werkt het Arabische en islamitisch antisemitisme in de hand. Ook onder moslims in Europa. Tegengeluiden Om kennis van de Sjoa te verspreiden en zo antisemitisme en andere vormen van discriminatie te bestrijden is in 2009 het zogeheten Aladdin Project gestart. Het initiatief kwam van de Franse Fondation pour la Mémoire de la Shoah (Stichting voor de Herinnering aan de Sjoa), het programma staat onder auspiciën van de Unesco. Zie de website van het project: Hier en daar nemen in de Palestijnse gebieden vooral jonge mensen het initiatief om meer te weten te komen over de Sjoa, door bijvoorbeeld een bezoek te brengen aan het Holocaustmonument Jad vashem. Dit gebeurt ondermeer door docenten van de (katholieke) Universiteit van Bethlehem Christelijke Palestijnen spreken: Het uur van de waarheid, Het conflict tussen Israël en de Palestijnen legt bijzondere druk op de Palestijnse christenen. Zij vormen tegenwoordig ongeveer 1 tot 2% van de bevolking op de Westbank en Gaza. Al sinds het begin van de twintigste eeuw loopt het aantal christenen in Palestina terug, maar de laatste decennia gaat die teruggang snel, zowel in absolute aantallen als in percentage van de bevolking. De belangrijkste oorzaak daarvan is emigratie. Daarnaast zijn christelijke gezinnen kleiner dan die van moslims. De Palestijnse christenen wijten de teruggang van hun gemeenschappen vooral aan de Israëlische bezetting, volgens hen de 3 Van dit document zijn verschillende versies in omloop. In het Nederlands is het te downloaden via zie voor de (betrouwbaarder) Engelse tekst Katholieke Raad voor Israël

8 belangrijkste oorzaak van de weinig rooskleurige situatie in de Palestijnse gebieden. Het zijn juist de christenen die het eerst vertrekken, omdat zij vaak familie in het buitenland hebben wonen en het voor hen daarom gemakkelijker is zich elders te vestigen. Zo wonen er tegenwoordig meer dan driemaal zoveel christenen uit Bethlehem in de Verenigde Staten dan in Bethlehem zelf. Naast de demografische factoren die bijdragen tot de marginalisering van de Palestijnse christenen speelt het moslimfundamentalisme een rol. Met name in het door Hamas bestuurde Gaza staat de christelijke gemeenschap onder grote druk. Om in deze moeilijke omstandigheden stand te houden hebben Palestijnse christenen zich een flexibele identiteit aangemeten. Naargelang de omstandigheden en context benadrukken zij een bepaald aspect van hun identiteit: ze zijn óf Palestijn, óf Arabier óf christen. In contacten met buitenstaanders zullen zij zich op de eerste plaats typeren als Palestijn en benadrukken dat de relaties met de moslims uitstekend zijn. Overigens dient opgemerkt te worden dat het in de Arabische wereld überhaupt gebruikelijker is dan in het Westen om je discours aan te passen aan de context waarin je verkeert. Westerlingen kunnen voor dit gedrag moeilijk begrip opbrengen en zijn geneigd het te typeren als tweeslachtigheid, onbetrouwbaarheid of huichelarij. Welke identiteit? Welk christendom? De journaliste Els van Diggele beschrijft in haar boek Heilige ruzies: Christenen in Israël de vragen en dilemma s waarvoor christenen in Israël en de Palestijnse gebieden zich geplaatst zien. Heilige ruzies: Christenen in Israël (Amsterdam: Atheneaum-Polak & Van Gennep, 2007; ISBN Tegen deze politieke, sociale en culturele achtergrond moet het zogeheten Palestijnse Kairos-document gelezen worden. In november 2009 publiceerde een groep Palestijnse christelijke theologen A moment of Truth. A word of Faith, hope and love from the heart of Palestinian suffering, in het Nederlands vertaald als Uur van de waarheid. Een woord van geloof, hoop en liefde uit het hart van het Palestijnse lijden. Met dit document richten zij zich primair tot de christenen in de wereld met een roep om aandacht en steun. In Uur van de waarheid merken zij de Israëlische bezetting aan als de oorzaak van de uitzichtloze situatie in de Palestijnse gebieden, al uiten ze ook voorzichtig kritiek op de onmacht van de Palestijnse leiders en hun onderlinge verdeeldheid. De auteurs houden een pleidooi voor vreedzaam verzet, maar nemen niet expliciet afstand van terreuracties tegen Israël waarbij men moet bedenken dat een dergelijke afwijzing binnen de Palestijnse samenleving niet geaccepteerd zou worden. Verder roepen de schrijvers op tot een boycot van de bezettingseconomie Hoewel de politieke getinte passages de meeste aandacht hebben gekregen, vormen zij niet het zwaartepunt van het document. De opstellers willen vanuit hun christelijke geloof, vanuit de kernwoorden geloof, hoop en liefde, aandacht vragen voor hun situatie en de deur openen voor een vreedzaam en veilig samenleven van Israëli s en Palestijnen, Joden, christenen en moslims. Ze vragen begrip van medechristenen (Kom en zie!) en nemen stelling tegen een christenfundamentalistische Bijbellezing die ten koste gaat van de Palestijnen. Vanuit het perspectief van de Joods-christelijke dialoog kan men bij een aantal punten vragen stellen. Zo roepen enkele zinsneden de vraag op of hierin niet een vorm van ver- Katholieke Raad voor Israël

9 vangingstheologie 4 meeklinkt. Er is begrip voor het Israëlisch verlangen naar veiligheid, maar tegelijk wordt volledig voorbijgegaan aan de Joodse interpretatie van de Bijbelse landbelofte. Men spreekt van Israëliers en Palestijnen, wat het idee van twee naties veronderstelt, terwijl men soms de tweestatenoplossing lijkt in te ruilen voor het idee van een binationale staat. De bewoordingen waarin de auteurs de oproep tot een boycot van de bezettingseconomie formuleren laten het toe hem te lezen als een oproep tot boycot van Israël. Daarbij kan men vragen stellen bij de wenselijkheid (en de effectiviteit) van de voorgestelde boycot. Levert het isoleren van Israël echt iets op? Beziet men Uur van de waarheid echter vanuit Palestijns perspectief, dan is het document gematigd en poogt het wel degelijk het gesprek te zoeken met Israëli s en Joden. Daarom alleen al dient het serieus genomen te worden en mogen de eenzijdigheden in de tekst de aandacht niet afleiden van de noodkreet die erin verwoord wordt. 2. Wat zegt de Rooms-katholieke Kerk over Israël en Palestina? In december 2001 vond in Rome een ontmoeting plaats van leiders van de Katholieke Kerken in het Midden-Oosten en vertegenwoordigers van het Vaticaan. Bij deze gelegenheid werd een perscommuniqué uitgebracht, dat het officiële rooms-katholieke standpunt over Israël en Palestina goed samenvat. Het Vaticaan ziet als wenselijke situatie veiligheid voor de staat Israël, stichting van een staat voor het Palestijnse volk, ontruiming van de bezette gebieden, een internationaal gegarandeerde bijzondere status voor de heiligste delen van Jeruzalem en een rechtvaardige oplossing voor de Palestijnse vluchtelingen. 5 Daarnaast vraagt de Kerk bijzondere aandacht voor de precaire positie van christenen in Israël en de Palestijnse gebieden, die als minderheid leven te midden van een Israëlisch-Joodse en een Palestijns-islamitische meerderheid. a) Erkenning van Israël De Rooms-katholieke Kerk erkent zowel de (religieuze) betekenis van het land Israël voor de Joodse identiteit als het politieke recht van de Joden op een eigen staat in dit land. Daarmee onderschrijft de Rooms-katholieke Kerk dat het Jodendom behalve een religieuze ook een politieke dimensie kent. Dit inzicht werd in 1973 voor het eerst verwoord door de Franse bisschoppen en nadien door paus Johannes Paulus II. De Franse bisschoppen en de paus wijzen er op dat ook volkenrechtelijk het Joodse volk recht heeft op een politiek bestaan in een eigen staat. In 1993 heeft het Vaticaan deze positie bevestigd door de officiële - door critici als nogal laat betitelde - erkenning van Israël. In de officiële overeenkomst tussen het Vaticaan en de Joodse staat verplicht Israël zich onder andere tot bescherming van de christelijke heilige plaatsen, terwijl het Vaticaan zich verplicht tot bestrijding van antisemitisme, waar ook ter wereld. b) Erkenning van de rechten van de Palestijnen De rooms-katholieke erkenning van de betekenis van staat en land voor de Joden gaat samen met het pleidooi recht te doen aan de Palestijnen: Het Palestijnse volk, dat in dit land zijn historische wortels heeft en sinds decennia verspreid woont, heeft het natuurlijk recht, om de gerechtigheid, een vaderland terug te vinden en in vrede en rust te kunnen 4 Vervangingstheologie of substitutieleer: het theologische idee dat het christendom het Joodse volk als uitverkoren volk vervangen heeft. De substitutietheologie kent verschillende varianten. 5 Perscommuniqué uitgebracht te Rome, 13 december In het slotdocument van de bijzonder bisschoppensynode van het Midden-Oosten, gehouden op oktober 2010 in Rome, wordt dit standpunt herhaald. Zie voor dit document de website van het Vaticaan: /02_inglese/b23_02.html#MESSAGE_TO_THE_PEOPLE_OF_GOD Katholieke Raad voor Israël

10 leven met de andere volkeren van de regio. 6 In februari 2000 ging het Vaticaan daarom een overeenkomst aan met de PLO als wettige vertegenwoordiger van het Palestijnse volk. c) Heilige plaatsen en de status van Jeruzalem Zowel de overeenkomst met de staat Israël als die met de PLO staan voor een groot deel in het teken van de bescherming van de (christelijke) heilige plaatsen. Ook de status van Jeruzalem is in rooms-katholieke ogen zeer belangrijk. Het is meteen een van de moeilijkste punten in het huidige conflict. Tussen de Israëlische optie (Jeruzalem als ongedeelde hoofdstad van Israël) en de Palestijnse (Oost-Jeruzalem als hoofdstad van een Palestijnse staat) gaapt een diepe kloof. Het Vaticaan heeft altijd gepleit voor internationaal toezicht over Jeruzalem, dat zou moeten duren tot een definitieve oplossing gevonden zou zijn. Tegenwoordig spreekt het Vaticaan meer van een internationale status voor de heiligste (niet: heilige) plaatsen van Jeruzalem, waarbij evenwel onduidelijk blijft welke plaatsen men precies op het oog heeft. d) De positie van de christenen in Israël en de Palestijnse gebieden De zorg van de Rooms-katholieke Kerk om de positie van katholieken en andere christenen in Israël en de Palestijnse gebieden is begrijpelijk. Hun positie als religieuze minderheid in dit conflict is precair. Een bekend pleitbezorger van de Palestijnse christenen is Michel Sabbah, voormalig rooms-katholiek patriarch van Jeruzalem en voormalig voorzitter van Pax Christi International. In zijn publicaties onderschrijft hij de officiële leer van de Rooms-katholieke Kerk over het Joodse volk en wijst hij op het belang van de dialoog tussen Joden en katholieken. Tegelijkertijd vraagt hij om erkenning van de bijzondere situatie van Palestijnse katholieken: zij vormen een minderheid te midden van een moslimmeerderheid én zijn de enige lokale Katholieke Kerk ter wereld te midden van een Joodse meerderheid. Ze hebben daardoor een andere verhouding met het Jodendom dan andere katholieke gemeenschappen. Daarbij komt dat de Palestijnse katholieken als Palestijnse Arabieren betrokken zijn bij het Israëlisch-Palestijnse conflict. De Rooms- Katholieke Kerk in Jeruzalem heeft volgens Michel Sabbah daarom een dubbele opdracht: De opdracht om met anderen heilzaam aanwezig te zijn. Concreet betekent dit dat katholieken in Israël de dialoog moeten aangaan met hun Joodse buren en dat katholieken in de Palestijnse gebieden kennis moeten hebben van het Jodendom en zijn erfenis. De opdracht om juist als getuigen van Jezus Christus aanwezig te zijn in zowel de Arabisch-islamitische samenleving als de Joods-Israëlische samenleving, om bij te dragen aan een uiteindelijke vrede in dit land. De toenemende islamisering binnen de Arabische samenleving maakt deze opdracht moeilijker, maar dat neemt niet weg dat christelijke Arabieren hun positie in het openbare leven moeten (blijven) innemen. 3. Conclusies De staat Israël heeft voor Israëli s en Palestijnen, voor Joden, moslims en christenen verschillende en soms zelfs tegengestelde betekenissen. Voor Joden is het de realisatie van hun leven als volk in het land van oorsprong, en daarom een teken van hoop. Voor Palestijnen is het land ook hun land. De stichting van de staat Israël betekent voor hen een breuk in hun geschiedenis en voor velen van hen het afscheid van hun plaats van herkomst, hun thuis. Tegenover de angst om hun veiligheid die de Israëli s gevangen houdt 6 Apostolische brief Redemptionis Anno (20 april 1984). Katholieke Raad voor Israël

11 staat de wanhoop van de Palestijnen, die uit onmacht en door het ontbreken van toekomstperspectief oproepen tot acties als boycot en de-investering. De KRI is van mening dat de Kerk zich niet dient te mengen in het politieke conflict zelf. Zij heeft haar eigen verantwoordelijkheden: zich inzetten voor het gesprek tussen christenen en Joden, met erkenning van de blijvende waarde van het Jodendom; erkenning van het bestaansrecht van de Israël als Joodse staat is daarmee onlosmakelijk verbonden. De kerk heeft evenzeer de opdracht solidair te zijn met hen die leven in armoede en verdrukking en slachtoffer zijn van politiek en economisch onrecht. Vanuit deze opdracht biedt zij ook steun aan de Palestijnen. De Kerk wil bijdragen aan vrede en gerechtigheid, ook in Israël en Palestina. Concreet kunnen katholieken steun bieden aan organisaties voor dialoog, vrede en gerechtigheid in Israël en Palestina. Waar het gaat om het verlichten van de situatie in de Palestijnse gebieden valt te denken aan hulp aan projecten op terrein van onderwijs en gezondheidszorg en economische initiatieven. Wij christenen in Nederland moeten erkennen dat wij het conflict in het Midden-Oosten niet kunnen oplossen. Hoezeer we ons oprecht betrokken voelen, wij zijn en blijven buitenstaanders. Het importeren van de tegenstellingen daar naar de situatie hier brengt een oplossing van het conflict geen stap dichterbij. Dat Nederlandse christenen zich betrokken voelen bij het lot van de Palestijnen is terecht. Dat de christelijke aandacht voor de Palestijnen zo groot is, groter dan die voor de christenen in Pakistan, Irak of naar andere brandhaarden in de wereld, heeft ongetwijfeld te maken met de bijzondere betekenis van het Heilig Land voor christenen. De politieke discussie over het Midden-Oosten mag echter geen reden of rechtvaardiging zijn voor het teruggrijpen op oude vooroordelen over Joden. Als Kerk moeten wij alert blijven op dergelijke vooroordelen en ze bestrijden. Op dit moment (eind 2010) ontbreekt het bij de Israëlische en Palestijnse machthebbers aan de wil of de kracht (of beide) om tot een vergelijk te komen. In de Palestijnse en Israëlische samenleving klinkt de stem van de onverzoenlijken steeds sterker. In deze omstandigheden staat de toch al marginale initiatieven voor dialoog tussen Israëli s en Palestijnen, tussen Joden, christenen en moslims in het gebied zelf onder zware druk. De volhouders, de mensen die ondanks alles uit de impasse van geweld en vijandigheid willen komen, verdienen al onze steun.. De Katholieke Raad voor Israël December 2010 Bijlagen Bijlage 1. Organisaties voor vrede, dialoog en mensenrechten in Israël In Israël zelf zijn diverse organisaties actief op het terrein van dialoog, vrede en mensenrechten. We geven hieronder een overzicht van de meest bekende. Katholieke Raad voor Israël

12 Givat Haviva Givat Haviva is een centrum voor onderwijs, onderzoek en documentatie, in 1949 opgericht door de HA KIBBUTZ HA ARZI Federatie, ter herinnering aan Haviva Reik. De campus is gesitueerd in de noordelijk Sjaron Vallei, ten oosten van Hadera, Israël. Givat Haviva houdt zich bezig met kwesties die belangrijk zijn voor de Israëlische maatschappij en stimuleert initiatieven op het gebied van onderwijs, onderzoek en maatschappelijk werk ter bevordering van vrede, democratie, tolerantie en maatschappelijke solidariteit; en Nes Ammim In 1964 gestichte christelijke kibboets in Noord-Israël. Primaire doelstelling is verzoening tussen Joden en christenen en verwijdering van antisemitisme en jodenzending uit christendom en christelijke theologie. Door de jaren heen is de doelstelling verbreed tot ondersteuning van de dialoog en het vredesproces tussen Joden en Arabieren. De nederzetting heeft zich ontwikkeld tot een dialoog- en studiecentrum en tot een van de weinige plaatsen in de regio waarin christenen, Joden en moslims elkaar kunnen ontmoeten. Nes Ammim wordt voor een deel gerund door vrijwilligers en Neve Sjalom/Wahat as-salam Woon-werkgemeenschap in de buurt van Latrun, Israël, waar sinds 1972 Joden en Arabieren samenleven. Op dit moment is de leefgemeenschap uitgegroeid tot een dorp waar ruim dertig gezinnen, Joden, christenen en moslims, als goede buren wonen. Sinds 1979 kent het dorp een School voor de Vrede, die het ideaal van het dorp ook naar buiten toe wil uitstralen; en The Parents Circle The Families Forum THE FAMILIES FORUM is het uitvoerende orgaan van de Parents Circle organization. Tot de leden van het Forum behoren honderden Israëlische en Palestijnse families die in het Israëlisch-Arabische conflict een echtgenoot of echtgenote, broer of zus, zoon of dochter hebben verloren en met het Forum willen werken aan begrip en dialoog; The Israel/Palestine Center for Research and Information Opgezet in 1988 om op verschillende niveaus de dialoog te bevorderen tussen de Israëlische en de Palestijnse samenleving. Uitgangspunt is dat komen tot vrede een gezamenlijke inspanning vereist, maar ook de inspanning van de afzonderlijke gesprekspartners. Het IPCRI is een van de weinige initiatieven op het terrein van maatschappelijk beleid die de tweede intifada hebben overleefd; Rabbis for Human Rights Een groep rabbijnen in Israël die vanuit de Joodse religieuze traditie aandacht vragen voor en protesteren tegen schending van de mensenrechten. Zij nemen stelling tegen de aanslagen door Palestijnse terroristen, maar protesteren ook tegen Israëlisch militair optreden waarvan Palestijnse burgers de dupe worden; Katholieke Raad voor Israël

13 The Interfaith Encounter Association Deze associatie heeft als doel de interreligieuze dialoog en studie in het Midden-Oosten, met als uitgangspunt de religie een bron van vrede moet zijn en niet van conflict; The Jerusalem Center for Jewish-Christian Relations (JCJCR) Dialooggroep tussen Joden en christenen in Israël. De JCJCR heeft als doel om binnen de Israëlisch-Joodse meerderheid en de inheemse christelijke minderheid in het Heilig Land onwetendheid en vooroordelen te bestrijden en begrip te kweken. De JCJCR werkt voorlopig onder de paraplu van de ICCI, the Interreligious Coordinating Council of Israel; Interreligious Coordinating Council of Israel (ICCI) De Interreligious Coordinating Council in Israel streeft door het aanbieden van verschillende programma s naar het versterken van goede relaties tussen de verschillende geloofsgemeenschappen. De raad werkt zowel binnen als buiten Israël. In Israël houdt de ICCI het publiek op de hoogte van de ontwikkelingen in interreligieuze relaties in Israël en daarbuiten en biedt een platform waar mensen met zeer verschillende meningen elkaar kunnen leren kennen, zowel persoonlijk als ideologisch; Vrede nu (Sjalom Achsjav) In 1978 opgericht door 348 reserveofficieren van het Israëlische leger die ervan overtuigd waren dat alleen door onderhandelingen vrede bereikt kon worden. Met internationale vertakkingen, o.a. in de VS en Canada; B Tselem Israëlisch informatiecentrum voor mensenrechten in de bezette gebieden. Opgericht in 1989 door academici, advocaten, journalisten en leden van de Knesset. B Tselem heeft als doel de Israëlische politiek ten aanzien van de Palestijnse gebieden te veranderen, en staat kritisch tegenover de Israëlische overheid; Goesj Sjalom Het Vredesblok, de als radicaal bekendstaande Israëlische vredesbeweging. In 1993 opgericht door Uri Avnery uit protest tegen het beleid van Jitschak Rabin en uit onvrede met de houding van andere vredesbewegingen in Israël. Bijlage 2: Historisch overzicht Het conflict tussen Israël, de Palestijnen en de Arabische wereld is op de eerste plaats een politiek conflict. De wortels van dit conflict liggen in het einde van de negentiende en begin van de twintigste eeuw. Drie ontwikkelingen kwamen toen samen: de Jodenvervolging in Oost-Europa, het ontstaan van het zionisme, de koloniale inmenging van Europa in het Midden-Oosten (Groot-Brittanië was sinds 1882 de baas in Egypte) en de politieke machtswisseling in Palestina. Eind negentiende en begin twintigste eeuw vonden in Oost-Europa op grote schaal pogroms tegen Joden plaats. Tienduizenden Joden zochten hun toevlucht in het land van hun voorvaderen. Zij troffen een land aan waar Arabieren, maar ook Joden leefden. Door de eeuwen heen zijn er in Israël/Palestina altijd Joden blijven wonen, vooral in Jeruzalem. Deze oude Joodse gemeenschap was echter klein. De immigratie uit Oost- Europa die rond 1900 plaats vond, werd nog gestimuleerd door het zionisme. Deze Katholieke Raad voor Israël

14 Joodse nationale bevrijdingsbeweging streefde naar een eigen Joodse staat in Palestina. Palestina (inclusief het huidige Jordanië) was indertijd deel van het Ottomaanse rijk. Toen dit rijk in 1918 uiteenviel, werd het door de Volkerenbond onder Engels bestuur geplaatst. De Britten maakten van het gebied ten oosten van de Jordaan een apart emiraat, later een koninkrijk, Transjordanië. De Britten hadden weinig op met de Joodse immigratie. Er waren zelfs perioden waarin ze deze actief tegenwerkten, ook na de Tweede Wereldoorlog. Desondanks lukte het vele Joodse immigranten zich in Palestina te vestigen. De spanningen tussen de Arabische inwoners (die zich toen nog geen Palestijnen noemden) en de Joodse immigranten liep steeds meer op. In vond een grote Arabische opstand plaats, die geleid werd door Amin al-hoesseini, de grootmoefti van Jeruzalem. Honderden Joden werden vermoord door Arabieren, maar ook duizenden Arabieren kwamen komen om, vooral door gevechten met de Britten. Een groot deel van de Arabische elite verliet het land, de Joden formeerden een eigen leger en een eigen politie. Ook na de grote opstand bleef het onrustig in het land: Joden en Arabieren vochten zowel tegen elkaar als tegen de Britten. De laatsten konden de zaak niet meer aan en legden in 1947 de kwestie Palestina voor aan de Verenigde Naties, de opvolger van de Volkerenbond. De VN besloot na onderzoek het mandaatgebied te verdelen in een Joods en een Arabisch deel. Deze zogeheten partition ( scheiding ) werd door de inmiddels gevormde voorlopige Joodse regering aanvaard, maar door de Arabische landen afgewezen. De Britten besloten zich uit Palestina terug te trekken en hun mandaat te beëindigen met ingang van 15 mei Op 14 mei 1948, aan de vooravond van het vertrek van de Britten, riep Ben Goerion op basis van de partition de Joodse staat Israël uit. De Arabische landen vielen deze een dag later aan, eerder uit overwegingen van prestige en plichtsbesef dan uit reële solidariteit met de Palestijnen.. Israël won de Onafhankelijkheidsoorlog en breidde zijn gebied uit. Veel Palestijnen vluchtten naar de Arabische buurlanden. Aan Arabische kant veroverde het leger van Transjordanië (het Arabische Legioen, geleid door Britse officieren) Oost- Jeruzalem en de westelijke Jordaanoever. Transjordanië heette voortaan Jordanië; de Gazastrook viel in Egyptische handen. Deze situatie bleef bestaan tot In dat jaar viel Israël, dat zich bedreigd voelde, Egypte en Syrië aan. Toen Jordanië zich bij deze landen aansloot en Israël begon te beschieten, viel het Israëlische leger de Jordaanse gebieden op de westelijke Jordaanoever binnen. Israël won de oorlog en veroverde uiteindelijk de westelijke Jordaanoever, Oost-Jeruzalem, de Golan-hoogte, de Sinaïwoestijn en Gaza. Opnieuw vluchtten veel Palestijnen, maar de grote meerderheid bleef onder Israëlische bezetting wonen. Sinds 1967 bezet Israël territoria die volkenrechtelijk gezien niet aan haar toebehoren. Vooral na 1977, toen de Likoedpartij de verkiezingen won, zijn in deze gebieden steeds meer Joodse nederzettingen gevestigd. Dit is zowel in strijd met het verdelingsplan van de Verenigde Naties van 1947, dat de volkenrechtelijke bestaansbasis van de staat Israël vormt, als met de Vierde Geneefse Conventie (1949), die oproept tot ontruiming van in oorlogshandelingen veroverd gebied door de bezettende partij. Latere VN-resoluties van de Veiligheidsraad spreken dan ook van occupied territories (d.i. bezette gebieden ; de Israëlische regering spreekt van betwist gebied ). De belangrijkste reden waarom Israël geen gehoor gaf aan de VN-resoluties is het streven naar veiligheid tegenover vijandige Arabische staten. Daarnaast is vooral sinds 1977 de invloed van het religieus zionisme, dat streeft naar een staat Israël van Bijbelsterritoriale omvang, sterk toegenomen. Katholieke Raad voor Israël

15 In 1987 kwamen de bewoners van de Palestijnse gebieden in opstand tegen de Israëlische bezetting en nederzettingenpolitiek. Deze eerste intifada maakte de noodzaak van vredesoverleg duidelijk. In 1993 sloten de Israëlische premier Jitschak Rabin en PLO-leider Jasser Arafat een beginselakkoord, dat voorzag in Palestijns zelfbestuur en geleidelijke terugtrekking van het Israëlische leger uit Gaza en de westelijke Jordaanoever. Zowel in Israël als de Palestijnse gebieden kwamen protesten tegen de akkoorden. Volgens veel Israëli s zou vertrek uit deze gebieden Israël kwetsbaarder maken, de religieuze partijen wilden de Bijbelse gebieden niet opgeven. Veel Palestijnen vonden dat het hun in de akkoorden toebedeelde gebied onvoldoende was voor de stichting van een levensvatbare Palestijnse staat. De kans op terugkeer van de vluchtelingen van 1948 en hun families was ook verkeken. Bovendien werden na 1993 de dagelijkse leefomstandigheden van de Palestijnen er niet beter op. Dat de uitwerking en realisatie van het beginselakkoord van 1993 mislukt is heeft een aantal oorzaken. De moord op Jitschak Rabin in 1994 is daar een van. Een andere oorzaak zijn de Palestijnse zelfmoordaanslagen in Israël na de moord op Rabin. Hierdoor won Likoed-leider Benjamin Netanjahu, die niets van de akkoorden wilde weten, de verkiezingen. Een derde oorzaak is wat in het westen gezien wordt als de dubbele agenda van PLO-leider Jasser Arafat. In Arabischtalige toespraken gaf hij uiting aan zijn hoop op een Palestijnse staat van de Middellandse Zee tot de Jordaan, in Engelstalige toespraken repte hij hier niet van. Hier verraadt zich aan Westerse kant enige ongevoeligheid voor de Arabische cultuur, waarin het eergevoel een belangrijke rol speelt. Het doen van concessies doen en het openlijk afzweren van vroegere standpunten worden eerder gezien als zwakte en gezichtsverlies dan als kracht. De moord op Rabin en de Palestijnse zelfmoordaanslagen op Israëlische burgers zijn uitingen van het toegenomen extremisme aan beide kanten. De moordenaar van Rabin kwam uit ultrarechtse religieus-joodse hoek, waar men fel gekant is tegen iedere concessie aan de Palestijnen. Aan Palestijnse kant is sprake van toenemende invloed van het islamitisch fundamentalisme. In feite hebben Joodse en Palestijnse extremisten veel gemeen: zij willen beiden een staat voor het eigen volk van de Middellandse Zee tot de Jordaan. Het vasthouden aan deze onrealistische optie kan alleen maar geweld en ellende met zich meebrengen. De situatie in Israël en de Palestijnse gebieden verslechterde sterk na het jaar Alleen al in de periode van september 2000, het begin van de Al-Aqsa Intifada, tot augustus 2004 vielen aan Israëlische kant bijna 1000 doden en meer dan 5000 gewonden. Aan Palestijnse kant waren de aantallen nog hoger: drieduizend doden en meer dan 2600 gewonden. Alles werd nog erger door twee oorlogen die Israël voerde. De eerste was de oorlog van juli en augustus 2006 tegen Hezbollah in Libanon. Die oorlog begon nadat Hezbollah twee Israëlische soldaten had ontvoerd en raketten had afgevuurd op Noord- Israël. Op 14 augustus werd een wapenstilstand gesloten zonder dat de twee Israëlische soldaten waren bevrijd. Op dat moment waren aan de kant van Libanon/Hezbollah meer dan duizend mensen om het leven gekomen. Hezbollah vuurde honderden raketten af op Noord-Israël, maar daardoor werden door een goed netwerk van schuilkelders geen Israëliërs gedood. De meeste waarnemers zijn het erover eens dat Israël deze oorlog in feite heeft verloren. Op 27 december 2008 trok Israël ten strijde tegen Hamas, de radicale islamitische organisatie die in de door Israël ontruimde Gaza-strook de dienst uitmaakt (in vrije verkiezingen in aan de macht gekomen). Hamas wenst de staat Israël niet te erkennen en bestookte het zuiden van Israël dagelijks met primitieve raketten die zelden doel troffen Katholieke Raad voor Israël

16 maar de Israëliërs in die streek wel dwongen uren per dag in schuilkelders door te brengen. Daartegen moest de Israëlische regering natuurlijk optreden. De directe aanleiding was wederom de ontvoering van een Israëlische soldaat, ditmaal door Hamas. De operatie Cast Lead (Gegoten Lood), zoals Israël de oorlog noemde, was bloedig en kostte ruim 1300 Palestijnen het leven, onder wie vele burgers. Niet alleen in Arabische maar ook in westerse landen was er veel kritiek op de Israëlische aanval die door velen met de juridische term disproportioneel werd aangemerkt, d.w.z.in strijd met het internationaal recht.. Zowel Israël als de Palestijnen bevinden zich nu in een benarde positie. De Israëlische bezetting van het grootste deel van de westelijke Jordaanoever grijpt diep in het leven van de Palestijnse bevolking in. Nog steeds ondergaan veel Palestijnen de vernederende controles bij de Israëlische checkpoints. Door de afsluiting van wegen en de scheiding van Israël en de westelijke Jordaanoever door een muur of hek van beton en staal (dit hek of muur volgt niet de wapenstilstandslijnen van 1949 maar loopt voor een deel door het in de Zesdaagse Oorlog van 1967 veroverde Palestijnse gebied) hebben de Palestijnen het gevoel dat zij in een gevangenis leven. Het is moeilijk op bezoek te gaan bij familie en vrienden en scholen en ziekenhuizen zijn vaak slecht of helemaal niet bereikbaar. Veel Palestijnse boeren kunnen niet meer bij hun weiden of akkers komen, omdat die doorsneden worden door Israëlische wegen, hekken en andere afscheidingen. De slechte economische vooruitzichten en de corruptie en het wanbestuur van de Palestijnse autoriteiten dragen bij aan de uitzichtloosheid van het leven in de bezette gebieden. Ook Israël bevindt zich in een benarde positie. Sinds de oorlog van 2006 is de macht van Hezbollah in Libanon sterk gegroeid, en niet alleen in het zuiden. Bovendien beschikt Hezbollah, met hulp van Iran, inmiddels over vele raketten die een veel groter bereik hebben dan de raketten die in 2006 werden gebruikt en waarmee grote delen van Israël kunnen worden getroffen. Ook Hamas in Gaza heeft nu mee en gevaarlijker raketten dan in Daarnaast is er de dreiging van Iran dat bij monde van president Mahmoud Ahmadinejad heeft gezegd dat Israël van de kaart moet worden geveegd. Wat de zaken nog verder compliceert is de machtwisseling in Israël waar in 2009 een rechtse regering onder leiding van premier Benjamin Netanjahu aan de macht is gekomen. Netanjahu heeft tijdens de campagne steeds gezegd dat een tweestatenoplossing (dus een eigen staat voor de Palestijnen) voor hem onbespreekbaar is, al heeft hij zijn toon sinds hij premier is enigszins gematigd. De Amerikaanse regering van president Barack Obama houdt, net als voorgaande Amerikaanse regeringen, onverkort aan de tweestatenoplossing vast en streeft naar hervatting van de vredesbesprekingen met de Palestijnen. Waarover die besprekingen dan zouden moeten gaan is onduidelijk. Vriend en vijand van Netanjahu in Israël zijn het er echter over eens dat Israël zich geen diepgaand conflict met de Verenigde Staten kan veroorloven. Dat in maart 2010 de verhoudingen aanmerkelijk verkoelden komt door Israëlische bouwplannen in Arabisch Oost- Jeruzalem. Om de onderhandelingen met de Palestijnen mogelijk te maken zette de VS Israël onder druk om een bouwstop af te kondigen. Deze liep in oktober 2010 af. Hoe het overleg tussen Israël en de Palestijnen verder zal verlopen is niet duidelijk. Intussen heeft de regering Netanjahu ingestemd met een wetsvoorstel dat van alle nieuwe burgers eist dat ze trouw zweren aan Israël als een Joodse en democratische staat. De Arabische volksvertegenwoordigers in de Knesset waren furieus. In hun ogen geeft de wet het signaal af dat niet-joden in Israël eigenlijk niet thuishoren en dat bij voorbaat aan hun loyaliteit getwijfeld moet worden. Bijlage 3. Stellingen 1. Het conflict in het Midden-Oosten is geen reden om de dialoog tussen Joden en katholieken in Nederland op te schorten. In Noord-Ierland woedde Katholieke Raad voor Israël

17 tot voorkort een bloedige sociale en politieke strijd tussen katholieke en protestanten. Toch is dit conflict in Ulster nooit reden geweest om de oecumenische contacten tussen kerken in Nederland te bevriezen. Klopt volgens u de vergelijking tussen het conflict in het Midden-Oosten en dat in Noord-Ierland? Waar wel/niet? Wat zou het conflict in Noord-Ierland kunnen leren over een mogelijk vergelijk in het Midden-Oosten? 2. Wij kunnen het conflict in het Midden Oosten niet oplossen. Hoezeer we ons oprecht betrokken voelen, wij zijn en blijven buitenstaanders. Het importeren van de tegenstellingen daar naar de situatie hier brengt en oplossing van het conflict daar geen stap dichterbij. Bent u het met deze stelling eens/oneens? Hoe zouden relatieve buitenstaanders als wij wel aandacht voor het conflict kunnen vragen, zonder te vervallen in vruchteloze discussies? 3. Een evenwichtige benadering vanuit het buitenland kan bijdragen aan vrede in het Midden-Oosten. Bent u het met deze stelling eens/oneens en waarom? Waar zou die evenwichtige benadering volgens u dan moeten bestaan? 4. Het wekt bevreemding dat Nederlandse christenen zich in zo sterke mate betrokken voelen bij het lot van de Palestijnen, terwijl veel minder aandacht uitgaat naar de christenen in Irak, Soedan, Pakistan en andere brandhaarden in de wereld waar minstens zoveel slachtoffers vallen. Klopt deze bewering en is er volgens u sprake van selectieve verontwaardiging? Zo ja, wat is daarvoor volgens u de oorzaak? Katholieke Raad voor Israël Postbus LA Utrecht Tel info@kri-web.nl www. kri-web.nl Katholieke Raad voor Israël