Doorbreek de spiraal van geweld Historische schets van conflict tussen Israël en Palestina

Transcriptie

1 Doorbreek de spiraal van geweld Historische schets van conflict tussen Israël en Palestina In het historische jaar 1948 zagen we de geboorte van de staat Israël en vonden de tragische gebeurtenissen plaats waaraan de Palestijnen refereren als de Nakba. Israël is wereldwijd het enige land met een Joodse meerderheid. Dat is uniek. Zo n 75% van de 8,7 miljoen inwoners is Joods 1 ; de overige 25% bestaat grotendeels uit Palestijnse Arabieren van wie de meerderheid soennitische moslims zijn maar ook uit christenen en druzen, die in Palestina woonden voor de oprichting van Israël in Hoe verzoen je twee volkeren met verschillende emotionele landschappen. De exodus van vele Joden naar Palestina werd als het wonder van een wedergeboorte, een nieuw thuis. Datzelfde gebeuren noemen de Palestijnen de Nakba en staat voor hen gelijk met een rampzalige nederlaag en onderdrukking. Van thuis verdreven! Israëli s zien hun staat als legitiem en een noodzakelijke manifestatie van hun bestaan als natie. De Palestijnen ervaren dat, ook als Arabieren, als een anachronistisch vertoon van westers imperialisme. Dit treffen van twee volkeren heeft te maken met vernedering en angst. Uit een absolute en unieke tragedie, zoals de Shoah, is uiteindelijk een natie geboren; en een ander volk is verpletterd en onderdrukt door een slachtoffer dat grotendeels blind is geworden voor andermans leed. Deze tragische en blijvende confrontatie is een bijzonder emotioneel gebeuren, dat impact heeft op onze wereldsamenleving. 1 Joods in de betekenis van een Joodse etniciteit. Je hebt religieuze en seculiere Joden. 1

2 Met de centrale en emotionele ligging van Israël, te midden van een Arabische en moslimwereld, voelen de Arabieren het bestaan van de staat Israël aan als een afgepakt gebied. Arabieren beschouwen dit gebied als hun eigen land, inclusief Jeruzalem met zijn Rotskoepelmoskee, een van de drie heiligste plaatsen van de islam. Data, diep in het geheugen van beide volkeren Op 14 mei 1948 riep David Ben-Gurion de onafhankelijke staat Israël uit, een blijde gebeurtenis die elk jaar wordt gevierd. Voor de Palestijnen begon toen echter de catastrofe, de Nakba. Voor hen betekende dat de verdrijving van hun volk, waarbij meer dan 440 Palestijnse dorpen werden verwoest en meer dan Palestijnen moesten vluchten. Tot op de dag van vandaag hebben veel Palestijnse vluchtelingen nog de sleutels en de eigendomsaktes van de huizen die ze moesten verlaten. Ook zij herdenken deze dag elk jaar, met vlaggen en sleutels, in de hoop ooit terug te kunnen keren. Hun herdenking vindt een dag later plaats: op 15 mei. Op 15 mei 2018 was het dus ook 70 jaar geleden dat de Palestijnen uit hun huizen zijn verdreven. Het idee van een Joods thuisland mede aangewakkerd door antisemitische pogroms in Rusland en Centraal- en Oost-Europa werd als eerste gepopulariseerd door de in Boedapest geboren Theodor Herzl, die als voorzitter van het eerste Zionistische Congres in 1897 in Bazel gekozen was. Een dag voor zijn dood in 1904 zei hij: Groet Palestina van me. Ik heb het bloed in mijn hart voor mijn volk gegeven. Met de Eerste Wereldoorlog kwam er een einde aan de grote imperiale rijken, inclusief het Ottomaanse, dat tot ver in het Midden-Oosten strekte. Na de Eerste Wereldoorlog nam Groot-Brittannië de leiding over in Palestina. Het Britse gezag werd in 1923 geformaliseerd, toen de Volkenbond een mandaat uitgaf voor Brits zeggenschap in het zuidelijke deel van wat vroeger Ottomaans-Syrië was. Het Britse mandaat voor Palestina creëerde twee protectoraten, die beide op 14 mei 1948 zouden 2

3 verlopen. Het ene protectoraat gold voor Palestina, in een poging om de belofte te vervullen van de Britse minister van Buitenlandse Zaken Arthur James Balfour in 1917 voor de oprichting van een nationaal thuis voor het Joodse volk in Palestina. Het tweede protectoraat besloeg het gebied Transjordanië, dat vanaf 1923 semi-autonoom werd geregeerd door prins Abdullah I. Dit mandaatgebied werd al in 1946 onafhankelijk. Er volgde een periode van toenemende onrust. Joden bleven zich in Palestina vestigen, ook toen Palestijnse Arabieren een eigen onafhankelijke staat eisten. De situatie leidde tot sporadisch geweld, waarbij Arabieren geweld tegen Joodse kolonisten gebruikten en zionisten zich tegen inspanningen van de Britse overheid verzetten om Joodse immigratie in te perken. Toen de horror van de Shoah de Holocaust eenmaal bekend werd, kreeg het Britse beleid om de immigratie van Joodse vluchtelingen in Palestina tegen te gaan met wijdverbreid verzet te maken. Dissidente zionistische groeperingen pleegden aanvallen op Britse strijdkrachten en beambten. Verdelingsplan voor Palestina Groot-Brittannië droeg het probleem over aan de pas opgerichte Verenigde Naties (VN), die een plan ontwikkelden om Palestina in Joodse en Arabische staten te verdelen, met Jeruzalem onder controle van de VN. De Algemene Vergadering van de VN, die op dat moment 57 landen telde, stemde op 28 november 1947 over resolutie 181, waarin de verdeling van Palestina bestond in een onafhankelijke Joodse staat (55% van het land) en een onafhankelijke Arabische staat (44%), met Jeruzalem (1%) onder internationaal beheer. In deze resolutie staat ook dat Jeruzalem de dubbele hoofdstad van zowel Israël (West) als van een Arabische/ Palestijnse staat (Oost) moet zijn, en dat het de Eeuwige Stad zal zijn voor de drie monotheïstische religies, met vrije toegang tot de religieuze plekken in de Oude Stad voor alle gelovigen. 3

4 De Arabische Liga hekelde het plan, ook namens de Palestijnse Arabieren. Op de dag dat het mandaat zou verlopen 14 mei 1948 verklaarde David Ben-Gurion, het hoofd van de Zionistische Wereldorganisatie en voorzitter van de Jewish Agency for Palestine, eenzijdig de oprichting van een Joodse staat in Eretz Israel die als de staat Israël bekend zal zijn. 2 Op 15 mei 1948 vielen de Arabische buurlanden (Egypte, Syrië, Transjordanië en Irak) de Israëli s aan. Het kostte een jaar om tot een wapenstilstand te komen. Transjordanië (dat zich in 1950 Jordanië noemde) annexeerde de Westelijke Jordaanoever, inclusief Oost- Jeruzalem. Egypte bracht de Gazastrook onder zijn controle. Tijdens een periode van korte rust zocht en verkreeg Israël toegang tot de Verenigde Naties. Een groot aantal staten weigerde echter Israëls bestaansrecht te erkennen. Tot op heden zijn er meer dan 30 VN-lidstaten die de staat Israël niet erkennen. Meer dan Palestijnen vluchtten of werden verdreven. Zij zochten een onderkomen in de omliggende landen. 35% van de vluchtelingen uit 1948 was christelijk. De Arabisch-Israëlische Oorlog leidde er bovendien toe dat zo n Joden vanuit Arabische landen zoals Irak naar Israël vertrokken; landen waar hun families eeuwen gewoond hadden. De droom van een eigen staat voor het Joodse volk kreeg gestalte met het ontstaan van een eigen staat Israël in 1948: de toetreding tot de VN bood de bevolking bescherming en de garantie op territoriale integriteit onder internationaal recht. Palestina riep bij monde van de Palestijnse Nationale Raad op 15 november 1988 zijn onafhankelijke staat uit. 136 VN-lidstaten hebben de Palestijnse staat erkend. Een tweestatenoplossing is de meest voor de hand liggende optie. Meer dan 70 jaar leven in een spanningsveld 2 4

5 De Arabische wereld heeft Israël van in het begin niet aanvaard. Mede om die reden heeft Israël een zeer professionele legermacht opgebouwd. Het defensiebudget en defensiepolitiek staan hoog op de Israëlische agenda. De nood aan veiligheid drijft de Israëlische politiek. Het buitenlandbeleid is daarop ook afgestemd. Samen met Groot-Brittannië en Frankrijk stapte Israël in 1956 samen in een gevecht tegen de nationalisering van het Suezkanaal van de Egyptische president Nasser. Het zich toe-eigenen van het Suezkanaal door Egypte was voor een aantal Westerse landen onaanvaardbaar. Uit preventie nam Israël deel aan de gevechten. In juni 1967 palmde Israël op spectaculaire militaire wijze, op zes dagen tijd, zowel de Westelijke Jordaanoever inclusief Oost-Jeruzalem, als de Gazastrook van Egypte en de Golanhoogten van Syrië in. De aanval is de beste verdediging! Sinds dat jaar is er een bezettingsmacht over Palestina. De nederzettingen werden verder uitgebouwd. Het samenleven van Palestijnen werd onmogelijk gemaakt door de talrijke checkpoints en verboden wegen. In 1973 werd Israël onverwachts aangevallen door landen als Egypte en Syrië, de Jom-Kipoeroorlog. Israël voelde zich plots overweldigd en reageerde met een stevige defensie. Deze oorlog leverde niets op. Na VS-bemiddeling in Camp David sloot de Egyptische president Anwar Al-Sadat vrede met de Israëlische eerste minister Menachem Begin. Egypte erkende de staat Israël. Als gevolg isoleerden vele Arabische landen Egypte. In 1994 sloot Jordanië eveneens vrede met Israël. Spiraal van geweld doorbreken Een aantal gewapende conflicten of conflictsituaties als zodanig kampen met een spiraal van geweld: geweld dat voortdurend nieuw geweld uitlokt. Structureel geweld of blijvende onrechtvaardige situaties lokken verzet uit, waarop de macht die het structurele geweld in stand houdt dan weer met nieuw geweld reageert. Het is als een vicieuze cirkel van reactie en tegenreactie. De permanente bezetting door Israël van de Palestijnse 5

6 Gebieden is voor mij een duidelijk voorbeeld van structureel geweld, en dat sinds juni Volgens het internationaal recht is deze bezetting, die al meer dan 50 jaar duurt, illegaal. De bezetting heeft gedurende die hele periode verzet uitgelokt bij de Palestijnen, voornamelijk op de Westoever en in de Gazastrook. Dat gaat in vele gevallen om geweldloos verzet. Maar er is ook geweld, in verschillende vormen. De intifada, collectief geweldloos verzet met gewelddadige uitspattingen, is een reactie van de Palestijnen op de bezetting als structureel geweld. Een eerste intifada vond plaats van 1987 tot 1993, toen de Palestijnen op massale wijze protesteerden tegen de verdrukking en onteigening. Het was van 1937 geleden dat de Palestijnse bevolking zo massaal in opstand kwam tegen onrecht; toen tegen het Britse Mandaat. Zoals David tegen Goliath. De Israëlische overheden antwoordden telkens met nieuw geweld of rigoureuze maatregelen (bijv. beperking van vrijheid van verkeer of beweging, het al dan niet verlenen van vergunningen, het instellen van de avondklok) om de intifada in te dammen. Die onderdrukking lokte op haar beurt opnieuw geweld uit vanwege de Palestijnen. En daarmee is de cirkel van geweld rond. De Palestijnen werden collectief gestraft en controlesystemen (checkpoints) werden ingesteld. In 1993 kwam er eindelijk een vredesakkoord en daarmee een einde aan de Eerste Intifada. Maar het vredesproces van Oslo van 1993 hield geen stand. Eerste minister Yitshak Rabin werd om het leven gebracht door een orthodoxe student. Een tweede intifada brak uit einde september Met nog meer drastische maatregelen van Israël als gevolg, zoals de bouw van een scheidingsmuur vanaf 2002 en de permanente bouw van Israëlische nederzettingen. Geografisch lijkt een staat Palestina verder weg dan ooit. In het laatste decennium hebben in de Gazastrook drie oorlogen plaatsgevonden met Israël. De landstrook aan de Middellandse Zee wordt ervaren als één grote open gevangenis. De status van Jeruzalem 6

7 De stad Jeruzalem is één van de kernproblemen van het Israëlisch- Palestijns conflict en een belangrijke dynamiek naar een mogelijk vredesproces ligt ook in het knelpunt van deze stad. Na president Trumps beslissing op 6 december om de VS-ambassade naar Jeruzalem te verplaatsen en de stad daarmee als de hoofdstad van Israël te erkennen, reageerde Pax Christi International met een verklaring die naar resolutie 181 van 28 november 1947 verwees. In deze resolutie wordt gesteld dat Jeruzalem de dubbele hoofdstad van zowel Israël (West) en van een Arabische / Palestijnse staat (Oost) moet zijn en dat het de Eeuwige Stad voor de drie monotheïstische religies zal zijn, met vrije toegang voor alle gelovigen tot de religieuze plekken in de Oude Stad. 4 Pax Christi International heeft herhaaldelijk verklaard dat Jeruzalem een internationale stad een gemeenschappelijke hoofdstad moet zijn, het hoofdkwartier van alles wat internationaal is, een stad waar vrede een bron kan zijn waar de hele wereld uit kan putten. 5 De historische en religieuze stad Jeruzalem is van de hele mensheid! De bijzondere status of status quo van Jeruzalem, een stad die voor christenen, joden en moslims heilig is, houdt in dat alle religieuze plekken open en toegankelijk moeten zijn voor alle gelovigen. Joden zouden bij de Klaagmuur moeten kunnen bidden. Palestijnse christenen wordt routinematig het reizen naar de Verrijzeniskerk in de Oude Stad van Jeruzalem ontzegd, waar de kerk Jezus kruisiging, teraardebestelling en wederopstanding herdenkt. Ondertussen kunnen Palestijnse moslims in de Westelijke Jordaanoever en de Gazastrook niet naar de Al-Aqsa moskee in Jeruzalem reizen. De oude stad, die voor joden, christenen en moslims heilig is, zou een open stad moeten zijn. Zonder vrede in Jeruzalem is er geen vrede mogelijk tussen Israël en Palestina

8 70 jaar zijn Palestijnen op de vlucht 70 jaar of zowat 4 generaties later blijft de situatie van de Palestijnse vluchtelingen een serieus probleem. De langstdurende vluchtelingensituatie ter wereld lijkt elke dag uitzichtlozer te worden. Vooruitzichten op een eerlijke en duurzame oplossing voor de benarde positie van de gevluchte Palestijnen lijken nog even ver verwijderd als toen. De Palestijnse vluchtelingen leven in een 60-tal kampen, verspreid over de Westelijke Jordaanoever, Gaza, Jordanië, Syrië en Libanon. Velen hebben bovendien het Midden-Oosten verlaten en leven in de VS, Europa, Centraalen Zuid-Amerika, Australië en Canada. Zij blijven oproepen tot een recht op terugkeer. Het vluchtelingenprobleem is een splijtzwam in de relaties tussen Israël en Palestina. Elk vredesvoorstel strandt op dit dilemma. Het lijkt onoverkomelijk. Een permanente oplossing voor deze mensen is dringend nodig. De United Nations Relief and Works Agency for Palestinian Refugees (UNRWA) 6 begon zijn werkzaamheden in 1950, toen het agentschap probeerde tegemoet te komen aan de behoeften van zo n Palestijnse vluchtelingen 7. Bedoeling was om tijdelijk te functioneren en snel tot een oplossing te komen. Op dit moment komen nog altijd zo n 5 miljoen Palestijnse vluchtelingen in aanmerking voor diensten van de UNRWA. De meerderheid van de Palestijnse vluchtelingen in bezet Palestijns gebied en in Syrië is van de UNRWA afhankelijk voor levensnoodzakelijke hulp: eten, water, onderdak en medische zorg. Geleerde lessen Palestijnse vluchtelingen zijn gedefinieerd als mensen wier normale thuis Palestina was gedurende de periode van 1 juni 1946 tot 15 mei 1948, en die zowel hun thuis als hun middelen van leven door het conflict in 1948 zijn verloren. 8

9 Het Britse mandaat in Palestina eindigde in mei 1948 voordat het gebied vreedzaam verdeeld kon worden. Dat leidde tot een eenzijdige verklaring van onafhankelijkheid door Israël en een tot op heden onopgelost conflict in de regio. Eén van de lessen die men uit deze geschiedenis kan trekken, is dat het Britse mandaat geen duidelijk plan had voor het besturen van het gebied. Palestina kwam terecht in een grote wettelijke en politieke leemte, een gebied waarin de soevereiniteitsketting was verbroken. De kort daarvoor opgerichte Verenigde Naties hadden geen controle over de gebeurtenissen. Dat een nationaal thuis voor het Joodse volk (dat zionisten als hun toekomstige staat beschouwden) haast onmogelijk te verenigen viel met de rechten van de bestaande Arabische bevolking van wat toen Palestina werd genoemd, is een andere les, waar in 1948 gemakshalve overheen is gekeken. Concluderend stellen we vast dat Israël zich voortdurend in een staat van daadwerkelijke of dreigende oorlog bevindt sinds het land door David Ben- Gurion onafhankelijk is verklaard. Arabieren in het algemeen en Palestijnen in het bijzonder voelen dit aan als een verschrikkelijke onrechtvaardigheid. Vandaar ook het feit dat zij de oprichting van Israël in 1948 als al-nakba de catastrofe ervaren. Na 70 jaar conflict zal niemand in staat zijn eender welke Israëliër of Palestijn in zijn volle waarde te herstellen. De geschiedenis heeft een te zware tol geëist. De spiraal van geweld zal blijven bestaan zolang de betrokken partijen zich niet als gelijke partners kunnen manifesteren. Het Israëlisch-Palestijnse conflict blijft een asymmetrisch conflict: de Palestijnen zijn immers nog steeds niet door Israël erkend als volwaardige partner. Een tweestatenoplossing is verder weg dan ooit. De enige echte oplossing van het conflict is dat alle partijen zowel de staat Israël erkennen; én dat zij een op te bouwen staat Palestina erkennen als 9

10 volwaardig, evenwaardig en met hoop op toekomst. Beide volkeren blijven vernederen door hun bestaan niet of onvoldoende te erkennen, blijft problematisch en houdt altijd het risico in op verder geweld. Conclusie Vrede in Israël en Palestina is onlosmakelijk verbonden met internationale vrede. Het conflict beïnvloedt de stabiliteit en veiligheid in het Midden- Oosten en in andere regio s. Een rechtvaardige oplossing begint met de erkenning van zowel Israël als Palestina als twee onafhankelijke staten, van Jeruzalem als beider hoofdstad en als de Heilige Stad voor de drie monotheïstische religies. Dat houdt uiteraard ook het einde in van meer dan 50 jaar bezetting. Een echt vredesproces kan pas van start gaan als alle basisrechten van de twee volkeren inclusief veiligheid gerespecteerd worden. Het vredesproces in Israël en Palestina is op dit moment op sterven na dood. Een nieuw vredesproces moet op gang gebracht worden. De Verenigde Naties, en wellicht ook stille diplomatie door een aantal derde landen, moeten initiatief nemen en een uitkomst bieden. De Vleugel - Borgerhout Zaterdag 9 juni 2018 Fr. Paul Lansu Senior Policy Advisor Pax Christi International 10