Wat is klei? klei is een

Transcriptie

1 Over klei

2 Wat is klei? Keramiek komt van het griekse woord Keramos en betekent gebakken aarde. klei is een verpulverd gesteente klei kun je gemakkelijk vinden naast rivieren en aan de kust. klei bestaat uit zeer kleine, fijne deeltjes: platte hoekige plaatjes (door de tijd, weer en wind) Tussen de kleiplaatjes zitten de watermoleculen waardoor ze over elkaar schuiven. Dit verklaart waarom je klei goed kunt indrukken en maar moeilijk uit elkaar kunt trekken. Primaire klei = basis van porselein = heel wit: wordt gevonden dichtbij de rots waar t vanaf komt = heel brokkelig = mager Secundaire klei = basis van (boetseer)klei = gekleurd = heel plastisch = vet

3 KLEI weetjes: klei is plastisch als er voldoende water in zit: ongeveer 30% H20 klei wordt hard als het water verdampt: tot ongeveer 5% H20 klei wordt steen als het gebakken wordt > 600 C klei krimpt tussen de 10 en 15% tussen het drogen en het bakken (1260 C = 15%) Het droogproces bestaat uit verschillende fases: Natte fase: 30% water - klei is goed indrukbaar, heeft weinig stevigheid Verhardingsfase: % - klei is moeilijk indrukbaar, heeft meer stevigheid. Lederharde fase: 15 % - klei is niet meer indrukbaar, is heel stevig, oppervlakte is met een hard voorwerp nog goed te polieren, maar als je te hard drukt kan de vorm scheuren en dat is dan moeilijk te herstellen. Droge fase: - klei is niet meer indrukbaar, de vorm is kwetsbaar voor trillingen, de oppervlakte is niet meer te bewerken, de kleur van de klei begint al lichter te worden. De vorm voelt nog altijd kouder aan dan de omgevingstemperatuur. De klei is helemaal licht geworden. De vorm is intussen al 3,5-6,5% gekrompen.

4 + H2O natte klei opgesteven klei lederharde klei drogende klei lucht droge klei ruw gebakken klei hoog gebakken klei aanvoelen uitzicht vochtgehalte nat en koud zacht flexibel en plastisch, geeft af aan de handen hard en koud, geeft niet meer af aan de handen, niet flexibel maar wel buigzaam hard en koud, geeft niet af, niet flexibel, niet buigzaam, wel inkrasbaar, stevig hard en minder koud, niet flexibel, niet buigzaam, breekbaar, korrelig hard en T van omgeving, zeer breekbaar en broos, gevoelig aan vocht hard, stevig, breekbaar maar sterk, niet vochtgevoelig, klinkt! hard, stevig, schokbestendig, niet vochtgevoelig, klinkt hoger, niet poreus verzadigd van kleur, blinkt, geeft kleurende laag af verzadigd van kleur, blinkt niet, vormstevig donkerder van kleur, vormstevig, glans na polieren kleur verbleekt, lichte en donkere delen, oppervlak wordt matter bleke kleur, oppervlak is mat en stoffig intensere kleur, oppervlak is mat, klinkt laag! 50% en meer % 20%-30% <20% <15% max. 5% poreuze scherf, opname van vocht uit de lucht 0% bewerkings mogelijkheden kneden, boetseren, op elkaar kleven zonder veel slib, vervormen, platen rollen, draaien, vervormen, snijden, dunner rollen, monteren snijden, schrapen, krassen, monteren, polieren, gladzetten, gaten maken, polieren niets meer wel nog te beschilderen met terrasigillata of slibs beschilderen, glazuren, slibs of oxides glazuren (lijm aan glazuur toegevoegd)

5

6 Soorten klei: Draaiklei = zeer fijn zonder chamotte Boetseer klei = varierend van zeer fijne chamotte voor klein boetseerwerk tot zeer groffe chamotte voor groot boetseerwerk Porseleinklei = zeer witte, niet plastische massa, meestal gebruikt in mallen Papierklei = kleimassa gemengd met papiervezels, geschikt voor speciale technieken Gietklei = vloeibare klei om in plaasteren mallen te gebruiken Zelfhardende 'klei' = een chemisch samengestelde massa die aan de lucht droogt of aan lage T zoals Fimo of Das kleuren: witbakkend roodbakkend geelbakkend antracietbakkend bruin/zwartbakkend...

7 Alexandra Engelfried

8 Claudi Casanovas Futamura Yoshimi Keith Renner Joan Serra

9 Klei in gebruik: Magere klei: daarmee bedoelt men klei die weinig plastisch is. De structuur is kort dat wil zeggen dat als je een stukje klei tussen je handen rolt en buigt het meteen in 2 breekt. Vette klei: zeer plastische klei, gemakkelijk om te boetseren, voelt heel flexibel aan en breekt niet als je een rolletje buigt. De klei bestaat uit deeltjes met een langere structuur. Chamotte: korreltjes gebakken klei Wordt toegevoegd aan klei om de stevigheid te verbeteren en de krimp te verkleinen. Chamotte bestaat in verschillende grofheden: zeer fijn: <0,5mm, fijn: tot 1mm, grof: tot 2mm Recupereren van klei: Dit kan met alle klei die droog is. Het is belangrijk om de droge klei eerst volledig in water onder te zetten. De structuur van de kleideeltjes moet de kans krijgen om volledig uiteen te vallen. De modderige substantie kan daarna in een gipsen bak worden gelegd; De plaaster zuigt het vocht uit de kleipap. Wanneer de klei terug de juiste plasticiteit heeft moet de klei terug goed gekneed worden. Zacht maken van klei die te hard is geworden (niet harder dan lederhard): kan door er een natte doek rond te wikkelen en enkele uren in een plastic zak te bewaren. Indien de klei al aan het uitharden is kan je beter de klei helemaal laten uitdrogen en recupereren zoals hierboven beschreven is. Klei bewaren: in een plastic emmer of goed gesloten plastic zak (best 2 over elkaar). Klei drogen: om de krimp geleidelijk te laten gebeuren -en om barsten te voorkomen- laat je je werkstuk tussen de lederharde fase en de drogingsfase onder plastic staan. Bijvoorbeeld een grote zak luchtig over het werkstuk hangen en regelmatig het vocht aan de binnenzijde verwijderen.

10 Wat er allemaal kan misgaan: Door de krimp van de klei komen aanhechtingen los. Door het vervoer breekt het werk. Door te dunne delen breekt het werk bij het laden in/uit de oven. Door te dikke delen barst de klei. Door ingesloten lucht 'ontploft' t werkstuk in de oven Door te fijne klei voor te groot werk te gebruiken ontstaan er barsten en scheuren. Door gebruik van ijzerdraad of houten stokjes krimpt en barst de klei daar rond. Hout bakt weg in de oven. Om dat te voorkomen: Gebruik de geschikte klei. Kneed de klei voor gebruik = lucht uit! Werk niet te dik (max. 3 cm bij chamotte klei) Werk niet te dun (min. 0,5 cm voor een tegel) Vervoer het werk in lederharde toestand, pak het eventueel in plastic-keukenfolie in. Maak een goede hechtslib en laat inkrassen. Laat de werkstukken niet een nacht in de auto staan als het vriest... klei kan niet goed tegen vorst.

11 Het bakken: Om van het klei-voorwerp een keramieken voorwerp te maken moet het gebakken worden. Dit gebeurt meestal in een electrische oven waarin de temperatuur stap voor stap kan worden verhoogd, dit om het gebonden water geleidelijk uit het kleiwerkstuk te laten ontsnappen. Een belangrijke temperatuur in het stookproces is 575 C: dit is de kwartssprong. De klei wordt dan steen. Rond deze temperatuur wordt altijd rustig gestookt om problemen van barsten en scheuren te voorkomen. De klei-werkstukken worden de eerste keer gebakken rond de 1000 C dit heet de RUWBAK of je leest ook wel over de BISCUITbak. (De krimp is nu in totaal 10%) Na deze bak is het werkstuk al wel stevig maar nog niet sterk genoeg voor gebruik. Nu kan er gekleurd en/of geglazuurd worden. De GLAZUURBAK of GLADBRAND kan op verschillende temperaturen gebeuren, afhankelijk van de toepassing en de kleur & glazuurwensen. (De krimp kan hier oplopen tot in totaal 12 à 15%). 900 C-1100 C: aardewerk = stevig voor sculpturaal werk en siervoorwerpen C-1240 C: zacht steengoed boven 1240 C: hard steengoed boven 1260 C: porselein Er bestaan verschillende stooktechnieken die het werkstuk een speciale afwerking kunnen geven. Meestal worden deze technieken pas na de ruwbak toegepast. Zie hiervoor de les over primitieve stooktechnieken (roken, raku, pitfire, papieroven,...)