Herdenking watersnood Waterland onder water Digitale lesbrief voor de bovenbouw van het basisonderwijs DOCENTENHANDLEIDING 1.
|
|
- Francisca Janssen
- 8 jaren geleden
- Aantal bezoeken:
Transcriptie
1 Herdenking watersnood Waterland onder water Digitale lesbrief voor de bovenbouw van het basisonderwijs DOCENTENHANDLEIDING 1. INLEIDING Wat en voor wie? Waterland onder Water is een compacte digitale lesbrief over de watersnood van 1916 die speciaal is ontwikkeld voor de bovenbouw van het basisonderwijs in de drie Waterlandse gemeenten en de Zeevang. De lesbrief wordt de scholen in de regio aangeboden door Stichting Dijk van een Kust in samenwerking met het Hoogheemraadschap Hollands Noorderkwartier. Achtergrond In januari 2016 is het honderd jaar geleden dat het gebied rond de Zuiderzee werd getroffen door een verwoestende stormvloed. In Waterland braken op meer dan tien plaatsen de dijken. Een groot gebied tussen Edam, de Zaan en het IJ overstroomde en stond maanden onder water. Op Marken verdronken zestien inwoners. De watersnood van 1916 was een ramp met grote gevolgen. Het versnelde de uitvoering van het eerste grote moderne watermanagementproject in ons land: de afsluiting van de Zuiderzee en de aanleg van de Afsluitdijk. 2016: herdenken en vieren De bijna vergeten watersnood van 1916 is de laatste grote overstromingsramp in Noord-Holland. Met een hele reeks evenementen en activiteiten herdenken we in 2016 in alle Waterlandse gemeenten de gebeurtenissen van toen. We vieren ook dat we in het grootste deel van Waterland al 100 jaar droge voeten hebben. De verbinding met de actualiteit wordt daarbij niet vergeten. Die verbinding maakt de watersnood ook voor kinderen begrijpelijk en herkenbaar: wonen in Laag Holland, onze waterveiligheid nu en in de toekomst. Inhoud lesbrief Het leerlingenonderdeel van de lesbrief bestaat uit een interactieve schoolplaat, naar het model van de vensterplaten bij de geschiedeniscanon van Nederland Entoen.nu. De startpagina heeft aanklikbare elementen die de leerlingen leiden naar korte, verdiepende teksten, extra beeldmateriaal en bij het thema passende filmpjes. Voor de leerkracht staan instructies voor de begeleiding en lestips in deze handleiding. Toetsing In de pagina s achter de startpagina zijn 10 vragen verborgen. Je bepaalt zelf of de leerlingen alle vragen maken en of ze dat mondeling of schriftelijk doen. Een printbaar antwoordblad en een antwoordmodel vind je als bijlage 1 en 2 bij deze handleiding. De leerlingen leveren het ingevulde antwoordblad in of je kijkt het samen met hen na.
2 2. DE INTERACTIEVE SCHOOLPLAAT - TOELICHTING De interactieve schoolplaat geeft in korte, toegankelijke teksten die de leerlingen zelf ontdekken uitleg over de watersnood van Teksten en beeldmateriaal verbinden de gebeurtenissen en verhalen van toen met de huidige tijd en de eigen woonomgeving van de kinderen. De schoolplaat wordt aangeboden in de vorm van een pdf en wordt gelezen met het programma Acrobat Reader. Bij het openen gebruik je de toetsencombinatie CTRL H om alle elementen rondom het centrale scherm leesbaar te maken. Bij de start van de applicatie krijgen de leerlingen drie korte inleidende teksten te zien, tegen de achtergrond van een foto van de Waterlandse Zeedijk. Na een klik op de knop Start verschijnt dezelfde foto met zeven aanklikbare elementen (figuren en objecten) die de leerlingen ontdekken door de cursor over de pagina te bewegen. Elk element geeft toegang tot een onderliggend thema. Vanaf links met de klok mee: 1. Waterwolf : de strijd van de Hollanders tegen het water 2. Marken : de watersnoodramp, de slachtoffers, het verhaal van Lijsje 3. Vlieger : de storm, de dijkdoorbraken, de ondergelopen steden en dorpen 4. Dijk : sporen van vroegere rampen, dijkversterking, de afsluiting van de Zuiderzee 5. Emmer : het reddingswerk, verhalen van vluchtelingen, het herstel na de ramp 6. Schaap : dieren tijdens de watersnood 7. Meisje : wonen onder de zeespiegel anno nu, water als vriend en als vijand. Aan de hand van tekst en beeld achter de aanklikbare elementen ontdekken de leerlingen hoe de dijkdoorbraken in januari 1916 ontstonden, wat de watersnood betekende voor volwassenen en kinderen in de getroffen steden en dorpen en hoe de Zuiderzee-/IJsselmeerkust sindsdien veiliger is gemaakt. 3. VOORBEREIDING Probeer de navigatie van de interactieve schoolplaat zelf vooraf uit om de leerlingen zo nodig aanwijzingen te geven. Kopieer voor de leerlingen het antwoordblad voor de 10 verborgen vragen. Foto s en verhalen over de watersnood in de diverse Waterlandse steden en dorpen en aanvullende informatie vind je op de website van WaterKustLand: Kijk ook eens op de speciale watersnood-pagina s van het Waterlands archief. Je vindt hier foto s uit verschillende steden en dorpen van dezelfde plekken toen en nu: Het Zuiderzeemuseum in Enkhuizen heeft voor het basisonderwijs de digitale fotogalerij Droge voeten ingericht, met eenvoudig te downloaden beeldmateriaal: Een grote collectie kopieerbare historische foto s - ook over de watersnood in de kleinere kernen en dorpen - vind je met de zoekterm watersnood <naam van stad of dorp> in de beeldbank van het Geheugen van Nederland: serverchoice%20all%20watersnood%20%20and%201916%29/&colcount=0&wst=watersnood%
3 4. UITVOERING MET DE GROEP De interactieve schoolplaat biedt mogelijkheden om een les over de watersnood flexibel in te vullen, al naar gelang het niveau en de belangstelling van de leerlingengroep en je eigen stijl van lesgeven. Vertel de leerlingen vooraf kort waar de les over gaat en wat je gaat doen. Je zet de plaat als ontdekplaat direct op het digibord en verkent hem met de hele groep. De leerlingen beantwoorden de vragen - mondeling of schriftelijk, naar je eigen inzicht - terwijl je zelf door de pagina s klikt of dat laat doen door één of twee leerlingen die je benoemt tot webmaster. De leerlingen ontdekken de plaat zelfstandig of in groepjes op een pc of tablet. Ze maken ter controle de vragen schriftelijk op het antwoordblad. Je geeft hen aanwijzingen en feed back. Je gebruikt de plaat als vertelplaat en vertrekpunt voor je eigen verhaal. In de paragraafn Voorbereiding staan suggesties voor het vinden van materiaal waarmee je de les kunt toespitsen op de watersnood in je eigen stad of dorp. Excursies De interactieve lesbrief biedt de leerlingen een goede voorbereiding op de evenementen en activiteiten in het herdenkingsjaar. Kijk voor het programma-overzicht op of meld je via info@waterkustland.nl aan voor de digitale nieuwsbrief. Tip: Alle lokale Waterlandse musea besteden in 2016 met eigen tentoonstellingen en activiteiten aandacht aan de watersnood. Zij kunnen speciale rondleidingen voor schoolklassen verzorgen. Ook het Zuiderzeemuseum in Enkhuizen, het Waterlands Archief in Purmerend en verschillende openbare bibliotheken bieden activiteiten aan. Kijk voor informatie, adressen en de actuele agenda op
4 5. PRAKTISCHE GEGEVENS Indicatie lesduur: 1,5-2 klokuren Werkvorm: In de klas; klassikaal/in groepjes Benodigdheden Internetaansluiting, digibord of pc/ tablet Leerlingen: pen en antwoordblad (pdf, bijlage 1 bij deze handleiding ) Leerdoelen Aan het einde van de les: Kunnen de leerlingen de watersnood van 1916 plaatsen in de tijd; Kennen de leerlingen de inhoud van begrippen als wonen onder zeeniveau, Zuiderzee, waterwolf, stormvloed, dijkdoorbraak, waterveiligheid ; Kunnen de leerlingen verwoorden wat het voor de bewoners van toen betekende om te vluchten voor het water; Kunnen de leerlingen de watersnood verbinden met de aanleg van de Afsluitdijk en de plannen voor de Zuiderzeewerken; Kunnen de leerlingen verschillen en overeenkomsten noemen met de waterveiligheid toen en nu. Aansluiting bij de kerndoelen De lesbrief sluit aan bij de volgende kerndoelen voor het primair onderwijs: Nederlands - kerndoelen 4, 6 en 12: De leerlingen leren informatie te achterhalen in informatieve en instructieve teksten, waaronder schema s, tabellen en digitale bronnen ; De leerlingen leren informatie en meningen te ordenen bij het lezen van school- en studieteksten en andere instructieve teksten, en bij systematisch geordende bronnen, waaronder digitale bronnen ; De leerlingen verwerven een adequate woordenschat en strategieën voor het begrijpen van voor hen onbekende woorden. Oriëntatie op jezelf en de wereld - algemeen: Leerlingen oriënteren zich op de natuurlijke omgeving en op verschijnselen die zich daarin voordoen. Leerlingen oriënteren zich ook op de wereld, dichtbij, veraf, toen en nu en maken daarbij gebruik van cultureel erfgoed. Kerndoelen 48 (Ruimte), 51 en 52 (Tijd): Kinderen leren over de maatregelen die in Nederland genomen worden/werden om bewoning van door water bedreigde gebieden mogelijk te maken ; De leerlingen leren gebruik te maken van eenvoudige historische bronnen en leren aanduidingen van tijd en tijdsindeling te maken ; De leerlingen leren over kenmerkende aspecten van de volgende tijdvakken: ( ) tijd van de wereldoorlogen; tijd van televisie en computer.
5 BIJLAGE 1 ANTWOORDBLAD VERBORGEN VRAGEN In de vensters van de interactieve schoolplaat over de watersnood zitten 10 vragen verborgen. Heb je ze gevonden? Noteer de antwoorden op dit antwoordblad. Vraag 1 1a 1b Vraag 2 2a 2b Vraag 3 Vraag 4 Vraag 5 Vraag 6 6a. 6b Vraag 7 Vraag 8 Vraag 9 Vraag10
6 Vraag 1 1a Waarom werd de Zuiderzee een waterwolf genoemd? De Zuiderzee werd een waterwolf genoemd omdat het water bij dijkdoorbraken steeds weer grote stukken land opslokte, als een hongerige wolf. 1b Gerrit Jan Honig zegt dat we in Nederland altijd waakzaam moeten blijven (goed moeten opletten). Waarom? Gerrit Jan Honig zegt dat we in Nederland waakzaam moeten blijven omdat er altijd een gevaar blijft bestaan voor nieuwe overstromingen. Vraag 2 2a Hoe heette de koningin die Marken tijdens de watersnood kwam bezoeken? De koningin die Marken tijdens de watersnood kwam bezoeken heette koningin Wilhelmina. 2b Was zij de grootmoeder of de overgrootmoeder van koning Willem Alexander? Koningin Wilhelmina was de overgrootmoeder van koning Willem Alexander. Vraag 3 Waarom werden de mensen in Waterland voor het water gewaarschuwd door het luiden van de kerkklokken? De mensen in Waterland werden in 1916 voor het water gewaarschuwd door het luiden van de kerkklokken omdat een goed waarschuwingssysteem ontbrak. Vraag 4 Waarom moest de dijk na 1916 hoger en sterker worden gemaakt? De dijk moest na 1916 hoger en sterker worden gemaakt omdat bij de watersnood duidelijk was geworden dat hij te laag en te zwak was om een volgende grote stormvloed te doorstaan. Vraag 5 Tussen welke plaats in Noord-Holland en welke plaats in Friesland loopt de Afsluitdijk? De Afsluitdijk loopt tussen Den Oever in de provincie Noord-Holland en Zurich (alternatief goed antwoord: Kornwerderzand) in de provincie Friesland. Vraag 6 Even rekenen. Bij de watersnood van 1916 stroomde tweehonderd miljoen kubieke meter zeewater het land in. 6a Schrijf het aantal kubieke meters op in cijfers m 3 6b In één kubieke meter gaat 1000 liter. Schrijf ook het totale aantal binnen gestroomde liters water op in cijfers (200 miljard) liter
7 Vraag 7 Wat betekent de uitdrukking lenig gauw de nood in de tweede regel van het rijmpje? De uitdrukking de nood lenigen betekent: de nood van iemand verzachten, verminderen Vraag 8 Waarom brengen de boeren uit het ondergelopen gebied hun koeien juist naar de kerken? De boeren uit het ondergelopen gebied brengen hun koeien juist naar de kerken omdat die vanouds werden gebouwd op de hoogste - en dus de meest droge - plek van het dorp of de stad. Vraag 9 Waarom is het water in Nederland soms onze vijand? Noem twee redenen. Het water is in Nederland soms onze vijand omdat: Zware stormen in ons lage land dijkdoorbraken en overstromingen kunnen veroorzaken. Mensen en dieren bij een watersnood kunnen verdrinken en hun huis kwijt raken. Vraag 10 Noem drie redenen waarom het water in Nederland onze vriend is. Het water is in Nederland onze vriend omdat: de zee en de rivieren in ons land belangrijke transportwegen zijn / belangrijk zijn voor onze welvaart (handel, scheepvaart) we in/op/bij het water kunnen zwemmen, schaatsen en spelen (recreatie) we altijd voldoende water hebben om schoon drinkwater uit de kraan te krijgen we uit de zee en de rivieren een deel van ons voedsel halen (visserij)
1916-2016 WATERLAND ONDER WATER
1916-2016 WATERLAND ONDER WATER Welkom op deze interactieve pagina Op de foto hierachter zie je een stuk van de dijk tussen Hoorn en Amsterdam. Met mooie kronkels loopt hij langs het IJsselmeer, bijna
Nadere informatieLesbrief Op zolder bij oma Aletta
Lesbrief Op zolder bij oma Aletta Inhoud: Inleiding Algemene informatie Opbouw van de les Voorbereiding en lestips Op zolder bij oma Aletta Iedereen heeft wel eens gehoord van Aletta Jacobs, maar weinig
Nadere informatielesbrief vervolgles Ulrum
lesbrief vervolgles Ulrum Terpen- en Wierdenland lesbrief Ulrum Inhoud Inleiding 3 Lesoverzicht 4 Introductie 5 Kerndoelen 6 Aansluiting bij de canon 7 Deze lesbrief is ontwikkeld door erfgoedjuf Dineke
Nadere informatieOnder onze voeten Schoolbezoek Min40Celsius. Lesbrief
Onder onze voeten Schoolbezoek Min40Celsius Lesbrief Lesbrief Onder onze voeten U gaat met uw klas een bezoek brengen aan Min40Celsius, aan de hand van deze lesbrief kunt het bezoek (kort) voorbereiden.
Nadere informatieDrents Archief. Het meisje met de hoepel. Groep 2 Thema-overzicht
Drents Archief Het meisje met de hoepel Groep 2 Thema-overzicht Thema-overzicht Het meisje met de hoepel Groep 2 Drents Archief Kern van het thema Een beeld vertelt een verhaal. Om het verhaal te kunnen
Nadere informatieVraag 1b. Wat was de oorzaak van deze ramp? Vraag 1a. In welke provincie was de Watersnoodramp van 1953? ...
Naam: DE WATERSNOOD- RAMP Het is 31 januari 1953. Het stormde vreselijk In Zeeland. Toch waren de meeste mensen gewoon rustig naar bed gegaan. Zij werden in hun slaap overvallen door een zware stormvloed.
Nadere informatieNieuws in de klas Postbus 12040 1100 AA Amsterdam t: 020-4309190 f: 020-4309199 e: info@nieuwsindeklas.nl w: www.nieuwsindeklas.nl
Aansluiting Nieuwsservice bij curriculum Bijlage bij Handleiding Nieuwsservice Primair Onderwijs is een uitgave van Nieuws in de klas. Deze bijlage hoort bij de Handleiding Nieuwsservice Primair Onderwijs
Nadere informatie612671 Speelkaarten.indd 1 12-06-2006 16:14:06
NEDERLANDS > Mondeling taalonderwijs De leerlingen leren informatie te verwerven uit gesproken taal. Ze leren tevens die informatie, mondeling of schriftelijk, gestructureerd weer te geven. 1 612671 Speelkaarten.indd
Nadere informatieLesbrief Door het stof kruipen Op onderzoek naar je eigen school
Lesbrief Door het stof kruipen Op onderzoek naar je eigen school Inhoud: 1. Inleiding 2. Algemene informatie 3. Opbouw van de les 4. Voorbereiding en lestips 1 Door het stof kruipen De gemeente Hoogezand-Sappemeer
Nadere informatieINHOUD DE TIJDSWINKEL. groep 3-4 HOE MENSEN IN VERSCHILLENDE TIJDEN LEVEN
ERFGOEDEDUCATIE Het zinvol beleven van het erfgoed is een centraal begrip in de didactiek voor erfgoededucatie. Het werken met het erfgoed wordt gestuurd door het stellen van betekenisvolle vragen. De
Nadere informatieAlgemene Docentenhandleiding bij de lesmaterialen over de archeologie van Vlaardingen
Algemene Docentenhandleiding bij de lesmaterialen over de archeologie van Vlaardingen Inhoudsopgave INLEIDING... 3 1 DE LESPAKKETTEN IN HET KORT... 3 2 DE OPBOUW VAN DE LESSEN... 4 3 ACHTEGRONDINFORMATIE
Nadere informatieAan welke kerndoelen heb je gewerkt?
Leergebied overstijgende kerndoelen (1) Werkhouding 1 De leerlingen hebben belangstelling voor de wereld om hen heen en ze zijn gemotiveerd deze te onderzoeken A ze kunnen gerichte vragen stellen B ze
Nadere informatieDE RODE DRAAD VAN TWENTE
groep ERFGOEDEDUCATIE Het zinvol beleven van het erfgoed is een centraal begrip in de didactiek voor erfgoededucatie. Het werken met het erfgoed wordt gestuurd door het stellen van betekenisvolle vragen.
Nadere informatieSTOOM, MACHINES EN ARBEIDERS
ERFGOEDEDUCATIE Het zinvol beleven van het erfgoed is een centraal begrip in de didactiek voor erfgoededucatie. Het werken met het erfgoed wordt gestuurd door het stellen van betekenisvolle vragen. De
Nadere informatieKo observatielijst/ Kern(tussen)doelen TULE SLO Van November 2006
1 Ko observatielijst/ Kern(tussen)doelen TULE SLO Van November 2006 Mondeling onderwijs Kerndoel 1 Kerndoel 2 Kerndoel 3 Schriftelijk onderwijs Kerndoel 4 Bijlage kerndoel 4 leestechniek Kerndoel 5 Kerndoel
Nadere informatieLeerlijnen TULE SLO. Jory Tolkamp
Leerlijnen TULE SLO Jory Tolkamp Om de doelen van mijn les te bepalen ging ik uit van de leerlijnen. Wat past bij de leerlingen qua stof van een ontwikkelingsgebied, waar zit het niveau? Maar een duidelijke
Nadere informatieHandleiding Echt gebeurd!
Handleiding Echt gebeurd! Inhoud 1. Introductie Pag. 1 2. Echt gebeurd! lessen Pag. 1 3. Kerndoelen Pag. 2 4. Excursies, lezingen en workshops Pag. 3 5. De website Pag. 4 7. Pag. 5 1. Introductie Welkom
Nadere informatieHIERIN VINDT U DE OPBOUW VAN HET PROGRAMMA EN DE GANG VAN ZAKEN IN DE PRAKTIJK
COMPLETE DOCENTENINFORMATIE: HIERIN VINDT U DE OPBOUW VAN HET PROGRAMMA EN DE GANG VAN ZAKEN IN DE PRAKTIJK DE TIJDSWINKEL VOOR GROEP 3-4 HET LEVEN VAN MENSEN IN VERSCHILLENDE TIJDSPERIODEN AAN DE HAND
Nadere informatieAAN WELKE KERNDOELEN HEB JE GEWERKT?
AAN WELKE KERNDOELEN HEB JE GEWERKT? Leergebied overstijgende kerndoelen (1) Werkhouding 1 De leerlingen hebben belangstelling voor de wereld om hen heen en ze zijn gemotiveerd deze te onderzoeken A B
Nadere informatieBenodigdheden: Smartboard Observatieformulier samenwerken Filmpjes You Tube: What is an Escape Room? + vb grammatical Escape Room
Titel van deze les: Ontwerp Escape Room - Reizen Uitdaging: Samenwerken Denkwolk onderwerp: Samenwerken Vakgebied(en): Taal, Rekenen, Oriëntatie op Jezelf en de Wereld (OJW) Doelgroep (OB/MB/BB): BB groep
Nadere informatieHeerhugowaard in de Tweede Wereldoorlog
groep 7/8 Heerhugowaard in de Tweede Wereldoorlog Handleiding voor leerkrachten Erfgoedleerlijn Heerhugowaard Inhoudsopgave Over de erfgoedleerlijn 3 Heerhugowaard in de Tweede Wereldoorlog 4 Les 1 Rozenhout
Nadere informatieNEDERLAND VIERT 100 JAAR DE STIJL
NEDERLAND VIERT 100 JAAR DE STIJL ONTDEK HET IN UTRECHT & AMERSFOORT! HANDLEIDING PRIKKELENDE EN LAAGDREMPELIGE LESSUGGESTIES VOOR HET BASISONDERWIJS 1 HANDLEIDING LESSUGGESTIES MONDRIAAN TOT destijlflyer_achterkant.pdf
Nadere informatieGebouwd in Heerhugowaard
groep 5/6 Gebouwd in Heerhugowaard Handleiding voor leerkrachten Erfgoedleerlijn Heerhugowaard Inhoudsopgave Over de erfgoedleerlijn 3 Gebouwd in Heerhugowaard 4 Les 1 Introductieles 6 Les 2 Op pad: gebouwen
Nadere informatieArcheologie op school. Handleiding voor de leerkracht
Archeologie op school Handleiding voor de leerkracht 1 Inhoudsopgave 1. Inleiding 3 2. Aan de slag: verkorte handleiding 4 3. Verantwoording 5 Archeologie en erfgoededucatie 5 Kerndoelen 5 Didactisch concept
Nadere informatieLesbrief. watersnoodramp. 1 februari 1953. www.wshd.nl/1953. Afdeling Communicatie waterschap Hollandse Delta
Lesbrief watersnoodramp 1 februari 1953 www.wshd.nl/1953 Afdeling Communicatie waterschap Hollandse Delta 1 februari 1953 Op zaterdagmiddag 31 januari 1953 stak een hevige wind op. Die wind groeide s nachts
Nadere informatieLESBRIEF NR 1 OPDRACHT 1 FEEST! SAMSAM = 40 JAAR! VOOR GROEP 7 + 8 +
LESBRIEF NR 1 VOOR GROEP 7 + 8 + DOWNLOAD DEZE LESBRIEF OOK OP SAMSAM.NET Wat is Samsam? Samsam is een cross-mediale methode over wereldburgerschap en kinderrechten. Het doel van Samsam is leerlingen te
Nadere informatieLANG LEVE RO DE LINIE? ME. Docentenhandleiding VERBODEN KRINGEN
LNG LEVE RO DE LINIE? ME Docentenhandleiding W Lesdoelen LNG LEVE - Leerlingen kunnen beschrijven hoe de Nieuwe Hollandse Waterlinie in de praktijk werkte vlak voor en tijdens de Tweede Wereldoorlog. -
Nadere informatieAnders voeren. Les b r i e f
Anders voeren Les b r i e f Uitgave: Amsterdams NME Centrum Anders voeren Les b r i e f Een samenwerkingsproject van de Gemeentelijke Gezondheidsdienst Amsterdam en het Amsterdams NME Centrum met ondersteuning
Nadere informatieAnders voeren. lesbrief
Anders voeren lesbrief Uitgave: ANMEC Anders voeren Lesbrief Een samenwerkingsproject van de Gemeentelijke Gezondheidsdienst Amsterdam en ANMEC. Redactie/layout: Mirella Vierveijzer, Jolanda van der Heijden
Nadere informatieHET KLOKHUIS ZOEKT ONTWERPERS. Handleiding docent
HET KLOKHUIS ZOEKT ONTWERPERS Handleiding docent Inhoudelijke informatie Leeftijd Inzenddatum Tijdsindicatie Groep 6, 7, 8 basisonderwijs Uiterlijk 19 december 2014. Tenminste 6 uur. Te verdelen over meerdere
Nadere informatieNieuw Land zet vensters open Docentenhandleiding bovenbouw basisonderwijs
Nieuw Land zet vensters open Docentenhandleiding bovenbouw basisonderwijs Inleiding De Canon van Flevoland is ontwikkeld door Nieuw Land. In zestien vensters toont het de culturele en historische geschiedenis
Nadere informatieHANDLEIDING EDUCATIEPROGRAMMA
EDUCATIEPROGRAMMA 2 INLEIDING SOS Dolfijn is een expertise- en opvangcentrum voor walvisachtigen in We verzorgen noodhulp en opvang en zetten ons ook in voor de bescherming van deze dieren in de Noordzee,
Nadere informatieDOCENTENHANDLEIDING basisonderwijs
DOCENTENHANDLEIDING basisonderwijs 1 Inleiding Welkom bij het lesmateriaal over het ir. D.F. Woudagemaal! Wat leuk dat u binnenkort met uw groep het ir. D.F. Woudagemaal gaat bezoeken. Dit lesmateriaal
Nadere informatieWat betekent het wanneer je drie talen spreekt? Hoe organiseer je dat? Zouden ze dit spreken en schrijven?
episode 1-1 les. Friezen om utens Lesdoel: Leerlingen verplaatsen zich in het leven van de familie Terpstra De leerkracht vertelt over de familie Terpstra: vader, moeder en een tweeling van 11 (jongen
Nadere informatie3D-waterkaart van Nederland
3D-waterkaart van Nederland De waterkaart van Nederland is een waterdichte bak van 80x80 cm waar Nederland in 3D is weergegeven. Door water in de bak te gieten, zien de kinderen hoe de rivieren lopen en
Nadere informatie4 manieren om Samsam te gebruiken
sam samsam Lesbrief wereldburgerschap Samsam gaat over alle thema's van wereldburgerschap. Door met de onderstaande opdrachten een les samen te stellen, sluit u altijd aan bij één van de kerndoelen van
Nadere informatieHANDLEIDING. bij de Leerlijn Erfgoededucatie Raalte voor het basisonderwijs. Op zoek naar tastbare sporen van het erfgoed in Raalte
HANDLEIDING bij de Leerlijn Erfgoededucatie Raalte voor het basisonderwijs Op zoek naar tastbare sporen van het erfgoed in Raalte INHOUD Algemeen Erfgoed van Raalte Didactiek Leerdoelen onderbouw Leerdoelen
Nadere informatieDe ramp in 1953 waarbij grote stukken van Zeeland, Noord-Brabant en Zuid- Holland overstroomden.
Meander Samenvatting groep 6 Thema 1 Water Samenvatting De watersnoodramp In 1953 braken tijdens een zware storm de dijken door in Zeeland en delen van Noord-Brabant en Zuid-Holland. Het land overstroomde.
Nadere informatieLesbrief Kijken door het venster van de tijd Een beeldend project Beeldend
Lesbrief Kijken door het venster van de tijd Een beeldend project Beeldend bovenbouw primair onderwijs Colofon Ontwikkeling en tekst: Vormgeving en Lay-out: i.o.v. Cultuurkust Marjo Potma & Alinde Hoeksma
Nadere informatieInformatie over de versterking van de Noord-Hollandse kust Voor je spreekbeurt of werkstuk
Informatie over de versterking van de Noord-Hollandse kust Voor je spreekbeurt of werkstuk De kust is (niet) veilig! De dijk aan de kust van Petten ziet er zo sterk en krachtig uit, maar toch is hij niet
Nadere informatieEen voorbereidende les op de workshop Vliegbasis Twenthe - oorlog WS.
TITEL: Leerjaar Groep 7 Type les Lesduur Omschrijving van de les Vliegbasis Twenthe - oorlog PO7 (lesformat) Een voorbereidende les op de workshop Vliegbasis Twenthe - oorlog WS. 45 minuten Een voorbereidende
Nadere informatieEen spel waarmee technologie en nieuwe ideeën over landbouw binnen in de stad samen komen.
Een spel waarmee technologie en nieuwe ideeën over landbouw binnen in de stad samen komen. Docentenhandleiding Lesprogramma Inleiding: De Stadslandbouwer is een spel dat zowel op een tablet (of een smartphone)
Nadere informatieHoog water op het schoolplein?
Hoog water op het schoolplein? Hoofdstuk 1. Introductie Hoofdstuk 1. Introductie Een rampenbestrijdingsoefening, zin of onzin? Opdracht 1.1: Denk je dat het nuttig is dat er een oefening met een overstromingsramp
Nadere informatieVoorbereiding en planning van een thema
Voorbereiding en planning van een thema Thema: Bouw / groep(en): Periode: Doelstellingen: Kernbegrippen relatie kerndoelen en vakken: Wat is de inbreng van kinderen? (Wat zijn de interesses van leerlingen
Nadere informatieLesbrief. Dijken. Kijken naar dijken. www.wshd.nl/lerenoverwater. Afdeling Communicatie waterschap Hollandse Delta
Lesbrief Dijken Kijken naar dijken www.wshd.nl/lerenoverwater Afdeling Communicatie waterschap Hollandse Delta Kijken naar dijken Zonder de duinen en de dijken zou jij hier niet kunnen wonen: bijna de
Nadere informatieLESBRIEF NR 2 OPDRACHT 1 ANDERS? VOOR GROEP 7 + 8 +
LESBRIEF NR 2 VOOR GROEP 7 + 8 + GROEP 7 + 8 DOWNLOAD DEZE LESBRIEF OOK OP SAMSAM.NET SAMSAM MIDDEN IN DE WERELD De wheelie van Robert uit Zambia ANDERS? NOU EN! Een slangenbeet veranderde Christabels
Nadere informatieeindtermen basisonderwijs
STAM op schoolmaat eindtermen basisonderwijs inhoudstafel 1. inleiding...3 2. leergebied overschrijdende eindtermen...3 2.1. ICT...3 2.2. sociale vaardigheden...3 3. eindtermen leergebieden...4 3.1. muzische
Nadere informatieKoopkracht: de waarde van geld
Koopkracht: de waarde van geld 1. Leerlingenblad Inleiding Wat is het doel? Wat is het onderwerp? Wat is het middel? Inzicht krijgen in de waarde van geld Koopkracht: de waarde van geld Een presentatie
Nadere informatieHandleiding leerkracht
Meer van Galilea Inleiding Thema: het Meer van Galilea en de watervoorziening. Er komt aan de orde waar het Meer van Galilea ligt, bijzonderheden van het meer, het Meer Galilea van de Bijbel en het meer
Nadere informatieHANDLEIDING LESMATERIAAL KIJK OP DE DIJK INLEIDING
HANDLEIDING LESMATERIAAL KIJK OP DE DIJK INLEIDING Het Wetterskip Fryslân is gestart met versterkingen en verhogingen van verschillende dijken in het beheersgebied. De werkzaamheden maken deel uit van
Nadere informatieLeerdoelen en kerndoelen
Leerdoelen en kerndoelen De leerdoelen in de leerlijn vallen in het leerdomein Oriëntatie op jezelf en de wereld. Naast de gebruikelijke natuur en milieukerndoelen (kerndoelen 39, 40 en 41) zijn ook de
Nadere informatieProjectintroductie e. Projectintroductie les 1
Projectintroductie les 1 Projectintroductie e Doel: De leerlingen ontdekken wat zij al weten over de Schelde. Ook ontdekken ze dat er soms andere belangen liggen vanuit deze thema s Lesduur: 50 minuten
Nadere informatieDraaiboek. Boerderijmuseum De Bovenstreek. Handleiding
Draaiboek Boerderijmuseum De Bovenstreek Handleiding Inhoudsopgave Inleiding 3 Bezoek aan Boerderijmuseum De Bovenstreek 4 2 Inleiding In de leerlijn erfgoededucatie brengt groep 5 een bezoek aan het boerderijmuseum
Nadere informatieDe plek waar de zee als een brede rivier het land instroomt. Al het werk dat gedaan is om het Deltaplan uit te voeren.
Meander Samenvatting groep 6 Thema 1 Water Samenvatting De watersnoodramp In 1953 braken tijdens een zware storm de dijken door in Zeeland en delen van Noord-Brabant en Zuid-Holland. Het land overstroomde.
Nadere informatieLESINSTRUCTIE GROEP 5/6
LESINSTRUCTIE GROEP 5/6 Bij Samsam nr. 5 2017 De zee Burgerschap Samsam komt 5 x per jaar uit met een magazine, en een werkblad. Daarbij hoort een website met filmpjes en aanvullende informatie: samsam.net
Nadere informatieHANDLEIDING Leerkracht
Lespakket Onderwerp: natuurrampen - overstromingen september 2017 HANDLEIDING Leerkracht Tijd Groep Doelen 60 minuten 5 t/m 8 - Uw leerlingen leren deze les wat er in Houston is gebeurd. - Uw leerlingen
Nadere informatieHoog water op het schoolplein?
Hoog water op het schoolplein? Hoofdstuk 1. Introductie Hoofdstuk 1. Introductie Een rampenbestrijdingsoefening, zin of onzin? Opdracht 1.1: Denk je dat het nuttig is dat er een oefening met een overstromingsramp
Nadere informatieRivier in de stad i.s.m. Gemeente Rotterdam & Samenwerkende Vrijescholen Zuid-Holland
Rivier in de stad i.s.m. Gemeente Rotterdam & Samenwerkende Vrijescholen Zuid-Holland Leerlingen ontdekken voor- en nadelen van een rivier in de stad. Ze gaan bedenken hoe men vroeger beter gebruik had
Nadere informatieNATIONALE HERDENKING NATIONALE VIERING
4 en 5 mei NATIONALE HERDENKING OP 4 MEI EN OP 5 MEI Elk jaar herdenken we op 4 mei de gevallenen van de Tweede Wereldoorlog en vieren we op 5 mei de bevrijding. Er zijn steeds minder mensen in Nederland
Nadere informatieDocentenhandleiding. Museum & School Gezondheid en Ziekte, vroeger en nu. Geachte mevrouw/mijnheer,
Docentenhandleiding Museum & School Gezondheid en Ziekte, vroeger en nu Geachte mevrouw/mijnheer, Voor u ligt hier de docentenhandeling bij het lesprogramma "Gezondheid en Ziekte, vroeger en nu". In deze
Nadere informatieInhoudsopgave. Routekaarten voor het museumbezoek 17 Handleiding 17 Molenzaal 18 Ketelhuis 19 Waterschapszaal 20 Machinekamer 21
Inhoudsopgave Blz. Educatief rollenspel in Museum De Cruquius 3 Inhoud 3 Materiaal 3 Doelgroep en groepsgrootte 3 Aansluiting op het onderwijs 3 Voorbereiding in de klas 4 Inhoud 4 De strijd tegen de Waterwolf
Nadere informatieGebruiksvriendelijkheid: Gebruiksaanwijzing:
Gebruiksvriendelijkheid: Elon Education is een tool waarmee online woordjes geleerd kunnen worden voor de vreemde talen. Ook is het mogelijk om met Elon Education de tafels te oefenen, werkwoorden enz.
Nadere informatieEen kasteel in de buurt bezoeken
Een kasteel in de buurt bezoeken Als leerkracht heb je hier een begeleidende en sturende rol. Het is afhankelijk of jij als leerkracht de kinderen meeneemt en dingen aan ze verteld of dat er bijvoorbeeld
Nadere informatieNATUURRAMPEN DICHTBIJ HUIS: het verdronken landschap
NATUURRAMPEN DICHTBIJ HUIS: het verdronken landschap Concept titel lesbrief GEO-LOGICAL door Sjoerd Kluiving Overleg werkgroep Brabantse Wal Noord 18-06-2009 Halsteren Aanleiding het verdronken landschap
Nadere informatieAlles over. Tijdzaken. Achtergrondinformatie, bestellijsten en additionele materialen
Alles over Achtergrondinformatie, bestellijsten en additionele materialen Wij vinden het belangrijk dat u goed geïnformeerd wordt om vervolgens de juiste keuze te kunnen maken. In samenwerking met de educatieve
Nadere informatieRijk Romeins Leven. Museum Park Matilo Cultuurlijn Tijd Groep 5. Handleiding voorbereidende les
Les Rijk Romeins Leven Museum Park Matilo Cultuurlijn Tijd Groep 5 Handleiding voorbereidende les Rijk Romeins Leven INHOUD Inleiding Kader Begrippen Leerdoelen Aansluiting kerndoelen De lessen INLEIDING
Nadere informatieProject Junior Dijkdenkers
Project Junior Dijkdenkers Opdrachtgever: Projectteam Grebbedijk, Waterschap Vallei en Veluwe, www.grebbedijk.com Dit project is ontwikkeld door: Toonbeeld Schoolprojecten, www.toonbeeldschoolprojecten.nl
Nadere informatieVerlegen om woorden Lesbrief voor vmbo
Verlegen om woorden Lesbrief voor vmbo Voor de lessen Nederlands, PSO en LOB. Verlegen om woorden is een pakket met tips en handvatten om een ouderbijeenkomst te organiseren over ouderbetrokkenheid en
Nadere informatieKoning van de vrijmarkt
Koning van de vrijmarkt HANDLEIDING Op Koningsdag koopt en verkoopt Nederland massaal oude spullen op de vele vrijmarkten. De digitale les Koning van de vrijmarkt bereidt de leerlingen voor op een succesvolle
Nadere informatieJonge Stedenbouwkundigen
herontwerp de stad Amsterdam Lesmateriaal PO Museum Het Grachtenhuis Lesmateriaal PO herontwerp de stad Amsterdam Lesmateriaal ter voorbereiding of verwerking van een bezoek aan museum Het Grachtenhuis
Nadere informatieHandleiding Teacher Kidscorner
Handleiding Teacher Kidscorner Postbus 1350 1300 BJ Almere www.centrum-hout.nl www.houtinfo.nl/kidscorner Houtinformatielijn: 0900-56329946 ( 0,45 p.m.) 1 van 7 Handleiding Centrum Hout Handleiding Teacher
Nadere informatieTaalconferentie Hoera! Lezen. In gesprek met de inspectie. Programma. Uw beeld. Marja de Boer
Taalconferentie Hoera! Lezen Kansen en uitdagingen voor begrijpend lezen In gesprek met de inspectie Marja de Boer Programma Hoe beoordeelt de inspectie kwaliteit onderwijs BL? Uw beeld Een aantal misvattingen
Nadere informatieUTRECHT AAN ZEE: Hoe houd jij droge voeten? Docentenhandleiding
UTRECHT AAN ZEE: Hoe houd jij droge voeten? Docentenhandleiding DOCENTENHANDLEIDING UTRECHT AAN ZEE: HOE HOUD JIJ DROGE VOETEN? 2 April 2011 Utrecht aan Zee: hoe houd jij droge voeten? is ontwikkeld door
Nadere informatieWerken met Paint 2014
Groep: 5 Lesdoelen: - - De leerlingen begrijpen dat je niet zomaar een plaatje van internet kan plukken, dat het plagiaat is De leerlingen kunnen met behulp van Paint zelf een tekening in Paint maken.
Nadere informatieZIEN!-leerlingvragenlijst Instructies voor leerkracht en leerling
ZIEN!-leerlingvragenlijst Instructies voor leerkracht en leerling (pag. 15-19 van de handleiding) Expertsysteem ZIEN! voor het primair onderwijs Versie 3.0 - September 2011 ZIEN! is een product van, in
Nadere informatieLesbrief Letterpret Schrijfwedstrijd Auteur: Karen Jong (Jongleert)
Lesbrief Letterpret Schrijfwedstrijd Auteur: Karen Jong (Jongleert) Titel: Letterpret Schrijfwedstrijd Beschrijving: In dit filmpje daagt kinderboekenauteur en Schoolschrijver Janneke Schotveld leerlingen
Nadere informatieprimair onderwijs groep 4 en 8 samen Mijn verhaal van Brabant docentenhandleiding
primair onderwijs groep 4 en 8 samen Mijn verhaal van Brabant docentenhandleiding Inhoud Een doorlopende leerlijn erfgoededucatie 3 Leerdoelen 6 Voorbereiding op het museumbezoek 7 De museumles Mijn verhaal
Nadere informatieTitel De gasbel onder Nederland
De gasbel onder Nederland Het ontstaan van gas en zout in de Nederlandse bodem Korte lesomschrijving In deze les maken leerlingen kennis met het ontstaan van de gasbel onder Slochteren in de provincie
Nadere informatieDe Waterstanden. Kunstwerk in het kader van het project Nederland leeft met water. Zeezeilen i.s.m. horst4dsign 2016
De Waterstanden Kunstwerk in het kader van het project Nederland leeft met water Zeezeilen i.s.m. horst4dsign 2016 Waarom een kunstwerk? drieledig: - Vanuit het toeristisch netwerk werd aangegeven dat
Nadere informatieDocentenhandleiding Educatieprogramma
Docentenhandleiding Educatieprogramma Met blingbling het verleden in' horende bij de tentoonstelling Het oudste goud van de wereld. Schatten uit Varna. Primair Onderwijs groep 6 t/m 8 Inhoud Het Dordrechts
Nadere informatieSamenvatting Aardrijkskunde Hoofdstuk 4.1 t/m 4.4
Aardrijkskunde Hoofdstuk 4.1 t/m 4.4 door D. 1279 woorden 6 juli 2016 5,5 2 keer beoordeeld Vak Methode Aardrijkskunde De Geo Aardrijkskunde 1hv 4.1 Het gevaar van water Terp: heuvel die beschermt tegen
Nadere informatieVoorbereidende les Waterwolf in waterland
Voorbereidende les Waterwolf in waterland ------------------------------------------------------------------------------------------------------- Lesactiviteit: Een polder, dijk of boot maken Groep: 4
Nadere informatieLesbrief Het is de Max op Ketnet
1 Lesbrief Het is de Max op Ketnet Doel van de lesbrief Deze lesbrief is voor docenten in het basisonderwijs en biedt een leidraad om leerlingen aan te sturen bij het gebruiken van het lesmateriaal Het
Nadere informatieHandleiding Workspace (basis) Codename Future
Handleiding Workspace (basis) Codename Future Handleiding Workspace Codename Future_Basis 1 Inhoudsopgave I. Inleiding... 3 II. Functionaliteitenoverzicht Workspace... 4 III. Leerlingen aan het werk...
Nadere informatieKeurmerk: Duurzame school
Keurmerk: Duurzame school Doorlopende leerlijn voor duurzame ontwikkeling van basisonderwijs (PO) t/m voortgezet onderwijs (VO) PO-1 Kennis en inzicht (weten) Vaardigheden (kunnen) Houding (willen) Begrippen
Nadere informatieMeningsvorming: jij en vluchtelingen
Meningsvorming: jij en vluchtelingen Korte omschrijving Het kan uw leerlingen bijna niet ontgaan zijn dat de Europese Unie te maken heeft met een grote stroom vluchtelingen. Sinds een paar maanden is dit
Nadere informatiegroep 7 de bewaarplaats Handleiding archief (incl. voorbeeldvragen) media spoor
groep 7 de bewaarplaats Handleiding archief (incl. voorbeeldvragen) media spoor Inleiding Het project De Bewaarplaats maakt deel uit van de leerlijn Mediaspoor van Plein C en gaat in de eerste plaats om
Nadere informatieLESBRIEF. Laat uw leerlingen 10 minuten lezen in 7Days. Uw leerlingen mogen zelf weten welke artikelen ze deze 10 minuten lezen.
Vrijdag 15 januari 016 Artikelen: Alle artikelen - 7Days week Inhoud: De leerlingen leren om kritisch te kijken naar de verschillende artikelen uit 7Days. De leerlingen leren strategieën toe te passen
Nadere informatieEnergie: hoe duurzaam is jouw school? Esther van der Meer. CC Naamsvermelding 3.0 Nederland licentie. http://maken.wikiwijs.
Auteur Laatst gewijzigd Licentie Webadres Esther van der Meer 05 June 2013 CC Naamsvermelding 3.0 Nederland licentie http://maken.wikiwijs.nl/31896 Dit lesmateriaal is gemaakt met Wikiwijsleermiddelenplein.
Nadere informatieReizen in de tijd Leren van de plek waar je opgroeit. Leeswijzer bij www.reizenindetijd.nl KUNSTHUIS
Leeswijzer bij www.reizenindetijd.nl Reizen in de tijd Leren van de plek waar je opgroeit Reizen in de Tijd is een doorlopende leerlijn cultuuronderwijs. De activiteiten gaan over de leerlingen en de plek
Nadere informatieHoog water op het schoolplein?
Hoog water op het schoolplein? Hoofdstuk 1. Introductie Hoofdstuk 1. Introductie Een rampenbestrijdingsoefening, zin of onzin? Opdracht 1.1: Denk je dat het nuttig is dat er een oefening met een overstromingsramp
Nadere informatieLesbrief ZAND BOVEN WATER OPDRACHT 1 - NEDERLAND EN WATERBOUW
Lesbrief Primair onderwijs - BOVENBOUW ZAND BOVEN WATER Rotterdam is de belangrijkste haven van Europa. Steeds meer spullen reizen via Rotterdam. Sinds 2008 wordt hard gewerkt om de haven uit te breiden.
Nadere informatieAVONTURENPAKKET DE UITVINDERS
LESBRIEVEN LEERLINGENBESTAND LESBRIEF 4: DE WOESTIJN Verhaal: De Uitvinders en De Verdronken Rivier (deel 4) De Woestijn Opdrachten: Opdracht 1: Opdracht 2: Water in de woestijn Maak een water-woestijn
Nadere informatieLesbrief DIJKEN BOUWEN OPDRACHT 1 - EEN DIJK VAN EEN GESCHIEDENIS. Van ijs tot water
Lesbrief Primair onderwijs - BOVENBOUW DIJKEN BOUWEN OPDRACHT 1 - EEN DIJK VAN EEN GESCHIEDENIS De haven van Rotterdam wordt te klein, omdat we steeds meer goederen bestellen uit verre landen, zoals China.
Nadere informatieNationaal Gevangenismuseum Gevangen in beeld
Nationaal Gevangenismuseum Gevangen in beeld Groep 8 Les 1. Boeven in beeld Les 1. Boeven in beeld Nationaal Gevangenismuseum Groep 8 120 minuten Samenvatting van de les De les begint met een klassikaal
Nadere informatieN a t u u r e n t a a l
N a t u u r e n t a a l Thema / onderwerp Deze les staat in het teken van mondeling taalonderwijs: het uitbrengen van een verslag. Het onderwerp is voedsel van dieren. De groepjes bestaan uit 3 a 4 leerlingen.
Nadere informatieTHIS IS HOLLAND IN DE KLAS / LES 4 - WERKBLAD 1
THIS IS HOLLAND IN DE KLAS / LES 4 - WERKBLAD 1 Naam: Groep: NU EN DE TOEKOMST (1941 TOT NU) DE RAMP VAN 1953 Bekijk de video Kustbescherming. 1 A. Welke natuurlijke oorzaken zorgden ervoor dat de watersnoodramp
Nadere informatieRampzalig dijkbestuur
Watersnood 1717 Rampzalig dijkbestuur koste duizenden levens De Kerstvloed van 1717 was een van de grootste natuurrampen uit de geschiedenis van het land. Vooral Groningen werd zwaar getroffen. Maar hoe
Nadere informatie