Eerste zin De Etty Hillesum Stichting, opgericht op 17 oktober 1983, beheert de nagelaten geschriften van Etty Hillesum.

Transcriptie

1 Zwg door Jessica Zeker Weten Goed Zeker Weten Goed 07 March 2014 Auteur Etty Hillesum Genre Biografie Eerste uitgave 2012 Flaptekst De dagboeken en brieven van de Joodse Etty Hillesum werden aanvankelijk geschreven midden in bezet Amsterdam. Zittend voor het raam van haar kamer aan het Museumplein schreef zij een indrukwekkend, bezield en universeel werk. Met haar intelligente en sensitieve geest ontworstelde zij zich aan de machten die uit waren op de ondergang van haar en haar Joodse medemensen. Zij wist zich in haar schrijven als het ware te verheffen boven de terreur die zich overal om haar heen voltrok. Wanneer Etty ten slotte in kamp Westerbork terechtkomt, waar ze wordt geconfronteerd met het ontzaglijke leed van de transpoten die elke week naar het oosten vertrekken, weet zij nog eens te meer gestalte te geven aan haar radicale ethiek en bewogenheid met anderen. Haar aantekeningen en brieven uit deze periode getuigen van een sterke persoonlijke ontwikkeling en een subliem literair talent. Deze monumentale uitgave van haar werk is verbeterd en aangevuld met een aantal nieuw gevonden documenten en staat onder redactie van K.A.D. Smelik, die leiding geeft aan het Etty Hillesum Onderzoekscentrum. Het werk is een must voor iedereen die ooit Het verstoorde leven las, dat in 1981 verscheen en sindsdien over de hele wereld dis vertaald en gelezen. Eerste zin De Etty Hillesum Stichting, opgericht op 17 oktober 1983, beheert de nagelaten geschriften van Etty Hillesum. Samenvatting Etty Hillesum begint op 1941 een dagboek over haar leven. Ze is benieuwd hoe haar dagelijks leven eruit ziet en ambieert een carrière als schrijfster waardoor ze besluit om een dagboek bij te gaan houden. Op 8 maart 1941 begint Etty Hillesum op 27-jarige leeftijd haar dagboek. In Amsterdam, waar ze aan het Museumplein woont, schrijft ze aan haar bureau voor het raam dagelijks in haar dagboek. Op dat moment speelt in heel Nederland de oorlog en is Amsterdam bezet door de Duitsers. Het leven van Etty bestaat voornamelijk uit haar verhouding met Julius Spier, die in het verhaal S. genoemd wordt. De Duits Joodse Julius Spier is een 55-jarige man met wie Etty een verhouding heeft. Ze hebben geen relatie omdat Spier dit niet wil omdat hij nog allemaal andere vrouwen heeft aan wie hij ook aandacht moet geven. In principe vindt Etty dit niet erg, maar op sommige momenten wenst ze toch een relatie met Spier te hebben. Spier is een hele intelligente man die er altijd voor Etty is. Vandaar dat Etty ook zo aanhankelijk is van Spier: hij helpt haar altijd op Pagina 1 van 5

2 moeilijke momenten. De relatie tussen Etty en Spier is dus lastig: op het ene moment hebben ze lichamelijk contact, op het andere moment willen ze niks van elkaar weten. En op weer een ander moment hebben ze heel veel gesprekken en helpen ze elkaar. Daarnaast woont Etty bij Han in huis. Han is een man van in de zeventig met wie ze af en toe ook een seksuele relatie heeft. Haar voorkeur gaat uit naar Spier, maar toch kan ze af en toe haar hormonen en gevoelens niet bedwingen. Op een gegeven moment is de tijd voor Etty aangekomen om naar kamp Westerbork te vertrekken. In de verschillende informatie die ze ontving, stond dat ze verplicht naar het kamp Westerbork moest. Daarnaast stond er in de brief onder andere dat de treinreis naar kamp Westerbork gratis was. Ze wist natuurlijk nog niet wat haar op dat moment stond te wachten. Voor haar definitieve vertrek, heeft ze haar dagboek aan haar vriendin Maria Tuinzing gegeven. Etty had al door dat de kans groot was dat ze niet meer terug zou keren naar Amsterdam, en vroeg dan ook aan Maria om haar dagboeken naar Klaas Smelik te brengen die het verhaal zou kunnen publiceren. De treinreis naar kamp Westerbork valt Etty nog niet heel erg zwaar. Ze zit met allemaal mensen in de trein die elkaar zo goed mogelijk willen helpen. Iedereen is behulpzaam en biedt elkaar eten aan. Daarnaast herkennen ze allemaal de onmacht en onwetendheid in elkaar en dat is iets wat Etty erg fijn vindt. Toen ze vervolgens op 20 november 1942 aankwam in kamp Westerbork is ze met wat kampgenoten wat gaan slapen. De weken en maanden daarna kreeg ze elke keer klusjes die ze voor de Duitsers moest doen. Zo moest ze helpen bij de volgepakte goederenwagens met nieuwe joden erop en helpen in het ziekenhuis. Als ze op een dag in de regen staat te wachten en de nieuwe volgepakte goederenwagen aan komt rijden, ziet ze ineens haar ouders en haar broertje in de goederenwagen zitten. Dit is voor het hele gezin Hillesum een emotioneel moment. Enerzijds zijn ze blij dat ze het gevecht met z n allen aan kunnen, anderzijds vinden ze het verschrikkelijk om elkaar in zulke toestanden te zien. Ze besluiten wel om met z n allen, als gezin, het gevecht aan te gaan. Een tijdje bestaat het leven van Etty uit het zorgen voor haar ouders en het werken in het ziekenhuis, de strafbarak en het transport binnenhalen. Het werk is ontzettend zwaar voor haar en dat begint na een tijdje zijn tol te eisen. Van alle spanningen valt Etty flauw. Daarnaast krijgt ze ook nog eens te horen dat haar ouders op de transportlijst staan: haar ouders gaan dus door naar een ander kamp, waardoor Etty alleen met haar broertje Mischa moet zien te overleven. De onmacht die ze op dat moment heeft vindt ze echt verschrikkelijk. Daarnaast kan ze het verdriet van haar broertje niet meer aanzien. Hij wil eigenlijk met zijn ouders mee gaan, maar omdat hij niet op de transportlijst staat mag dit niet. Etty moet heel veel op hem passen omdat hij het liefste stennis wil schoppen bij de Duitsers. Uiteindelijk hoeven de ouders van Etty niet op transport en kan het gezin Hillesum nog steeds bij elkaar blijven. Het leven van Etty bestaat nog steeds uit werken in het kamp. Daarnaast voelt ze zich verantwoordelijk voor de ziekte en de kinderen om haar heen. Ze probeert de kinderen zoveel mogelijk eten te geven, zodat zij kunnen overleven. Tijdens het werken kan ze op de dagen waarop ze brieven mag sturen werken aan brieven naar haar familie en vrienden. Hier maakt ze dan ook altijd gebruik van. In deze brieven omschrijft ze wat er in het kamp gebeurt, probeert ze een beeld te schetsen van het kamp en om spullen te vragen. De familie en vrienden van Etty sturen vervolgens pakketten met voedingsmiddelen en medicijnen naar haar op zodat ze dat kan gebruiken voor haarzelf, haar broertje en haar ouders. Op 7 september 1943 komt echter een onverwachts bericht: Etty moet met haar ouders en haar broertje op transport. Ze heeft geen idee waar ze naartoe gaat, maar in haar laatste brief aan Christine Nooten schrijft Etty het volgende: Pagina 2 van 5

3 Ik zit middenin een volle goederenwagen op m n rugzak. Vader, moeder en Mischa zitten enige wagens verder. Het vertrek kwam toch nog vrij onverwachts. Plotseling bevel voor ons speciaal uit Den Haag. We hebben zingende dit kamp verladen, vader en moeder zeer flink en rustig, Mischa eveneens. We zullen drie dagen reizen. Dank voor al jullie goede zorgen. Achtergebleven vrienden schrijven nog naar Amsterdam, misschien hoor je iets? - bladzijde 702 Uiteindelijk wordt door mensen in kamp Westerbork een brief geschreven waarin staat dat Etty Hillesum op 7 januari 1943 getransporteerd wordt. De leiders van het kamp hadden de opdracht gekregen om haar en haar familie te transporteren, maar eigenlijk stond niemand hierachter. Omdat ze de opdracht toch uit moesten voeren kwamen ze met allemaal argumenten waarom Etty getransporteerd moest worden. Etty heeft hier begripvol op gereageerd. Uiteindelijk wordt er op 11 september 1943 een kaart van Etty ontvangen in Wageningen. Hierin staat dat ze op transport is gegaan naar Polen. In haar laatste zin op de kaart staat dat haar vrienden op haar moeten wachten. Etty is echter nooit meer terug gekomen uit Polen en is dan ook vermoord in Auschwitz. Dit verslag gaat verder na deze boodschap. Verder lezen Eindexamens Spotify-playlist voor elk examenvak! David Eet jouw weg naar hogere cijfers! Melissa 8 supervette examenstunts David Alles over de eindexamens Titelverklaring De titel Het werk is tot stand gekomen doordat al het werk van, naar en over de Joodse Etty Hillesum in dit boek verwerkt staan. Ten eerste heeft Etty Hillesum van 8 maart 1941 tot en met 12 oktober 1942 een dagboek bijgehouden. Alle verhalen uit de dagboeken van Etty Hillesum staan in dit boek. Daarnaast heeft Etty Hillesum, toen ze in kamp Westerbork zat, brieven naar haar familie en vrienden gestuurd. Naast deze brieven staan ook nog de brieven die vrienden en familie naar Etty gestuurd hebben en een paar brieven die mensen in kamp Westerbork over Etty Hillesum geschreven hebben. Al het werk van Etty Hillesum en de gevonden brieven- zijn dus verzameld en vervolgens in dit boek, Het Werk, verwerkt. Structuur & perspectief Het merendeel van het verhaal is door de ogen van Etty Hillesum geschreven. Dit gebeurt namens fragmenten uit dagboeken die ze zelf geschreven heeft. Verder wordt het complete verhaal ook nog verteld door middel van brieven. Deze brieven hebben vrienden en familie aan Etty Hillesum geschreven, waardoor de lezer ook nog een deel van het leven van de vrienden en familie van Etty Hillesum meekrijgen. Daarnaast zijn er ook veel brieven die Etty Hillesum, gericht aan vrienden en familie, zelf geschreven heeft. Ook zijn er brieven die over Etty Hillesum gaan. Er zit geen specifiek structuur in het verhaal, omdat het verhaal bestaat uit zowel dagboekfragmenten als brieven aan, over Pagina 3 van 5

4 en van Etty Hillesum. Decor Het verhaal speelt zich in zowel Amsterdam als kamp Westerbork af. Etty Hillesum woont in Amsterdam, in de Gabriël Metsusstraat 6. Deze straat kijkt uit op het Museumplein. Etty houdt in dit huis haar dagboek bij. Voor het raam heeft ze een bureau met een bureaulampje staan, waar ze altijd al haar verhalen opschrijft. In kamp Westerbork heeft ze uiteraard geen dagboeken bij zich. Ze kan dan ook niet verder schrijven in haar dagboeken. Om dit probleem op te lossen probeert ze zoveel mogelijk brieven naar haar vrienden te schrijven. Verder speelt het verhaal zich in de Tweede Wereldoorlog af. Het eerste dagboekfragment is op 8 maart 1941 door Etty Hillesum geschreven. Op dit moment was heel Amsterdam bezet en wat in heel Nederland de oorlog waar te nemen. Het laatste dagboek fragment is geschreven op 13 oktober Op dat moment zat Etty Hillesum nog steeds thuis aan haar dagboek te schrijven. Van de tijd daarna zijn echter geen dagboekfragmenten meer, omdat ze toen naar kamp Westerbork getransporteerd is. Van de tijd in kamp Westerbork zijn wel brieven gevonden die ze naar haar vrienden toestuurde. Uit deze brieven blijkt dat ze op 20 november 1942 is aangekomen in kamp Westerbork. Wat opvalt aan de momenten waarop de dagboekfragmenten geschreven zijn, is dat ze door Etty worden geschreven op het moment dat zij zich erg slecht voelt en/of ziek voelt. Ze gebruikt haar dagboek dus eigenlijk om al haar emoties op te kunnen schrijven. Stijl De manier waarop dit boek, Het werk van Etty Hillesum, tot stand is gekomen is erg interessant. De dagboeken van Etty Hillesum zijn niet pas later gevonden. Etty wist dat ze naar kamp Westerbork moest, en voor haar definitieve vertrek naar het kamp heeft ze haar dagboeken aan Maria Tuinzing, een vriendin die bij haar in de straat woonde, gegeven. Maria Tuinzing heeft de dagboeken vervolgens naar Klaas Smelik gebracht die de dagboeken kon publiceren. De dochter van Klaas Smelik, Johanne Smelik, heeft toen een gedeelte uit de dagboeken van Etty overgetypt. Vervolgens werd het verhaal gepubliceerd. Het was in die tijd echter lastig om fragmenten uit dagboeken te verkopen, omdat niemand hier belangstelling voor had. Het boek bleef echter op zijn bureau liggen in de hoop dat het later gepubliceerd kon worden. Uiteindelijk had iemand de echte dagboeken die door Etty Hillesum geschreven waren, van Klaas Smelik gekregen. Deze persoon is toen vervolgens naar een uitgever gegaan om te vragen of het boek opnieuw uitgegeven kon worden. Dat is gelukt: mensen hadden in die tijd, rond 1979, wel belangstelling voor dit soort boeken. Inmiddels komen er steeds meer aanvullingen bij Het werk van Etty Hillesum, omdat er de afgelopen vijftig jaar steeds meer brieven van en over haar gevonden zijn. Het verhaal zelf wordt in dit boek verteld op twee verschillende manieren. Ten eerste is het dagboek van Etty Hillesum overgeschreven waardoor haar eigen verhaal wordt verteld met behulp van haar eigen dagboekfragmenten. Deze dagboekfragmenten zijn is zowel het Nederlands als het Duits geschreven. Het merendeel is in het Nederlands geschreven, omdat Etty zelf Nederlands is. Haar beste vriend, Julius Spier, is echter Duits waardoor zij alleen in het Duits kunnen communiceren. De gesprekken tussen Spier en Etty, en de brieven aan elkaar, zijn dan ook in het Duits geschreven. Naast de dagboekfragmenten zijn er ook brieven van,- aan- en over Etty Hillesum gebruikt. Deze brieven zijn dus aan en door Etty Hillesum geschreven. Ook deze brieven zijn zowel in het Nederlands als het Duits geschreven, omdat de brieven van en naar Julius Spier in het Duits moesten. Ook het merendeel van de brieven is weer in het Nederlands geschreven. Verder is aan het begin van het verhaal een hele inleiding gegeven van de personages, zodat de lezer zich al in kon lezen over de personages. Pagina 4 van 5

5 Slotzin Men zou een pleister op vele wonden willen zijn. Beoordeling Van te voren had ik verwacht dat vrijwel alle dagboekfragmenten over de oorlog zouden gaan. Dit is echter niet het geval: in de dagboekfragmenten komt er af en toe iets naar boven dat het oorlog is, maar er wordt verder nauwelijks over de oorlog gepraat. Ondanks dit vond ik het toch een erg interessant verhaal. Het is interessant om te lezen hoe er die tijd met de oorlog om werd gegaan en hoe mensen tegen elkaar aankeken. Het merendeel van de mensen probeerde er ondanks alles toch nog wat van te maken en elkaar ook nog eens te helpen. In de brieven, die na de dagboekfragmenten komen, staan echt hele choquerende dingen over de oorlog. Vanaf dat moment zie je pas wat het kamp Westerbork met Etty Hillesum doet. Door de dagboekfragmenten maak je als lezer kennis met Etty Hillesum en ga je op een één of andere manier toch om haar geven. Als je vervolgens ziet wat de oorlog met haar doet als ze in het kamp zit, wordt het erg schokkend. Eigenlijk vind ik dan ook dat op middelbare scholen fragmenten uit haar dagboek en brieven gebruikt moeten worden tijdens het thema over de Tweede Wereldoorlog. Overigens schrok ik eerst toen ik zag dat er vrij veel Duitse fragmenten in het verhaal stonden. Ik heb alleen een paar jaar Duits op de middelbare school gehad en meer niet. Dit was echter genoeg om het boek te kunnen lezen en te kunnen begrijpen! Al met al vond ik het boek een topper. Het is erg dik, maar ondanks zijn dikte toch makkelijk om te lezen. Ik heb me geen moment verveeld met dit verhaal en zal het boek zeker aan anderen aanraden! Pagina 5 van 5