Bestrijding van slawortelluis in witlof in

Transcriptie

1 Bestrijding van slawortelluis in witlof in In opdracht van: Productschap Tuinbouw juni 2004 ing. J. de Lange Tolweg ND Zwaagdijk-Oost Telefoon (0228) Fax (0228)

2 SAMENVATTING BESTRIJDING SLAWORTELLUIS Gedurende 2002 en 2003 zijn in opdracht van de landelijke gewascommissie witlof via het Productschap Tuinbouw verschillende mogelijkheden van toediening van imidacloprid getoetst ter bestrijding van de slawortelluis in de teelt van witlof. Het onderzoek is uitgevoerd door. Doordat de slawortelluis aan de zijwortels plantsap ontrekt kan het gewas hierdoor in droge perioden slap gaan hangen. De verwachting was dat hierdoor het gemiddeld pengewicht en hierdoor de productie in de witloftrek achterbleef. De doelstelling van het onderzoek was een bestrijdingsmethode voor de slawortelluis (Pemphigus bursarius) te ontwikkelen. Het idee was om de slawortelluis met een coating te bestrijden, zoals ook luizen in sla worden bestreden. Bayer CropScience wilde participeren met Gaucho (imidacloprid) als zaadcoating. Omdat een coating negatieve invloed kan hebben op de kieming van zaad is de toediening van Admire (imidacloprid) als spray in de zaaivoor en aangieten op het veld beproefd. Op zes locaties is het onderzoek met de rassen Yellora en Metafora van Enza Zaden BV uitgevoerd. Incotec verzorgde het coaten. Van de verschillende toepassingen werd het effect op de kieming en op bestrijding van de slawortelluis gedurende de teelt bepaald. Na de oogst werd het aantal opzetbare pennen en gemiddeld pengewicht vastgesteld. In de witloftrek werd tot slot de productie onderzocht. Er is een rapport gemaakt, waarin elke proef apart wordt besproken. Tevens zijn de resultaten geanalyseerd per bestrijdingsmethode. Hieronder worden de resultaten over beide jaren kort beschreven. Zaadcoating met Gaucho en een spray met Admire in de zaaivoor bestreden in 2002 de gehele teelt de slawortelluis effectief. De kieming was echter lager dan bij onbehandeld. Dit leidde in 2002 bij de coating tot een lager aantal opzetbare pennen in vergelijking met de overige behandelingen. Het bestrijdingseffect van aangieten lag tussen onbehandeld en de zaadcoating en spray in. Omdat een spray in de zaaivoor in 2002 even effectief was als de coating, werd de coating in 2003 niet meer in de proeven opgenomen. De verschillende bestrijdingsmethoden leiden in 2002 bij zowel Yellora als Metafora niet tot een verschillende productie in de witloftrek. In 2003 had de spray in de zaaivoor evenals in 2002 een mindere kieming tot gevolg. De spray in de zaaivoor bestreed de slawortelluis redelijk. De spray en de aangietbehandeling werden in 2003 ten opzichte van onbehandeld meer aangetast door de slawortelluis dan in De verklaring hiervoor dient wellicht te worden gezocht in de verschillen in neerslag tussen beide jaren. Door regelmatige regen in 2002 was imidacloprid mobiel, terwijl het in het droge jaar 2003 niet door het bodemvocht werd getransporteerd. Het bestrijdingseffect van de aangietbehandeling was in 2003 gering. De lagere kieming bij de spray leidde in 2003 in tegenstelling tot 2002 tot een lagere productie van opzetbare pennen. Het gemiddeld pengewicht was bij de spray in de zaaivoor hoger dan bij onbehandeld. Dit leidde echter niet tot een hogere productie kwaliteit 1+2 in de witloftrek. Bayer CropScience wil op basis van dit onderzoek de toepassing van Admire via een bespuiting (spray) in de zaaivoor voor de teelt van witlof aanvragen bij het CTB. Wanneer de aanvraag wordt gehonoreerd is bestrijding van de slawortelluis in Nederland mogelijk. Gezien de goede bestrijdingsmogelijkheden van imidacloprid is het aan te bevelen te onderzoeken hoe het effect van de spray in de zaaivoor op de kieming van witlof kan worden geminimaliseerd. 2

3 INHOUDSOPGAVE SAMENVATTING BESTRIJDING SLAWORTELLUIS INHOUDSOPGAVE INLEIDING METHODE Algemeen Waarnemingen Statistische analyse RESULTATEN Anna Paulowna Wieringerwerf Rutten Gezamenlijke analyse bestrijding slawortelluis Laboratorium kieming RESULTATEN Wieringerwerf Bant Dronten Gezamenlijke analyse CONCLUSIES Conclusies Conclusies DISCUSSIE EN AANBEVELING BIJLAGE 1a. PROEFOPZETTEN BIJLAGE 1b. PROEFOPZETTEN BIJLAGE 2. FOTO S BIJLAGE 3. CIJFERS PER HERHALING BIJLAGE 4. WEERSGEGEVENS BIJLAGE 5. OVERIGE GEWASBESCHERMING BIJLAGE 6. GEP ERKENNING

4 1. INLEIDING heeft in 2002 en 2003 in opdracht van Productschap Tuinbouw gekeken naar de mogelijkheden van het bestrijden van de wollige slawortelluis (Pemphigus bursarius) in witlof. In de proeven werden door Bayer CropScience BV middelen met de werkzame stof imidacloprid beschikbaar gesteld. Naast aangieten (Admire) werd dit middel als zaadcoating (Gaucho) en als spray in de zaaivoor (Admire) toepast. Enza Zaden BV leverde in beide jaren twee verschillende zaadpartijen: Metafora (gevoelig) en Yellora (minder gevoelig voor slawortelluis). De proeven die voor dit onderzoek werden uitgevoerd staan beschreven in dit verslag. 2. METHODE 2.1. Algemeen Het aanwezig wollige slawortelluis is heel duidelijk te herkennen aan wit pluis in de grond rond de wortel. De luizen verspreiden zich van de winterwaardplant (populier) rond juni naar de witlof of andere waardplanten zoals sla en andijvie. De luizen zuigen aan zijwortels en blijven tot aan de winter enkele generaties lang ondergronds. Hierdoor kan de slawortelluis gedurende het teeltseizoen niet door een volveldsbespuiting worden bestreden. In de proeven is het effect van een zaadcoating met Gaucho of spray in de zaaivoor met Admire vergeleken met aangieten van Admire enkele maanden na het zaaien en onbehandeld. In voorjaar gaf Bayer CropScience aan dat de zaadcoating in verband met kosten van residu onderzoek te duur zou zijn. Wel zou de in ook in Duitsland toegelaten methode van de spray in de zaaivoor worden ondersteund. Daarom werd zaadcoating in 2003 niet meegenomen in de proeven. In beide jaren werden de proeven aangelegd in vier herhalingen en op drie locaties geteeld. De zaaidichtheid lag rond de zaden per ha. In tabel 1 staan de objecten waarvan de effectiviteit tegen slawortelluis in witlof werd onderzocht. Tabel 1. Objecten bestrijding slawortelluis in witlof, code ras object actieve stof in g/ha of g/ zaden hoeveelheid water (l/ha) A Yellora onbehandeld pil - - B Yellora coating pil Gaucho (2002) 80 - C Yellora zaai spray pil D Yellora aangieten Admire veld E Metafora onbehandeld pil - - F Metafora coating pil Gaucho (2002) 80 - G Metafora zaai spray pil H Metafora aangieten Admire veld Het aangieten van Admire op het veld gebeurde in juli. Omdat de slawortelluis rond juni naar de witlof migreert en de witlof nog niet te groot is, zou juli de meest geschikte maand voor 4

5 bestrijding via aangieten zijn. In verband met de afbraak van imidacloprid onder invloed van licht werd het in een klein voortje toegediend, welke hierna werd dichtgeschoven. Alle behandelingen vonden plaats onder droge weersomstandigheden. Het partijnummer van Yellora was en het partij nummer van Metafora was In tabellen 2 en 3 staan in het kort de belangrijkste gegevens van de proeven. In bijlage 5 staan de overige gewasbeschermingsmaatregelen die op de proefvelden werden uitgevoerd. Bijlage 6 bevat een kopie van het GEP-certificaat van. Tabel 2. Samenvatting bestrijding slawortelluis in witlof, eerste proef tweede proef derde proef locatie Annapowlona Wieringerwerf Rutten teler A. Huybregts A. Beetsma E. Bouwma zaaidatum 10 mei mei mei 2002 organische stof 1,5% 2,1% 1,7% afslibbaar 8-13% 4-9% berekend. 11% lutum 7% 4% 7 N-mineraal (maart) 20 kg N/ha (0-30cm) onbekend onbekend bemesting 330 kg kg op 22 mrt kg natukali op 5 mrt. 250 kg op 18 apr 95 kg KAS op 13 juni. voorvrucht suikerbieten spinaziezaad suikerbieten aangieten 12 juli juli juli 2002 pennen gerooid 14 november november november trek Yellora trek Metafora startdatum 18 december maart 2003 aantal herhalingen 3 3 lucht- en watertemperatuur C C aantal geoogste pennen per herhaling bemesting PAV-schema PAV-schema oogstdatum 9 januari april 2003 Tabel 3. Samenvatting bestrijding Slawortelluis in witlof, eerste proef tweede proef derde proef locatie Wieringerwerf Bant (NOP) Dronten teler A. Beetsma R. de Groene J. Zijgers zaaidatum 19 mei juni 2 juni organische stof 2,1 % 4,0 % 4,5 % afslibbaar 4-9% berekend. 27 % 25 % lutum 4 % 17 % 16 % N-mineraal (maart) onbekend onbekend 21 kg N bemesting 250 kg op 23 mrt. 260 kg KAS op 20 mrt. 150 kg op 9 april voorvrucht spinaziezaad suikerbieten suikerbieten aangieten 14 juli augustus augustus 2003 pennen gerooid 5 november november november

6 2003 trek Yellora trek Metafora startdatum 23 december maart 2004 aantal herhalingen 3 3 lucht- en watertemperatuur C C aantal geoogste pennen per herhaling bemesting PAV-schema PAV-schema oogstdatum 13 januari maart 2004 De proefopzetten staan in bijlage 1 en de cijfers per herhaling staan in bijlage 3. Foto s van de proeven staan in bijlage Waarnemingen Tien dagen en drie weken na het zaaien werd per veld tweemaal het aantal planten per vijf meter rug geteld. Hieruit kon de invloed van de behandelingen op de kieming worden vastgesteld. Hiernaast werd in de loop van het groeiseizoen enkele malen een vijf of tiental wortel uit de grond getrokken en werd de mate van aantasting door de slawortelluis bepaald. Dit gebeurde aan de hand van de vorming van witte pluis/was in de grond en rondom de witlofpennen. Deze was wordt door de slawortelluis geproduceerd. Bij de wortelbeoordeling werden onderstaande criteria gehanteerd. Op basis van deze waarnemingen werd het percentage aangetaste pennen en index van de zwaarte van de aantasting berekend. Zie voor de mate van aantasting ook de foto s in bijlage 2. beoordeling omschrijving 0 / geen pen vrij van witte was 1 / licht één of enkele plekjes met witte was tot 20 % oppervlak pen 2 / matig verschillende plekken met witte was tot 50% oppervlak pen 3 / zwaar meer dan de helft van de pen bedekt met witte was 2.3. Statistische analyse De cijfers in de tabellen zijn geanalyseerd met Genstat (Anova). In de tabellen wordt met een P de betrouwbaarheid aangegeven. Als de P een waarde heeft die kleiner is dan of gelijk aan 0,05 dan zijn er betrouwbare verschillen tussen de behandelingen. Met de LSD (kleinst betrouwbare verschil bij een P van 0,05) wordt aangegeven welke verschillen betrouwbaar zijn. Als een verschil tussen twee behandelingen groter is dan de LSD dan is dat verschil betrouwbaar. Dit wordt ook aangegeven door middel van letters in de tabellen. Als een van de letters van een behandeling overeenkomt met een andere behandeling dan is het verschil tussen deze twee behandelingen niet betrouwbaar. 6

7 3. RESULTATEN 2002 Het weer 2002 Mei 2002 was warm, aan de sobere kant en gemiddeld over het land droog. Juni was warm, met een vrijwel normale hoeveelheid zon en neerslag. Juli was vrij nat bij een vrijwel normale temperatuur, alleen de laatste week van juli was warm en overwegend zonnig. Augustus was zeer warm en gemiddeld over het land nat. De gemiddeld temperatuur en neerslag waren 18,6 C en 112 mm tegenover 17,2 C en 62 mm normaal. September 2002 was droog, aan de warme kant en zonnig. Onder invloeden van hogedrukgebieden was het vaak rustig weer. Oktober was vrij koud en aan de zonnige kant met een vrij normale hoeveelheid neerslag. Oktober was de eerste maand van het jaar waarin de gemiddelde temperatuur onder het langjarige gemiddelde bleef. In bijlage 4 zijn de weersgegevens in 2002 opgenomen Anna Paulowna 2002 Bij dhr. A. Huybregts werd op een perceel in Anna Paulowna 10 mei gezaaid op ruggen met 50 cm rijafstand. De voorvrucht was suikerbieten. De opkomst was in het algemeen matig. De kiemtellingen werden uitgevoerd op 22 mei en 4 juni. Het aangieten op het veld werd 12 juli gedaan. In de loop van augustus werd de aantasting door slawortelluis groter. In onderstaande tabel staan de kiemtellingen en waarnemingen. Tabel 4. Kieming en waarnemingen bestrijding Slawortelluis in witlof, Anna Paulowna behandeling kiemplanten per m 1 % aant. index % aant 1 ste telling 2 de telling september oktober oktober Yellora onbehandeld 5,6 ab 7,4 c 12,5 ab 6,7 c 20,0 c Yellora coating 5,0 ab 6,8 abc 0,0 a 0,0 a 0,0 a Yellora spray 5,0 ab 6,6 abc 4,2 a 1,7 ab 5,0 ab Yellora aangieten 6,9 b 7,3 bc 4,2 a 0,8 ab 2,5 ab Metafora onbehandeld 5,7 ab 6,7 abc 25,0 b 4,2 bc 12,5 bc Metafora coating 4,4 a 5,7 ab 12,5 ab 0,0 a 0,0 a Metafora spray 4,0 a 5,4 a 0,0 a 0,8 ab 2,5 ab Metafora aangieten 5,5 ab 5,4 a 0,0 a 0,0 a 0,0 a P 0,175 0,107 0,092 0,022 0,022 lsd 2,0 1,7 18,0 4,1 12,2 Tien en 21 dagen na het zaaien waren er per ras geen betrouwbare verschillen in het gemiddeld aantal planten per strekkende meter. In september had onbehandelde Metafora een hoger percentage planten met slawortelluis dan Metafora spray en Metafora aangieten. Bij Yellora waren er in september tussen de behandelingen geen betrouwbare verschillen. Onbehandelde Yellora had in oktober een hoger index van de mate van aantasting dan de coating, spray of aangietbehandeling bij Yellora en Metafora. De proef in Anna Paulowna werd op 14 november gerooid. De penopbrengst per veld en de productie in de witloftrek staan in onderstaande tabel. 7

8 Tabel 5. Penopbrengst en witlofproductie bestrijding Slawortelluis in witlof, Anna Paulowna behandeling wortels 100 pen productie per 100 pennen (kg) percentage productie natrot veld gew. totaal 1+2 kort lof lang lof kl 1 kl 2 kl 3 % Yellora onbehandeld ,4 a 21,5 abc 6,3 b 15,4 a 95 e 3 a 0 2 Yellora coating ,2 a 24,6 d 4,5 ab 20,2 ab 94 de 4 a 0 2 Yellora spray ,8 a 23,9 cd 4,0 ab 21,5 b 93 cde 7 ab 0 1 Yellora aangieten ,4 a 23,0 bcd 5,2 ab 17,8 ab 88 bcd 11 bc 1 1 Metafora onbehandeld ,8 a 20,2 a 4,8 ab 15,4 a 87 bc 13 bc 0 0 Metafora coating ,3 ab 21,8 abc 3,4 a 18,4 ab 84 ab 14 c 2 1 Metafora spray ,3 b 21,2 abc 5,5 ab 15,7 a 84 b 15 c 1 0 Metafora aangieten ,2 ab 20,8 ab 4,7 ab 16,2 ab 78 a 22 d 0 0 P 0,742 0,018 0,038 0,306 0,187 <0,001 <0,001 0,612 0,556 lsd 37 3,4 2,8 2,3 5, In overeenstemming met het aantal kiemplanten werden geen betrouwbare verschillen gevonden in het aantal opzetbare pennen per veld. Het aantal pennen per veld was laag. Het 100 pennengewicht van Metafora spray was hoger dan de onbehandelde Metafora en de behandelingen met Yellora. De pennen van de gecoate Yellora produceerden meer witlof dan de onbehandelde Yellora en de behandelingen met Metafora. Onbehandelde Metafora had een lagere productie klasse 1+2 dan de behandelingen met Yellora. Bij de oogst hadden de behandelingen met Metafora een hoger percentage klasse 2 dan Yellora onbehandeld, coating en spray Wieringerwerf 2002 Op een perceel van dhr. A. Beetsma in Wieringerwerf werd 15 mei gezaaid. De voorvrucht op het perceel met lichte grond was suikerbieten. Kiemtellingen werden uitgevoerd op 25 mei en 5 juni. Het aangieten met Admire vond 12 juli plaats. De aantasting door de slawortelluis was ernstig. In onderstaande tabel staan de gemiddelden van de kiemtellingen en de waarnemingen. Tabel 6. Kieming en waarnemingen bestrijding Slawortelluis in witlof, Wieringerwerf behandeling kiemplanten per m 1 % aant. index % aant index % aant 1 ste telling 2 de telling september oktober oktober november november Yellora onbehandeld 13,0 cd 13,8 d 83,4 c 30,0 d 75,0 c 41,7 c 75,0 c Yellora coating 10,3 a 11,3 ab 4,2 a 1,7 a 2,5 a 0,8 a 2,5 a Yellora spray 11,9 bc 13,1 cd 0,0 a 0,0 a 0,0 a 0,8 a 2,5 a Yellora aangieten 13,3 d 13,8 d 12,5 ab 11,7 bc 30,0 b 16,7 b 40,0 b Metafora onbehandeld 12,9 cd 12,9 cd 75,0 c 48,4 e 92,5 d 38,3 c 80,0 c Metafora coating 10,4 a 10,9 a 0,0 a 0,0 a 0,0 a 0,0 a 0,0 a Metafora spray 11,0 ab 12,3 bc 0,0 a 3,3 ab 10,0 a 0,0 a 0,0 a Metafora aangieten 13,2 cd 13,5 d 20,8 b 12,5 c 30,0 b 16,7 b 40,0 b P <0,000 <0,001 <0,001 <0,001 <0,001 <0,001 <0,001 lsd 1,3 1,2 15,9 9,1 14,3 13,6 20,3 8

9 Het aantal kiemplanten per strekkende meter rug was bij de Yellora en Metafora coating lager dan de onbehandelde Yellora en Metafora. De behandelingen met een spray verschilden bij de tweede telling niet betrouwbaar van onbehandeld van hetzelfde ras. Bij Metafora had de spray behandeling minder planten dan Metafora aangieten. Deze toepassing was op dat moment nog niet uitgevoerd. Bij de waarnemingen in september, oktober en november was het percentage aangetaste pennen en de index van de zwaarte van de aantasting van onbehandeld bij zowel Yellora als Metafora hoger dan bij de coating en de spray. De aangietbehandelingen bij Yellora en Metafora zaten tussen onbehandeld en de coating- en sprayehandelingen in. De penopbrengst per veld en de productie in de witloftrek staan in onderstaande tabel. Tabel 7. Penopbrengst en witlofproductie bestrijding Slawortelluis in witlof, Wieringerwerf behandeling wortels 100 pen productie per 100 pennen (kg) percentage productie natrot veld gew. totaal 1+2 kort lof lang lof kl 1 kl 2 kl 3 % Yellora onbehandeld 264 bc 20,5 21,0 bc 2,5 ab 18,5 76 ab b Yellora coating 239 b 21,6 25,1 c 2,4 a 22,6 87 bc ab Yellora spray 269 bc 20,7 20,4 ab 2,9 ab 17,5 77 ab bc Yellora aangieten 292 c 21,2 16,4 a 4,2 abc 12,2 66 a c Metafora onbehandeld 244 b 19,7 22,2 bc 4,6 abc 17,6 95 c a Metafora coating 191 a 20,8 21,7 bc 5,6 bc 16,1 88 bc a Metafora spray 257 bc 20,8 21,7 bc 7,3 c 14,4 91 c a Metafora aangieten 255 bc 20,4 22,9 bc 5,5 abc 17,4 95 c a P 0,006 0,787 0,045 0,041 0,178 0,003 0,632 0,720 <0,001 lsd 43 2,2 4,6 3,1 7, In lijn met het aantal kiemplanten per meter had de Yellora gecoat minder opzetbare wortels per veld dan Yellora aangietbehandeling. De spray in de zaaivoor had geen invloed op het aantal opzetbare pennen per veld. De coating veroorzaakte bij Metafora een kleiner aantal pennen per veld dan bij onbehandeld. In het 100 pennengewicht werden geen significante verschillen tussen de behandelingen aangetoond. Yellora gecoat had een hogere productie klasse 1+2 per 100 pennen dan Yellora spray en Yellora aangieten. Dit werd waarschijnlijk door een hoog percentage natrot dat in de trekbakken met Yellora optrad. Ook op het veld was al geconstateerd dat het gewas van Yellora zwakker en smetgevoeliger was dan Metafora. Door de uitval door smet was het percentage klasse 1 van de opgezette pennen van Yellora gemiddeld lager dan van Metafora. 9

10 3.3. Rutten 2002 Dhr. E. Bouwma zaaide 17 mei de witlof met zaden per ha. De aangietbehandeling met Admire werd op 9 juli 2002 uitgevoerd. Op de jonge zeeklei groeide na een voorvrucht van suikerbieten de witlof vlot op. De kiemtellingen vonden plaats op 28 mei en 4 juni. In tegenstelling tot de andere teler teelde dhr. Bouwma de witlofpennen op een rugafstand van 75 cm met 2 rijen per rug. In onderstaande tabel staan kiemgemiddelden en de waarnemingen bij de verschillende behandelingen. Tabel 8. Kieming en waarnemingen bestrijding Slawortelluis in witlof, Rutten behandeling kiemplanten per m 1 % aant. index % aant 1 ste telling 2 de telling september oktober oktober Yellora onbehandeld 18,8 bcd 19,4 bcd 33,3 b 15,0 c 37,5 b Yellora coating 17,8 abc 18,8 abc 8,3 a 0,8 a 2,5 a Yellora spray 17,7 abc 18,8 abc 4,2 a 0,0 a 0,0 a Yellora aangieten 19,5 d 20,3 d 0,0 a 1,7 a 5,0 a Metafora onbehandeld 19,5 d 20,0 cd 33,4 b 14,2 bc 35,0 b Metafora coating 17,2 a 17,8 a 8,4 a 0,8 a 2,5 a Metafora spray 17,3 ab 18,0 ab 0,0 a 0,8 a 2,5 a Metafora aangieten 19,1 cd 19,6 cd 33,3 b 6,7 ab 15,0 a P 0,011 0,009 0,004 0,001 <0,001 lsd 1,5 1,4 21,5 7,9 18,0 De kieming van Yellora coating en spray verschilde niet betrouwbaar van onbehandeld maar was lager dan Yellora aangieten. De aangietbehandeling was nog niet uitgevoerd en dus eveneens onbehandeld. Bij Metafora hadden de coating en de spray een lager aantal kiemplanten per strekkende meter dan onbehandeld en aangieten. Het percentage door slawortelluis aangetaste planten was in september bij onbehandeld hoger dan bij de coating en spray. Opvallend was dat bij Yellora aangietbehandeling geen slawortelluis werd gevonden, terwijl de aangietbehandeling bij Metafora een vergelijkbaar percentage aangetaste pennen had als onbehandeld. In oktober hadden de onbehandelde Yellora en Metafora het hoogste percentage aangetaste pennen. De index van de zwaarte van de aantasting van onbehandelde Yellora was hoger dan van de behandelingen. De resultaten van de productie pennen van het veld en productie witlof in de trek staan achtereenvolgens in onderstaande tabel. De pennen werden op 1 november gerooid. 10

11 Tabel 9. Penopbrengst en witlofproductie bestrijding Slawortelluis in witlof, Rutten behandeling wortels 100 pen productie per 100 pennen (kg) percentage productie natrot veld gew. totaal 1+2 kort lof lang lof kl 1 kl 2 kl 3 % Yellora onbehandeld ,7 a 22,5 2,5 a 20,0 c 88 abc ab Yellora coating ,2 a 20,5 2,7 a 17,8 bc 84 ab b Yellora spray ,5 a 23,4 2,2 a 21,3 c 90 bcd a Yellora aangieten ,2 a 22,2 1,7 a 20,5 c 82 a b Metafora onbehandeld ,1 b 20,0 7,2 b 12,8 a 95 cd a Metafora coating ,3 b 20,4 7,9 b 12,5 a 94 cd a Metafora spray ,4 b 20,5 8,5 b 12,0 a 96 d a Metafora aangieten ,2 b 21,5 7,5 b 14,0 ab 95 cd a P 0,159 <0,001 0,182 <0,001 <0,001 0,006 0,105 0,707 0,009 lsd 67 1,2 2,8 1,7 3, Tussen de behandelingen was de productie van het aantal opzetbare pennen vergelijkbaar. Het 100 pennen gewicht van de behandelingen met Metafora was hoger dan de behandelingen met Yellora. Er werd geen verschil in totale productie klasse 1+2 tussen de behandelingen aangetoond. Ondanks het hogere 100-pennen gewicht had Metafora meer kort lof dan Yellora. Yellora had gemiddeld een hogere productie lang lof klasse 1+2. De behandelingen met Yellora hadden gemiddeld een lager percentage kroppen klasse I dan Metafora. Een lijn in de productieverschillen en de behandelingen was er niet Gezamenlijke analyse bestrijding slawortelluis 2002 In onderstaand schema staan de resultaten van de gezamenlijke analyse van de drie proeven uit Bij de analyse zijn de kiemcijfers van de proeven in Wieringerwerf en Rutten gebruikt omdat het plantaantal bij de proef in Anna Paulowna sterk afweek. Het aantal kiemplanten per strekkende meter van de 75 cm ruggen in Rutten zijn omgerekend naar 50 cm ruggen door het aantal kiemplanten eerst door drie te delen en hierna met twee te vermenigvuldigen. In tabel 10b staan de gezamenlijke resultaten van de twee rassen zodat hieruit de cijfers per bestrijdingsmethode naar voren komen. 11

12 Tabel 10. Gezamenlijke analyse kieming en waarnemingen bestrijding Slawortelluis in witlof behandeling kiemplanten per m 1 % aant. index % aant 1 ste telling 2 de telling september oktober oktober Yellora onbehandeld 12,8 c 13,4 c 43,1 c 17,2 d 44,2 d Yellora coating 11,1 ab 11,9 a 4,2 a 0,8 ab 1,7 a Yellora spray 11,9 b 12,8 bc 2,8 a 0,6 ab 1,7 a Yellora aangieten 13,2 c 13,7 c 5,6 a 4,7 bc 12,5 bc Metafora onbehandeld 13,0 c 13,1 c 44,5 c 22,2 e 46,7 d Metafora coating 10,9 a 11,4 a 7,0 a 0,3 a 0,8 a Metafora spray 11,3 ab 12,2 ab 0,0 a 1,7 ab 5,0 ab Metafora aangieten 13,0 c 13,3 c 18,1 b 6,4 c 15,0 c P <0,001 <0,001 <0,001 <0,001 <0,001 lsd 0,9 0,9 10,5 4,3 8,6 Tabel 10b. Gezamenlijke analyse veldbeoordelingen per bestrijdingsmethode Slawortelluis in witlof behandeling kiemplanten per m 1 % aant. index % aant 1 ste telling 2 de telling september oktober oktober onbehandeld 12,9 b 13,2 c 44 c 20 c 45 c coating 11,0 a 11,6 a 6 ab 1 a 1 a spray 11,6 a 12,5 b 1 a 1 a 3 a aangieten 13,1 b 13,5 c 12 b 6 b 14 b P <0,001 <0,001 <0,001 <0,001 <0,001 lsd 0,7 0, In overeenstemming met de afzonderlijke proeven in Wieringerwerf en Rutten was het aantal kiemplanten per strekkende meter bij coating lager dan bij onbehandeld. Ook de spray in de zaaivoor leidde tot een lager plantaantal per strekkende meter. Bij de gezamenlijk analyse van de beoordelingen van de aantasting bleek dan onbehandeld in september en oktober bij zowel Yellora als Metafora het hoogste percentage planten met aantasting door slawortelluis had. De index van de zwaarte van de aantasting in oktober van onbehandeld was hoger dan van de behandelingen. Gemiddeld over drie de proeven beschermden de coating en spray de witlof het gehele teeltseizoen vergelijkbaar goed tegen slawortelluis. Aangieten bood een bescherming tussen onbehandeld en coating en spray in de zaaivoor in. De gezamenlijke analyse van de productie op het veld en in de trekcel staan in tabellen 11 en 11b. Evenals bij de gezamenlijke analyse van het aantal kiemplanten zijn voor de veldproductie alleen de velden uit Wieringerwerf en Rutten geanalyseerd. 12

13 Tabel 11. Gezamenlijke analyse penopbrengst en witlofproductie bestrijding Slawortelluis in witlof behandeling wortels 100 pen productie per 100 pennen (kg) percentage productie natrot veld gew. totaal 1+2 kort lof lang lof kl 1 kl 2 kl 3 % Yellora onbehandeld 270 b 19,1 21,7 3,5 a 18,0 bc 86 b b Yellora coating 243 b 19,9 23,4 3,2 a 20,2 c 88 bc b Yellora spray 266 b 19,1 22,6 3,0 a 20,1 c 86 bc b Yellora aangieten 269 b 19,7 20,5 3,7 a 16,8 ab 79 a c Metafora onbehandeld 259 b 19,9 20,8 5,6 b 15,3 ab 92 c a Metafora coating 205 a 20,6 21,3 5,7 b 15,7 ab 88 bc a Metafora spray 252 b 20,6 21,1 7,1 b 14,0 a 91 bc a Metafora aangieten 243 b 20,3 21,7 5,9 b 15,9 ab 89 bc a P 0,007 0,095 0,198 <0,001 0,001 0,003 0,159 0,579 <0,001 lsd 34 1,2 2,2 1,4 3, Tabel 11b. Gezamenlijke analyse productie per bestrijdingsmethode Slawortelluis in witlof behandeling wortels 100 pen productie per 100 pennen (kg) percentage productie natrot veld gew. totaal 1+2 kort lof lang lof kl 1 kl 2 kl 3 % onbehandeld 265 b 19,5 a 21,2 4,6 16,6 90 b coating 229 a 20,5 b 22,4 4,4 17,9 88 ab spray 259 b 19,8 ab 21,8 5,0 17,1 88 b aangieten 256 b 20,0 ab 21,1 4,8 16,3 84 a P 0,018 0,072 0,374 0,674 0,535 0,082 0,261 0,903 0,212 lsd 22 0,8 1,6 1,0 2,3 4 2,8 1 3 De behandelingen tegen slawortelluis leiden in 2002 bij de coating tot een betrouwbaar lager aantal opzetbare pennen per veld. Het 100 pennen gewicht van de coating was hoger dan van onbehandeld. De negatieve invloed van de coating op het aantal wortels per veld was het grootst bij Metafora. In de trek verschilden de behandelingen niet in totale productie klasse 1+2 per 100 geoogste pennen. Metafora had een hogere productie kort lof dan Yellora. Door natrot tijdens de trek had Yellora aangieten het laagste percentage klasse 1. Dit werd veroorzaakt door een hoog percentage uitval door natrot. Het ras Metafora had nauwelijks uitval door natrot, zodat de uitval vooral een raseffect en afhankelijk van de teeltlocatie was. 13

14 3.5. Laboratorium kieming Bij Incotec werden van de gecoate en standaard onbehandelde pil kiemproeven gedaan. De gemiddelden van drie kiemtesten van tweemaal honderd zaden in zaaigrond bij 20 C staan in onderstaand overzicht. behandeling kiem energie goede planten beetje zwak of zwaar niet gekiemd (na 4 dagen) (na 7 dagen) abnormaal * abnormaal percentage Yellora pil Yellora Gaucho Metafora pil Metafora Gaucho * De beetje zwak of abnormale planten werden tot de goede planten na 7 dagen gerekend. De conclusie van de zaadpartijen onder geconditioneerde omstandigheden was dat de met Gaucho behandelde partijen beter en sneller kiemden, maar ook meer zwaar abnormale planten hadden. De betere kieming was tegengesteld aan de bevindingen op de proefvelden. 14

15 4. RESULTATEN 2003 In 2002 was gebleken dat een spray in de zaaivoor een vergelijkbaar goed effect op de bestrijding van de slawortelluis had als een coating. In het voorjaar van 2003 werd duidelijk dat Bayer CropScience de toepassing van zaadcoating in witlof niet zou ondersteunen. Wel werd aangegeven dat men voor de spray in de zaaivoor een toelating wilde aanvragen. In Duitsland is deze toepassing namelijk al toegelaten. De mindere kieming bij het gebruik van een coating leidde in 2002 tot een lager aantal opzetbare pennen. Dit versterkte het argument om zaadcoating in 2003 achterwege te laten. Hiertegenover werden waarnemingen op het veld naar de bestrijding van luizen in het gewas uitgevoerd. Gedurende de periode dat een spray in de zaaivoor luizen in het gewas bestrijdt hoeven er namelijk geen volveldsbespuitingen te worden uitgevoerd. Het weer 2003 Mei 2003 was tot en met de 25 e sterk wisselvallig en vaak aan de koele kant. De laatste dagen van de maand verliepen fraai en zomers. Daarmee kon de maand als vrij warm worden geclassificeerd. Gemiddeld over het land was de maand mei nat met 85 mm neerslag tegen normaal 57 mm. Juni was zeer warm, zonnig en vrij droog. 23 van de 30 dagen werden als warm (zomers) geclassificeerd met temperaturen van tenminste 25 C. De gemiddelde temperatuur van juni was met 17,8 C hoog tegen 15,2 C als lang jarig gemiddelde. Juli 2003 was erg warm, droog en zonnig. Alleen de eerste week van juli was koel en bewolkt. Augustus 2003 ging als zeer warm, zeer droog en zeer zonnig de geschiedenis in. De laatste tien dagen van augustus waren wisselend bewolkt en er viel plaatselijk wat regen. September was zeer zonnig, warm en gemiddeld over het land droog. De eerste 12 dagen van september wisselden zon en een enkele bui elkaar. De nachttemperaturen waren de eerste paar dagen van september laag. Vanaf 13 september tot 22 september hadden hogedrukgebieden de overhand en werden zomerse tot tropische temperaturen bereikt. De laatste week was het koeler en vielen er enkele buien. Op 23 en 24 september kwam het plaatselijk tot vorst aan de grond. Oktober was koud en zonnig. De eerste week van oktober vielen er enkele buien. In de tweede helft van oktober kwam verschillende keren nachtvorst voor. In bijlage 4 zijn de weersgegevens van Wieringerwerf, Bant en Dronten gedurende de proeven opgenomen Wieringerwerf 2003 Bij dhr. A. Beetsma in Wieringerwerf werd 19 mei gezaaid. Het perceel was jonge zeeklei met 4 tot 9 procent afslibbaar en een organisch stofgehalte van 2,1 procent. De voorvrucht was spinaziezaad. De kiemtellingen vonden plaats op 28 mei en 6 juni. De aangietbehandeling werd 14 juli uitgevoerd. 15 juli werd de luisaantasting in het gewas beoordeeld. Uit beoordelingen van tien planten per veldje in augustus, september en oktober bleek dat de aantasting door slawortelluis matig was. Het perceel werd 5 november gerooid. In onderstaande tabel staan de resultaten van de kiemingtellingen en index van de maandelijkse beoordelingen op slawortelluis. 15

16 Tabel 12. Veldbeoordelingen bestrijding slawortelluis in witlof, Wieringerwerf behandeling kiemplanten per m 1 index index index aantasting 1 ste telling 2 de telling augustus september oktober luis gewas Yellora onbehandeld 10,5 b 11,4 34 bc 18 bc 30 e 5,0 Yellora spray 9,3 ab 10,9 9 a 1 a 8 ab 5,5 Yellora aangieten 10,2 b 11,1 28 b 11 ab 18 cd 4,0 Metafora onbehandeld 9,6 ab 10,5 39 c 22 c 24 de 4,5 Metafora spray 8,2 a 9,6 7 a 3 a 4 a 5,0 Metafora aangieten 9,1 ab 10,5 29 b 17 bc 15 bc 5,5 P 0,094 0,510 0,000 0,004 0,000 0,254 lsd 1,6 2, ,4 Op beide teldata verschilde het aantal kiemplanten per stekkende meter per ras tussen de spray en onbehandeld en aangieten niet betrouwbaar. In augustus was de index van de aantasting bij de spray behandeling lager dan bij onbehandeld en aangieten. In september verschilde Yellora spray niet betrouwbaar van de aangietbehandeling. De spraybehandelingen beschermden de planten tot oktober goed tegen aantasting door slawortelluis. De aangietbehandeling werd bij zowel Yellora als Metafora minder aangetast dan onbehandeld. De spray behandelingen had 15 juli geen invloed op het voorkomen van luizen in het gewas. Bij een beoordeling op 20 augustus werden geen luizen in het gewas meer aangetroffen. Dit kwam waarschijnlijk door het extreem warme weer, want er was niet tegen luizen gespoten. In onderstaande tabel staan het aantal opzetbare pennen per veld en de procentuele verdeling van de sortering. Tevens werd het 100 pennen-gewicht in de tabel opgenomen. Tabel 13. Sortering wortels bestrijding slawortelluis in witlof, Wieringerwerf behandeling opzetbaar % te klein % fijn % grof % te groot 100 pennen (3-6 cm) (< 3 cm) (3-4,5 cm) (4,5-6 cm) (>6 cm) gewicht (kg) Yellora onbehandeld 398 b 8 b 75 c 18 a 0 16,5 Yellora spray 371 ab 8 b 71 abc 21 ab 0 16,8 Yellora aangieten 372 ab 10 b 74 bc 17 a 0 16,3 Metafora onbehandeld 355 a 6 ab 66 a 28 c 0 16,9 Metafora spray 345 a 6 ab 68 ab 25 bc 0 17,4 Metafora aangieten 364 a 3 a 69 abc 28 c 0 17,1 P 0,071 0,091 0,047 0,003 0,120 0,360 lsd ,1 De behandelingen hadden per ras bezien geen betrouwbare invloed op het aantal opzetbare pennen per veld. Ook was er geen significante invloed van de behandelingen per ras op de sorteringen of het 100 pennen gewicht. 16

17 In tabel 14 is het lofrendement, de totale productie per 100 pennen en de procentuele verdeling van de productie over de kwaliteitsklassen opgenomen. Tabel 14. Productie bestrijding slawortelluis in witlof Wieringerwerf behandeling lof productie productie / 100 pennen (kg) percentage productie natrot rendement 100 pen totaal 1+2 kort lof lang lof kl 1 kl 2 kl 3 % Yellora onbehandeld 134 ab 25,2 a 25,2 2,6 c 22,6 ab 95 5 ab 0 0,0 Yellora spray 133 ab 25,8 ab 22,6 1,3 ab 21,2 a 81 7 b 0 12,8 Yellora aangieten 130 a 24,7 a 23,8 2,5 bc 21,4 a 89 7 b 0 3,5 Metafora onbehandeld 145 c 27,5 cd 27,5 0,4 a 27,1 c a 0 0,0 Metafora spray 142 bc 28,1 d 27,4 0,8 a 26,6 bc 97 0 a 0 2,7 Metafora aangieten 139 abc 26,7 bc 26,7 0,6 a 26,1 bc 98 2 a 0 0,0 P 0,071 <0,001 0,105 0,002 0,020 0,155 0,014-0,503 lsd 10 1,1 4,1 1,2 4, ,8 De behandelingen hadden geen invloed op het lofrendement per ras. Metafora aangieten had een lagere totale productie per 100 pennen dan de spray behandeling. In de productie klasse 1+2 verschilden de behandelingen niet betrouwbaar. Yellora had gemiddeld een hogere productie kort lof dan Metafora. Hierbij had Yellora onbehandeld meer kort lof klasse 1+2 dan Yellora spray. Het ras Yellora had een hoger percentage klasse 2 dan Metafora. 17

18 4.2. Bant 2003 Bij dhr. R. de Groene in Bant werd in verband met de vele neerslag die locaal viel laat gezaaid; de (herzaai) was namelijk op10 juni Het perceel was jonge zeeklei met 27 procent afslibbaar en een organisch stofgehalte van 4,0 procent. De voorvrucht was suikerbietehn De kiemtellingen vonden plaats op 23 juni en 2 juli. De aangietbehandeling werd 5 augustus uitgevoerd. 18 juli werd de luisaantasting in het gewas beoordeeld. Uit beoordelingen van tien planten per veldje in augustus, september en oktober bleek dat de aantasting door slawortelluis zwaar was. Het perceel werd 13 november gerooid. In onderstaande tabel staan de resultaten van de kiemingtellingen en index van de maandelijkse beoordelingen op slawortelluis. Tabel 15. Veldbeoordelingen bestrijding slawortelluis in witlof, Bant behandeling kiemplanten per m 1 index index index aantasting 1 ste telling 2 de telling augustus september oktober luis gewas Yellora onbehandeld 11,2 de 10,7 cd 16 c 52 c 63 c 4,0 Yellora spray 8,2 b 7,9 b 8 abc 31 ab 40 b 4,0 Yellora aangieten 11,9 e 11,6 d 13 bc 36 bc 41 b 4,0 Metafora onbehandeld 10,0 c 9,7 c 7 ab 34 b 47 bc 4,0 Metafora spray 6,3 a 6,3 a 3 a 16 a 11 a 4,0 Metafora aangieten 10,4 cd 10,0 c 6 ab 20 ab 29 ab 4,5 P <0,001 <0,001 0,054 0,005 0,003 0,451 lsd 0,9 1, ,6 De spray in de zaaivoor verminderde het aantal kiemplanten bij beide rassen flink. In augustus was de index van de zwaarte van de aantasting tussen de behandelingen per ras niet betrouwbaar verschillend. In september en oktober was de aantasting enorm toegenomen. Hoewel de planten niet vrij bleven van aantasting had de spray een lager infectiedruk dan onbehandeld. De aangietbehandeling verschilde in deze proef in de maanden september en oktober niet van spray. Bij de gewaswaarneming half juli waren alle velden aangetast door luizen. 20 augustus waren even als in Wieringerwerf geen luizen in het gewas meer aanwezig. In onderstaande tabel staan het aantal opzetbare pennen per veld, de procentuele verdeling van de sorteringen en het 100 pennen-gewicht. 18

19 Tabel 16. Sortering wortels bestrijding slawortelluis in witlof, Bant behandeling opzetbaar % te klein % fijn % grof % te groot 100 pennen (3-6 cm) (< 3 cm) (3-4,5 cm) (4,5-6 cm) (>6 cm) gewicht (kg) Yellora onbehandeld 334 b 7 61 cd 31 ab 2 a 22,3 a Yellora spray 219 a 3 34 ab 46 c 17 b 29,6 b Yellora aangieten 391 b 5 66 d 26 a 2 a 20,5 a Metafora onbehandeld 314 b 5 48 bc 40 bc 6 a 21,7 a Metafora spray 184 a 4 24 a 48 c 25 b 31,8 b Metafora aangieten 324 b 7 54 cd 34 ab 4 a 22,3 a P 0,001 0,208 0,000 0,003 0,001 <0,001 lsd ,5 In overeenstemming met het aantal kiemplanten hadden de spraybehandelingen een lager aantal opzetbare pennen dan onbehandeld en aangieten. Door de lager standdichtheid vielen van de spraybehandelingen meer pennen in de sortering pennen met een diameter groter dan 6 cm. Dit kwam ook naar voren in een groter 100 pennengewicht bij de spraybehandelingen. In tabel 17 is het lofrendement, de totale productie per 100 pennen en de procentuele verdeling van de productie over de kwaliteitsklassen opgenomen. Tabel 17. Productie bestrijding slawortelluis in witlof Bant behandeling lof productie productie / 100 pennen (kg) percentage productie natrot rendement 100 pen totaal 1+2 kort lof lang lof kl 1 kl 2 kl 3 % Yellora onbehandeld ,1 a 23,0 5,7 c 17,3 a 96 bc 4 b 0 0 Yellora spray ,9 c 25,2 2,6 ab 22,6 c 88 a 9 c 0 3 Yellora aangieten ,0 abc 23,2 4,6 bc 18,6 ab 91 ab 5 b 0 3 Metafora onbehandeld ,1 a 22,9 1,8 a 21,1 bc 99 c 0 a 0 1 Metafora spray 95 25,5 bc 25,3 2,4 a 22,9 c 99 c 0 a 0 1 Metafora aangieten ,6 ab 23,6 2,1 a 21,5 bc 100 c 0 a 0 0 P 0,222 0,043 0,154 0,005 0,031 <0,001 <0,001 0,451 0,580 lsd 13 2,1 2,4 2,0 3, Het verschil in penmaat resulteerde niet in een verschillend lofrendement tussen de behandelingen. In de regel is het lofrendement van fijne pennen groter dan van grove pennen. De productie per 100 pennen van de spraybehandelingen was groter dan van onbehandeld. Dit kwam niet terug in de totale productie klasse 1+2. Evenals bij de pennen uit Wieringerwerf had Yellora gemiddeld een hogere productie kort lof dan Metafora. De spraybehandeling bij Yellora had het hoogste percentage klasse 2. Ook de onbehandelde Yellora en de aangietbehandeling had een hoger percentage klasse 2 dan de behandelingen bij Metafora. Bij de productie was geen invloed van de behandelingen over de kwaliteitsklassen waar te nemen. 19

20 4.3. Dronten 2003 Bij dhr. J. Zijgers in Dronten werd 30 mei gezaaid. Het perceel was klei (IJsselmeergronden) met 25 procent afslibbaar (16% lutum) en een organisch stofgehalte van 4,5 procent. 6 juni werd het perceel bergend. De kiemtellingen vonden plaats op 11 en 23 juni. De aangietbehandeling werd 4 augustus uitgevoerd. 18 juli werd de luisaantasting in het gewas beoordeeld. Uit beoordelingen van tien planten per veldje in augustus, september en oktober bleek dat de aantasting door slawortelluis vrij zwaar was. Het perceel werd 7 november gerooid. In onderstaande tabel staan de resultaten van de kiemingtellingen en index van de maandelijkse beoordelingen op slawortelluis. Tabel 18. Veldbeoordelingen bestrijding slawortelluis in witlof, Dronten behandeling kiemplanten per m 1 index index index aantasting 1 ste telling 2 de telling augustus september oktober luis gewas Yellora onbehandeld 11,6 11,8 29 d 43 d 27 abc 6,3 Yellora spray 11,2 11,3 6 ab 28 ab 29 bc 6,0 Yellora aangieten 11,8 11,6 11 abc 36 bcd 36 c 5,3 Metafora onbehandeld 11,6 11,9 14 bc 41 cd 24 ab 4,5 Metafora spray 10,8 11,2 2 a 18 a 17 a 6,5 Metafora aangieten 11,8 11,8 21 cd 33 bc 29 bc 4,5 P 0,259 0,533 0,002 0,001 0,061 0,241 lsd 1,0 1, ,1 De behandelingen hadden geen invloed op de opkomst van het aantal kiemplanten. In augustus en september was de index van de aantasting door slawortelluis van de spraybehandelingen lager dan van onbehandeld. In oktober verschilden de spraybehandelingen niet meer van onbehandeld. De aangietbehandelingen verschilden in het algemeen niet van onbehandeld. Alleen bij Yellora had de aangietbehandeling in augustus een lagere aantastingsindex dan onbehandeld. In overeenkomst met Wieringerwerf en Bant werden bij gewaswaarnemingen half juli en half augustus geen betrouwbare verschillen in luisaantasting in het gewas tussen de verschillende behandelingen gevonden. In tabel 19 staan het aantal opzetbare pennen per veld, de procentuele verdeling van de sorteringen en het 100 pennen-gewicht. 20

21 Tabel 19. Sortering wortels bestrijding slawortelluis in witlof, Dronten behandeling opzetbaar % te klein % fijn % grof % te groot 100 pennen (3-6 cm) (< 3 cm) (3-4,5 cm) (4,5-6 cm) (>6 cm) gewicht (kg) Yellora onbehandeld a 19,4 a Yellora spray ab 21,8 b Yellora aangieten a 20,1 ab Metafora onbehandeld c 20,1 a Metafora spray bc 20,9 ab Metafora aangieten abc 20,1 a P 0,578 0,700 0,563 0,521 0,047 0,105 lsd ,7 Tussen de behandelingen per ras was het aantal opzetbare pennen en de verdeling van de pennen over de sorteringen vergelijkbaar. Het 100 pennen gewicht van Yellora spraybehandeling was hoger dan onbehandeld. (Vanuit het aantal kiemplanten en de aantastingsindex kan dit niet worden verklaard). In onderstaande tabel is het lofrendement, de totale productie per 100 pennen en de procentuele verdeling van de productie over de kwaliteitsklassen opgenomen. Tabel 20. Productie bestrijding slawortelluis in witlof Dronten behandeling lof productie productie / 100 pennen (kg) percentage productie natrot rendement 100 pen totaal 1+2 kort lof lang lof kl 1 kl 2 kl 3 % Yellora onbehandeld ,1 26,1 1,2 24,9 97 ab 3 b 0 0 Yellora spray ,4 26,2 0,8 25,5 94 a 5 c 0 1 Yellora aangieten ,9 25,9 1,3 24,6 97 ab 3 b 0 0 Metafora onbehandeld ,5 27,2 0,5 26,7 98 b 0 a 0 1 Metafora spray ,2 26,0 1,2 24,8 99 b 0 a 0 1 Metafora aangieten ,0 26,7 0,4 26,3 98 b 1 a 0 1 P 0,506 0,281 0,511 0,320 0,357 0,053 0,001-0,773 lsd 10 1,6 1,6 1,1 2, Tussen de behandelen werden bij de oogst geen betrouwbare verschillen in lofrendement en productie gevonden. Yellora had een hoger percentage klasse 2 dan Metafora. De spray behandeling had bij Yellora een hoger percentage klasse 2 dan onbehandeld en aangieten. 21

22 4.4. Gezamenlijke analyse 2003 In tabellen 21 en 21b staan de resultaten van de gezamenlijke analyse van het aantal kiemplanten en de index van de aantasting door de slawortelluis in Tabel 21. Gezamenlijke analyse veldbeoordelingen, bestrijding slawortelluis in witlof, behandeling kiemplanten per m 1 index index index aantasting 1 ste telling 2 de telling augustus september oktober luis gewas Yellora onbehandeld 11,1 d 11,3 c 26 c 37 e 40 c 5,1 Yellora spray 9,5 b 10,0 b 8 a 20 ab 26 b 5,2 Yellora aangieten 11,3 d 11,4 c 17 b 28 cd 31 bc 4,4 Metafora onbehandeld 10,4 c 10,7 bc 20 b 32 de 32 bc 4,3 Metafora spray 8,4 a 9,0 a 4 a 13 a 11 a 5,2 Metafora aangieten 10,4 c 10,8 bc 19 b 23 bc 24 b 4,8 P <0,001 <0,001 <0,001 <0,001 <0,001 0,165 lsd 0,6 0, ,8 Tabel 21b. Gezamenlijke analyse veldwaarnemingen per bestrijdingsmethode Slawortelluis in witlof behandeling kiemplanten per m 1 index index index aantasting 1 ste telling 2 de telling augustus september oktober luis gewas onbehandeld 10,7 b 11,0 b 23,2 c 34,9 c 35,7 c 4,7 spray 9,0 a 9,5 a 5,7 a 16,1 a 18,2 a 5,2 aangieten 10,9 b 11,1 b 17,8 b 25,3 b 27,9 b 4,4 P <0,001 <0,001 <0,001 <0,001 <0,001 0,149 lsd 0,5 0,5 3,5 5,4 7,1 0,6 In overeenstemming met 2002 had de spray in de zaaivoor in 2003 bij zowel Yellora als Metafora een lagere opkomst per strekkende meter ten opzichte van onbehandeld. De spray had bij beide rassen gedurende de teelt een lagere index voor de aantasting door slawortelluis dan onbehandeld. In oktober werd de behandeling met de spray bij Yellora zwaarder aangetast dan de spraybehandeling bij Metafora. De aangietbehandeling verschilde in oktober bij beide rassen niet betrouwbaar van onbehandeld en bood hierdoor geen adequate bestrijding van de slaworteluis. Uit de analyse per methode bleek dat de aangietbehandeling gedurende het teeltseizoen een lagere aantastingsindex dan onbehandeld had. De spray in de zaaivoor werkte bij beoordelingen rond half juli in 2003 niet afdoende tegen bladluizen in het gewas. Bij later beoordelingen werden geen luizen gevonden. De gezamenlijke analyse van de pennenproductie op het veld staat in tabellen 22 en 22b. 22

23 Tabel 22. Gezamenlijke analyse sortering wortels, bestrijding slawortelluis in witlof, behandeling opzetbaar % te klein % fijn % grof % te groot 100 pennen (3-6 cm) (< 3 cm) (3-4,5 cm) (4,5-6 cm) (>6 cm) gewicht (kg) Yellora onbehandeld 350 c 6 62 d 30 a 1 a 19,4 a Yellora spray 303 ab 5 51 ab 38 b 6 b 22,8 b Yellora aangieten 367 c 7 61 cd 31 a 2 a 19,0 a Metafora onbehandeld 338 bc 5 55 bc 37 b 4 ab 19,6 a Metafora spray 272 a 4 46 a 40 b 10 c 23,3 b Metafora aangieten 331 bc 4 58 cd 35 ab 3 a 19,8 a P <0,001 0,174 <0,001 0,005 <0,001 <0,001 lsd ,5 Tabel 22b. Gezamenlijke analyse sortering wortels per bestrijdingsmethode slawortelluis in witlof, behandeling opzetbaar % te klein % fijn % grof % te groot 100 pennen (3-6 cm) (< 3 cm) (3-4,5 cm) (4,5-6 cm) (>6 cm) gewicht (kg) onbehandeld 344 b 5,6 58,4 b 33,5 a 2,4 a 19,5 a spray 288 a 4,6 48,4 a 38,8 b 8,1 b 23,1 b aangieten 349 b 5,5 59,2 b 33,2 a 2,0 a 19,4 a P <0,001 0,372 <0,001 0,008 <0,001 <0,001 lsd 28 1,6 4,6 3,9 2,3 1,1 In navolging van het aantal kiemplanten per meter bleef het aantal opzetbare witlofpennen bij beide rassen per veld bij de spray in de zaaivoor achter bij onbehandeld en de aangietbehandeling. Bij de gezamenlijke analyse bleek dat de spray het laagste percentage fijne pennen had. Door het verschil in aantal planten op het veld was het percentage te grove pennen bij Yellora spray en te grote pennen bij Metafora spray groter dan bij onbehandeld en aangieten. Het effect van een lagere opkomst bij de spraybehandelingen kwam bovendien naar voren in een betrouwbaar hoger 100 pennengewicht. De gezamenlijke analyse van de witlofproductie in de trekcel staat in tabellen 23 en 23b. 23

24 Tabel 23. Gezamenlijke analyse productie, bestrijding slawortelluis in witlof, behandeling lof productie productie / 100 pennen (kg) percentage productie natrot rendement 100 pen totaal 1+2 kort lof lang lof kl 1 kl 2 kl 3 % Yellora onbehandeld ,8 a 24,8 3,2 b 21,6 a 96 bc 4 b 0 0 Yellora spray ,0 b 24,7 1,6 a 23,1 ab 88 a 7 c 0 5 Yellora aangieten ,9 a 24,3 2,8 b 21,5 a 93 ab 5 bc 0 2 Metafora onbehandeld ,0 b 25,9 0,9 a 25,0 b 99 c 0 a 0 1 Metafora spray ,6 b 26,2 1,5 a 24,8 b 98 c 0 a 0 1 Metafora aangieten ,8 ab 25,7 1,0 a 24,6 b 99 c 1 a 0 0 P 0,217 0,003 0,173 <0,001 0,001 <0,001 <0,001 0,485 0,340 lsd 8 1,0 1,7 0,8 2, Tabel 23b. Gezamenlijke analyse productie per bestrijdingsmethode slawortelluis in witlof, behandeling lof productie productie / 100 pennen (kg) percentage productie natrot rendement 100 pen totaal 1+2 kort lof lang lof kl 1 kl 2 kl 3 % onbehandeld ,4 a 25,3 2,0 23,3 99 b spray ,3 b 25,3 1,5 23,9 93 a aangieten ,3 a 25,0 1,9 23,1 96 ab P 0,386 0,012 0,729 0,194 0,493 0,047 0,116 0,500 0,241 lsd 5 0,7 1,2 0,6 1, De behandelingen op het veld tegen slawortelluis leiden niet tot een verschillend lofrendement in de trek. Uit de analyse per bestrijdingsmethode bleek dat de productie bij de spray per 100 pennen hoger was dan bij onbehandeld en aangieten. Dit resultaat kwam niet terug in de totale productie klasse 1+2. Het verschil tussen deze twee bepalingen van de productie ligt vooral in de productie klasse 3 en het niet mee tellen van het aantal witlofkroppen met natrot of Phoma bij de totale productie per 100 pennen (Een eventuele hogere productie wordt mogelijk gedeeld door minder pennen). In tegenstelling tot 2002 had Yellora onbehandeld en aangieten in 2003 gemiddeld een hogere productie kort lof dan Metafora. De behandelingen hadden bij Metafora geen betrouwbare invloed op de procentuele verdeling over de kwaliteitsklassen van de witlof. Yellora spray had echter een lager percentage klasse 1 en een hoger percentage klasse 2 dan Yellora onbehandeld. Metafora had procentueel minder klasse 2 dan Yellora. Uit de analyse per bestrijdingsmethode kwam naar voren dat het percentage klasse 1 bij de spray lager was ten opzichte van onbehandeld. In de slottabel 24 staat de gezamenlijke analyse per bestrijdingsmethode over de jaren 2002 en Hierin staan de veldbeoordelingen, de productie op het veld en in de trek. In verband met de verschillen in grootte van de velden tussen de jaren werd het aantal pennen omgerekend naar 15m². De veldproductie van de proef in Anna Paulowna uit 2002 werd niet meegenomen in de gezamenlijke analyse. 24

25 Tabel 24. kieming en productie bestrijding slawortelluis in witlof per methode over 2002 en behandeling kiemplanten per m 1 index aantal 100 pen productie / 100 pennen (kg) % productie 1 ste telling 2 de telling oktober pennen per veld gewicht totaal 1+2 kort lof lang lof kl 1 kl 2 onbehandeld 11,6 b 12,1 b 28 c 262 b 20,5 a 23,4 3,0 a 20,4 b 91 5 spray 10,2 a 11,2 a 10 a 246 a 22,7 b 22,9 4,1 b 18,9 a 92 5 aangieten 11,7 b 12,2 b 17 b 256 ab 20,7 a 23,7 2,8 a 20,9 b 91 6 P <0,001 <0,001 <0,001 0,033 <0,001 0,200 <0,001 0,010 0,678 0,617 lsd 0,3 0,3 4 12,2 0,7 1,0 0,6 1,4 3 1 In overeenstemming met de resultaten uit beide jaren was het aantal kiemplanten bij de spray in de zaaivoor lager dan bij onbehandeld en aangieten. De spray bestreed slawortelluis gedurende het teeltseizoen beter dan aangieten. De aangietbehandeling had een lagere index van de aantasting dan onbehandeld. De mindere kieming bij de spray resulteerde in een lager aantal opzetbare pennen per veld in vergelijking met onbehandeld. Het 100 pennengewicht van de spraybehandeling was hoger dan van onbehandeld en aangieten. De behandelingen hadden geen invloed op de totale productie klasse 1+2. In tegenstelling tot wat men op basis van het gemiddeld pengewicht zou verwachten was de productie kort lof bij de spray hoger dan bij onbehandeld en aangieten. Het tegenoverstelde was zichtbaar bij de productie lang lof. Tussen de methoden was geen verschil in productie percentage klasse 1 of klasse 2. 25

26 5. CONCLUSIES 5.1. Conclusies 2002 Het coaten met Gaucho (imidacloprid) en sprayen in de zaaivoor met Admire (imidacloprid) leidde tot een lager aantal kiemplanten dan de onbehandeld. Bij de spray in de zaaivoor werden 21 dagen na het zaaien meer planten geteld dan bij de coating. De onbehandelde velden met de rassen Yellora en Metafora werden matig tot zwaar aangetast door de slawortelluis. In 2002 hadden het coaten en de spray in de zaaivoor een vergelijkbaar goed effect op de bestrijding van slawortelluis in witlof. De bestrijding van de slawortelluis bij aangieten op het veld was minder goed dan de coating en de spray in de zaaivoor. In 2002 leidde de coating tot minder opzetbare pennen per veld. Het 100-pennen gewicht was bij de behandeling met coating hoger dan bij onbehandeld. In 2002 leiden de behandelingen niet tot een verschil in productie of lofrendement ten opzichte van onbehandeld. Verschillen in kg productie kort lof en procentuele verdeling van de witlof over de kwaliteitsklassen waren toe te schrijven aan rasinvloeden of teeltlocatie. Alleen bij Yellora hadden de coating en spray een hogere productie lang lof klasse 1+2 dan aangieten. Bij een kiemproef onder geconditioneerde omstandigheden kiemden de Gaucho behandelde partijen beter en sneller dan onbehandeld, maar hadden ook meer zwaar abnormale planten. De betere kieming in het laboratorium was tegengesteld aan de bevindingen op de proefvelden Conclusies 2003 De spray in de zaaivoor met Admire (imidacloprid) leidde evenals in 2002 tot een lager aantal kiemplanten per strekkende meter dan bij onbehandeld. De onbehandelde velden bij de rassen Yellora en Metafora werden in 2003 zwaar aangetast door de slawortelluis. De aantasting bij de aangietbehandelingen was matig. In 2003 bestreed de spray in de zaaivoor de slawortelluis redelijk goed. In tegenstelling tot 2002 liep de index van de aantasting gedurende de teelt bij de spray op. Er was in 2003 per ras beschouwd geen betrouwbaar effect van de bestrijding van de slawortelluis door de aangietbehandeling. Geanalyseerd per bestrijdingsmethode was de index van de aantasting bij de aangietbehandeling wel lager dan bij onbehandeld. 26

27 De spray in de zaaivoor had geen bestrijdend effect op bladluizen rond half juli ten opzichte van onbehandeld. In afwijking van 2002 was het aantal opzetbare pennen bij de spray in de zaaivoor in 2003 minder dan bij onbehandeld en aangieten. De lagere opkomst bij de spray leidde bij zowel Yellora als Metafora tot een hoger gemiddeld pengewicht in vergelijking met onbehandeld en aangieten. Dit kwam eveneens naar voren in de sortering van de pennen. In lijn met 2002 leiden de behandelingen in 2003 niet tot een verschillend lofrendement of productie klasse 1+2 ten op zichtte van onbehandeld. Verschillen in productie waren toe te schrijven aan rasinvloeden. 6. DISCUSSIE EN AANBEVELING Door middel van een bespuiting (spray) in de zaaivoor met Admire kan de slawortelluis effectief worden bestreden. De producent en toelatingshouder Bayer CropScience wil een toelating voor deze toepassing in de teelt van witlof aanvragen. In beide jaren van het onderzoek naar de bestrijding van de slawortelluis is gebleken dat een bespuiting in de zaaivoor een vermindering van het aantal kiemplanten per strekkende meter veroorzaakte. In 2003 leidde dit zelfs tot een vermindering van het aantal opzetbare pennen. De effectiviteit van de spray gedurende de teelt was in 2002 beter dat dan in het droge seizoen Juist onder de droge omstandigheden tijdens de teelt in 2003 was verwacht dat een goede bestrijding van de slawortelluis zich niet alleen zou vertalen in een hoger gemiddeld pengewicht maar ook in een hogere productie. Het hogere pengewicht werd bereikt, maar dat laat zich goed verklaren door het lagere aantal pennen per strekkende meter. In beide jaren werd in de proeven na toepassing van de spray in de zaaivoor bij de rassen Yellora en Metafora geen hogere productie klasse 1+2 behaald. Gezien de goede bestrijdingsmogelijkheden van imidacloprid is het aan te bevelen om het negatieve effect van de spray in de zaaivoor op de kieming van witlof te verminderen. Een mogelijke onderzoeksrichting zou toediening van imidacloprid bij het zaaien in de vorm van granulaat kunnen zijn. Wanneer het middel vertraagt vrijkomt zal het effect op de kieming minimaal zijn. Bij het onderzoek naar een dergelijke toepassing dient het effect op bijvoorbeeld aardvlooien en bladluizen eveneens te worden gevolgd. 27

28 BIJLAGE 1a. PROEFOPZETTEN 2002 Proefplaatsen: drie locaties in Nederland Rassen: Yellora en Metafora Zaaidatum: eind april half mei Veldgrootte: bruto: 3 m * 6 m = 18 m 2 (ieder veldje 6 ruggen breed om 50 cm) netto: 2 m * 4 m = 8 m 2 (bij 12 pennen per m1 is opbrengst 192 pennen) Proefveldgrootte 12 * 48 = 576 m² excl rand Bemesting: standaard door tuinders Aantal objecten: 8 Overig: Zaad standaard ontsmetten met fungiciden Objecten: code ras object g/ha of ml/ interval g/ zaden veldje A Yellora onbehandeld pil B Yellora coating pil Gaucho 80 C Yellora zaai spray pil (250 l/ha) D Yellora aangieten Admire veld (1000 l/ha) juli E Metafora onbehandeld pil F Metafora coating pil Gaucho 80 G Metafora zaai spray pil (250 l/ha) H Metafora aangieten Admire veld (1000 l/ha) Behandeling D +H direct na bespuiting aanaarden of via geultje inbrengen. Veldkieming bepaling aantal planten per meter 10 en 21 dagen na zaaien. Aantal herhalingen: 4 Aantal veldjes: 32 Waarnemingen: Gewaswaarnemingen: omstandigheden tijdens behandeling: iedere vier weken eigenschap 1 10 stand van het gewas slecht goed groei van het gewas slecht goed fytotoxiciteit zeer veel schade geen schade Oogst Trek bij oogst wegen pennen bepalen productie en kwaliteit witlof 28

29 Plattegrond bij dhr. A. Huybregts, Anna Paulowna 2002 rand 8 D 16 H 24 F 32 B 7 H 15 D 23 G 31 G 6 F 14 E 22 H 30 E 5 A 13 G 21 B 29 F 4 C 12 B 20 D 28 H 3 E 11 A 19 C 27 D 2 B 10 F 18 A 26 C 1 G 9 C 17 E 25 A rand Lengte proefveld: 8 * 6 = 48 m + rand, breedte proefveld: 4 * 3 = 12 meter. Plattegrond bij dhr. A. Beetsma, Wieringerwerf 2002 rand 8 B 16 G 24 D 32 E 7 E 15 B 23 C 31 H 6 H 14 D 22 H 30 A 5 A 13 F 21 F 29 D 4 C 12 A 20 G 28 G 3 F 11 C 19 A 27 C 2 G 10 E 18 B 26 B 1 D 9 H 17 E 25 F rand Plattegrond bij dhr. E. Bouwma, Rutten 2002 rand 15 C 16 A 32 F 15 C 16 A 31 D 13 G 14 E 30 H 13 G 14 E 28 G 29 E 12 F 28 G 29 E 11 H 26 C 27 A 10 B 26 C 27 A 9 D 25 B 8 D 24 F 7 H 23 D 5 G 6 E 22 H 5 G 6 E 21 B 3 C 4 A 19 C 20 A 3 C 4 A 19 C 20 A 2 B 17 G 18 E 1 F 17 G 18 E rand Lengte proefveld: 2 * 8 * 6 = 96 m + rand, breedte proefveld: 2 * 4,5 = 9 meter. 29

30 BIJLAGE 1b. PROEFOPZETTEN 2003 Proefplaatsen: 3 locaties in Nederland Rassen: Yellora en Metafora Zaaidata: eind april - half mei Veldgrootte: bruto: 3 m * 8 m = 24 m 2 (ieder veldje 6 ruggen breed om 50 cm) netto: 2 m * 6 m = 12 m 2 Proefveldgrootte 6 * 96 = 576 m² excl rand + Bemesting: standaard door tuinder Aantal objecten: 6 Overig: Zaad is standaard ontsmet met fungiciden Objecten: code ras object g/ha g/veld ml/ interval veldje 1 Yellora onbehandeld pil 2 Yellora zaai spray pil 250 0,6 600 (250 l/ha) 3 Yellora aangieten Admire veld 250 0, (1000 l/ha) uitvoeren in juli 4 Metafora onbehandeld pil 5 Metafora zaai spray pil 250 0,6 600 (250 l/ha) 6 Metafora aangieten Admire veld 250 0, (1000 l/ha) uitvoeren in juli Behandeling 3 +6 direct na bespuiting aanaarden of via geultje inbrengen. Veldkieming bepaling aantal planten per meter 10 en 21 dagen na zaaien. Aantal herhalingen: 4 Aantal veldjes: 24 Waarnemingen: Gewaswaarnemingen: omstandigheden tijdens behandeling: iedere vier weken eigenschap 1 10 stand van het gewas slecht goed groei van het gewas slecht goed fytotoxiciteit zeer veel schade geen schade Oogst Trek bij oogst sorteren en wegen pennen per veldje bepalen productie en kwaliteit witlof 30

31 Plattegrond bij dhr. A. Beetsma, Wieringerwerf 2003 rand veld beh veld beh rand Plattegrond bij dhr. R. de Groene, Bant 2003 rand veld beh veld beh rand Plattegrond bij dhr. J. Zijgers, Dronten 2003 rand veld beh veld beh rand Lengte proefvelden: 12 * 8 = 96 m, breedte proefvelden: 2 * 3 = 6 meter. 31

32 BIJLAGE 2. FOTO S Foto 1. Proefveld met vooraan Yellora in Wieringerwerf, 29 september Foto 2. Onbehandeld Rutten, 30 augustus Foto 3. Veld 1 Metafora onbehandeld, Dronten 18 juli

33 Foto 4. Proefveld overzicht Wieringerwerf, 17 juli Foto 5. Lichte aantasting wortels Bant, 17 oktober Foto 6. Matige aantasting wortels Bant, 17 oktober

34 Foto 7. Zware aantasting wortels Bant, 17 oktober Foto 8. Trekbak bij oogst Yellora, 9 januari Foto 8. Trekbak bij oogst Metafora, 24 maart