Biologie samenvatting. Nectar. Hoofdstuk 11 Gezondheid 5 havo

Transcriptie

1 Samenvatting door Jasmijn 3290 woorden 16 december ,4 13 keer beoordeeld Vak Methode Biologie Nectar Paragraaf 11.1: Gezondheidsproblemen voorkómen Biologie samenvatting Nectar Hoofdstuk 11 Gezondheid 5 havo -Een trui en een vetlaag helpt tegen afkoeling --> vet zit in het onderhuidse bindweefsel vlak onder de lederhuid --> binnenste deel van de huid Zo ziet de huid er uit: 1. Opperhuid met drie lagen: --> dode hoornlaag --> levende cellen --> kiemlaag 2. Lederhuid met onder andere: --> zweetklieren --> talgklieren --> zintuigen --> spieren en haren 3. Onderhuids bindweefsel met vetcellen -Warm bloed kan via de huid goed afkoelen, verdampend zweet uit de zweetklieren in de lederhuid helpt hierbij zodat je niet oververhit raakt. -De zon op je huid stimuleert de cellen in de ondersta laag van je opperhuid, de kiemlaag. -Pigmentvormende cellen in de kiemlaag gaan meer pigment vormen, dat geeft je huid een bruine kleur. Het pigment werkt als een uv-filter. De uv laat de delingsactiviteit van de andere cellen in de kiemlaag omhoog gaan. De dikkere huid beschermt het DNA tegen de mutagene werking van het uv-licht. Als je te veel in de zon zit verbrand je. -De buitenste laag van je huid, de hoornlaag geeft een dubbele bescherming. Hij gaat vochtverlies tegen en voorkomt het binnendringen van bacteriën en virussen. -Een tekenbeet gaat dooor deze laag heen, het kan een groot probleem opleveren wanneer uit de speekselklieren of maaginhoud van de teek, de bacterie Borrelia burgdorferi in de bloedvaten terechtkomt. De infectie is dan gebeurd, deze bacterie kan de heftige ziekte de ziekte van Lyme veroorzaken. Paragraaf 11.2 Barrières en antistoffen -De kans op besmetting met tetanusbacteriën is best groot, het zit namelijk in straatvuil en als je valt en een diepe wond hebt, wordt je besmet. -Dankzij een intensief vaccinatieprogramma sterft niemand meer aan tetanus. --> Ben je onzeker of je wel voldoende of vaak genoeg bent gevaccineerd, geeft de dokter je een tetanusprik --> Pagina 1 van 9

2 antistoffen injecteren die tegen het tetanusbacterie is. Ook spuit hij een antibioticakuur in. -Antistoffen zijn stoffen die gifstoffen of ziekteverwekkers onschadelijk maken. -De huid is meestal een prima barrière tegen bacteriën --> alleen bij diepe beschadiging zoals een tekenbeet of het stappen in een spijker, loop je risico dat bacteriën, virussen of schimmels je lichaam binnendringen. -Ogen, luchtwegen, mond, maag en vagina hebben geen huid, die hebben andere afweermechanismen (BINAS 84J2). --> traanvocht in je ogen --> spoelt vuil weg en enzymen breken bacteriën af --> luchtwegen hebben slijmvliezen --> produceren een slijmlaag die stof, bacteriën en virussen opvangen --> Trilharen in de luchtpijp duwen slijm compleet met stof en ziekteverwekkers naar de keelholte --> je slikt het door en het zure maagsnap van ph 1-2 doodt de bacteriën meteen (BINAS 84J2). --> Je vagina heeft als bescherming de vaginale flora --> micro-organismen zoals melkzuurbacteriën die de ph rond de vagina rond de 4 houden --> beschermt tegen ziekteverwekkende bacteriën en schimmels --> is gevoelig voor antibiotica. -Komen er toch bacteriën of virussen door de beschermende barrières heen, dan komen de witte bloedcellen in actie --> macrofagen --> veranderen van vorm, kruipen een haarvat uit en nemen de bacteriën, virussen en schimmels in zich op door fagocytose --> ze breken ze af met enzymen. -Witte bloedcellen maken geen onderscheid tussen verschillende typen bacteriën --> deze vorm van afweer heet niet-specifiek. -Na een inenting of besmetting met een ziekteverwekker vormen witte bloedcellen antistoffen --> bij mensen en dieren. -Door bij dieren bloedplasma met antistoffen af te nemen, krijg je antiserum. --> dat was voor lange tijd de enige manier om aan antistoffen te komen --> het werd gebruikt als geneesmiddel. --> gebeurd in een labyrint --> daarbij ontstaan antistoffen van één type: monoklonale antistoffen --> ze zijn afkomstig van één kloon van snel delende muizencellen Paragraaf 11.3 Inenten: ja of nee? -De eerste inentingen waren tegen pokken, een vaccinatie. Na een besmetting met echte pokken werd het testpersoon NIET ziek. -Er zijn nu vaccinaties tegen difterie, kinkhoest, tetanus en polio. -Nederland startte in 1957 het officiële Rijksvaccinatieprogramma. -Later kwamen daar inentingen tegen de bof, de rode hond, de mazelen en (onder andere) hepatitis-b. -De grote vraag is; hoeveel mensen sterven zonder vaccinatie en hoeveel mensen ondervinden bijwerkingen van de inenting zelf? -Het humaan papillomavirus is bij seksueel contact zo besmettelijk, dat 8 op de 10 mannen en vrouwen er in hun leven besmet mee raken. Meestal ruimt het eigen afweersysteem het virus op, soms blijft het jarenlang ongemerkt in het lichaam zitten --> tien tot vijftien jaar later krijgen de vrouwen baarmoederhalskanker. -Vaccinatie beschermt voor 70% tegen het ontstaan van baarmoederhalskanker. Controle blijft dus nodig. Er is nog niet veel bekend over bijwerkingen. -Als er te veel ziekteverwekkers binnengekomen zijn schakelt je lichaam over naar een ander afweersysteem --> Pagina 2 van 9

3 bestaat uit speciale witte bloedcellen, lymfocyten, die ziekteverwekkers kunnen herkennen --> dat doen ze aan de hand van herkenningseiwitten, antigenen op het oppervlak van de indringers. -Antigenen komen bij alle cellen voor --> lymfocyten reageren op lichaamsvreemde antigenen, ze vernietigen ze. -Lymfocyten ontstaan in het rode beenmerg (zit in platte beenderen zoals ribben, borstbeen en bekken). -Er zijn twee hoofdtypen, elk met een eigen functie. 1. B-lymfocyten, of B-cellen, rijpen in het beenmerg en maken antistoffen 2. T-lymfocyten, of T-cellen, rijpen in de thymus (BINAS 84N). Ze stimuleren de deling en werking van andere T- en B-cellen. Sommige T-cellen (Tc-cellen) kunnen de eigen lichaamscellen die zijn geïnfecteerd opsporen en vernietigen. Ze voorkomen dat de cellen het virus zich kunnen vermeerderen (BINAS 84L2). Ze kunnen zelfs sommige kankercellen vernietigen -Elke B- en T-cel reageert op één bepaald type antigeen --> je lichaam selecteert ze --> deze vorm van afweer heet specifiek. -De activering van B- en T-lymfocyten vindt plaats in de milt en in verzamelplaatsen van witte bloedcellen, de lymfeknopen (BINAS 84N). --> antigenen koppelen aan een lymfocyt die een passend receptor voor de antigenen heeft. --> Macrofagen spelen een ondersteunende rol: ze verteren een ziekteverwekker --> brengen antigenen naar de lymfeknopen --> zo kan de afweer sneller opstarten. -Na het activeren delen B- en T-cellen en vormen een aantal identieke cellen: een kloon. De T-helpercellen stimuleren de B-cellen om veel antistoffen te maken tegen hun specifieke antigeen (BINAS 84L2). Die B-cellen zijn dus gewoon ontzettend lui :/ -De antistoffen gaan het hele lichaam door via bloedplasma, weefselvocht en lymfe --> ze hechten aan de antigenen van de ziekteverwekkers en die vallen nu extra op voor de witte bloedcellen die ze vermoorden, moehaha. --> gaat het om gifstoffen, dan bindt de antistof zich aan de gifstof en maakt die onschadelijk. -Terwijl het afweersysteem de specifieke afweer opstart, gaat een zieke zich steeds zieker voelen en zet koorts in als wapen tegen ziekteverwekker. Het kan namelijk dagen duren voordat er voldoende antistoffen zijn gemaakt. -Bij ernstig infecties met bacteriën kunnen artsen antibiotica geven --> antibiotica maken deling en groei van bacteriën onmogelijk (ze werken NIET tegen virussen!) --> het lichaam krijgt voldoende tijd antistoffen te vormen. -In ziekenhuizen komen tegenwoordig multiresistente bacteriën voor, zoals MRSA-bacterie. Resistente bacteriën hebben enzymen die de antibiotica onmiddellijk afbreken, multiresistente bacteriën zijn ongevoelig voor meerdere typen antibiotica en de kans bestaat dat in zo n geval de patiënt te laat voldoende antistoffen vormt en overlijdt. -Wanneer je beter bent stoppen de lymfocyten met het maken van antistoffen --> de gemaakte antistoffen zijn na ongeveer zes weken afgebroken. --> B- en T-cellen gaan dood, op een aantal geheugencellen na. Die starten bij een tweede infecte gelijk de afweerreactie op: je bent immuun voor deze ziekteverwekker. -Doordat je hierbij zelf de antistoffen hebt gemaakt, heet deze vorm van immuniteit actieve immuniteit --> de immuniteit is het gevolg van een natuurlijke oorzaak, een ziekte, dat is een vorm van natuurlijke actieve immuniteit. -Bij een tweede vaccinatie maak je dus snel meer antistoffen en bij een derde, vierde of vijfde keer vaccineren nog meer. Daarom krijg je bijvoorbeeld zes keer een vaccin tegen bijvoorbeeld tetanus. Met inentingen is het een vorm van kunstmatige actieve immuniteit. -Jeugddiabetes, jeugdreuma of multiple sclerose: bij deze ziektes vallen de lymfocyten eigen cellen en weefsels aan. Het zijn auto-immuunziektes --> lymfocyten herkennen de antigenen op cellen van de alvleesklier, het Pagina 3 van 9

4 gewrichtskraakbeen of de zenuwcellen ten onrechte als lichaamsvreemd --> B-cellen maken antistoffen tegen deze antigenen en vernietigen Tc-cellen de eigen lichaamscellen --> alelen medicijnen die het afweersysteem verzwakken kunnen de schade beperken --> maakt je wel vatbaarder voor andere infecties. -Deze afweerreacties speelt een grote rol bij orgaantransplantaties --> een nieuw orgaan mag niet te veel afwijken dan de eigen. Paragraaf 11.4: Reacties bij mens en plant -Hygiëne is belangrijk, en je moet er ook veel aandacht aan geven. Door een goede hygiëne beperk je het contact met bacteriën en schimmels, dat draagt dus weer aan een goede gezondheid. Je levensstijl beïnvloed dit. -In stof zitten huidschilfers van jezelf en de mensen om je heen, stukjes textiel van bijvoorbeeld een bankbekleding en uitwerpselen van de huisstofmijt. Huisstofmijten zitten in bijna alle textiel, zoals matrassen, lakens, dekens, tapijten en meubels. Je kan ze niet zien want ze zijn ontzettend klein. -Ze houden van een omgeving van ongeveer 25 graden en een luchtvochtigheid van %. Door een goede ventilatie, regelmatig stofzuigen en stof af te nemen raak je een heleboel mijten kwijt. Sommige mensen zijn allergisch voor deze beestjes, ongeveer 10% van de bevolking van Europa. -Bij een allergische reactie reageert het afweersysteem afwijkend en heel heftig op stoffen. De specifieke antistoffen die B-cellen maken, spelen een belangrijke rol hierbij. -Als huisstofmijtdeeltjes in de luchtwegen van een niet-allergische persoon binnenkomt, hechten antistoffen in het bloed aan de antigenen van die deeltjes. Fagocyten herkennen deze combinatie en ruimen de huisstofmijten op. -Mensen die de allergische aanleg wel hebben, maken veel van een ander type antistof. Deze hechten niet aan de antigenen van de huisstofmijtdeeltjes, maar aan mestcellen (BINAS 84M). Dat zijn witte bloedcellen die vooral voorkomen in de slijmvliezen van de luchtwegen. -Een mestcel kan ontploffen, dan komt er histamine vrij. Die ontploffing gebeurd wanneer een mestcel met aangehechte antistoffen opnieuw in contact komt met de antigenen van de huisstofmijtdeeltjes. Die histamine veroorzaakt ontstoken slijmvliezen, kortademigheid, hoesten, een piepende ademhaling, verhoogde slijmproductie en tranende ogen. Ook antigenen op pollen zoals stuifmeelkorrels kunnen zo n reactie veroorzaken. -Antigenen die dit type reactie veroorzaken heten allergenen. -Cactussen zijn woestijnplanten, hun stekels beschermen ze tegen vraat van dieren. Stekels en doornen zijn de mechanische afweer van planten. echte probleem is het overleven in droge gebieden. De meeste woestijnplanten hebben weinig bladeren. -Planten zoals bonenplanten, hebben een andere verdediging. Zij maken bij een aanval van spintmijten geurstoffen, die lokken roofmijten aan die de spintmijten weer opeten. Zulke geurstoffen heten signaalstoffen. -Planten hebben nog meer dingen, een brandnetel heeft brandharen die een kop met een weerkhaak hebben. Blijft die weerhaak in de huid steken, dan breekt hij af. Als hij afbreekt komen er verschillende stoffen vrij, waaronder mierenzuur en histamine --> door de histamine worden de bloedvaten in de huid groter zodat het mierenzuur gemakkelijk in het bloed komt --> dat jeukt en er kunnen zelfs blaren ontstaan, holtes in de opperhuid gevuld met weefselvloeistof. -Een venijnboom maakt de giftige stof taxine, eten paarden van de naalden, dan kunnen ze na een paar minuten dood neervallen. Het vruchtvlees van de bessen bevat geen taxine, de zaden weer wel. Voor vogels die de bessen eten, is dat geen probleem, het gif van de zaden komt alleen vrij bij beschadiging en die vogels vreten de bessen op Pagina 4 van 9

5 en schijten de pitjes onbeschadigd weer uit. -Sommige planten beschermen zich met vies smakende, bittere stoffen. Dat maakt ze onaantrekkelijk voor planteneten. Afweer door middel van giftige en vies smakende stoffen is de chemische afweer. -De stekels en giftige stoffen helpen niet tegen micro-organismen. De enige bescherming die een plant heeft tegen deze organismen, is de celwand om zijn cellen. Een plantencel maakt die celwand zelf: --> glucosemoleculen vormen lange cellulosevezels (BINAS 67F) --> zijn via waterstofbruggen met elkaar verbonden. --> pectine, een koolhydraat, plakt alles stevig aan elkaar --> het geheel vormt een soepele, stevige beschermingslaag, waar micro-organismen moeilijk doorheen kunnen --> zij kunnen ze cel dus niet in. -Pectine is een belangrijk bestandsdeel van de middenlamel --> dat is een laag die cellen met elkaar verbindt --> daardoor ontstaat een samenhangend weefsel. --> rond plantencellen zitten naast cellulose en pectine ook vaak nog eiwitmoleculen --> al die stoffen rond de cellen heet de tussencelstof. -De celwand is niet alleen voor bescherming, ook voor stevigheid van de plantencel. Paragraaf 11.5 Leven zonder kanker -Kanker is een heftige ziekte, niet iedereen geneest van kanker. Zelfs niet bij een optimale behandeling. Die behandeling duurt ook nog eens heel erg lang en is het een ontzettend heftig genezingsproces. -Kanker kan op verschillende manieren ontstaan: --> straling --> chemicaliën --> virussen --> het kan ook spontaan gebeuren door een fout bij het verdubbelen van DNA als voorbereiding op een celdeling --> dit is niet te voorkomen. -Kankercellen hebben een verstoorde celcyclus. De cellen slaan de G 0 -fase (BINAS 75A) over. Ze delen ongeremd waardoor een gezwel ontstaat, een tumor. --> wanneer een tumor een lymfevat of bloedvat binnendringt is er sprake van uitzaaiing. Je spreekt dan over een kwaadaardige tumor, in other words; kanker. -De celcyclus wordt geregeld door regelgenen. Die genen zijn in twee groepen te delen: --> genen die de celcyclus stimuleren, proto-oncogenen --> genen die de celcyclus afremmen, tumorsuppressorgenen -in een normale situatie zorgen de laatste soort genen dat de cellen niet door blijven delen. De twee soorten genen werken goed samen. Mutaties daarentegen kunnen leiden tot het ontstaan van een tumor; een proto-oncogen verandert in een oncogen of een tumorsuppressorgenen werkt niet meer. Als een van deze dingen gebeurd blijven de cellen maar ongeremd delen. -een celcyclus wordt ook geregeld door stoffen die aan het DNA koppelen en daardoor de activiteit van genen beïnvloeden. Cellen kunnen bepaalde allelen aan of uitschakelen. --> hoe dat allemaal werkt wordt onderzocht door een soort wetenschap dat epigenetica heet --> die probeert er achter te komen hoe die eiwitschakelaars in het regelsysteem van de genen werken en ze beïnvloeden. -Een kankerbehandeling is erg heftig en er zijn verschillende vormen. --> het operatief verwijderen van het gezwel --> het doden van kankercellen door middel van een chemokuur met cytostatica (medicijnen die celdelingen Pagina 5 van 9

6 remmen) --> bestraling -De behandelingsmethodes verbeteren steeds meer en de kans op genezing wordt met de jaren steeds groter. Maar er overlijden nog steeds veel te veel mensen aan. -Wetenschappers hebben een virus ontwikkeld dat in de hersenen alleen maar bij tumorcellen binnendringt en ze te vernietigen. Dit wordt op ratten en muizen getest. -De wetenschappers hebben zo n virus kunnen maken omdat virussen simpel gebouwd zijn. Ze bestaan alleen maar uit een eiwitmantel met daarin DNA or RNA (BINAS 77B). -Virussen hebben levende cellen nodig voor hun vermeerdering, en ze hebben voorkeur voor een bepaald type cel: de zogeheten gastheercel. Voorbeeld: het verkoudheidsvirus heeft een voorkeur voor slijmvliescellen in de luchtwegen. -Een virus gebruikt zo n gastheercel om nieuw virus-dna of virus-rna en uiteindelijk dus nieuwe viruseiwitten te maken. Op een gegeven moment barst de gastheercel en de nieuwe virussen komen vrij en besmetten andere cellen (BINAS 77C & D). -Een andere genezingsvorm is gentherapie --> een behandeling met behulp van allelen en zo gaat dat te werk: --> de patiënt krijgt in zijn tumor een injectie met zelfmoord-allelen. --> onschadelijk gemaakte virussen brengen deze allelen over naar de kankercellen. --> het zelfmoordallel regelt de productie van een bepaald eiwit --> de patiënt krijgt een geneesmiddel ingespoten --> het eiwit in de kankercellen zetten het geneesmiddel om in een giftige stof --> de kankercellen gaat hieraan dood. --> gezonde cellen zonder zelfmoordallel, en dus ook zonder dat eiwit, blijven leven. Guess what guys; Laura is back met een begrippenlijst whoehoe Biologie 11.1 begrippen Lederhuid= het binnenste deel van je huid Opperhuid= De bovenste deel van je huid Kiemlaag= de onderste laag van je opperhuid Hoornlaag= de buitenste laag van je huid Infectie= besmetting Leefstijl= de manier van leven Erfelijke factoren= berust op informatie in je genen Je huid beschermt je tegen infecties, uitdroging en uv-straling. Ook bij het handhaven van je lichaamstemperatuur speelt je huid een rol. Je bent gezond als je je zowel lichamelijk als geestelijk als maatschappelijk goed voelt. Biologie 11.2 begrippen Antistoffen= stoffen die gifstoffen of ziekteverwekkers onschadelijk maken Pagina 6 van 9

7 Macrofagen= Grote witte bloedcel, die fagocyteert Fagocytose= vernietiging van stoffen die het lichaam binnen gekomen zijn Niet-specifiek= bijvoorbeeld macrofagen maken geen onderscheid tussen verschillende typen bacteriën Antiserum= vloeistof uit bloed met stoffen die ziektes voorkomen Monoklonale antistoffen= antistoffen van één type Bij niet-specifieke afweer voorkomen huid, traanvocht, slijmvliezen en maagsap het binnendringen van ziekteverwekkers. Macrofagen vernietigen ziekteverwekkers die toch binnenkomen. Antiserum is bloedplasma met antistoffen. Monoklonale antistoffen zijn afkomstig van één kloon van snel delende muizencellen. Biologie 11.3 begrippen Vaccinatie= inenting Lymfocyten= witte bloedcellen die ziekteverwekkers kunnen herkennen Antigenen= herkenningseiwitten B-lymfocyten= rijpen in het beenmerg en maken antistoffen T-lymfocyten= rijpen in de thymus Specifieke afweer= Als je lichaam lymfocyten speciaal voor bepaalde type antigenen heeft geselecteert. (B-cellen en T-cellen) Lymfeknopen= verzamelplaatsen van witte bloedcellen Kloon= identieke cellen Antibiotica= medicijnen die deling en groei van bacteriën onmogelijk maakt Multiresistente bacteriën= bacteriën die ongevoelig zijn voor meerdere typen antibiotica Geheugencellen= cellen die bij een tweede infectie meteen kunnen beginnen met afweren Immuun= als je niet meer gevoelig bent voor een ziekteverwekker Actieve immuniteit= als je zeld de antistoffen hebt gemaakt Natuurlijke actieve immuniteit= als de immuniteit gevolg is van een natuurlijke oorzaak (ziekte) Kunstmatige actieve immuniteit= als antigenen van de ziekteverwekker op kunstmatige manier bij je zijn ingebracht Passieve immuniteit= Als je antistoffen binnenkrijgt die je niet zelf hebt aangemaakt (moedermelk/inenting) Auto-immuunziektes= als lymfocyten eigen cellen en weefsels aanvallen Orgaantransplantaties= als je een nieuw orgaan krijgt Pagina 7 van 9

8 Vaccineren is een manier om ernstige ziektes onder de bevolking te voorkomen. Bij elk vaccinatieprogramma is er de afweging tussen het risico op overlijden aan de ziekte en de kans op bijwerkingen van de vaccinatie Bij specifieke afweer activeert een antigeen een specifieke groep B- en T-lymfocyten. T-helpercellen stimuleren andere T- en B-cellen. B-cellen maken antistoffen, Tc-cellen ruimen besmette lichaamscellen op. Bij infecties door bacteriën helpen antibiotica. Sommige bacteriën zijn resistent voor antibiotica. Bij actieve immuniteit vormen B- en T-lymfocyten geheugencellen. Bij pasieve immuniteit krijg je antistoffen. Bij auto-immuunzieks vernietigen lymfocyten je eigen lichaamscellen. Bij orgaantransplantaties moet er een sterke overeenkomst zijn tussen de HLA-antigenen van donor en ontvanger. Biologie 11.4 begrippen Hygiëne= het contact met bacteriën en schimmels beperken. Allergische reactie= als het afweersysteem heftig en afwijkend op stoffen reageert Mestcellen= witte bloedcellen die vooral voorkomen in de slijmvliezen van de luchtwegen Allergenen= antigenen die een allergische reactie veroorzaken Mechanische afweer= eerste afweer door aanpassingen aan de buitenkant van het lichaam om ziekteverwekkers uit te schakelen of tegen te houden. Signaalstoffen= stoffen die een signaal afgeven aan andere dieren/bacteriën Blaren= holtes in de opperhuid gevuld met weefselvloeistof Chemische afweer= afweer door middel van giftige en vies smakende stoffen Tussencelstof= alle stoffen rond de cellen Je eigen leefstijl beïnvloedt de kans op gezondheidsklachten door blessures of allergieën. Bij allergie is er sprake van een afwijkende en heftige reactie van het afweersysteem op allergenen. De antistoffen die ontstaan, hechten zich aan mestcellen waaruit histamine vrijkomt bij en nieuw contact met het allergeen Planten kunnen grote planteneters mechanisch afweren. Kleinere planteneters krijgen vaak de maken met chemische afweer. Tussencelstof biedt stevigheid en bescherming tegen micro-organismen. Biologie 11.5 begrippen Tumor= het gezwel dat ontstaat als cellen ongeremd delen Uitzaaiing= als een tumor een lymfevat of bloedvat binnendringt. Proto-oncogenen= genen die normale celcyclus stimuleren Tumorsuppressorgenen= genen die de celcyclus afremmen Oncogen= tumorsuppressorgen Epigenetica= vakgebied binnen de genetica dat de invloed bestudeert van de omkeerbare erfelijke veranderingen in Pagina 8 van 9

9 de genfunctie die optreden zonder wijzigingen in de sequentie (volgorde van de basenparen) van het DNA in de celkern. Virussen= erfelijk materiaal in een omhulsel dat in staat is zich voort te planten door gebruik te maken van het reproductieapparaat van levende organismen Gastheercel= de celsoort die virussen graag aanvallen Een ongeregelde celcyclus kan tot een tumor, of zelfs kanker leiden. Protp-oncogenen en tumorsuppressorgenen regelen samen de celcyclus. De epigenetica onderzoekt de invloed van stoffen die aan het DNA gebonden worden. Virussen bestaan uit DNA of RNA met daaromheen een eiwitmantel. Ze vermeerderen in gastheercellen die daarbij te gronde gaan. Gentherapie bij tumoren berust op het toevoegen van extra allelen aan kankercellen. De werking van deze allelen veroorzaakt de dood van kankercellen. Pagina 9 van 9