SIMON JAN VAN OOSTSTROOM

Transcriptie

1 SIMON JAN VAN OOSTSTROOM 2 januari september 1982 Op 28 september 1982 overleed Simon van Ooststroom en verloren velen in en buiten Leiden een goede vriend. Bij al zijn bescheidenheid was hij door zijn werk en door zijn belangstelling een bekend persoon, die zich door zijn zachtmoedig karakter, toewijding en onbaatzuchtig optreden de vriendschap van velen had verworven. Van Ooststroom is pas na zijn studie in Leiden beland. Geboren en getogen in Rotterdam, studeerde hij biologie in Utrecht, waar hij op 18 juni 1934 ook promoveerde. Nog in hetzelfde jaar kreeg hij een aanstelling tot assistent aan het Rijksherbarium te Leiden en sedertdien heeft hij bijna vijftig jaar lang in Leiden de wetenschap gediend en is hij, wonend in Oegstgeest, in toenemende mate vergroeid geraakt met het Leidse leefklimaat. Tot zijn pensionering in 1971 is hij het Rijksherbarium trouw gebleven, laatstelijk als wetenschappelijk ambtenaar belast met de leiding van de afdeling Nederlandse Flora. Ook nadien heeft hij zich als honorair medewerker voor deze instelling ingezet, zij het voorzover een verslechterende gezondheid en tragische familieomstandigheden hem dit toelieten. Het is hier niet de plaats om de grote verdiensten van Van Ooststroom voor de botanie en voor de Nederlandse Flora in het bijzonder uit te diepen. Anderen hebben dat reeds gedaan, met meer gezag en deskundigheid. Ik denk daarbij met name aan de feestbundel die hem bij zijn afscheid in 1971 werd aangeboden. Eén ding mag ook hier niet onvermeld blijven: dat is de bemoeienis van Van Ooststroom met de aan iedere scholier bekende Schooljlora van Heukels waarvan hij sedert 1946 de nieuwe edities verzorgde, zowel van de Geïllustreerde Schooljlora als van de Beknopte Simon van Ooststroom was een man met een veelzijdige belangstelling. Zo was zijn aandacht voor de natuur niet eenzijdig beperkt tot de plantenwereld, al dan niet in gedroogde en opgeplakte toestand. Ook het dierenrijk had zijn liefde, in het bijzonder de insecten, waarvan hij belangrijke verzamelingen afstond aan het Rijksmuseum van Natuurlijke Historie, en de vogels. Zijn belangstelling was ook gericht op de cultuur en op de geschiedenis, vooral de heraldiek en als een bijzondere combinatie van culturele en natuurhistorische belangstelling het gebruik van dieren en planten als 25

2 embleem op wapenschilden. Zijn belangstelling voor stedelijk schoon en monumenten bracht hem in aanraking met de Vereniging Oud Leiden. Simon van Ooststroom was er de man niet naar om zich in de Vereniging op de voorgrond te dringen. Zijn lidmaatschap van het bestuur in de jaren 1966 tot 1974 zag hijzelf min of meer als een onvermijdelijk bijverschijnsel van zijn interesse en zijn bereidheid om zich voor de belangen van de Vereniging in te zetten met datgene waar hij zichzelf capabel in wist: het organiseren van excursies en het verrichten van redactiewerk. Zo heeft hij zich van 1968 tot 1979 ingezet voor de redactie van het Leids Jaarboekje, terugvallend op een vaardigheid die hij beroepshalve sterk had ontwikkeld. Op het punt van excursies had Van Ooststroom met name binnen de Nederlandse Natuurhistorische Vereniging een rijke ervaring opgebouwd. Een ervaring die hij graag ter beschikking stelde van Oud Leiden. Van 1964 tot begin 1981 was hij voorzitter van de excursie-commissie, waarbij hijzelf intens genoot van de voorbereiding en de feitelijke tocht en waarbij hij zorg droeg voor een afwisselend jaarprogramma (waarin ook de natuur niet hoefde te ontbreken). Vele verenigingsleden zullen zich Simon van Ooststroom vooral in die hoedanigheid herinneren. Daarin stemmen zij dan overeen met al diegenen, die als student of anderszins op zijn vakgebied van zijn kennis en ervaring mochten profiteren. Hij was typisch iemand, die graag anderen deelgenoot maakte van waar zijn hart en belangstelling naar uitgingen. Dat deed hij beminnelijk en bescheiden, maar daarom niet minder zorgvuldig en deskundig. Zulke mensen worden node gemist, Simon van Ooststroom dus ook. 26 Meijer

3 HENRICUS JOANNES 27 december december 1982 Onverwacht is op 6 december 1982 te Leiden overleden Henricus Joannes bekend als repetitor Romeins recht en vooral als onderzoeker van de vroegste geschiedenis van de Leidse universiteit. werd geboren te Goes op 27 december Hij deed sium-bêta in Eindhoven, studeerde enige jaren in Delft, maar zwaaide om naar rechten in Leiden. Het kandidaats behaalde hij nog voor de Tweede Wereldoorlog. Maar de sluiting van de universiteit in de oorlog en de zorg voor zijn gezin, dat huwelijk in 1944 allengs groeide, stonden de voltooiing van zijn rechtenstudie in de weg. Voortaan repeteerde Romeins recht. Vele honderden studenten hebben zich in zijn kamer op de eerste verdieping van Rapenburg 21 zijn vaak onzachtzinnige spot en onomwonden terechtwijzingen laten welgevallen. waren niet Witkams sterkste kant. Aan zijn grimmige humor paarde hij echter opgewektheid en hulpvaardigheid. En het getuigt van de kwaliteit, althans de uitstekende faam van zijn onderricht, dat studenten in groten getale zijn hulp bleven zoeken. Pas in de laatste paarjaren werd het aantal repetenten minder, deels doordat het werk door werkgroepen binnen de juridische faculteit werd overgenomen, deels doordat vanaf het eind der jaren 60 meer en meer tijd nam voor zijn historisch onderzoek. In 1967 en 1969 deed in het Leidse Jaarboekje zijn studies verschijnen over Jean een Leidse ingenieur uit de eeuw. Deze had gewoond aan het Rapenburg, nu nr. 21, waar zelf woonde. Bij zo stelde vast, had in René Descartes ingewoond. Door het aanbrengen van een bronzen gedenkplaat op de gevel van zijn huis trachtte de herinnering aan dit feit te verlevendigen. Via kwam tot een onderzoek naar de bouw van de anatomie en de bibliotheek in de Falibagijnenkerk, beschreven in twee forse artikelen in 1967 en Nu was het moment gekomen waarop hij zich kon zetten tot de verwerkelijking van een lang gekoesterd plan: de ontsluiting van het Dachbouck van Jan van Hout, secretaris van de universiteit van 1575 tot Van Houts Dachbouck is voor de jaren 1580 tot 1594 een goudmijn van informatie over de geschiedenis van de universiteit. was van oordeel, dat deze bron onvoldoende toegankelijk was gemaakt. Hij wilde het Dachbouck ontsluiten, en deed dit door alle zaken die er in 27

4 nologische orde in vermeld staan te rangschikken in de alfabetische volgorde van de oorspronkelijke, erbij behorende onderwerpenregisters. Bij elk onderwerp gaf hij dan de teksten uit het Dachbouck, maar ook uit tal van andere oude archivalische bronnen, alsmede verwijzingen naar recentere literatuur. Het geheel verscheen van 1970 tot 1974 in tien delen onder de titel De Dagelijkse Zaken van de Leidse Universiteit van 1587 tot Naast Molhuysens Bronnen is het de voornaamste bronnenpublicatie voor de geschiedenis van de universiteit. Sommige gebruikers vinden het werk door zijn inrichting moeilijk te hanteren. Maar vlot leesbare boeken heeft met zijn Dagelijkse Zaken niet willen bieden. Hij beoogde slechts, voor de onderzoeker van het deels nog braakliggende terrein van de vroege geschiedenis van de universiteit de bronnen beter toegankelijk te maken. In deze opzet is hij uitnemend geslaagd, niet in het minst door de talrijke uitvoerige registers die hij aan zijn werk heeft toegevoegd. In 1975 deed in drie deeltjes zijn Immatriculatie en recensie in de Leidse universiteit van 1575 tot 1587 verschijnen. Hierin reconstrueerde hij uit tot dan toe verwaarloosde bronnen, de kwartaalstaten voor de dom, het studentenbestand tot 1581 en verschafte hij veel informatie over studenten die in het Album studiosorum van niet te vinden is. Het laatste werk dat ondernam was De financiën van de Leidse universiteit in de eeuw. Hierin beschreef hij tot in de fijnste details, hoe het voor de universiteit benodigde geld bijeengebracht werd en waaraan het werd uitgegeven. Het werk verscheen in vijf deeltjes vanaf 1979, het laatste in november Met nog drie of vier deeltjes hoopte het werk te voltooien, maar met het zesde was hij nauwelijks begonnen toen de dood hem overviel. De Financiën is, geen bronnenpublicatie, maar een verhaal. Ik vertel alleen wat ik vind, placht te zeggen. Inderdaad meldt hij een menigte feiten en bijzonderheden, en verschaft hij volledig inzicht in de financiering van de vroege universiteit. Maar door zijn formuleringen en door zijn selectie en presentatie van gegevens laat hij hier meer dan elders zijn oordeel blijken over bestuurders en personeel van de school, zoals hij de universiteit steevast noemde, en over de school zelf. Dat oordeel was vernietigend. Volgens was de universiteit overhaast opgericht, zonder dat er inzicht bestond in de financiële mogelijkheden en consequenties. De Staten van Holland en Leiden wisten financieel niet wat ze deden. Erger nog: de kerk tot opbouwing waarvan de universiteit was opgericht, was volgens heretisch (p. 312). De opstand tegen Spanje was het drijven van een heersende minderheid; kon hem moeilijk als gerechtvaardigd beschouwen. De privileges krachtens welke de school functioneerde, b.v. het recht tot uitoefenen van een rechtspraak onder 28

5 maten van de universiteit, waren niets dan willekeur en bandeloosheid. Immers, ze hadden volgens behoren te steunen op de in 1158 door keizer Frederik 1 Barbarossa gegeven constitutie maar tegen de wil van de souverein (Filips 11) konden de usurpatoren die de universiteit hadden gesticht zich op die constitutie natuurlijk niet beroepen. De stichting van de Leidse universiteit rustte, kortom, niet op deugdelijke gronden. Leuven was voldoende geweest, meende Niet zonder enig boosaardig genoegen beschreef hij dat universitaire wereldje dan ook als een carrousel van profiteurs, ijdeltuiten, charlatans en geldwolven. Het personeel stelde weinig of niets voor, met uitzondering van Donellus, Lipsius en (onder enig voorbehoud) Scaliger. Ook de curatoren, met name Dousa, deugden niet. De enige voor wie oprecht respect had, was Van Hout. Over veel van deze dingen kan men anders oordelen dan Niettemin blijft zijn Financiën door de rijkdom van het feitenmateriaal dat hier wordt meegedeeld een waardevolle bijdrage tot de geschiedschrijving van de universiteit. Tevens documenteert het een frappant type van onmodieus denken, indrukwekkend in zijn consistentie en onverstoorbaarheid. Leiden heeft in H.J. verloren een keihard werkende geleerde van zeldzame onafhankelijkheid in opvattingen en optreden. Niet al zijn publicaties kunnen in dit bestek vermeld worden. Met pretenties stak hij graag de draak. Velen liet hij van zijn kennis en van het door hem verzamelde en magistraal geordende materiaal profiteren. Wie hij zijn vriendelijkheid bewees, moest zijn vrijmoedigheid voor lief nemen. In de literatuur over de Leidse universiteit zal zijn naam niet meer ontbreken. H.J. de Jonge 29

6