De kweek van (keuken)kruiden. Info verzameld in opdracht van Velt Midden Brabant door Luc Vanhoegaerden

Transcriptie

1 De kweek van (keuken)kruiden Info verzameld in opdracht van Velt Midden Brabant door Luc Vanhoegaerden

2 De kweek van (keuken)kruiden Inleiding Kruiden en specerijen Soorten kruiden Zaaien, stekken of aankopen Plaats in de tuin Kruiden als gezelschapsplanten Grond en bemesting bij kruiden Kruiden in potten Kruiden in de winter Aan de slag Zelf keukenkruiden zaaien Zaaigrond Groeifactoren Zaaimethoden Stekken en scheuren van kruiden Uitwisselen eigen ervaringen

3 Keukenkruiden versus Specerijen Met specerij wordt verwezen naar een smaakmaker, afkomstig uit voornamelijk tropische klimaten. Daarbij wordt veelal het gedroogde en vermalen kruid gebruikt, afkomstig van blad, stengel, bloem of wortel Een keukenkruid is een smaakmaker afkomstig van een groene plant die meestal groeit in een gematigd klimaat Voornamelijk het verse bladgroen en stengels worden gebruikt als smaakmaker

4 wilde kruiden, keukenkruiden, geneeskrachtige planten, verfkruiden, theekruiden, geurkruiden, Keukenkruiden zijn volgens Van Dale s Groot Woordenboek: Kruiden die bij de bereiding van spijzen gebruikt worden Courante keukenkruiden zijn: tijm, laurier, peterselie, bonenkruid, lavendel, koriander, basilicum, bieslook, bernagie, citroenmelisse, lavas, dille, dragon, kervel, marjolein, pepermunt, rozemarijn, salie, venkel Minder courant zijn: hysop, kerrieplant, pimpernel, citroenverbena, citroengras

5 Keukenkruiden zijn er in soorten Bij de keuze van de teeltmethode zal men moeten nagaan of: Eenjarig, tweejarig of doorlevend kruid? Met houterige of zachte plantdelen? Hoog en laag kruid? Schaduw of zon minnend? Al dan niet vorstgevoelig? Al dan niet zich spontaan uitzaaiend,of niet? Zuidelijk type of meer noorderlijke plant Woekerend of niet? Dit bepaalt: De finale standplaats De gebruikte opkweek methode Het tijdstip van de opkweek

6 Keukenkruiden zaaien, stekken of aankopen? Het uitgangsmateriaal verschilt: Zaad wordt uitgezaaid onder bescherming jonge plantjes worden verspeend planten worden in pot of in volle grond uitgezet rechtstreeks zaaien aangewezen voor : bernagie, dille, kervel, koriander, peterselie,rucola, kerssoorten Stek van bestaande plant gesneden uit materiaal van groeitop stek wordt uitgezet in stekgrond onder bescherming bewortelde stek wordt uitgeplant Aangekochte plant wordt in de handel gekocht tijdens de wintermaanden wordt in pot verder grootgebracht wordt uitgezet in volle grond

7 Waar kan je (keuken)kruiden zetten? in een kruidentuin op een kruidenspiraal in de rots- of grindtuin op terras in potten tussen de groenten in de bloemenborder kweken binnenshuis

8 Het kruidentuintje naast de keuken 5 tot 6 m2 oppervlakte volstaat al Zeker zonnige standplaats voorzien bij rozemarijn, tijm, hysop, bonenkruid, dille Bieslook, munt, mierikswortel, lavas, rucola, muntsoorten, salie, kervel, koriander, bernagie kunnen desnoods ook in de halfschaduw Dille, peterselie en bernagie met regelmatige tussenpauzes uitzaaien om als jong kruid te oogsten Kervel, venkel en koriander zijn koude gevoelig. Pas ter plekke zaaien eind april Dille, bernagie, venkel, tuinkers, koriander, bonenkruid, bieslook en peterselie kunnen minder goed tegen verplanten

9 Keukenkruiden als gezelschapsplanten Een gezonde tuin door mengcultuur, Gertrud Franck ISBN Planten die elkaars gezelschap zoeken, Helen Philbrick, ISBN Onderzoek op mengteelten zie combinatietabel Volgens Gertrud Franck kan men: Bieslook bij aardbei zetten, gunstig of niet? Relatief weinig wetenschappelijk onderzoek op gedaan Enkele gespecialiseerde boeken Vooral eigen ervaringen die circuleren onder tuiniers Keukenkruiden als gunstige gezelschapsplanten tussen de groenten zetten Keukenruiden inzetten als bescherming tegen schadelijke organismen Keukenkruiden gebruiken als gierplanten Keukenkruiden als voorteelt inzetten als bodemverbeteraars Keukenkruiden gebruiken als hulp bij de bodembedekking Keukenkruiden inschakelen als nuttige planten in de compost

10 Keukenkruiden als gezelschapsplanten Enkele interessante combinaties zijn volgens Gertrud Franck: Dille mee zaaien tussen de wortelen en tussen kolen en rode biet zetten Kervel mee zaaien tussen de slaplanten en andijvie Bonenkruid uitplanten tussen de bonen Basilicum tussen augurken, courgette en venkel en in de serre bij tomaat Bernagie mee zaaien met koolrabi en kolen Peterselie naast ui en tomaat zetten Mengteelt met keukenkruiden zou op die manier: Schadelijke insecten misleiden of verdrijven Nuttige insecten (bestuiving) aantrekken De wortelgroei positief beïnvloeden De grond gezond houden door werkzame stoffen af te scheiden Buurplanten stimuleren in hun groei

11 Keukenkruiden in potten Enkele voordelen: Kan voor de meeste keukenkruiden Pot houdt woekerende kruiden onder controle Meeste soorten verdragen goed de droogte in de pot Kunnen binnen beschermd overwinteren Handig, kort bij de keuken Handig te kweken in potten zijn: Citroengras Citroenverbena (Verveine) Rozemarijn Laurier Moeilijker te kweken in potten zijn: Dille, venkel, kervel (dieper wortelende gewassen)

12 De keukenkruiden in de winter Groenblijvende kruiden kan men buiten beperkt blijven oogsten: salie,rozemarijn,bonenkruid,tijm, hysop en lavendel (Sub)tropische soorten gedijen beter binnenshuis : chinese bieslook, jamaicatijm, citroengras, mexicaanse koriander Zuiderse snelgroeiende bladplanten hebben voor optimale groei meer dan 16 uur licht van voldoende intensiteit nodig bijv. basilicum Mexicaanse koriander Ideaal voor kruiden op de vensterbank is 16 tot 20 C : munt, oregano, marjolein,laurier, koriander, rucola Groeiloten geregeld inkorten om dichte groei te behouden Jamaicatijm

13 De meerjarige keukenkruiden in de wintertuin Sommige meerjarige keukenkruiden zijn bovengronds overblijvend, bij andere sterft het gewas ogenschijnlijk af Bij groenblijvende soorten zoals rozemarijn en tijm is enige vorstbescherming noodzakelijk Vorstschade, dorre, bruine twijgen worden in april weggesnoeid bij de voorjaarsopsmuk. Snoei terug tot op levendige plantendelen. Bij niet groenblijvende soorten in het voorjaar (maart april) dorre takjes en bladeren verwijderen Salie nooit te diep insnoeien, de planten overleven het niet.

14 Grond en Bemesting bij keukenkruiden Grond Bij teelt in potten onderaan potgrond met laagje van 15 cm cocopeat bovenaan (vochtbehoud) Leem- en zandleemgrond is optimaal voor kruidenteelt In volle grond voldoen zandgronden voor kruidenteelt mits gepaste bemesting Zware kleigronden doorlaatbaar maken met inwerken van organische stof (bodemstructuur en waterhuishouding) Meerjarige planten kunnen tot maximaal 5 jaar op de dezelfde plaats blijven. Beter is regelmatig de pollen te scheuren en verplaatsen op andere plek in de kruidentuin. Zo niet komen ze sneller in bloei. Eénjarige kruiden telkens weer op andere plek in de kruidentuin zetten Bemesting Ook kruiden behoeven bemesting. Basisbemesting bij aanleg kruidentuin per are 10 kg lavagruis en 3 kg zeewierkalk. Onderhoudsdosis jaarlijks per are 500 kg verteerde compost inwerken Richtwaarden volgens Ewald Köneman Verteerde organische mest of kompost oppervlakkig inwerken in vroege voorjaar of de herfst Niet té veel kalk inwerken, want dat beïnvloedt de smaak van de kruiden Grootbladige kruiden zoals basilicum tijdens de zomer vloeibare bijbemesting geven (compostthee) verbetert het aroma Kleinbladige soorten (Middellandse zeegebied) niet te veel bemesten. Verlies van smaak.

15 Zelf je kruiden zaaien Licht kan het kiemen van zaden bevorderen of belemmeren. Men spreekt van donkerkiemers en lichtkiemers. Licht remt het kiemproces af bij donkerkiemers, maar bij lichtkiemers geeft licht de prikkel om te gaan kiemen. Het zaad van lichtkiemers wordt niet of slechts zeer weinig afgedekt. Typische lichtkiemers zijn basilicum en peterselie Donkerkiemers zijn zaden die in het donker, bedekt door een laagje aarde, zullen kiemen. Dat laagje is twee tot driemaal de dikte van het zaad, dus vaak maar een paar millimeter dik. Donkerkiemers zijn bijvoorbeeld salie en koriander De meeste kruiden hebben zeer fijne zaden en worden eerder oppervlakkig gezaaid De laatste jaren worden keukenkruiden in de handel ook aangeboden als zaadschijven o.a. bij de Velt bestellijst biozaden

16 Algemene groeifactoren nodig voor kieming Voldoende zuurstof lucht- in de omgeving van het zaad is zeer belangrijk. Losse zaaigrond met voldoende luchtgaten is onontbeerlijk voor de kieming. Bij een te hard aangedrukte zaaigrond of door te natte grond wordt de kieming sterk geremd en kan het zaad zelfs afsterven. Een juiste temperatuur is één van de belangrijkste factoren bij de kieming. Temperatuur heeft een rechtstreekse invloed op een goede opkomst en op de kiemsnelheid. Er is een belangrijk onderscheid tussen verschillende soorten zaden. Bepaalde zaden vragen geen specifieke temperatuur terwijl andere slechts kiemen bij een welbepaalde temperatuur. Veel soorten hebben een minimum, maximum en optimum temperatuur waarbij kieming optreedt. Men onderscheidt: koude verdragende soorten, die kiemen bij uiteenlopende temperaturen, (tussen 5 en 30 graden Celsius); koude vereisende soorten die in het najaar kiemen, als de temperatuur voldoende gezakt is warmte vereisende soorten, tropische en subtropische kruiden die een minimum van 15 graden Celsius vragen. Een koudkiemer wil zeggen dat het zaad een bepaalde koudeperiode nodig heeft om te ontkiemen.

17 Zaaigrond Zaai- en stekgrond Is arm aan voedingstoffen Is water doorlatend bevat turfachtig materiaal dat de grond luchtig maakt Potgrond (verspenen) Beperkte aanbreng voedingstoffen Goed vochthoudend vermogen Luchtige structuur Velt basisrecept voor potgrond: 4 delen tuingrond (bij voorkeur zandleem) 4 delen verteerde compost 2 delen grof zand of rijnzand Tuinier je op klei voeg dan meer zand toe Bij zanderige tuingrond vervang je het zand door bladcompost. Perliet toevoeging Geëxpandeerd vulkanisch gesteente Verhoogt vochthoudend vermogen Richtwaarde max. 10 % volume toevoeging Cocopeat vervangt turf (minder ecologisch)

18 Zaaibakje gelijkmatig vullen met zaaigrond tot enkele cm onder de rand. Druk dan zachtjes en gelijkmatig aan met een plankje of een stuk plaat. Voorzie een gietrand van minstens1 cm. Grote zaden kunnen één voor één op rijtjes uitgelegd worden. Kleinere zaadjes mengen met een beetje wit zand of basaltmeel, waardoor ze regelmatiger kunnen verdeeld worden. De zaaidichtheid hangt af van de tijdsperiode dat de plantjes in het bakje moeten blijven staan. Als de kiemplantjes zullen verspeend worden kan je zeer dicht zaaien. Als ze langer blijven staan, zijn grotere afstanden vereist. Hoe kruiden zaaien? Strooi met een zeef na het uitleggen van de zaden een laagje fijne dekaarde over de zaden ongeveer 2 keer zo dik is als de zaden zelf. Druk daarna nog even lichtjes aan met een plankje. Bovenop strooien we een dun laagje wit zand dat licht zal weerkaatsen naar de jonge plantjes. Het steriele zand zal er ook voor zorgen dat er minder gevaar is voor beschimmelen van het zaad

19 Hoe voorzaaien? Vlak na het zaaien geef je water met een gieter met fijne broes of nevelspuit. Let op dat er zich geen plasjes vormen zodat zaadjes wegdrijven. Bedek het bakje daarna met een doorzichtige plaat en zet het op een warme plaats, ongeveer 20 C is ideaal. Eventueel als extra isolatie mag er na het uitzaaien een vel krantenpapier over, dat er wel weer af moet van zodra het zaad zichtbaar gekiemd is. Bij opkweek kort bij het venster, zal je zien dat de kiemplantjes naar het licht toe groeien. Om scheef groeien te voorkomen moet je de bakjes regelmatig een paar keer per dag omdraaien. Als de jonge plantjes voldoende groot zijn geworden, kan je ze als tussenstap 'verspenen' in individuele opkweekpotjes vooraleer ze uitgezet worden op hun definitieve standplaats Controleer regelmatig of de grond in het bakje nog nat genoeg is. Wanneer er zich te veel condenswater op de dekplaat vormt zet je ze op een klein kiertje. Van zodra de kiemplantjes boven staan steek je een houtje tussen de rand en de glasplaat zodat er wat (droge) lucht binnenkomt. Dat belet dat de plantjes altijd nat zouden staan en gaan schimmelen. Van dan af let je goed op dat de grond niet te veel uitdroogt.

20 Zodra zaailingen de eerste paar kiemblaadjes hebben gevormd beginnen ze snel mekaar te verdringen. Verspenen Dan is het tijd om de jonge plantjes wat meer ruimte te geven en te 'verspenen' in andere bakjes of bloempotjes waar ze meer licht en ruimte krijgen om verder te groeien. Hou zaailingen tijdens het verspenen bij de blaadjes vast. Til ze nooit op bij het nog breekbaar stengeltje. Plant de zaailingen wat dieper uit dan ze in de zaaibak stonden, maar zorg er voor dat het groeipunt boven de grond blijft. Bemest de jonge plantjes niet, want jonge zaailingen hebben nog niet veel voedsel nodig

21 Waar zaaibakjes zetten? Binnenshuis is het meestal wel warm genoeg is om het zaad te doen kiemen, maar meestal is de lichtsterkte onvoldoende om sterke plantjes te kweken. Jonge plantjes hebben veel licht nodig om een stevige en gedrongen groei te krijgen. Zo niet rekken ze te fel uit en worden ze verzwakt Daarom zijn een veranda of een brede vensterbank gericht naar het zuiden het best geschikt voor de voorkweek Zet de bakjes zo kort mogelijk bij het raam Hoe hoger de omgevingstemperatuur is, hoe meer licht er moet zijn om een evenwichtig gebouwd jong plantje te bekomen

22 Keukenkruiden vermeerderen Via stekken Via scheuren Kopstek nemen van de hoofdof zijscheut Blad wat inkorten om verdamping te beperken Stekken uitzetten in stekgrond (eventueel in water wortel laten trekken) Bedekken met doorzichtig kapje om vochtverlies te beperken Stekgrond mengsel van fijne turf en zand (1:1) eventueel aangevuld met vochthoudende korrels perliet of vermiculiet Bij overblijvende planten Kruiden die zich in het voorjaar ontwikkelen best scheuren in het najaar en andersom vb: bieslook scheuren najaar dragon in het voorjaar Scheuren van de stevig uitgegroeide wortelpollen, de buitenkanten uitplanten O.a. toepasbaar bij tijm, lavas, lievevrouwebedstro, munt, citroenmelisse,.

23 Keukenkruiden: basilicum bonenkruid dragon lavendel salie tijm oregano hysop citroenmelisse Groenten: komkommers koolsoorten tomaten zeekool Wat kan men stekken? Demo : Stekken van laurier Wordt best gestekt in de herfst (sept. - november) Onder bladpaar stengel met scherp mes afsnijden De lengte van de stek bedraagt ongeveer 10 cm Verwijder eerste twee bladparen direct boven snede De bladogen daarbij niet beschadigen De overige bladeren laat u op de stengel staan Knip de top van de stengel af Verhouding stekgrond 1 deel bladaarde 2 delen zand Een laagdikte stekgrond van 15 cm is goed Het grondmengsel begieten met water Met een stokje een gaatje in het grondmengsel Steek de stek ongeveer2 cm hierin, wat aandrukken Kistje of bak met glasplaat of plastic folie afdekken Lucht af en toe de glasplaat of folie even af te halen De temperatuur moet boven de 20 graden gehouden worden Laat de stek minstens drie maanden in de grond staan.

24 Waar meer info vinden over keukenkruiden? in de gespecialiseerde boekhandel via diverse sites op het internet o.a. in kruidenkwekerijen zoals Ecoflora in de Velt publicatie Sierlijk en kruidig tijdens de Velt activiteiten in ons kruidenjaar 2015