Petra Thelosen Openbaar document

Transcriptie

1 Onderzoek naar de invloed van de MatriXmethode op adolescenten met kenmerken van faalangst in de bovenbouw van middelbare scholen, leeftijd van 14 tot en met 18 jaar. Petra Thelosen Openbaar document Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd en/of openbaar worden gemaakt door middel van druk, fotokopie, geluidsband, elektronisch of op welke wijze dan ook, zonder schriftelijke toestemming van het MatriXmethode Instituut.

2 Onderzoek naar de invloed van de MatriXmethode op adolescenten met kenmerken van faalangst in de bovenbouw van middelbare scholen, leeftijd van 14 tot en met 18 jaar. Student: Petra Thelosen Studentnummer: Opdrachtgevende organisatie: MatriXmethode Instituut, Apeldoorn Onderzoeksbegeleiders: Walter Franssen en Ingrid Stoop Opleidingsinstituut: Fontys Hogeschool HRM & Psychologie, Eindhoven Opleiding: Toegepaste Psychologie Afstudeerdocenten: Katinka van Garderen en Jeske Nederstigt Afstudeerdatum: 27 mei

3 Voorwoord Voor u ligt de eindrapportage van het onderzoek dat ik in het kader van mijn afstuderen aan de opleiding Toegepaste Psychologie te Eindhoven uitgevoerd heb. Voorbereidend op mijn afstudeerperiode ben ik op zoek gegaan naar aantrekkelijke, interessante onderzoeksopdrachten voor mijn afstuderen. Uiteindelijk ben ik via het internet bij het MatriXmethode Instituut terecht gekomen, waar ze onderzoek wilden naar de resultaten van de door Ingrid Stoop ontwikkelde coachingsmethode: DeMatriXmethode. Aangezien ik het coachen tijdens mijn opleiding altijd als leuk en interessant ervaren heb en hier graag in verder wil, sprak de opdracht mij meteen aan. Toen ik zag welke onderwerpen de opdrachtgever onderzocht wilde hebben en waaruit ik dus zou kunnen gaan kiezen, vond ik er één meteen erg interessant: onderzoek doen naar de invloed van de MatriXmethode op faalangst. Het leek me erg interessant om hier meer te weten over te komen en om te onderzoeken of deze methode een invloed heeft op faalangstige gevoelens die mensen kunnen ervaren. De opdrachtgever had een duidelijke vraag. Hierdoor kon de onderzoeksvraag redelijk snel geformuleerd worden en was de start gemaakt voor mijn afstudeeronderzoek Ik heb deze periode als zeer interessant en leerzaam ervaren. Het zelfstandig doen van onderzoek, zelf keuzes maken en onderbouwen en het schrijven van het onderzoeksrapport heb ik hiernaast ook als erg leuk ervaren. Ook de cursus tot MatriXcoach die ik deze periode gedaan heb, is mij erg goed bevallen. Ik heb veel geleerd over de MatriXmethode en kan deze nu, dankzij de cursus, ook zelf toepassen. De verschillende filmpjes en voorbeelden die ik tijdens deze cursus gezien heb, hebben mijn interesse geprikkeld en ik ben blij dat ik de mogelijkheid gekregen heb deze methode te leren kennen. Ook heb ik zelf coachingsgesprekken uit mogen voeren via deze MatriXmethode, hier heb ik erg veel praktijkervaring mee opgedaan. Ik heb deze coachingsgesprekken als erg leerzaam en leuk ervaren. Dit rapport had niet tot stand kunnen komen zonder mijn verschillende begeleiders in deze periode. Ik wil deze mogelijkheid dan ook gebruiken om mijn onderzoeksbegeleiders Walter Franssen en Ingrid Stoop te bedanken. Zij hebben mij in deze periode erg goed begeleid en ik wil hen bedanken voor alle tijd en energie die zij in dit onderzoek gestoken hebben. Ze hebben steeds meegedacht en de tijd genomen om samen tot een goed onderzoek te komen. Ook wil ik mijn afstudeerbegeleidster, Katinka van Garderen bedanken voor haar hulp en adviezen tijdens mijn afstudeerperiode. Zij heeft mij steeds weer op gang geholpen en is op deze manier erg belangrijk geweest bij de totstandkoming van dit onderzoek. Verder wil ik mijn dank uitspreken naar Jeske Nederstigt, mijn methodologiedocente. Uit haar adviezen heb ik steeds veel lering getrokken en mede dankzij haar heb ik dit onderzoek op kunnen zetten en dit rapport kunnen schrijven. Als laatste wil ik mijn medestudenten bedanken voor de prettige samenwerking gedurende deze periode. Een deel van het theoretische kader Relatie andere methoden met de MatriXmethode, is in samenwerking met drie medestudenten tot stand gekomen. 3

4 Samenvatting De opdrachtgever van dit onderzoek, het MatriXmethode Instituut wil de invloed van de MatriXmethode op faalangst onderzocht hebben. De MatriXmethode gaat er vanuit dat het begin van een probleem ligt bij de beleving die de persoon ergens aan toekent. Door de coachee zelf zijn strategie, en hiermee zijn beleving, te laten vervangen zal de angstbeleving van deze persoon afnemen. De opdrachtgever en tevens ontwikkelaar van deze methode, Ingrid Stoop, is overtuigd van de werking van de methode en wil nu graag onderzoek laten doen naar de effectiviteit van deze methode op adolescenten met faalangstige gevoelens en faalangstige belevingen. De vraagstelling van dit onderzoek luidt dan ook: Wat is de invloed van de MatriXmethode op adolescenten met kenmerken van faalangst in de bovenbouw (klas 3-6) van middelbare scholen? Om de invloed van deze methode te onderzoeken is een experiment uitgevoerd. De aangemelde deelnemers zijn verdeeld over twee groepen; de experimentele groep en de controlegroep. Beide groepen vulden een nulmeting vragenlijst in. Hierna werd de experimentele groep eenmalig gecoacht via de MatriXmethode in tegenstelling tot de controlegroep, die geen enkele vorm van coaching ontving. Vervolgens hebben beide groepen drie nametingen ingevuld in de vorm van vragenlijsten. Met behulp van deze vragenlijsten is nagegaan of de beleving van de adolescenten met faalangstige gevoelens verandert na de coaching. Ervaren zij nog evenveel belemmering door hun angstbeleving? Hoe is de beleving van hun faalangst nu? Vertonen leerlingen nog steeds in dezelfde mate objectieve kenmerken van faalangst? Hebben ze nog evenveel last van lichamelijke kenmerken? Om na te gaan wat de invloed van de coaching is, zijn de resultaten van beide groepen met elkaar vergeleken, Zowel bij de eerste nameting direct na de coaching als bij de tweede en derde nameting, respectievelijk twee en vijf weken na de coaching, scoren de leerlingen uit de experimentele groep lager op de mate van faalangst dan bij de nulmeting. Dit in tegenstelling tot de controlegroep die op geen van de nametingen een significant verschil laat zien met de nulmeting. Het gevonden verschil bij de experimentele groep is dus toe te schrijven aan de invloed van coaching met de MatriXmethode. De mate van faalangst is in de eerste nameting gemeten aan de hand van vier aparte items, de experimentele groep laat op alle vier deze items een significante daling zien ten opzichte van de nulmeting. Deze daling is bij de derde nameting voor drie van de vier items nog aanwezig. Op één item scoort deze groep bij de derde nameting weer hoger dan bij de eerste nameting. Bij de tweede en derde nameting is gebruik gemaakt van drie verschillende schalen om de mate van faalangst te meten. Hier geldt dat de experimentele groep op alle drie deze schalen een significante vermindering van de mate van faalangst laat zien. Voor de controlegroep, ter vergelijking, is zowel op de vier aparte items als op de drie schalen geen significant verschil gevonden. Uit het onderzoek komt naar voren dat de MatriXmethode een positieve invloed heeft op adolescenten met kenmerken van faalangst. De leerlingen uit de experimentele groep, die de MatriXcoaching ontvingen, ervoeren bij alle drie de nametingen significant minder faalangst dan bij de nulmeting. Bij de leerlingen die geen enkele vorm van coaching ontvingen, de controlegroep, was geen enkel significant verschil te zien op de verschillende nametingen. Het significante verschil dat bij de experimentele groep gevonden is, is dus toe te schrijven aan de MatriXmethode. Uit dit onderzoek blijkt dat de MatriXmethode een goede methode is om de mate van faalangst bij adolescenten met kenmerken van faalangst te verminderen, zowel direct als op langere termijn (vijf weken). Hoewel er een significant verschil gevonden is, is er nog mogelijkheid tot verdere verbetering van de resultaten. Het is aan te bevelen vervolgonderzoek te doen naar waar deze verbetering gemaakt kan worden. De gemiddeldes op de verschillende schalen zouden nog verder naar beneden kunnen. Wellicht zijn er enkele items die in verhouding hoog scoren. In de coaching kan dan meer tijd besteedt worden aan deze items. Het is ook mogelijk dat enkele deelnemers in verhouding hoog scoren en zo het gemiddelde omhoog halen. Wanneer blijkt dat er inderdaad enkele deelnemers zijn die in verhouding hoog scoren, kan onderzocht worden waarom de methode voor deze adolescenten voor minder resultaat heeft gezorgd dan bij andere leerlingen. 4

5 Inhoudsopgave 1. Inleiding Aanleiding Het onderzoek Relevantie Opbouw rapport 7 2. Theoretisch kader Leeftijdsfase van de doelgroep Angsten in het algemeen Faalangst Huidige methoden van behandeling tegen faalangst De MatriXmethode Relatie andere methoden met de MatriXmethode Methode van onderzoek Operationalisatie Type onderzoek Onderzoeksopzet De deelnemers De gebruikte materialen Data analyse Resultaten De deelnemers Meetinstrument Verloop mate van faalangst op de verschillende schalen en items Conclusies en Aanbevelingen Conclusies Aanbevelingen Discussie Beperkingen van het onderzoek Betrouwbaarheid en validiteit 42 Literatuurlijst 43 Bijlagen 45 Bijlage 1. Analyseplan Bijlage 2. Brief voor werving scholen Bijlage 3. Intakevragenlijst Bijlage 4. Nulmeting Bijlage 5. Eerste nameting Bijlage 6. Tweede & Derde nameting Bijlage 7. Deelnemersinformatie Bijlage 8. Verklaring tot toestemming voor deelname Bijlage 9. Authenticiteitverklaring Bijlage 10. Resultaten/ Tabellen en Grafieken?! 5

6 1. Inleiding 1.1 Aanleiding De aanleiding van dit onderzoek is de ontwikkeling van de MatriXmethode om angsten bij mensen te behandelen. Deze methode is ontwikkeld door Ingrid Stoop (MatriXmethode Instituut). Binnen het MatriXmethode Instituut zijn naast Ingrid Stoop nog drie andere mensen werkzaam. In heel Nederland heeft het MatriXmethode Instituut inmiddels meer dan tweehonderd MatriXcoaches opgeleid. Elk jaar komen hier honderd gecertificeerde MatriXcoaches bij, allen opgeleid door Ingrid Stoop oprichtster van het MatriXmethode Instituut. Verder worden er door dit instituut jaarlijks tweehonderd kinderen en volwassenen voor een korte duur gecoacht. De door Ingrid Stoop opgeleide MatriXcoaches, coachen zelf ook dagelijks vele personen. Nu de MatriXmethode steeds bekender wordt, is er behoefte aan onderzoek naar de effectiviteit van deze methode. De opdrachtgever zelf is overtuigd van de werking en met dit onderzoek willen ze de resultaten, die zij in de praktijk ervaren, aantoonbaar maken. Indien door dit onderzoek aangetoond kan worden dat de methode effectief is voor adolescenten met kenmerken van faalangst, kan het instituut hiermee de publiciteit opzoeken en meer aandacht vestigen op de methode. Dit draagt bij aan een wens van het instituut; de methode bekender maken. De effectiviteit van deze methode op het gebied van enkelvoudige angsten is reeds onderzocht en nu wil de opdrachtgever onderzoek doen naar de effectiviteit van deze methode specifiek op het gebied van faalangst. 1.2 Het onderzoek In dit onderzoek wordt de invloed van de coaching via de MatriXmethode onderzocht. De vraagstelling luidt: Wat is de invloed van coaching via de MatriXmethode op adolescenten met kenmerken van faalangst in de bovenbouw (klas 3 t/m 6) van middelbare scholen? De opdrachtgever is overtuigd van de werking van de MatriXmethode en verwacht dan ook dat de leerlingen die gecoacht zijn significant minder last hebben van hun faalangstige gevoelens dan de leerlingen die niet gecoacht zijn. De hypothese is op basis van deze veronderstelling als volgt geformuleerd: Er zal een verschil te zien zijn tussen de resultaten die de experimentele groep laat zien en de resultaten die de controlegroep laat zien. De experimentele groep zal significant minder last hebben van faalangst bij de nametingen dan bij de nulmeting, dit in tegenstelling tot de controlegroep die geen significante verandering zal laten zien bij de nametingen. Dit significante verschil dat te zien is bij de experimentele groep, is toe te schrijven aan de invloed van de MatriXmethode. Het doel van dit onderzoek is de invloed van de MatriXmethode op adolescenten met kenmerken van faalangst in beeld brengen. Dit doel is geformuleerd naar aanleiding van de vraag van de opdrachtgever. Uit het onderzoek zullen resultaten naar voren komen en op basis van deze resultaten worden een advies en eventuele aanbevelingen gedaan wat betreft de toepasbaarheid van de MatriXmethode op adolescenten met kenmerken van faalangst. 1.3 Relevantie Het MatriXmethode Instituut wil graag bredere bekendheid verkrijgen en de methode bekend en toegankelijk maken voor meerdere mensen. De vraag naar voorlichtingen, cursussen en trainingen is in de afgelopen jaren sterk gestegen. De opdrachtgever wil nu graag de effectiviteit van deze coaching in beeld brengen. Wat zijn de directe resultaten van deze coaching en wat is het resultaat van de coaching op langere termijn. Dit mede om eventueel de kosten van de coaching vergoedt te krijgen uit de ziektekostenverzekering. Het onderzoek kan ook relevant zijn voor middelbare scholen. Voor hen wordt een beeld geschetst over de toepasbaarheid van de MatriXmethode op faalangst bij middelbare scholieren. 6

7 1.4 Opbouw rapport In dit rapport komen achtereenvolgens de volgende deelaspecten van het onderzoek naar voren. In hoofdstuk twee wordt het theoretisch kader uiteengezet. De belangrijke informatie die via literatuuronderzoek verkregen is, staat hierin verwerkt. De informatie die terug te vinden is in het theoretische kader gaat over de leeftijdsfase waarin de doelgroep zich bevindt, angsten in het algemeen, faalangst, huidige methoden van behandeling tegen faalangst, de MatriXmethode en relatie van andere methoden met de MatriXmethode. Vervolgens wordt de methode van het onderzoek toegelicht in hoofdstuk drie; Methode van onderzoek. Hierin wordt de methode van het onderzoek uiteengezet waarbij onder andere het type onderzoek de onderzoeksopzet en de werkwijze zal worden toegelicht. De resultaten die uit dit onderzoek naar voren komen, worden vervolgens benoemd en toegelicht in hoofdstuk vier. In hoofdstuk vijf worden de conclusies uit de resultaten beschreven en de adviezen en aanbevelingen voor de toepassing van de MatriXmethode op adolescenten met faalangst zijn in dit hoofdstuk opgenomen. In hoofdstuk zes worden de beperkingen van het onderzoek benoemd en de betrouwbaarheid en validiteit wordt in dit hoofdstuk bekeken. 7

8 2. Theoretisch kader In dit hoofdstuk wordt het resultaat van het literatuuronderzoek uiteengezet en de relevante begrippen die in dit onderzoek gebruikt worden, worden toegelicht. Deze informatie heeft onder andere bijgedragen tot het formuleren van een goede vraagstelling en ook de samenstelling van het meetinstrument heeft plaats gevonden aan de hand van deze informatie. Daarnaast is de operationalisatie van de gebruikte begrippen gebaseerd op het theoretisch kader. Achtereenvolgens zullen de volgende onderwerpen aan bod komen. De leeftijdsfase van de doelgroep, angsten in het algemeen, faalangst, huidige methoden van behandeling tegen faalangst, de MatriXmethode en als laatste wordt de relatie van andere methoden met de MatriXmethode bekeken. 2.1 Leeftijdsfase van de doelgroep (14-18, deel van adolescentie) In dit onderzoek wordt onderzocht wat de invloed van coaching via de MatriXmethode is op leerlingen met kenmerken van faalangst in de bovenbouw van middelbare scholen (klas 3 t/m 6, jaar). De leerlingen bevinden zich op deze leeftijd in de adolescentie (12 tot 20 jaar). In deze leeftijdsfase gaat een persoon door veel ontwikkelingen, zowel op fysiek, sociaal als cognitief gebied (Feldman, 2009). Adolescenten zijn vaak egocentrisch en denken dat ze voortdurend worden geobserveerd door een imaginair publiek. Ook creëren ze persoonlijke fabels waarin de nadruk ligt op hun uniekheid en hun kwetsbaarheid (Feldman, 2009). In de adolescentie beginnen vragen als wie ben ik? en waar hoor ik bij? een belangrijke rol te spelen. Adolescenten gaan steeds beter begrijpen wie ze zijn, hun zelfbeeld wordt duidelijker. Dat ze een duidelijker beeld over zichzelf maken, zegt echter niet dat ze ook tevreden zijn met zichzelf (eigenwaarde) (Feldman,2009). Volgens Erikson (1963) kenmerkt de adolescentie zich door het stadium identiteit -versus- identiteitsverwarring. Tieners proberen erachter te komen wat hen uniek maakt en wat hen onderscheidt van anderen. Ook streven adolescenten steeds meer naar autonomie, onafhankelijkheid en het gevoel controle te hebben over hun eigen leven (Struyven, Sierens, Dochy, & Janssens, 2003). De relaties met leeftijdsgenoten zijn van groot belang en ook het erbij horen wordt als erg belangrijk gezien (Feldman, 2009). 2.2 Angsten in het algemeen Angst is een normaal onderdeel van ons bestaan en geeft ons een noodzakelijk soort waakzaamheid en alertheid. Angst weerhoudt ons ervan gevaarlijke dingen te doen en zorgt ervoor dat we in risicovolle situaties snel en juist handelen. Angst is een overlevingsmechanisme, een kracht die ons behoedt voor gevaren en grote risico s. (Nieuwenbroek, Ruigrok,2004) Angst kan je dus beschermen, maar angst kan er ook voor zorgen dat je taken waar anderen geen moeite mee hebben niet uit durft te voeren. Dit is een negatieve uitwerking van een angst (Nieuwenbroek, Ruigrok, 2004). Angst wordt vaak ervaren als een naar, ongewenst gevoel en iedereen heeft ervaring met angst. Niet voor iedereen vormt angst echter een even groot probleem. Wanneer je angstig bent, komt er in je lichaam energie vrij en het lichaam is in staat om grote prestaties te leveren. De energie die vrijkomt, gebruikt je lichaam om te vechten of te vluchten. Wanneer je je angst kunt gebruiken als een beschermende factor, ben je je angst de baas en kan de angst je helpen in gevaarlijke situaties. Wanneer de angst echter de baas is, kan dit je weerhouden van het uitvoeren van taken en belemmeren in je leven, de angst is in dit geval de baas (Nieuwenbroek, Ruigrok, 2004). Een vecht- of vluchtreactie is vaak nuttig en effectief, vooral wanneer het gevaar zichtbaar en nabij is (Nieuwenbroek,Ruigrok, 2004) Tegenwoordig zijn er veel andere angsten dan in de geschiedenis. Wanneer je angst ervaart voor een beer of een afgrond, kun je hiernaar handelen. Wanneer je echter bang bent voor bijvoorbeeld het gat in de ozonlaag, kun je hier niet naar handelen en de energie die vrijkomt voor deze angst, kan niet gebruikt worden in een vecht- of vluchtreactie. Hier kan de brug naar faalangst gevonden worden. Ook in dit geval is het vaak onmogelijk om iets te doen met de energie die het lichaam vrijmaakt door de ervaren angst (Nieuwenbroek, Ruigrok,2004). 8

9 2.3 Faalangst Net als andere vormen van angst, kent faalangst goede en slechte kanten. Wanneer je bijvoorbeeld een tentamen of sollicitatiegesprek hebt, is een zekere spanning nodig om je op te peppen en tot een goede prestatie te komen. In dit geval ben je de baas over je faalangst en je zorgt ervoor dat die je steunt, zonder die faalangst kunnen zaken mislopen. Je bereidt je bijvoorbeeld minder goed voor en bent minder alert wanneer je niet enige mate van faalangst zou ervaren (Nieuwenbroek, Ruigrok, 2004). Faalangst is niet iets waar mensen helemaal van af zouden moeten willen. Iemand afhelpen van faalangst is onmogelijk en daarbij zou je heel wat positieve kanten van faalangst missen, wanneer je hier helemaal geen beroep meer op zou kunnen doen. Faalangst hanteren is een goede manier om faalangst aan te pakken, maar wel de positieve kanten van faalangst te behoudem (Nieuwenbroek, Ruigrok, 2004). Faalangst is dus niet perse negatief en kan in sommige situaties en in enige mate zelfs positief werken. De angst is niet altijd even sterk, dit is afhankelijk van de situatie en de persoon. We vatten faalangst op als een fenomeen met een procesmatig verloop in de tijd, waarbij de interactie met de concrete situatie beslissend is voor het al dan niet uitlokken van de angst. Niemand is altijd even faalangstig, de prestatiecontext speelt een rol (Depreeuw, 1994). In dit onderzoek wordt faalangst omschreven als die vorm van angst die optreedt bij het leveren van te beoordelen (school) prestaties op cognitief, motorisch en/ of sociaal gebied, waarbij de concentratie op een mogelijke mislukking (bang zijn om ergens in te mislukken) de aanwezige kennis en vaardigheden blokkeert. (Nieuwenbroek,1991). Verschijnselen die zich vaak voortdoen bij angsten en dus ook bij faalangst te herkennen zijn, zijn; het hart gaat sneller kloppen, de bloed- en zuurstoftoevoer naar armen, handen, benen en voeten neemt toe waardoor je warme of koude handen en voeten krijgt en begint te zweten. Je maag verkrampt, je krijgt droge lippen en begint te trillen. Je bent niet meer in staat om goed na te denken en je denkvermogen blokkeert. Deze kenmerken zijn te verklaren aan de hand van de genoemde vecht- of vluchtreactie in de vorige paragraaf, het lichaam raakt in staat van alertheid en is klaar om te vechten of vluchten (Nieuwenbroek, Ruigrok, 2004). Faalangst onderscheid zich van andere angsten, omdat het zich voordoet bij taken die je jezelf stelt: je bent bang ergens in te mislukken. 9

10 2.3.1 Verschijningsgroepen en gedragspatronen faalangst A. Nieuwenbroek (1988) benoemde drie verschijningsgroepen van faalangst, die elkaar kunnen overlappen of tegelijkertijd voor kunnen komen. * Cognitieve faalangst; Angst om slechte leer- en denkprestaties te laten zien. Net wist ik het allemaal nog. Het kind is bang voor een negatieve beoordeling van de leerkracht, ouders of zichzelf. Daardoor blokkeert zijn denkvermogen. Leerkrachten en ouders kunnen door het opleggen van opdrachten faalangst veroorzaken, maar ook kan het kind zichzelf opdrachten opleggen waardoor het faalangstig wordt. Het gaat dan meestal om perfectionistische kinderen (Litière, 2003). * Sociale faalangst; angst om afgewezen of negatief beoordeeld te worden door vrienden, familie, klasgenoten of andere groepen waar het kind bij hoort of bij wil horen. Ze zullen me vast uitlachen. Sociale vaardigheden raken dan geblokkeerd waardoor de kans op afwijzing juist toeneemt. * Motorische faalangst; angst om fouten te maken bij het uitvoeren van lichamelijke handelingen. Ik kan niets meer, ik ben helemaal verlamd. Daardoor raken motorische vaardigheden geblokkeerd (bijvoorbeeld bij gym of tekenen). Het kind verkrampt door de angst om te mislukken. Depreeuw (1995) brengt nog een verder onderscheid aan binnen de cognitieve faalangst. Er is een verschil tussen actief faalangstige leerlingen en passief faalangstige leerlingen. Actief faalangstige leerlingen studeren hard en streven naar een zo goed mogelijk resultaat. Het actief faalangstige kind besteed veel tijd aan zijn huiswerk, stampt veel en leunt op zijn geheugen. Creatief omgaan met de stof en afstand ervan nemen is hierdoor lastig. Actief faalangstige kinderen zijn harde werkers. (Depreeuw, 1994). Passief faalangstige leerlingen bereiden zich vaak weinig voor op testen en hiermee beschermen ze zichzelf. Moe genoemd worden is minder erg dan dom genoemd worden. Een passief faalangstig kind heeft het idee dat inspanning niet bijdraagt aan een beter resultaat. Zij lijken te denken dat hoe meer inspanning ze leveren, hoe meer ze teleurgesteld worden. Daarom werken ze slordig en bereiden zich vaak oppervlakkig voor. (Depreeuw, 1994). Verder zijn er nog verschillende gedragspatronen te noemen die mensen met faalangst kunnen vertonen. A. Nieuwenbroek benoemt er in zijn werk zeven. * De afhankelijke; personen vertonen afhankelijk gedrag en aanvaarden alle vormen van hulp, ze kunnen hun faalangst onder woorden brengen en roepen begrip en medelijden op bij volwassenen. * De geslotene; zoals de naam al zegt zijn deze personen erg gesloten en vertellen ze weinig tot niets over gebeurtenissen op school. Ze kunnen zich moeilijk uitdrukken, deze remming in de vaardigheid om zich uit te drukken, kan ook te maken hebben met de vrees dat anderen hun faalangst zouden herkennen. * De brutale; Door zich brutaal op te stellen proberen deze personen te voorkomen dat anderen zijn/ haar angst kunnen zien. * De clown; door grappen te maken en de clown uit te hangen, proberen deze personen hun faalangst voor de buitenwereld te verbergen. * De gehandicapte; leerlingen met faalangst hebben een laag zelfbeeld. Ze hebben een patroon van aangeleerde hulploosheid ontwikkeld. * Het superkind; Deze leerlingen leveren veel inspanning om bij iedereen positief over te komen. Het kost deze leerlingen naast inspanningen vaak pijn en soms verdriet. Uit (faal)angst voor niet-aardiggevonden- worden wordt alles ingeleverd, soms inclusief zichzelf. * Een spiegelbeeld; Kinderen spiegelen veel gedrag van hun ouders en soms zelfs hun grootouders. Ook het faalangstige gedrag kan gespiegeld zijn van hun ouders of soms zelfs grootouders. 10

11 2.3.2 Ontstaan van faalangst Zowel aanleg als omgeving spelen een rol bij het ontstaan van faalangst. Een kind kan meer- of minder aanleg hebben voor faalangst, maar ook de omgeving heeft invloed op het wel of niet ontwikkelen van faalangst (Zalm- Grisnich, 2009). Invloeden die een rol kunnen spelen bij het ontstaan van faalangst; * Invloed van opvoeding. Een kind heeft voortdurend bevestiging nodig dat het mag zijn wie het is. Een kind heeft het ook nodig om te horen of hij iets goed of niet goed gedaan heeft. Wanneer een kind van zijn ouders weinig feedback krijgt, wordt het onzeker over zijn prestaties. Veel kritiek of te hoge verwachtingen kunnen voor het kind een blokkade opwerpen. Kinderen hebben succeservaringen nodig om nieuwe uitdagingen aan te leren gaan. Als ouders voortdurend twijfel uitspreken of hun kind iets wel kan of juist benadrukken dat het kind het echt goed moet doen, wordt het risico op het ontwikkelen van faalangst erg groot (Zalm- Grisnich, 2009). * Aangeleerd gedrag. Faalangst kan kopieergedrag zijn, wanneer een van de ouders faalangst heeft (Zalm- Grisnich, 2009). * Perfectionisme. Wanneer ouders of kind erg perfectionistisch zijn, bestaat een grotere kans op faalangst. Je doet iets dan immers niet snel goed (Zalm- Grisnich, 2009). * Schoolsituatie. Op school worden prestaties verwacht. Kinderen moeten zich op school veilig voelen en fouten durven maken, vragen durven stellen en durven oefenen met nieuwe dingen. De leerkracht dient duidelijk te zijn in zijn verwachtingen, structuur te bieden, te voorkomen dat leerlingen met elkaar vergeleken worden, te ondersteunen, uit te dagen, positieve verwachtingen uit te spreken en positieve feedback te geven. Wanneer bovenstaande dingen ontbreken is er een grotere kans op faalangst (Zalm- Grisnich, 2009). * Stoornissen en leerproblemen. Faalangst kan het gevolg zijn van stoornissen of leerproblemen. De oorzaak ligt dan in de aanleg in plaats van in de omgeving. Een kind dat door zijn stoornis veel fouten maakt en veel negatieve feedback krijgt, kan faalangst ontwikkelen (Zalm- Grisnich, 2009). Wanneer iemand last heeft van faalangst, heeft deze persoon vaak ook een negatief zelfbeeld. Deze mensen denken negatief over zichzelf en hun capaciteiten. Wanneer een faalangstige leerling een proefwerk krijgt, kijkt hij meteen naar wat hij niet kan (Nieuwenbroek, 1998). Bij sociale faalangst kan het negatieve zelfbeeld ook teruggevonden worden. Deze leerlingen hebben weinig vertrouwen in hun sociale vaardigheden en doen ogenschijnlijk weinig pogingen om hier verandering in aan te brengen (Nieuwenbroek, 1998). 11

12 2.3.3 Faalangst en sociale fobie Faalangst wordt door sommige mensen als voorbeeld van een sociale fobie genoemd. Het is echter onduidelijk in hoeverre faalangst en presentatie-angst moeten worden opgevat als vorm van (specifieke) sociale fobie. Deze klachten worden niet specifiek genoemd in de DSM-IV. Faalangst vertoont zeker overeenkomsten met de sociale fobie, maar onderscheid zich weer op andere kenmerken. Faalangst treedt op in situaties waar de betrokkene daadwerkelijk beoordeeld wordt. (Scholing, Emmelkamp 1995). Bij sociale angst speelt vooral de beoordeling door anderen een rol. Een sociaal angstig persoon probeert zoveel mogelijk een negatieve beoordeling door anderen te voorkomen. Sociale angst heeft duidelijk te maken met sociale vaardigheden, die iemand al of niet tot zijn beschikking heeft en gaat meestal samen met een negatief zelfbeeld. Faalangst komt specifieker voor in het onderwijs, omdat het betrekking heeft op taaksituaties. Een faalangstige leerling voelt zich onzeker als er een prestatie geleverd moet worden (Nieuwenbroek 1998). De kenmerken die in de DSM-IV beschreven worden voor een sociale fobie zijn: -Een duidelijke en aanhoudende angst voor één of meer situaties waarin men sociaal moet functioneren of iets moet presteren en waarbij men blootgesteld wordt aan onbekenden of een mogelijk kritische beoordeling door anderen. De betrokkene is bang dat hij/ zij zich op een manier zal gedragen (of angstverschijnselen zal tonen) die vernederend of beschamend zijn. - Blootstelling aan de gevreesde sociale situatie lokt bijna zonder uitzondering angst uit, die de vorm kan krijgen van een situatiegebonden of situationeel gepredisponeerde paniekaanval. - Betrokkene is zich er van bewust dat zijn of haar angst overdreven of onredelijk is. - De gevreesde sociale situatie of de situaties waarin men moet optreden worden vermeden dan wel doorstaan met intense angst of lijden. - De vermijding, de angstige verwachting of het lijden in de gevreesde sociale situatie(s) of de situatie(s) waarin men moet optreden belemmering in significante mate de normale dagelijkse routine, het beroepsmatig functioneren (of studie of school), bij sociale activiteiten of relaties met anderen, of er is een duidelijk lijden door het hebben van de fobie. - Bij personen onder de achttien jaar is de duur ten minste zes maanden. - De angst of vermijding zijn niet het gevolg van de directe fysiologische effecten van een middel of een somatische aandoening en is niet eerder toe te schrijven aan een andere psychische stoornis. - Indien er sprake is van een somatische aandoening of een ander psychische stoornis, houdt de angst van het eerste criterium daar geen verband mee. Mensen met faalangst kunnen kenmerken van een sociale fobie vertonen, maar faalangst wordt dus niet perse onder sociale fobie geschaard. 12

13 2.4 Huidige methoden van behandeling tegen faalangst Voor het leren omgaan met faalangst zijn tal van methoden bedacht en ontwikkeld. Denk hierbij aan individuele begeleiding, zelfhulpboeken, ontspanning- en ademhalingsoefeningen, en de verschillende faalangsttrainingen die voor een groot deel door opgeleide deskundige gegeven worden. Voor docenten zijn er door drs. Ard Q. Nieuwenbroek gedragsregels opgesteld om faalangst bij leerlingen te verminderen. En ook ouders worden betrokken bij het verminderen van de faalangst. Uit onderzoek is naar voren gekomen dat de ouders betrokken moeten worden bij het begeleiden van leerlingen met faalangst. De loyale verbinding tussen ouders en kind kan worden gebruikt als krachtige bijdrage voor succes (Nieuwenbroek, 1998). Zeventig procent van de Nederlandse middelbare scholen biedt hun leerlingen een speciale training aan om te leren beter met faalangst om te gaan. De inhoud van deze training is vooral gebaseerd op rationele technieken (het beïnvloeden van je gedachten), ontspanningstechnieken, motiveringstechnieken, het verwerven van een hoger zelfbeeld en simulatieoefeningen. Ook bij deze aanpak is de samenwerking met de ouders een belangrijk onderdeel van deze programma s. Ouders worden betrokken bij opzet en uitvoering van de trainingsprogramma s. Breed onderzoek geeft aan dat, bij gekwalificeerde trainers, de resultaten bij leerlingen opvallend goed zijn (Nieuwenbroek, 1998). Veel van de trainingen die gegeven worden bestaan uit meerdere bijeenkomsten en de deelnemers moeten thuis ook opdrachten maken. In de trainingen wordt aandacht besteed aan de factoren die een rol spelen bij faalangst en hoe daar anders mee om te gaan. Het onderkennen en veranderen van gedachtepatronen die angst oproepen en in stand houden komt aan bod. Vaak wordt dit gecombineerd met ontspanningsoefeningen en andere manieren om overmatige spanning en piekeren aan te pakken. Er zijn ook trainingen voor faalangst online te vinden. Hierbij gaat het dan ook over meerdere trainingen en opdrachten die je via internet kunt doen. Naast trainingen die gegeven kunnen worden, wordt faalangst ook aangepakt door individuele begeleiding. Hierbij wordt er ingegaan op fantasieën en irrationele gedachten die een persoon heeft. Door deze te veranderen kan het zelfbeeld van de persoon positiever worden en kan het zelfvertrouwen vergroot worden. Dit heeft tot gevolg dat de faalangst vermindert, het kind zekerder is van zichzelf en minder faalangst ervaart. Een andere aanpak van faalangst komt vanuit de rationele hulpverleningspraktijk. Het idee is dat faalangstigen hun emoties oproepen door in hoge mate irrationele gedachten erop na te houden. Gedachten als: het wordt toch niks, ze waarderen me niet meer als ik zak, ik moet een acht halen, enzovoort. Vanuit de Rationeel Emotieve Therapie, de RET, gaat men dan die gedachten te lijf. Dat kan door de vraag naar het realiteitsgehalte te stellen: Is deze gedachte waar? Als tweede vraag: Helpt deze gedachte mij mijn doel te bereiken? (Vries de, 2006). Rationeel Emotieve Therapie is naar de praktijk vertaald door het g-denken. Deze theorie gaat ervan uit dat het niet de gebeurtenissen zijn die het ongewenste gedrag, de spanning, oproepen, maar de gedachte die de student vormt (Verhulst,1991). En wat je zelf vormt, kun je ook zelf veranderen. Het g-denken gebeurt in vier stappen. Bij de eerste stap kijkt de student naar de gebeurtenis en het gedrag dat die gebeurtenis oproept. In stap twee wordt de gedachte erbij betrokken. De gebeurtenis leidt niet rechtstreeks tot gedrag, maar via de gedachte die de student bij de gebeurtenis heeft. In stap drie stelt de student zich twee vragen: Is deze gedachte honderd procent waar? en Helpt deze gedachte mij mijn doel te bereiken?. Veel van de gedachten die faalangstige leerlingen maken, blijken als antwoord een nee te krijgen op beide voorgaande vragen. Dit worden niet-helpende gedachten genoemd: zij staan succes in de weg. In de vierde stap, vervangt de student de negatieve gedachte door een positieve gedachte. Belangrijk hierbij is dat de student zelf de gedachte formuleert (Ruigrok, 2004). 13

14 2.5 De MatriXmethode De MatriXmethode is ontwikkeld door Ingrid Stoop. Haar opleidingen waaronder orthomoleculaire geneeskunde, NLP (Neurolinguïstisch programmeren), NEI (Neuro Emotionele Integratie), Neurosemantiek van Michael Hall en The Work van Byron Katie hebben haar de inzichten en mogelijkheid gegeven deze methode te ontwikkelen (Stoop, 2010). Wanneer een leerstrategie van een persoon niet echt werkt, of niet handig bedacht is, kan de persoon die zelf veranderen. Coaching met de MatriXmethode betreft het stellen van open vragen waarbij de persoon zelf zijn strategie omschrijft en verandert, daar waar die niet handig is. Het doel is mensen zich bewust te laten worden van de eigen strategie en bewust zelf veranderingen aan te laten brengen (Stoop, 2010). Deze methode gaat ervan uit dat mensen herinneringen opslaan in de vorm van een beeld, geluid, gevoel en/ of gedachte en dat hieraan een emotie gekoppeld is. Wanneer mensen ergens bang voor zijn, moet de emotie gekoppeld aan deze herinnering (plaatje, geluid, gevoel en/ of gedachte) vervangen worden door een andere emotie. De MatriXcoach vraagt naar het vervelendste detail van het plaatje, geluid, gevoel en/ of gedachte. Wanneer de persoon dit vervelende detail weghaalt en er iets anders voor in de plaats zet, zal de angstbeleving afnemen. Het beeld, geluid, gevoel en/ of de gedachte is veranderd en hierdoor is de angst afgenomen (Stoop, 2010). Deze methode vergt in principe maar één sessie om de coachee met zijn hulpvraag te helpen. Wanneer iemand bijvoorbeeld binnenkomt met een angst voor spinnen, wordt hij hierop gecoacht door het plaatje, geluid, gevoel en/ of de gedachte die hij bij spinnen heeft te vervangen. Dit gebeurt allemaal in deze ene sessie en zodra de vervelende dingen hierbij vervangen zijn voor fijnere dingen, is de angst voor de spinnen verdwenen en is de coachee geholpen met zijn hulpvraag (Stoop, 2010). Bij het aanpakken van emotionele/ mentale problemen gaat de MatriXmethode uit van het principe dat de kern van het probleem bij de beleving ervan is. Het probleem wordt dus aangepakt bij de beleving die je nu bij je probleem hebt. Deze methode gaat terug naar de basis waar de problemen zijn ontstaan. Ooit is er een beeld, geluid, gevoel of gedachte aan het probleem gekoppeld en opgeslagen. Door aansluiting te maken met en respect te hebben voor de beleving van de coachee, komt de MatriXcoach achter de strategie van de persoon. De MatriXcoach coacht de coachee nu naar het zelf veranderen van deze strategie (Stoop, 2010). Door de coachee zelf zijn eigen strategie te laten vervangen, te optimaliseren en hiermee de eigen emotie te neutraliseren, wordt deze onafhankelijk van de hulpverlener. Je eigen kwaliteiten, talenten en kracht benutten: dat is kort gezegd de basisgedachte achter de methode (Stoop, 2010). De MatriXmethode zoekt het vervelendste detail van het zien, horen, voelen en/ of denken en laat de coachee deze zelf vervangen. Dit gebeurt als volgt: Zien: Het vervelendste detail van het plaatje moet vervangen worden, dit gebeurt door uitgummen en iets anders voor in de plaats zetten. Horen: Het storende geluid wordt uitgezet. Wanneer de coachee het fijn vindt, zet hij er een ander geluid voor in de plaats. Voelen: Lichaamsvreemde zaken worden buiten het lichaam geplaatst, vernietigd, die plek waar het vernietigd is, wordt schoongemaakt, de plek waar dat gevoel was wordt ook schoongemaakt en vervangen door iets wat gewenst is. Denken: Gedachtes worden vervangen door eigen gedachtes die bekrachtigen 14

15 2.6 Relatie andere methoden met de MatriXmethode Byron Katie The Work van Byron Katie is een manier om de gedachten die al het lijden in de wereld veroorzaken op te sporen en te onderzoeken. Het is een manier om vrede in jezelf en met de wereld te vinden. (Byron, 2008). In The Work geeft Byron Katie aan dat je alleen lijdt in het leven door gedachte te hebben over hoe de werkelijkheid zou moeten zijn. Je kunt de werkelijkheid immers niet veranderen en deze gedachten zijn dus zinloos. Je lijdt onder deze gedachten, terwijl je er niets aan kunt doen. In plaats van hopeloos te proberen de wereld aan te passen aan onze gedachten over hoe het zou moeten zijn kunnen we deze gedachte ook onderzoeken en aanpassen. Door de realiteit te ervaren zoals deze is, kan een onvoorstelbare vrijheid en vrede ervaren worden (Byron, 2008). The Work is volledig gebaseerd op de directe ervaring van Byron Katie zelf over hoe lijden wordt gecreëerd en beëindigd. Het is eenvoudig, toegankelijk voor mensen van elke leeftijd en achtergrond en vraagt niets meer dan een pen en papier en een open geest (Byron, 2008). Alle stress die we voelen wordt veroorzaakt door te strijden tegen wat is (Byron, 2008). Een gedachte doet ons niets tenzij we haar geloven. Het zijn niet onze gedachten, maar het hechten aan onze gedachten dat lijden veroorzaakt. Hechten aan een gedachte betekent geloven dat ze waar is zonder haar te onderzoeken. Een overtuiging is een gedachte waar we ons vaak jarenlang aan hebben gehecht (Byron, 2008). De eerste stap van The Work is je oordelen opschrijven over een stressvolle situatie in je leven, uit het verleden, heden of toekomst. Over een persoon die je niet aardig vindt of over een situatie met iemand die je boos, bang of verdrietig maakt (Byron, 2008). Vervolgens onderzoek je deze oordelen door middel van de volgende vier vragen; 1. Is het waar? 2. Kun je absoluut weten dat het waar is? 3. Hoe reageer je, wat gebeurt er, wanneer je die gedachte gelooft? 4. Wie zou je zijn zonder de gedachte? en keer deze gedachte om. Door deze vier stappen te doorlopen, onderzoek je een gedachte die je niet helpt in je leven, of waar je misschien zelfs last van hebt. Door deze gedachte te onderzoeken en om te keren, je past je gedachte aan, kun je deze gedachte loslaten en kun je je vrijer voelen in je leven. Byron Katie en de MatriXmethode De MatriXmethode maakt net als The Work van Byron Katie ook gebruik van het herkaderen en/ of vervangen van een gedachte die je zelf gecreëerd hebt. Dit is de overeenkomst tussen beide aanpakken. De MatriXmethode gaat naast gedachtes echter ook in op een plaatje, geluid en/ of gevoel. Verschil tussen beide aanpakken is verder dat bij The Work van Byron Katie gewerkt wordt met vier vragen en onderzocht wordt of de gedachte daadwerkelijk waar is. De MatriXmethode van Ingrid Stoop werkt aan de hand van stappen om een plaatje, geluid, gevoel en/ of gedachte waar iemand last van heeft te vervangen. Deze theorie laat de coachee zelf zijn strategie aanpassen. Hiermee verandert ook de beangstigende gedachte, de gedachte waar deze persoon last van heeft. Dit gebeurt bij de MatriXmethode in tegenstelling tot The Work niet aan de hand van het toetsen van de gedachten. Een ander belangrijk verschil tussen beide methoden is dat The Work enkel gericht is op een gedachte, waar de MatriXmethode ervan uitgaat dat er ook een plaatje, geluid of gevoel kan zijn waar aan gewerkt kan worden. 15

16 2.6.2 Neuro Linguistisch Programmeren Neuro Linguistisch Prorgrammeren (NLP) wordt vaak gedefinieerd als De studie van de structuur van de subjectieve (individuele) ervaring (Brouwer & Brouwer 1995). Mensen handelen vaak alsof de eigen ervaringen over de werkelijkheid (subjectieve ervaring) gelijk zouden zijn aan de werkelijkheid zelf. Echter, de menselijke ervaring wordt beperkt door zijn of haar waarneming. Waarnemingen van buitenaf worden door waarnemingsorganen vertaald naar een innerlijke ervaring. Dit betekent dus dat iemands ervaringen nooit hetzelfde kunnen zijn als de werkelijkheid (Derks & Hollander, 1996). NLP gaat ervan uit dat ons gedrag veelal bepaald wordt door een aantal basisprogramma s/ metaprogramma s, een serie voorgeprogrammeerde stappen en (onbewuste) reacties (Brouwer & Brouwer, 1995). Verder gaat NLP ervan uit dat ervaringen opnieuw gerangschikt kunnen worden, waardoor het eruit voorkomende (niet handige/ vervelende) gedrag ook verandert. NLP gaat ervan uit dat het na training mogelijk is gedrag bewust en vrijwillig te veranderen (Brouwer & Brouwer 1995). Neuro Linguistisch Programmeren (NLP) is een manier van communiceren met jezelf en anderen en is een ontwikkeling vanuit de psychologie, linguïstiek, antropologie en neurowetenschappen. Het buigt zich over de wisselwerking tussen geest en lichaam, denkwijzen en gedrag. De methode is ontwikkeld om het gedrag en de overtuigingen van een persoon te beïnvloeden en te wijzigen. Neurologisch: Alles wat mensen meemaken wordt opgeslagen in het geheugen. Gebeurtenissen in het leven vormen de mens, dit kan positief of negatief zijn voor de ontwikkeling. De herinneringen aan de ervaringen hiervan, de gevoelens, gedachten en emoties besturen het gedrag in de huidige tijd. Ook als mensen dat gedrag liever niet zouden willen. In dit gedrag komen mensen elkaar tegen, ze gaan met elkaar om en laten dingen van zichzelf aan de ander weten; dit noemen we communicatie. Linguistisch: De communicatie die plaatsvindt door gesproken taal en lichaamstaal. Programmeren: Met communicatie kun je anderen en jezelf iets bijleren, afleren of (laten) veranderen. In NLP trainingen ligt de nadruk op effectieve communicatie naar jezelf en anderen, verandering van gedrag, overtuigingen en het loslaten van belemmerende emoties. Een NLP training biedt geen inhoudelijke oplossingen aan, maar biedt vragen en ideeën aan om situaties/problemen etc. anders te bekijken of anders aan te pakken, om je subjectieve niet handige/ vervelende waarneming te veranderen. De coaches zorgen ervoor dat de cliënt zelf zijn of haar oplossingen weet te vinden waarmee eigen blokkades worden overwinnen. Wel moet de cliënt overtuigd zijn van zijn of haar eigen oplossend vermogen, anders zal het niet werken (NLPOnline,2010). Neuro Linguisitisch Programmeren en de MatriXmethode NLP komt op een aantal vlakken overeen met de MatriXmethode. Beide theorieën leggen de nadruk op het zelf aanpakken van het probleem. Bij de MatriXmethode vervangt de coachee zelf zijn beleving van een situatie (plaatje, geluid, gevoel en/ of gedachte) of zijn strategie. Bij NLP is het ook essentieel dat een coachee gebruik maakt van zijn of haar eigen probleemoplossend vermogen, er wordt gesproken over innerlijke codeermechanismen van visie, geluid, gevoel, smaak en geur die iemands representatieprocessen vormen (Kerr, 2005): Visueel (externe visuele indrukken en interne beelden) - Smaakbeleving (proeven) Auditief (externe geluidsindrukken en intern gesprek) - Reuk (geuren) Kinethetisch (aanraking en interne gevoelens) Een andere overeenkomst is de nadruk die gelegd wordt op het loslaten van belemmerende emoties door een nieuwe strategie te creëren die niet belemmerend werkt. In het geval van NLP worden deze belemmerende emoties metaprogramma s genoemd. Metaprogramma s zijn kenmerkende patronen in iemands denken, voelen en doen in een bepaalde context. Ze bepalen onze criteria en zijn filters om naar de wereld te kijken. Ze beïnvloeden daarmee hoe ervaringen worden verwerkt, gesorteerd en benadrukt. Ze worden gebruikt om voorkeuren aan te geven, veelal is dit onbewust (Kerr, 2005). Bij de MatriXmethode worden deze belemmerende emoties aangepakt door het plaatje, geluid, gevoel en/ of de gedachte die iemand aan een gebeurtenis toegekend heeft te vervangen. 16

17 2.6.3 NEI, Neuro Emotionele Integratie NEI staat voor Neuro Emotionele Integratie, ontwikkeld door een arts genaamd Roy Martine. Neuro staat voor het neurologische systeem in ons lichaam. Hier worden alle impulsen die we binnen krijgen ontvangen en verwerkt, ook het reageren op deze impulsen via het centrale zenuwstelsel vindt hier plaats. Emotie staat voor de emotionele reacties die ontstaan door de impulsen die wij krijgen. Emoties zijn energiegolven die, als ze niet worden onderdrukt of geblokkeerd, vrij door het lichaam kunnen stromen. Integratie staat voor het verwerken van oude geblokkeerde emoties. Daarbij komt de geblokkeerde energiestroom, die gevonden wordt door middel van acupunctuurpunten en meridianen, weer op gang. Door terug te gaan naar de situatie waar het is misgegaan, dus waar de emotie werd geblokkeerd, kun je de situatie herbeleven. Tijdens deze herbeleving wordt de geblokkeerde emotie (die onbewust is en zich in de rechterhelft (gevoel) van het brein bevindt) herbeleefd en overgebracht naar de linkerhersenhelft (denken) de emotie wordt nu bewust begrepen. NEI is een manier om onbewuste processen bewust te maken (Huisman). NEI is gebaseerd op de veronderstelling dat psychologische problemen en lichamelijke klachten meestal voortkomen uit onverwerkte emoties die zich als virussen in het onbewuste en in onze cellen of organen hebben genesteld (Nanninga). Je onderbewustzijn wordt geprogrammeerd, vroeger is dat ook al gebeurd. De programmering van je onderbewuste gebeurt door ervaringen, vooral door je eigen gedachte over dingen die je hebt meegemaakt (Mooijman, 2005). Vanuit deze ervaringen kan iemand een conclusie trekken en iedere ervaring heeft de neiging zichzelf waar te maken. Hier naar gekeken kan geconcludeerd worden dat je aangestuurd wordt door je onderbewuste zowel positief als negatief (Mooijman, 2005). Ons complete bewustzijn bestaat maar voor 10 % uit het bewuste. Het overige deel wordt bepaald door het onderbewuste. Daarom is het handig om te weten wat je onderbewuste doet. NEI is een therapie die gebruikt wordt bij het ontrafelen van onderbewuste strategieën. Ofwel het onderbewuste zichtbaar maken. De methode maakt gebruik van een simpele spiertest en lichte oormassage om tot het onderbewuste door te dringen (Mooijman, 2005). Dit gebeurt vanuit het uitgangspunt van accupunctuur: onderdrukte emoties die nog niet zijn verwerkt beïnvloeden de energetische toestand van de acupunctuurpunten (en van de meridianen). Op deze manier brengt NEI onderbewuste informatie naar boven. Daarnaast maakt NEI gebruik van Integra. Integra is een systeem dat zoekt naar wat het lichaam uit balans brengt. Een manier waarop dat gebeurt, is de spiertest. Deze spiertest wordt gebruikt bij NEI om emotionele blokkades op te sporen. NEI en de MatriXmethode De MatriXmethode en NEI hebben enkele raakvlakken met elkaar. Zo gaan beide therapieën in op de emoties van de mens, in de MatriXmethode wordt dit de beleving genoemd. Beide gaan ze er ook vanuit dat een mens een emotie opslaat bij een gebeurtenis zoals zij hem ervaren hebben. Deze beleving is dus niet realistisch, maar zoals deze persoon het ervaren heeft. Hier kan een persoon later weer last van ondervinden. Echter is er een groot verschil tussen de MatriXmethode en NEI, NEI gaat uit van acupunctuurpunten en spieren die verzwakken en zo worden de blokkerende emoties opgespoord. De MatriXmethode is ook bezig met emoties maar doet dit niet lichamelijk, maar mentaal. De MatriXmethode coacht op een beeld, geluid, gevoel en/ of gedachte. Daarom is een groot deel van NEI hier niet mee te vergelijken. Gesteld kan worden dat een groot verschil tussen de MatriXmethode en NEI is dat de MatriXmethode uitgaat van het aanpakken van de beleving van een gebeurtenis met de geest, waar de NEI uitgaat van het lichaam (acupunctuurpunten en meridianen) bij het aanpakken van de geblokkeerde emotie. NEI werkt op onbewuste processen, waar de MatriXmethode met bewuste mentale processen werkt. 17

18 2.6.4 Cognitieve gedragstherapie Cognitieve gedragstherapie gaat ervan uit dat angst berust op onjuiste ideeën over de gevaren van het fobische object en de eigen acties (Boer, den & Westenberg, 1995). Verder gaat cognitieve gedragstherapie ervan uit dat gedachten, gevoelens en gedrag op een bepaalde manier met elkaar verbonden zijn. Iemands gedachten beïnvloeden zijn gedrag en gevoelens. Negatieve gedachten zoals bij faalangst bijvoorbeeld Ik kan dat toch niet of Het zal toch wel weer fout gaan kunnen psychische problemen veroorzaken of versterken. Tijdens cognitieve gedragstherapie gaat de cliënt samen met de therapeut na in welke mate zijn ideeën op de realiteit berusten, hoe realistisch zijn de gedachten. Het accent ligt vervolgens op het aanleren van andere, meer positieve gedachten. Door de gedachte te beïnvloeden worden ook het gedrag en de gevoelens in positieve zin veranderd. Hierdoor verandert de cliënt zijn gedrag en zullen de klachten verminderen (Molen, van der e.a., 1997). Bij faalangst: De leerling verandert zijn negatieve gedachten Ik kan dat toch niet in positievere gedachten Ik kan het wel Ik ga mijn best doen. Door zijn gedachten aan te passen zullen ook het gedrag en de gevoelens in positieve zin veranderen. Beck (1993) stelt dat aan psychopathologie disfunctionele schema s ten grondslag liggen, deze disfunctionele schema s komen tot uitdrukking in de vorm van denkfouten en disfunctionele opvattingen die aanleiding geven tot allerlei emotionele en/ of gedragsmatige problemen. Cognitieve gedragstherapie stelt als doel deze disfunctionele opvattingen en denkfouten te corrigeren. Het Brugse model van keuzevrijheid (Isebaert, 2007) kijkt naar de samenhang tussen de realiteit en de waarneming hiervan, het toekennen van betekenissen en het handelen daarop. Hiertussen wordt het onderscheid duidelijk gemaakt tussen de betekenisverlening (de semantische keuze) en de handelingsbeslissing die uit de betekenisverlening komt (de pragmatische keuze). Tijdens het waarnemen van de realiteit geeft een individu daar zelf een betekenis aan. De betekenis van deze waarnemingen kunnen erg divers zijn. Dit is de semantische keuze. Deze betekenis vormt de basis van de pragmatische keuze; de handelingsbeslissing. Wanneer aan een auto bijvoorbeeld de betekenis gevaarlijk vervoersmiddel wordt toegekend (semantische keuze), zal de handelingsbeslissing zijn om niet in een auto te stappen. Wanneer aan een auto bijvoorbeeld handig vervoersmiddel wordt toegekend, zal de persoon zonder angst instappen (pragmatische keuze). Cognitieve behandeling richt zich als eerste op het boven tafel krijgen van het denkbeeld van de angstovertuiging. Daarna is het voor de therapeut mogelijk om de persoon uit te dagen op zijn ideeën, kan er corrigerende informatie worden gegeven en waar nodig een specifiek gedragsexperiment worden ontworpen (Boer, den & Westenberg, 1995). 18

19 Cognitieve gedragstherapie en de MatriXmethode Cognitieve gedragstherapie en de MatriXmethode laten overlappingen zien. Bij beide wordt er gekeken naar hoe een individu stimuli verwerkt en wat voor een betekenis daaraan wordt gekoppeld. Bij het (onbewust) foutief verwerken van informatie kunnen deze gegevens, die op een foutieve, niet handige manier opgeslagen zijn veranderd worden. Deze informatie kan bestaan uit irrationele gedachten, gevoelens, beelden en/ of geluiden. De MatriXmethode vervangt deze gegevens door het vervangen van een plaatje, geluid, gevoel en/ of gedachte. Cognitieve gedragstherapie gaat ervan uit dat het gedrag en de gevoelens voortkomen uit de gedachten. Cognitieve gedragstherapie gaat in op deze gedachten om het gedrag en het gevoel positief te kunnen veranderen. Daarnaast is een overeenkomst te vinden tussen de MatriXmethode en het ABC-schema dat in de cognitieve gedragstherapie beschreven wordt. De Activerende gebeurtenis(a) leidt tot Betekenisgeving(B) die als Consequentie(C) heeft hoe iemand zich voelt en gedraagt. De MatriXmethode gaat ervan uit dat wanneer iets heeft plaatsgevonden of nog gaat plaatsvinden (A) mensen daar eigen details aan koppelen uit hun eigen beleving (de beelden, geluiden, gevoelens en/of gedachtes) die fijn of minder fijn waren of zullen zijn (B). Deze ervaringen koppelen mensen aan hun eigen ontwikkelde strategie en problemen zoals de angst voor tunnels en het daarbij horende gevoel en gedrag (bedreigend gevoel en vermijding (C)). Het verschil tussen cognitieve therapie en de MatriXmethode is dat er bij cognitieve therapie diverse volgopdrachten gecreëerd worden. Dit gebeurt bij de MatriXmethode niet. Ook spelen de vervolgsessies die bij cognitieve therapie gegeven worden een rol in het verschil. Dit wordt niet gedaan bij de MatriXmethode, omdat deze methode haar resultaat na de eerste sessie, van maximaal één uur, zegt te behalen. 19

20 3. Methode van onderzoek Om antwoord te kunnen geven op de vraagstelling: Wat is de invloed van de coaching via de MatriXmethode op adolescenten met faalangst in de bovenbouw (klas 3-6) van middelbare scholen? wordt een experiment uitgevoerd. Zowel de experimentele groep als de controlegroep vullen nul- en nametingen in, de resultaten van beide groepen zullen worden vergeleken. In dit hoofdstuk wordt de werkwijze van dit onderzoek beschreven. Het type onderzoek, de onderzoeksopzet, de deelnemers en de gebruikte materialen zullen toegelicht worden. Als laatste zal er kort aangegeven worden hoe de data-analyse plaats zal vinden. Een uitgebreide versie hiervan is te vinden in het analyseplan (bijlage 1). Allereerst worden de gebruikte begrippen in dit hoofdstuk geoperationaliseerd. 3.1 Operationalisatie Experimentele groep; in dit onderzoek wordt met de experimentele groep bedoeld de groep leerlingen die de MatriXcoaching gedurende het onderzoek ontvangen. De opzet van het onderzoek zal zijn: Een nulmeting, gevolgd door de coaching direct gevolgd door een nameting, twee weken hierna wordt een nameting gedaan en vijf weken na de coaching vindt de laatste nameting plaats. Hun proces zal er als volgt uitzien M C M M M waarbij de M een meting is en C de coaching. Controlegroep; de controlegroep is de groep leerlingen die gedurende het onderzoek zelf geen MatriXcoaching of andere vorm van behandeling tegen faalangst zal ontvangen. De opzet van het onderzoek voor deze groep zal zijn: Een nulmeting, gevolgd door drie nametingen (die op dezelfde afstanden in tijd afgenomen zullen worden als de metingen van de experimentele groep). Wanneer het onderzoek aflopen is, zal ook deze groep de coaching ontvangen. Dit wordt niet meegenomen in de resultaten, omdat dit niet van belang is voor het onderzoek. Hun proces zal er als volgt uitzien M M M M C waarbij de M een meting is en C de coaching. De coaching van deze groep is niet van belang voor het onderzoek, maar moet gezien worden als een beloning voor deze mensen voor het meewerken aan dit onderzoek. Er wordt gebruik gemaakt van een controlegroep, om een mogelijk resultaat dat bij de experimentele groep gevonden is ook daadwerkelijk toe te kunnen schrijven aan de MatriXmethode. Adolescenten in de bovenbouw van middelbare scholen; leerlingen van middelbare scholen die in de 3 e, 4 e, 5 e of 6 e klas zitten. Het niveau van deze middelbare school is in dit onderzoek minder relevant. Leerlingen van zowel Vmbo, Havo en Vwo kunnen deelnemen aan dit onderzoek. Een verdere toespitsing in deze groep is de leeftijd, de leerlingen moeten een leeftijd tussen de 14 en 18 hebben. Dit om de groepen zo homogeen mogelijk te houden en eventuele uitschieters in leeftijd buiten het onderzoek te houden. (De leeftijd van leerlingen in de 3 e tot 6 e klas ligt gemiddeld tussen de 14 en 18). De adolescentie loopt van 12 tot 20 jaar (Feldman, 2009). Dit is een redelijk grote groep, waarbij de leeftijdsfases onderling veel kunnen verschillen. Leerlingen in de onderbouw hebben vaak al verschillende mogelijkheden om met hun faalangst om te leren gaan. Er zijn verschillende trainingen en coachings die gedaan worden voor deze doelgroep. Voor het onderzoek is het van belang dat de leerlingen niet in behandeling zijn van een andere methode gedurende het onderzoek. Dit is de reden waarom deze groep buiten dit onderzoek valt. De grens aan de bovenkant zorgt ervoor dat de uitschieters buiten beschouwing worden gelaten. De gemiddelde leeftijd waarop iemand van de middelbare school afgaat is 18. Eventuele uitschieters die de leeftijd van 19 of 20 hebben zouden de homogeniteit van de groep verminderen. MatriXcoaching; coaching door de belevenis van een gebeurtenis te vervangen. Dit door het zien, horen, voelen en/ of denken van de persoon die gecoacht wordt te vervangen. De coachee vervangt in deze coaching zelf zijn strategie. Deze vorm van coaching maakt gebruik van één enkele sessie in tijd variërend van vijftien minuten tot ongeveer een uur. 20