Benzies & Batchies Ik hou van mij

Transcriptie

1 Benzies & Batchies Ik hou van mij Werkblad beschrijving interventie Gebruik de HANDLEIDING bij dit werkblad Voor meer informatie en contact

2 Colofon Ontwikkelaar / licentiehouder van de interventie Naam Stichting Kikid Adres Lange Herenvest 122 Postcode 2011 BX Plaats Haarlem janine@kikid.nl Telefoon Fax Website (van de interventie) Contactpersoon Vul hier de contactpersoon voor de interventie in, wanneer deze afwijkt van de ontwikkelaar of licentiehouder Naam Adres Postcode Plaats Telefoon Fax Janine de Ridder Lange Herenvest BX Haarlem janine@kikid.nl Referentie in verband met publicatie Naam auteur Gaby de Lijster (TNO); Kristin Janssens (Movisie) en Janine de Ridder (Kikid) Titel interventie Benzies & Batchies / Ik hou van mij Databank(en) Nederlands Jeugd Instituut (NJI) en Centrum Gezond Leven (CGL) Plaats, instituut Haarlem Datum 4 september 2013 Het Werkblad moet een samenvatting van de beschikbare schriftelijke informatie zijn en geeft informatie over de interventie die van belang is voor de beoordeling van de kwaliteit, effectiviteit en randvoorwaarden van de interventie. Daarnaast is de informatie bedoeld voor bezoekers van de databank(en) van de samenwerkende organisaties. Het Werkblad is een invulformulier, geordend naar onderwerp (doelgroep, doel enzovoort). De onderwerpen volgen de criteria voor beoordeling. Kijk in de handleiding die bij dit werkblad hoort ter ondersteuning bij het invullen van dit werkblad. Dit is een gezamenlijk werkblad van de volgende organisaties 2

3 Inhoud Colofon... 2 Samenvatting... 4 Uitgebreide beschrijving Probleemomschrijving Beschrijving interventie Onderbouwing Uitvoering Onderzoek naar praktijkervaringen Onderzoek naar de effectiviteit Aangehaalde literatuur Bijlage (apart pdf-document): Factsheet onderzoek TNO en Movisie. 3

4 Samenvatting Eén A-4tje, maximaal woorden Doelgroep Benzies & Batchies is gericht op leerlingen in de eerste, tweede en derde klas van het voortgezet onderwijs (leeftijd jaar), van praktijkonderwijs en VMBO (uiteindelijke doelgroep). Intermediaire doelgroepen zijn de docenten en peer-educators. Doel Het lesprogramma Benzies & Batchies (B&B) van Stichting Kikid richt zich op de preventie van seksueel grensoverschrijdend gedrag bij adolescenten en het bevorderen van hun seksuele weerbaarheid. Na het volgen van het lesprogramma: 1. Is de waardering door leerlingen van seksueel grensoverschrijdend gedrag ten negatieve veranderd; 2. Hebben de leerlingen een grotere negatieve waardering ten aanzien van seksualiserende boodschappen in de media; 3. Hanteren de leerlingen minder gender-stereotype uitgangspunten ten aanzien van seksualiteit; 4. Ervaren de leerlingen dat zij effectiever zijn in het aangeven van hun wensen en grenzen in (fysiek) contact met een ander; 5. Ervaren de leerlingen minder groepsdruk door prototypisch gedreven seksueel grensoverschrijdend gedrag; 6. Is de ervaren weerbaarheid van de leerlingen vergroot door een groter gevoel van eigenwaarde en toegenomen eigen effectiviteit ten aanzien van het omgaan met seksueel grensoverschrijdend gedrag. Aanpak De interventie bestaat uit verschillende onderdelen die elkaar aanvullen: een les ter introductie en afronding van het programma, een educatieve theatervoorstelling gevolgd door een discussie met afsluitende opdracht (Benzies & Batchies), en de weerbaarheidstraining Ik hou van mij. Alleen door het programma als geheel in te zetten kan een optimaal resultaat bereikt worden. De docent ontvangt een lesbrief met handvatten om de leerlingen voor te bereiden op het project Benzies & Batchies, en er naderhand op terug te komen in de les. De theatervoorstelling Benzies & Batchies wordt door peer-educators opgevoerd op de school. Onderwerpen die in de voorstelling aan bod komen zijn: seksualiserende (sociale) media boodschappen, seksueel grensoverschrijdend gedrag en seksuele weerbaarheid. Na de theatervoorstelling wordt de klas in groepjes verdeeld. De leerlingen discussiëren aan de hand van stellingen en filmpjes onder leiding van de peer-educators. De weerbaarheidstraining Ik hou van mij bestaat uit 3 lessen (in totaal 8 lesuren) met fysieke en creatieve opdrachten en groepsgesprekken. De training wordt uitgevoerd door gediplomeerde trainers. Materiaal Er worden diverse materialen gebruikt; zowel voor scholen waar het programma wordt uitgevoerd als voor professionals en peer-educators van Stichting Kikid. Voor scholen: Wervingsmaterialen, zoals brochures, folders, flyers, posters; Introductiebrief voor docenten; Lesbrief voor docenten (voor/na) ; Werkboek ten behoeve van de weerbaarheidstraining Ik hou van mij voor leerlingen; Kikid polsbandje Ik hou van mij en certificaat voor elke leerling die de interventie heeft bijgewoond; Evaluatieformulieren leerlingen en docenten. Voor professionals: Script ten behoeve van de theatervoorstelling Benzies & Batchies ; Handboek weerbaarheidstraining Ik hou van mij ; Logboek training voor weerbaarheidstrainers; Handboek voor het overdraagbaar maken van de interventie. Voor peer-educators: Hand-outs trainingen; Flip-over, markers; 4

5 Powerpoint-presentatie; Laptop, beamer. Voor praktische uitvoering programma: Decormateriaal; twee kamerschermen; Vijf bakjes voor op tafels; Drie zakken spekjes / snoepjes; Hand-out met stellingen; Werkboek behorende bij de weerbaarheidstraining Ik hou van mij voor leerlingen; Flyers met doorverwijsadressen voor de leerlingen; Polsbandjes van Stichting Kikid voor de leerlingen. Stichting Kikid heeft een website waarop diverse onderwijsprojecten staan vermeld, waaronder Benzies & Batchies en Ik hou van mij : Onderbouwing De interventie maakt gebruik van de methoden peer-education en vaardigheidstraining en volgt principes van het Prototype Willingness Model en de Sociale Leertheorie. Om de gedragsdeterminanten te kunnen beïnvloeden worden in Benzies & Batchies en Ik hou van mij verschillende methoden en strategieën gebruikt: Kennis Theatervoorstelling en groepsdiscussie: actieve verwerking van nieuwe informatie aangeboden. Weerbaarheidslessen: kennisoverdracht met behulp van filmpjes (passieve kennisoverdracht). Attitude Theatervoorstelling en groepsdiscussie: verwerven nieuwe argumenten, actieve kennisverwerking, peereducation. Weerbaarheidslessen: met behulp van filmpjes, werkbladen en discussies oefenen met zelf-evaluatie, overredende communicatie. Subjectieve norm Groepsdiscussie (na theatervoorlichting) en de weerbaarheidslessen: bewustwording en vormen eigen norm door de theatervoorlichting, discussies en modelling. Prototypes Tijdens de weerbaarheidslessen wordt met behulp van stellingen gediscussieerd over plegers en slachtoffers van seksueel grensoverschrijdend gedrag en wordt ingegaan op hoe een ideale jongen of meisje er uit zou kunnen zien. De leerlingen worden zich bewust van verschillen en leren zichzelf minder te vergelijken met leeftijdgenoten die seksueel grensoverschrijdend gedrag vertonen. Eigen effectiviteit en vaardigheden Theatervoorstelling en discussie: actieve verwerking informatie, modelling vaardigheden. Weerbaarheidslessen: oefenen vaardigheden. Zelfbeeld Weerbaarheidstraining: oefenen met situaties, complimenten geven/krijgen, inzicht in eigen talenten door zelf-evaluatie, modelling en begeleid oefenen. Onderzoek Zeer recent is door TNO en Movisie een onderzoek afgerond naar de effecten van Benzies & Batchies/Ik hou van mij op (de intentie tot) seksueel grensoverschrijdend gedrag en determinanten van dit gedrag bij de deelnemende jongeren. Er werd bij 398 leerlingen een vragenlijst over de waardering van het programma afgenomen en bij 13 docenten een vragenlijst over de implementatie van het programma. Daarnaast werden gegevens verzameld uit groepsinterviews (hoeveel) en observatie van het programma. Het onderzoek laat zien dat de interventie een positieve invloed heeft op opvattingen van jongeren over seksueel grensoverschrijdend gedrag. De houding, normen en het vertrouwen in eigen kunnen van leerlingen met betrekking tot seksueel grensoverschrijdend gedrag is verbeterd. Het rapport van dit onderzoek is op dit moment nog niet beschikbaar en kan worden nagestuurd. Bijlage: Factsheet onderzoek TNO en Movisie. 5

6 Uitgebreide beschrijving 1. Probleemomschrijving Probleem Voor welk probleem of risico is de interventie ontwikkeld? Omschrijf aard en ernst van het probleem. Professionals in het (VMBO-praktijk) onderwijs maken zich zorgen over het seksuele gedrag van jongeren. Ze signaleren dat jongeren hun grenzen laten overschrijden of de grenzen van een ander overschrijden. De seksualiserende (sociale) media en de invloed daarvan op de houding en sociaal geaccepteerde omgangsvormen tussen jongens en meisjes op school baart hen zorgen. Te veel leerlingen lijken niet voldoende weerbaar en onvoldoende in staat om keuzes te maken die hun welzijn ten goede komen. Het gevolg is een spectrum aan problemen; van een onveilige sfeer en situaties tot aan ernstige beschadiging van het fysieke en mentale welbevinden van jongeren. Janssens, Felten en Frans (2010) definiëren seksueel grensoverschrijdend gedrag bij kinderen en jongeren als volgt: elke vorm van seksueel gedrag of seksuele toenadering ten aanzien van een kind of jongere, in verbale, non-verbale of fysieke zin, waarbij in seksueel contact aan één of meerdere van de volgende zes criteria niet wordt voldaan: - wederzijdse toestemming (beide partijen moeten vanuit hun volle bewustzijn instemmen); - vrijwilligheid (de ene partij zet de andere niet onder druk of maakt geen gebruik van een vorm van dwang in de seksuele interactie); - gelijkwaardigheid (beide partijen moeten in een seksuele interactie aan elkaar gewaagd zijn, zodat de een de ander niet overheerst); - leeftijd- of ontwikkelingsadequaat (de jongere vertoont seksueel gedrag dat voor zijn of haar leeftijd of ontwikkeling verwacht kan worden); - zelfrespect (de jongere berokkent zichzelf geen schade op fysiek, psychologisch of sociaal vlak); - context adequaat (seksueel gedrag is aanstootgevend als het andere mensen shockeert, tegen de borst stuit, kwetst of beledigt). Onder weerbaarheid wordt verstaan: het geestelijk en lichamelijk vermogen tot verdediging en het opkomen voor de eigen wensen, grenzen en behoeften. Vooral jongeren met een lage weerbaarheid, die zich niet bewust zijn van hun eigen en andermans grenzen en wensen of geen weerstand kunnen bieden aan sociale druk om over deze grenzen te gaan, lopen risico om met SGOG in aanraking te komen. Spreiding Hoe vaak komt het probleem voor en bij wie (demografische en geografische spreiding)? Sekse Internationaal onderzoek toont aan dat 42% van de jongens en 44% van de meisjes in de leeftijd van jaar de laatste 3 maanden slachtoffer is geweest van ongewenste verbale en fysieke vormen van seksuele aandacht of pesterijen op school (Chiodo, Wolfe, Crooks, Hughes & Jaffe, 2009). Uit twee Nederlandse surveyonderzoeken onder jongeren tot 25 jaar (Kuyper, De Wit, Adam, Woertman & Van Berlo, 2009; De Graaf, Kruijer, Van Acker & Meijer, 2012) blijkt dat meisjes meer ervaring hebben met seksueel grensoverschrijdend gedrag dan jongens. Uit de resultaten van Seks onder je 25 e is gebleken dat 41% van de meisjes minstens één ongewilde seksuele handeling heeft meegemaakt (variërend van zoenen tot andere vormen van fysiek seksueel contact) en 21% van de jongens. Van de meisjes is 31% wel eens ongewild aangeraakt en 11% van de jongens (De Graaf et al., 2012). Resultaten van een onderzoek op 22 Nederlandse middelbare scholen tonen aan dat significant meer meisjes (24%) in de afgelopen 12 maanden geconfronteerd werden met ongewenst seksueel gedrag op school dan jongens (11%). Ongewenste fysieke incidenten, zoals ongewenst fysiek contact en zoenen, werden door twee keer zoveel meisjes als jongens gerapporteerd (resp. 21% en 11%). Zowel jongens als meisjes geven aan dat de meeste ongewenste gedragingen plaatsvinden in het klaslokaal (Timmerman, 2005). 6

7 Opleidingsniveau Uit de onderzoeken in Seks onder je 25 e blijkt dat laagopgeleide jongeren (jongeren die een opleiding op ten hoogste VMBO-niveau volgen of deze hebben afgerond) kwetsbaarder zijn om zowel zelf seksueel grensoverschrijdend gedrag te vertonen als om dit gedrag te ondervinden of ondergaan (De Graaf et al., 2005; De Graaf et al., 2012). Uit onderzoek van de Inspectie van het Onderwijs (2009) blijkt dat 53% van de VMBO-scholen aangeeft bij leerlingen problemen te signaleren met betrekking tot seksueel grensoverschrijdend gedrag. Bij scholen in het praktijkonderwijs ligt dit percentage hoger, op 78%. Ter vergelijking: bij scholen voor HAVO/VWO bedraagt dit percentage 40%. Jongens op het Praktijkonderwijs lijken extra kwetsbaar. Uit recent onderzoek blijkt dat jongens op het Praktijkonderwijs vaker te maken krijgen met geslachtsgemeenschap tegen de wil (als slachtoffer) dan jongens op het VMBO, respectievelijk 14% en 2% (De Graaf et al. 2012). Etniciteit Binnen de groep jongeren met een Islamitische geloofsovertuiging verschillen jongens en meisjes sterk van elkaar in hun opvattingen over seks: meisjes denken dan nóg meer behoudend (dan niet-religieuze meisjes) in hun opvattingen dan jongens. Beiden hebben zij relatief veel negatieve gevoelens rondom seksualiteit, zoals gevoelens van schuld of schaamte of seks vies vinden. Islamitische jongens en meisjes gebruiken vaker geen anticonceptie bij de eerste geslachtsgemeenschap en ook vaker niet altijd anticonceptie met de laatste partner. Aan de andere kant is het morning-after pil gebruik onder Islamitische meisjes die seksueel actief zijn bijzonder hoog: één op de drie meisjes uit deze groep slikte het afgelopen jaar een morning-after pil. Blijkbaar willen deze meisjes na onbeschermde seks toch maatregelen nemen om niet zwanger te worden. Er wordt thuis weinig gecommuniceerd over seksualiteit en relaties. Deze jongens en meisjes hebben minder kennis van voortplanting, anticonceptie en soa dan andere jongeren (De Graaf et al. 2012). De Graaf et al. rapporteren ook dat jongens en meisjes met een Surinaamse achtergrond en meisjes met een Antilliaanse achtergrond minder vaak de pil en/of condoom gebruiken bij de eerste geslachtsgemeenschap. Ook gebruiken deze meisjes bij geslachtsgemeenschap met de laatste partner vaker geen anticonceptie, terwijl hun kinderwens niet veel groter is dan in andere etnische groepen. Surinaamse meisjes die ervaring hebben met geslachtsgemeenschap geven daarnaast relatief vaak aan dat ze bij de eerste keer werden overgehaald of gedwongen. Gevolgen Wat zijn de mogelijke gevolgen (immaterieel en materieel) als er nu niet wordt ingegrepen (zowel voor de doelgroep als in maatschappelijke zin)? Mogelijke gevolgen van seksueel grensoverschrijdend gedrag (Ongewenst) seksueel gedrag (bijvoorbeeld vernedering, iemand pijn doen, in risicosituaties komen zonder de eigen grenzen en wensen te kennen) kan fysieke, psychologische of sociale schade opleveren. Jongeren die slachtoffer waren van SGOG vertoonden een significant verhoogd risico op zelfbeschadiging, suïcidale gedachtes, eetproblemen, middelen misbruik en zich onveilig voelen op school ten opzichte van jongeren die dit niet hadden meegemaakt. Daarnaast droegen seksueel getinte pesterijen op jarige leeftijd significant bij aan emotionele problemen, middelen misbruik en gewelddadig gedrag 2,5 jaar later (voor zowel jongens als meisjes) (Chiodo et al, 2009). De gevolgen van seksueel grensoverschrijdend gedrag zijn afhankelijk van verschillende factoren die te maken hebben met de dader, de omgeving en het slachtoffer zelf. Kinderen die al veel hebben meegemaakt en waar veel seksuele grenzen overschreden zijn, zijn extra kwetsbaar voor misbruik. Plegers maken namelijk de meest kwetsbare mensen (mensen met een laag zelfbeeld, weinig zelfvertrouwen) tot slachtoffer, zo blijkt uit onderzoek naar seksueel misbruik (Frans, 2007 in: Frans & Franck, 2010). De beschadigde jongeren komen onvoldoende toe aan taken die voor een gezonde ontwikkeling nodig zijn (vergaren kennis, aanleren vaardigheden). De maatschappelijke gevolgen van een toename van bovenstaande problematiek zijn naast een verminderde capaciteit tot maatschappelijke participatie, de kosten die de zorg voor deze toekomstige volwassenen met zich meebrengt. 7

8 2. Beschrijving interventie Het werkblad is ook geschikt voor een samenvattende beschrijving van complexe of samengestelde interventies. Dit zijn interventies die uit twee of meer afzonderlijke onderdelen bestaan. Denk aan interventies met aparte onderdelen voor verschillende doelgroepen, zoals een leefstijlinterventie die zowel gericht is op de community als de school als de individuele docent. Of aan interventies met verschillende modules die bij een doelgroep op maat worden toegepast. Naarmate er meer onderdelen zijn is het aan te bevelen de structuur visueel weer te geven in een schema. Dit geldt met name voor de subdoelen en voor de aanpak van de interventie. Zie verder bij de betreffende paragrafen hieronder. 2.1 Doelgroep Uiteindelijke doelgroep Wat is de uiteindelijke doelgroep van de interventie? Benzies & Batchies is gericht op leerlingen (zowel jongens als meisjes) in de eerste, tweede en derde klas van het voortgezet onderwijs (leeftijd jaar), gericht op het VMBO en praktijkonderwijs. De interventie Benzies & Batchies is een algemene interventie, maar richt zich vooral op 14/15 jarigen, omdat deze jongeren actiever worden in seksueel gedrag en seksuele weerbaarheid in hun ontwikkeling een belangrijk vraagstuk kan zijn. Adolescenten ontwikkelen juist in de periode tussen 14 en 18 jarige leeftijd vaardigheden om voor zichzelf op te komen en de druk van hun peers te weerstaan om het tegenovergestelde te doen van wat hun peers doen (Steinberg & Monahan, 2007). Het aanbieden van het lesprogramma in deze levensfase biedt aangrijpingspunten voor preventie van seksueel grensoverschrijdend gedrag. Intermediaire doelgroep Zijn er intermediaire doelgroepen? Zo ja, welke? - De docenten (en mentoren, afdelingsleiders); - De peer-educators (studenten Hogeschool van Amsterdam; afdeling Maatschappelijk Werk en Dienstverlening (MWD), en Culturele Maatschappelijke Vorming (CMV). Selectie van doelgroepen Hoe wordt de doelgroep en - indien van toepassing - de (intermediaire) doelgroep(en) geselecteerd? Zijn er contra-indicaties? Zo ja, welke? Uiteindelijke doelgroep De scholieren nemen deel aan de interventie in klassikaal verband, d.w.z. dat een hele klas deelneemt aan Benzies & Batchies. Er zijn geen selectiecriteria. Dat er significante verschillen bestaan tussen jongens en meisjes als het gaat om stereotypering, houding en gedrag ten aanzien van grensoverschrijdend gedrag is een expliciet thema van de interventie. Er wordt daarom bewust voor gekozen jongens en meisjes samen te laten deelnemen. Het aangaan van communicatie ter vergroting van bewustwording is een essentieel bestanddeel van de interventie. De interventie is cultuur- en gender sensitief maar niet specifiek. De interventie is geschikt voor de bestaande culturele en demografische diversiteit in de klassen van het VMBO en praktijkonderwijs, en als zodanig heeft het geen speciale faciliteiten (zoals vertaalde schriftelijke instructies of tolken) om migrantengroepen in het bijzonder te kunnen bedienen. De flexibiliteit van het programma zorgt ervoor dat snel ingespeeld kan worden op eventuele ervaren onveiligheid bij leerlingen. Zo kan er voor worden gekozen de discussiegroepjes selectiever samen te stellen (bv. alleen meisjes of jongens). Vooralsnog is dit zelden nodig geweest. De zorgvuldige samenstelling van het 8

9 team van peer-educators qua culturele diversiteit zorgt er voor dat zij zo goed mogelijk aansluit op de behoeften de doelgroep. Het programma is mogelijk minder geschikt voor jongeren die in het verleden ervaring hebben gehad met extreme vormen van SGOG (zoals seksueel misbruik, incest, verkrachting e.d.). Om deze reden is er voorafgaand aan de uitvoering contact met de scholen om te bespreken of er speciale aanpassingen nodig zijn in het programma, of de samenstelling van de klas en groepjes. Bij observatie van problemen tijdens het programma wordt een leerling (altijd in overleg) doorverwezen naar interne- of externe hulpverleners. Intermediaire doelgroepen Door de school wordt aangegeven welke docenten betrokken dienen te worden in de voorbereiding en afronding van het programma in de klas. De peer-educators worden benaderd op de jaarlijkse stagemarkt van de Hogeschool van Amsterdam. Studenten (MWD/CMV) melden zich aan bij de stand en horen of zij voor een eerste gesprek mogen langskomen. Vooralsnog melden zich elk jaar veel meer studenten aan dan er nodig zijn. Er worden hierdoor ook studenten afgewezen die mogelijk wel voldoende geschikt zijn. Zie hoofdstuk 4 voor meer informatie over het selectieproces. 2.2 Doel Hoofddoel Wat is het hoofddoel van de interventie? De interventie Benzies & Batchies/Ik hou van mij heeft als hoofddoel: het verminderen van seksueel grensoverschrijdend gedrag onder jongeren door het bevorderen van hun seksuele weerbaarheid. De interventie richt zich op de preventie van zowel plegerschap (vertonen) als van slachtofferschap (ondervinden/meemaken), onder meisjes en jongens. De nadruk bij de interventie Benzies & Batchies ligt voornamelijk op het bevorderen van seksueel gedrag dat voldoet aan de volgende 4 criteria voor gezonde seksuele relaties: - wederzijdse toestemming, - vrijwilligheid, - gelijkwaardigheid, - zelfrespect. Het doel is de interventie minimaal 35 maal uit te voeren in een jaar. Bij een leerlingenaantal van 45 per keer komt dit neer op 1575 leerlingen. Hiermee worden minimaal 35 docenten/mentoren bereikt en tussen de 5 en 12 peer-educators opgeleid. Dit doel wordt vooralsnog jaarlijks behaald. Subdoelen Wat zijn de subdoelen van de interventie? Indien van toepassing: koppel de subdoelen aan de betreffende (intermediaire) doelgroepen, bijvoorbeeld in een schema. Primaire doelgroep: Leerlingen Alle drie de onderdelen van de interventie (A-Lesbrief, B-Voorstelling/discussie, C-Weerbaarheidstraining Ik hou van mij ) richten zich op onderstaande doelen. Behalve subdoel 4 en 6, deze kunnen alleen worden bereikt door inzet van de weerbaarheidstraining. Subdoel 1: De waardering door leerlingen van seksueel grensoverschrijdend gedrag is ten negatieve veranderd: De leerlingen zijn zich bewuster van hun eigen grenzen op seksueel gebied; De leerlingen zijn zich bewuster van de negatieve gevolgen van het overschrijden van hun (seksuele) grens en die van de ander; De leerlingen hebben meer dan voorheen een negatieve attitude ten aanzien van seksueel grensoverschrijdend gedrag. 9

10 Subdoel 2: De leerlingen hebben een grotere negatieve waardering ten aanzien van seksualiserende boodschappen in de media: De leerlingen zijn zich bewuster van seksueel grensoverschrijdende uitingen via sociale media; De leerlingen zijn bewuster van de mogelijke negatieve gevolgen van seksueel grensoverschrijdende uitingen in de (sociale) media; De leerlingen hebben vaker dan voorheen een negatieve attitude ten aanzien van seksueel grensoverschrijdende uitingen in de media. Subdoel 3: De leerlingen hanteren minder gender-stereotype uitgangspunten ten aanzien van seksualiteit: De leerlingen handelen minder vanuit (ongewenste) stereotype kaders. Subdoel 4: De leerlingen ervaren dat zij effectiever zijn in het aangeven van hun wensen en grenzen in (fysiek) contact met een ander: De leerlingen zijn beter in staat om signalen bij zichzelf en de ander te herkennen die er op duiden dat een grens in (fysiek) contact (bijna) wordt overschreden; De leerlingen hebben een groter vermogen om effectief te reageren als een grens bij henzelf of een ander (bijna) wordt overschreden. Dit doel wordt bereikt als het gehele programma wordt aangeboden aan de leerlingen. Subdoel 5: De leerlingen ervaren minder groepsdruk door prototypisch gedreven seksueel grensoverschrijdend gedrag: De leerlingen laten zich in hun handelen minder beïnvloeden door prototypische sociale normen van anderen ten aanzien seksueel grensoverschrijdend gedrag. Subdoel 6: De ervaren weerbaarheid van de leerlingen is vergroot door een groter gevoel van eigenwaarde en toegenomen eigen effectiviteit ten aanzien van het omgaan met seksueel grensoverschrijdend gedrag: De leerlingen hebben vertrouwen in hun vaardigheden om directe sociale druk te weerstaan; De leerlingen hebben een positiever zelfbeeld. Dit doel wordt alleen bereikt als het gehele programma wordt aangeboden aan de leerlingen. Intermediaire doelgroepen: Docenten De docent heeft voldoende kennis en informatie om het thema voor te bereiden en af te ronden in de klas; De docent is beter in staat zijn leerlingen te begeleiden ten aan zien van het thema. Peer-educators (praktijkdoelen) De peer-educator kan goed contact leggen en onderhouden met de doelgroep; De peer-educator kan doelgericht programmeren; De peer-educator kan leiding geven aan een groep of individu; De peer-educator kan samen werken met collega s, mede stagiaires en vrijwilligers. 2.3 Aanpak Opzet van de interventie Hoe is de opzet van de interventie? Denk aan volgorde, frequentie, intensiteit en duur - indien van toepassing. Voeg hier eventueel een schema in. Het lesprogramma Benzies & Batchies wordt op scholen gegeven. Het bestaat uit 3 verschillende onderdelen die elkaar aanvullen: (A) de lesbrief met een les ter introductie en afronding van het programma, (B) een educatieve theatervoorstelling gevolgd door een discussie met afsluitende opdracht en (C) de weerbaarheidstraining Ik hou van mij, bestaande uit 3 lessen. Zie schema op volgende pagina. 10

11 Onderdeel Activiteit Uitvoerende Duur A Introductieles Docent 1 lesuur van 50 minuten B Theatervoorstelling + groepsdiscussie Peer-educators 30 minuten + 60 minuten C Weerbaarheidsles 1 2 gediplomeerde weerbaarheidstrainers 3 lesuren van 50 minuten (150 minuten) C Weerbaarheidsles 2 2 gediplomeerde 3 lesuren van 50 weerbaarheidstrainers C Weerbaarheidsles 3 2 gediplomeerde weerbaarheidstrainers A Les ter afronding Docent 1 lesuur van 50 minuten minuten (150 minuten) 2 lesuren van 50 minuten (100 minuten) A B C In de introductie- en afrondingslessen biedt de docent aan zijn/haar klas een inleiding en nabespreking van het programma. De theatervoorstelling Benzies & Batchies, met scenes over SGOG en seksualiserende (sociale) media wordt door peer-educators opgevoerd op de school. Na de theatervoorstelling wordt de klas in groepjes verdeeld. De leerlingen discussiëren aan de hand van stellingen en filmpjes onder leiding van de peer-educators over SGOG, seksuele weerbaarheid, wensen en grenzen. De weerbaarheidstraining Ik hou van mij bestaat uit 3 lessen met fysieke en creatieve opdrachten en groepsgesprekken. De lessen worden gegeven door gediplomeerde weerbaarheidstrainers. Aan het einde van de interventie ontvangen de leerlingen een certificaat van deelname en een Kikidpolsbandje Ik hou van mij. Scholen kunnen er ook voor kiezen om alleen de lesbrief en theatervoorstelling met discussie af te nemen óf alleen de weerbaarheidstraining af te nemen. Echter, de combinatie van de onderdelen zorgt voor verdieping en per onderdeel wordt aan verschillende, elkaar complimenterende leerdoelen gewerkt (bewustwording <> vaardigheden). Het voorstelling- en discussiegedeelte richt zich op bewustwording en houding t.a.v. SGOG; wensen en grenzen. De training helpt leerlingen vaardigheden te verwerven om hun gedrag ook daadwerkelijk te veranderen. Het behoeft dan ook sterke aanbeveling het programma als geheel in te zetten om de gestelde doelen te behalen. Locatie en uitvoerders Waar wordt de interventie uitgevoerd en door wie? Indien van toepassing per onderdeel beschrijven. De interventie wordt ingezet op VMBO- en praktijkscholen. Dit kan worden gerealiseerd doordat de problematiek in basis voor alle niveaus dezelfde is (wel vaker voorkomend bij lager opgeleiden) en de formulering van kennisoverdracht kan worden aangepast aan de behoefte (dus ook het niveau) van de klas. De ervaring leert dat de peer-educators (HBO- geschoolden) goed in staat zijn zich aan te passen aan het van de niveau van de klas. De interventie wordt in principe op de VMBO en praktijkonderwijs scholen zelf uitgevoerd in bestaande klassen. A Introductieles en afrondende les door docent: Deze worden uitgevoerd door de docent, bijvoorbeeld de klasmentor, met leerlingen uit één klas, in het reguliere klaslokaal. B Theatervoorstelling en peer-education: Voor dit onderdeel is een theaterzaal of een andere grote ruimte (zoals een gymzaal) nodig, waarin er voldoende ruimte is om de theatervoorstelling op te voeren en om in groepjes uit elkaar te gaan. De stoelen dienen klaar gezet te worden in theateropstelling. Voor de groepsgesprekken zorgen de peer-educators ervoor dat de stoelen in kleine groepjes komen te staan. 11

12 De theatervoorstelling en groepsgesprekken worden uitgevoerd door de peer-educators, onder supervisie van de projectleider van Kikid. De projectleider is verantwoordelijk voor de coördinatie van alles dat met de uitvoering van het programma maken heeft en de organisatie ter plekke. Zij is de spil in de samenwerking tussen alle betrokkenen; scholen, peer-educators, regisseuse, trainers, samenwerkingspartners en faciliterende diensten. De peer-educators lopen een jaar lang stage bij Stichting Kikid, Benzies & Batchies, in het kader van hun opleiding aan de Hogeschool van Amsterdam, (Maatschappelijk Werk en Dienstverlening (MWD), en Culturele Maatschappelijke Vorming (CMV)). Stichting Kikid geeft in het begin van het schooljaar een presentatie op de opleiding (zie opleiding en competenties hoofdstuk 4). De stageperiode loopt van september tot juni. Er kunnen maximaal 45 leerlingen tegelijk een voorstelling bijwonen. Per uitvoering worden 5 peer-educators ingezet. C Weerbaarheidslessen: Hiervoor is een grote ruimte nodig zoals een groot klaslokaal of een gymzaal. Van belang is dat deze ruimte afgeschermd is van andere ruimtes, dus bijvoorbeeld een aula voldoet niet. De weerbaarheidslessen worden gegeven door professionele trainers die door Stichting Kikid zelf worden opgeleid; twee trainers per klas. Deze trainers hebben werkervaring als hulpverlener, psycholoog of sociale vaardigheidstrainer. De weerbaarheidslessen kunnen het hele jaar door worden gegeven. De lessen worden in overleg met de school, docenten en Stichting Kikid aangepast aan de specifieke behoeften van de school. Inhoud van de interventie Welke concrete activiteiten worden uitgevoerd en eventueel in welke volgorde? Indien van toepassing per onderdeel samenvatten. Bij interventies op maat: geef aan wat op basis van welke criteria wanneer wordt uitgevoerd. A Lesbrief van het programma De docent ontvangt een lesbrief als leidraad om de leerlingen voor te bereiden op het project Benzies & Batchies/Ik hou van mij en om het project weer af te ronden. Een goede voorbereiding en voortgezette aandacht voor het thema in de klas komt de duurzaamheid van de effecten van de interventie ten goede. Het is belangrijk dat het uitgevoerde programma niet op zich zelf staat, om een bestendigende invloed op de attitude en het gedrag van leerlingen te hebben. De lesbrief bevat: a. Introductie van het aankomende programma; wat gaat er (ongeveer)gebeuren; b. Opdrachten ter inleiding en voorbereiding op het onderwerp seksualiteit en (seksuele) weerbaarheid. Bijvoorbeeld associatie-oefeningen; Wat verstaan jullie onder seksualiteit? Hoe ziet je eerste date eruit? c. Suggesties voor het afronden van het thema in de les. B Educatieve theatervoorstelling Benzies & Batchies en groepsdiscussie Onderwerpen die in de theatervoorstelling aan bod komen zijn: houding van de leerlingen ten aanzien van seksueel grensoverschrijdend gedrag, attitude van de leerlingen ten aanzien van seksualiserende beelden in de media, gender-stereotype opvattingen van de leerlingen ten aanzien van seksualiteit, groepsdruk en weerbaarheid. Het basisscript voor de theatervoorstelling wordt ieder jaar vernieuwd en geactualiseerd. Er worden verschillende scenes gespeeld die uit het leven van de jongeren zijn gegrepen. Zo wordt er bijvoorbeeld door twee acteurs een scene gespeeld waarin heel duidelijk wordt hoe een jongen en meisje elkaars intenties en reacties verkeerd kunnen interpreteren, als ze niet helder hun wensen en grenzen aangeven. Dat het meisje het op enig moment uitgilt omdat ze wil dat hij stopt, wordt door de jongen opgevat als een gilletje van opwinding en dus aanmoediging. Het meisje denkt dat ze suf is als ze haar grens aangeeft en dat haar vriendje haar dan niet meer leuk vindt. Later blijkt dat haar vriendje dat helemaal niet vindt en haar om veel meer dingen leuk vindt. De jongen gaat er waarschijnlijk vanuit dat het meisje de grens zal aangeven. Het meisje gaat er mogelijk van uit dat jongens maar een ding willen van een meisje; seks. Een voorbeeld van misverstanden die kunnen ontstaan door stereotyperingen. Na afloop wordt er in kleine groepen onder leiding van een peer-educator gediscussieerd aan de hand van stellingen. Elke groep gaat vervolgens aan de slag met het creatief omzetten van hun (nieuwe) ideeën over het thema. Elk groepje presenteert dit aan de hele klas. 12

13 C Weerbaarheidstraining Ik hou van mij De lessen zijn er (evenals de theatervoorstelling en discussie) op gericht de leerlingen bewust te maken van hun attitude ten aanzien van grensoverschrijdend gedrag. Daarbij worden vaardigheden aangeleerd om op een betere manier uiting te geven aan hun wensen en negatieve waardering van (prototypisch) seksueel grensoverschrijdend gedrag. Op deze wijze kunnen leerlingen een groter gevoel van eigen effectiviteit ontwikkelen en ervaren wat er verandert als zij een positiever zelfbeeld hanteren. Les 1: grenzen en wensen In de eerste weerbaarheidsles maken de leerlingen kennis met de trainers. Er wordt expliciet aandacht besteed aan het creëren van een veilige sfeer door middel van het maken van afspraken. De les is gericht op attitude en eigen effectiviteit ten aanzien van het omgaan met wensen en grenzen in (fysiek) contact met een ander, het bewust worden van de eigen grenzen en deze grenzen leren benoemen en aangeven. Leerlingen oefenen hiermee met behulp van een werkboek. Les 2: groepsdruk en onzekerheid De tweede les is gericht op het er bewust van worden dat alle jongeren in een bepaalde mate onzeker zijn en welke rol groepsdruk daarbij speelt. De les gaat in op negatieve groepsdruk en prototypisch gedreven seksueel (grensoverschrijdend) gedrag. Daarnaast leren de leerlingen ook over de werking van groepsdruk en hoe zij hiermee kunnen omgaan. Tijdens een rollenspel speelt een groepje leerlingen bijvoorbeeld een situatie uit, waarbij drie meisjes een ander meisje onder druk zetten om sexy kleding aan te trekken naar het schoolfeest, terwijl zij dat zelf eigenlijk niet wil. De rest van de leerlingen kijkt naar het rollenspel en let op of de eerder geleerde reactieregels worden toegepast. Na het rollenspel bespreken de leerlingen samen met de trainer wat goed ging en wat eventueel beter zou kunnen. Les 3: zelfvertrouwen en weerbaarheid De derde en laatste les is gericht op bewustwording van de relatie tussen weerbaarheid en zelfvertrouwen/eigenwaarde. Er wordt gewerkt aan het vergroten van zelfvertrouwen, eigenwaarde en eigen effectiviteit ten aanzien van het weerstaan van seksueel grensoverschrijdend gedrag, o.a. door het benoemen van de eigen kwaliteiten en die van de ander. De leerlingen schrijven bijvoorbeeld aan de hand van een lijst met kwaliteiten in het werkboek op waar ze goed in zijn of wat ze leuk vinden aan de ander. Bijvoorbeeld: ik sta voor anderen klaar, ik kom op voor mijn vrienden of jij bent er voor mij als ik je nodig heb en jij kunt goed zeggen wat je ergens van vindt. Tijdens de weerbaarheidstraining wordt de leerlingenbegeleider of schoolmaatschappelijk werker voorgesteld. Indien zich problemen voordoen, kan worden doorverwezen naar deze hulpverlener. 2.4 Ontwikkelgeschiedenis Janine de Ridder is de oprichter en directeur van Stichting Kikid. Zij was eerder werkzaam bij een brede welzijnsstichting, waar zij veel in aanraking kwam met jongeren die te maken hadden met seksueel grensoverschrijdend gedrag. Op scholen werden problemen gesignaleerd maar bleek geen passend programma voor handen dat goed aansloot op de problematiek en belevingswereld van jongeren. Om in te spelen op deze problematiek, ontwikkelde Janine de Ridder daarom een theaterstuk gespeeld door peers. Ze richtte haar eigen stichting op, Stichting Kikid, om dit verder uit te bouwen. Het theaterproject kreeg de naam Benzies & Batchies en werd voor het eerst opgevoerd in Scholen reageerden enthousiast op Benzies & Batchies en de vraag naar Benzies & Batchies steeg. Van 2007 tot 2012 zijn er ongeveer jongeren in Noord-Holland bereikt. Naar aanleiding van het theaterproject Benzies & Batchies kreeg Stichting Kikid van scholen de vraag of zij een vervolgtraject konden aanbieden. Daarom heeft Stichting Kikid de weerbaarheidstraining ontwikkeld getiteld Ik hou van mij : drie lessen waarin leerlingen vaardigheden leren om (beter) om te gaan met wensen en grenzen op het gebied van seksualiteit en waarin leerlingen werken aan het vergroten van hun eigenwaarde. Deze weerbaarheidslessen zijn in het schooljaar uitgeprobeerd door middel van pilots op verschillende middelbare scholen. De scholen waren enthousiast over de lessen en daarom is besloten om deze weerbaarheidstraining vanaf het schooljaar als vast onderdeel aan te bieden. Zo is er een compleet pakket ontstaan met theater, peer-education en de weerbaarheidstraining. 13

14 Van het programma Benzies & Batchies/Ik hou van mij kunnen de onderdelen in principe los van elkaar worden afgenomen en ingezet. B&B vormt de basis waarmee wordt gewerkt aan vrijwel alle subdoelen, behalve subdoel 4 en 6. Om alle beoogde doelstellingen te behalen en een duurzamer effect op gedrag te bewerkstelligen wordt inzet van het totale programma ten zeerste aanbevolen. Het komt voor dat een school (nog) geen financiële middelen heeft om het onderdeel weerbaarheidstraining uit te laten voeren, terwijl er wel behoefte aan is. Betrokkenheid doelgroep Was de doelgroep betrokken bij de ontwikkeling van de interventie, en op welke manier? Tijdens het ontwikkelen van de interventie is er op verschillende VMBO scholen en in een jongerencentrum gesproken met verschillende jongeren in de leeftijd van 13 tot 16 over seksuele weerbaarheid. Ook zijn er na afloop van de interventie vragenlijsten afgenomen bij de leerlingen en docenten. Stichting Kikid heeft het eerste jaar een pilot gedraaid in 15 klassen (ongeveer 500 leerlingen). Na iedere evaluatie met docenten, leerlingen, peer-educators en trainers zijn waar nodig de oefeningen aangepast. Net zo lang tot er een stevig project stond. Ontwikkeling script educatieve theatervoorstelling: Voor de theatervoorstelling Benzies & Batchies bestaat er een basisscript. Dit is door de jaren heen tot stand gekomen en op basis van ervaring gevormd en aangepast. Het basisscript wordt ieder jaar vernieuwd en geactualiseerd. Hierbij spelen de ervaringen van peer-educators, de (media) trends en de verschillende landelijke onderzoeksresultaten (Ministerie OCW, Rutgers WPF, Movisie) een rol. Op deze manier blijft de interventie actueel zodat het optimaal aansluit bij de doelgroep. Het jaarlijkse ontwikkelproces begint met een aantal brainstormsessies waarin de peer-educators hun eigen verhalen/ervaringen met elkaar delen. De regisseuse bekijkt vervolgens of ze deze verhalen kan verwerken. Het uiteindelijke script wordt dan door de spelers overtuigender gebracht en meer gedragen tijdens de uitvoering. Wanneer het script klaar is, wordt er iedere week (drie maanden lang) vier uur gerepeteerd zodat de peer-educators het verhaal zo overtuigend mogelijk kunnen brengen. Buitenlandse interventie Is de interventie buiten Nederland ontwikkeld en wat is aangepast met het oog op de uitvoering in Nederland? De interventie is in Nederland ontwikkeld. 2.5 Vergelijkbare interventies In Nederland uitgevoerd Worden in Nederland vergelijkbare interventies uitgevoerd, zo ver bekend? Welke? Zijn deze opgenomen in één van de databanken met (potentieel) effectieve interventies? Er zijn organisaties die seksuele weerbaarheid middels theater en discussie op middelbare scholen ter discussie stellen, zoals: Hoezo lover boys? (Theater à la Carte, Utrecht) Leerlingen krijgen informatie over de werkwijze van zogenaamde loverboys, maar worden ook uitgedaagd na te denken over hun eigen (seksuele) grenzen en weerbaarheid. Want hoever ga je zelf als je verliefd op iemand bent? Deze interventie is wel opgenomen in I-database van het CGL, maar nog niet beoordeeld. Overeenkomst met Benzies & Batchies: Ook een theatervoorstelling. Verschil: Geen weerbaarheidstraining. Ze maken gebruik van acteurs. Loving me Loving you (Projectleiding: GGD Nieuwe Waterweg Noord, Vlaardingen) 14

15 Loving me loving you is een project voor leerlingen van de tweede of derde klas van het VMBO over verkering, liefde en hoe je het leuk kunt houden. Het complete programma van Loving me, loving you bestaat uit interactief theater en een workshop, preventielessen voor leerlingen met een docentenhandleiding en een draaiboek voor een ouderavond over het thema geweld in relaties. Docenten kunnen bovendien desgewenst een training volgen om met het programma te werken. Deze interventie staat als Goed beschreven in database van loketgezondleven.nl. Overeenkomst met Benzies & Batchies: wordt ook gebruik gemaakt van theater (met 1 acteur). Tevens hebben ze een aanvullend programma waarin ze vergelijkbare thema s behandelen als bij Benzies & Batchies. Verschil: de interventie moet worden uitgevoerd door docenten (van de school die het project inkoopt). Jongerenvoorstelling Loveland (Theatergroep Playback, Amsterdam) Loveland zoomt in op de persoonlijke ervaringen van jongeren met seksualiteit. Onderwerpen die aan bod komen zijn: grenzen aangeven, lust en liefde, de invloed van porno en de druk van buitenaf op het vormen van je seksuele identiteit. Doelgroep: speciaal onderwijs cluster 4, praktijkonderwijs, vmbo, havo, vwo en ROC. Deze interventie is niet opgenomen in de databank. Overeenkomst met Benzies & Batchies: Theatervoorstelling met discussie. Verschil: Voor Loveland worden acteurs ingezet. Er is geen aanvullende weerbaarheidstraining. Overeenkomsten en verschillen Wat zijn de belangrijkste overeenkomsten en verschillen (puntsgewijs)? Het belangrijkste verschil tussen Benzies & Batchies/Ik hou van mij en bovengenoemde interventies is, dat de andere interventies met acteurs werken en niet met jongeren. Benzies & Batchies onderscheidt zich hierdoor doordat er een parallel proces plaatsvindt. Middelbare scholieren worden voorgelicht over seksuele weerbaarheid, en daarbij worden de jongeren (stagiaires van HBO opleidingen) die door Kikid gericht opgeleid gelijk ook meer in hun kracht gezet. De stagiaires leren van de uitvoering als voorlichter en gespreksleider, en krijgen daarnaast ook trainingen van o.a. Great Communicators, Movisie en Stichting Kikid. Toegevoegde waarde Wat is de toegevoegde waarde van deze interventie ten opzichte van hierboven genoemde vergelijkbare interventies in één van de databanken met (potentieel) effectieve interventies? Stichting Kikid is de enige organisatie die een totaalpakket uitvoert: theater door en voor jongeren met daaraan gekoppeld een weerbaarheidstraining gegeven door trainers die bij Stichting Kikid opgeleid worden. 3. Onderbouwing Oorzaken Welke factoren veroorzaken het probleem? Er zijn zowel risicofactoren bekend die jongeren kwetsbaar maken om, als pleger of slachtoffer, met seksueel grensoverschrijdend gedrag te maken te krijgen, als beschermende factoren die jongeren weerbaar maken en de kans verkleinen dat jongeren te maken krijgen met seksueel grensoverschrijdend gedrag. Een risicofactor of beschermende factor is van invloed op de kans op het plegen of ondergaan van seksueel grensoverschrijdend gedrag (Van den Berg & Van Beek, 2006). De risico- en beschermende factoren die Benzies & Batchies/Ik hou van mij gericht beïnvloedt zijn: attitude, groepsdruk, normen, stereotypering, bewustwording, eigen effectiviteit, weerbaarheid, zelfbeeld en zelfvertrouwen. De interventie beoogt hiermee een verandering van attitude en gedrag ten aanzien van seksueel grensoverschrijdende situaties. Deze verandering ziet er in het kort als volgt uit. Door inzet van de interventie krijgen jongeren vaker een negatieve houding ten aanzien van grensoverschrijdend gedrag. Zij hanteren minder stereotype uitgangspunten en weten -door de aangeleerde vaardigheden- beter om te gaan met groepsdruk. Dit lukt hen ook beter doordat zij meer handelen vanuit eigen (constructieve) normen, welke gedragen worden door een positiever zelfbeeld en een grotere mate van weerbaarheid. Zie voor een uitwerking van bovenstaande de paragraaf Aan te pakken factoren. 15

16 Subjectieve norm en eigen effectiviteit, of waargenomen gedragscontrole, blijken een significante voorspeller van gedragsintentie met betrekking tot nee zeggen tegen seksueel grensoverschrijdend gedrag bij zowel meisjes als jongens (Yu Li et al., 2010). Amerikaans onderzoek laat zien, dat meisjes waarvan het lichaam al verder is ontwikkeld in vergelijking tot andere meisjes van hun leeftijd, volgens hun leeftijdgenoten (zowel jongens als meisjes) het grootste risico lopen op het ondervinden/meemaken van seksueel grensoverschrijdend gedrag; jongens met een knap uiterlijk lopen volgens hun leeftijdgenoten het minste risico (AAUW, 2011). Lage eigenwaarde is mogelijk een risicofactor om slachtoffer te worden van seksueel grensoverschrijdend gedrag (Van Schaik, 2005; Janssens, Schakenraad, Lammers & Brants, 2009). Uit een literatuur review blijkt dat er aanwijzingen zijn voor een verband tussen eigenwaarde en seksueel gedrag, zoals het aantal seksuele contacten en veilig vrijen (Goodson, Buhi & Dunsmore, 2006). Zelfbeeld kan als voorspeller fungeren van de eigen effectiviteit en vaardigheden van de jongere. Een mogelijke verklaring hiervoor is dat wanneer een jongere weinig zelfvertrouwen heeft, een laag gevoel van eigenwaarde, de vaardigheden en eigen effectiviteit van de jongere met betrekking tot het risicovolle gedrag ook minder zijn. Dit kan resulteren in een verhoogd risico op het vertonen of ondergaan/ondervinden van het risicovolle gedrag, in dit geval het seksueel grensoverschrijdende gedrag. Riscofactoren: stereotypen, attitude en seksualisering van media Bepaalde risicofactoren, zoals gebruik van alcohol of andere middelen en het gezinsklimaat van de jongere, worden in het lesprogramma Benzies & Batchies buiten beschouwing gelaten en hier niet behandeld. Ook eerdere ervaringen van jongeren met seksueel grensoverschrijdend gedrag, zowel met betrekking tot het ondervinden als het vertonen van dit gedrag, vormen een risico op het nogmaals meemaken en vertonen van seksueel grensoverschrijdend gedrag (Kuyper, De Wit, Adam, Woertman & Van Berlo, 2011; Van Schaik, 2005; Herrman, 2009; Wekerle & Wolfe, 1999). Echter, omdat Benzies & Batchies een universeel preventieprogramma is, zijn eerdere ervaringen met seksueel grensoverschrijdend gedrag geen expliciet onderwerp van het lesprogramma. Iedereen die met jongeren werkt, zal herkennen dat jongeren vaak denken in stereotypen als het gaat over seksualiteit. Vooral over vrouwen, mannen en homoseksualiteit bestaan stereotype opvattingen. Echte mannen zijn vooral stoer, homo s zijn geen echte mannen en vrouwen moeten er aantrekkelijk uitzien. Jongeren die afwijken van dit beeld of er andere opvattingen op na houden krijgen te maken met afkeuring van hun leeftijdgenoten (Naezar 2005; Buijs, Hekma & Duyvendak, 2008; Dewaele 2009; Felten, Janssens & Brants 2009; Felten, van Hoof & Schuyf, 2010). Veel jongerenculturen lijken daarmee strikte gedragsregels te hanteren. Deze jongerenculturen kunnen getypeerd worden als collectieve schaamteculturen waarin weinig ruimte is voor eigen individualiteit (Van der Meer 1995; Pinto 1999). Zo ontstaat de ironische situatie dat veel jongeren zeggen vooral zichzelf te willen zijn, terwijl in werkelijkheid een groot gedeelte van hen zich onderwerpt aan de regels van de groep, al dan niet gedicteerd door invloeden van buiten zoals school, ouders en media (Felten, van Hoof en Schuyf, 2010). Door de gangbare opvatting onder jongeren dat jongens geen seksuele grenzen hebben, en dat alleen meisjes die hebben, lijken jongens zich nauwelijks bewust van hun eigen grenzen. Ze verwachten dat meisjes hen wel zullen begrenzen, en dat deze juist omdat ze die begrenzende rol hebben geen seks zullen voorstellen die zij als jongens niet willen. Het idee dat jongens alles op (hetero)seksueel gebied zouden moeten willen, maakt ook dat de vraag gesteld kan worden of jongens wel voldoende toekomen aan wat ze echt willen. Meisjes daarentegen lijken zich juist te focussen op de (veronderstelde) seksuele behoeften van jongens (ibid). In lijn met de opvatting dat jongens altijd seks willen heerst ook de opvatting onder veel jongeren dat de verantwoordelijkheid om grenzen aan te geven exclusief bij de meisjes ligt. Dit heeft onder meer als gevolg dat meisjes ook verantwoordelijk gehouden worden voor mogelijke grensoverschrijding (zoals aanranding, verkrachting). Ze hebben dan hun grenzen kennelijk onvoldoende duidelijk aangegeven of het zelf uitgelokt door bijvoorbeeld sexy kleding te dragen (ibid). Resultaten van onderzoek naar risicogedrag onder adolescenten heeft aangetoond dat risicogedrag bij jonge adolescenten meer wordt voorspeld door willingness, en bij oudere adolescenten meer door intentie. De onderzoekers zagen een verschuiving van willingness naar intentie naarmate de jongere ouder werd, meer in aanraking kwam met het risicogedrag en meer ervaring op had gedaan met het gedrag (Pomery, Gibbons, Reis-Bergan & Gerrard, 2009). Attitude blijkt bij meisjes een significante voorspeller te zijn van gedragsintentie met betrekking tot nee zeggen tegen seksueel grensoverschrijdend gedrag, maar niet bij jongens (Yu Li et al., 2010). Uit kwalitatieve interviews met jongeren blijkt dat gender stereotype attituden, zoals een neerbuigende houding bij jongens ten opzichte van meisjes, een rol spelen bij seksueel grensoverschrijdend gedrag (Felten, Janssens & Brants, 2009). De onderzoekers bevelen hier verder onderzoek naar aan. Het vermoeden bestaat dat attituden ten aanzien van mediagebruik een rol spelen bij seksueel grensoverschrijdend gedrag (De 16