6.1. Werkstuk door D woorden 20 juni keer beoordeeld. Geschiedenis. Whisky door de jaren heen. Inhoud. Inhoud.

Transcriptie

1 Werkstuk door D woorden 20 juni keer beoordeeld Vak Geschiedenis Whisky door de jaren heen Inhoud Inhoud Inleiding Algemene informatie over de Whisky - De schrijfwijze - De bereiding - Het drinken Ontstaan van Whisky - Ontdekking van whisky en de ontwikkeling door de jaren heen - Brouwerijen - Whisky onder de engelse overheersing Verspreiding van Whisky - Van Schotland en Ierland naar de rest van de wereld - Verschillende soorten en namen - De drooglegging in Amerika; een mislukt experiment Slot Bronvermelding Inleiding Whisky; een eeuwenoud recept voor gezelligheid, verbondenheid en professioneel proefplezier. Ongeacht zijn bekendheid, verspreiding, diversiteit en populariteit is er veel onduidelijkheid over whisky. Die onduidelijkheid gaat van kleine dingen als de schrijfwijze, naar belangrijke dingen zoals de oorsprong ervan. Hoewel de wereld van de whisky met zijn eigen taal, ontelbare aantal soorten en brouwerijen, en historische relevantie met verschillende onderwerpen (zoals de nationale concurrentie tussen Schotland en Pagina 1 van 15

2 Ierland, alsook die tussen Schotland en Engeland, en de Amerikaanse drooglegging) niet al te toegankelijk is en moeilijk te doorgronden is voor mensen die er weinig van weten, leek het ons toch de moeite waard het te proberen. Dit omdat wij het niet alleen -voor zover wij er met onze geringe levenservaring in aanraking mee zijn geweest -erg lekker vinden, maar ook omdat uit een diepgaand en gecompliceerd onderwerp een goed werkstuk kan komen. Met in ons achterhoofd dat we nooit voor de deadline een complete blik op de wereld van de whisky kunen hebben geworpen, hebben wij ons best gedaan een zo goed mogelijk werkstuk te maken, dat -hoewel relatief oppervlakkig -goed een aantal kernzaken behandelt betreffende whisky en de geschiedenis daarvan. De rest ligt klaar om in de toekomst uitgevonden en ervaren (!) te worden. Algemene informatie over Whisky Voordat we de geschiedenis van whisky bekijken geven we eerst wat inhoudelijke informatie over de whisky zelf en hoe deze tot stand komt, ook rekenen we af met een belangrijk misverstand: de schrijfwijze. Whisky is een gedistilleerde drank die wordt vervaardigd uit granen, gist en water.verschillende typen graan kunnen worden gebruikt. Bij Schotse malt whisky is dit gemoute gerst, bij Amerikaanse bourbon whiskey is dit maïs. Hoewel de Schotse whisky het bekendste is, wordt de drank ook geproduceerd in: Ierland, de Verenigde Staten, Canada, Japan en Nieuw-Zeeland. Als een whisky is gedistilleerd in Schotland, en er minimaal 3 jaar heeft gerijpt dan mag deze Scotch worden genoemd. Door de eeuwen heen heeft de Schotse whisky een geweldige reputatie opgebouwd. Het kleine Schotland telt een groot aantal brouwerijen, die zeer uiteenlopende whiskies produceren. Deze diversiteit wordt veroorzaakt door een groot aantal factoren, zoals het gebruikte water, de geografische ligging van de brouwerij, distilleerketels en technieken. De schrijfwijze Er is grote verwarring over de schrijfwijze van whisk(e)y. Wanneer we het hebben over whiskey met een e bedoelen we de Ierse of Amerikaanse whiskey. Alle andere whiskies schrijven we zonder e, dat is bijvoorbeeld de Canadese, Japanse en vooral de oeroude Schotse whisky. Het meervoud verschilt ook; dit is whiskeys respectievelijk whiskies. Een ezelsbruggetje om de verschillende schrijfwijzes te onthouden is te kijken naar de naam van de landen: Ierland en de Verenigde Staten hebben allebei minimaal een e in hun naam, terwijl Schotland, Canada en Japan dat allemaal niet hebben. In dit werkstuk zullen we de Schotse schrijfwijze hanteren, tenzij expliciet de Ierse of Amerikaanse whiskey wordt bedoeld. Overigens wordt de laatste vanwege een wet vaak Bourbon genoemd, omdat, net als bij de Schotse whisky, alleen de whiskey zoals die in Ierland zelf wordt gemaakt whiskey genoemd mag worden. Ook de titel s cotch whisky is alleen van toepassing op whiskies die op de Schotse manier en in Schotland gemaakt worden. De oorsprong van het woord whisky is moeilijk te achterhalen. Het woord werd voor het eerst door Samuel Johnson in 1755 opgenomen in het engelse woordenboek de Dictionary of the English Language. De naam Pagina 2 van 15

3 schijnt te zijn gekomen uit het Gaelische uisge beatha (water of life, levenswater), waarvan het eerste deel van het woord uitgesproken wordt als wisgeh. Hoewel whisky waarschijnlijk uit Schotland (of Ierland) komt, zijn er vergelijkbare woorden in bijvoorbeeld Wales (wysgi) en zelfs Scandinavisch te vinden (akvavit, dat hetzelfde betekent als uisge beatha, en dat van het Latijnse aqua vitae komt). De bereiding Het productieproces van whisky is onder te verdelen in 5 fases, waarvan de laatste het meeste tijd in beslag neemt. Stap 1: Mouten: het gecontroleerd laten ontkiemen van de gerst; Stap 2: Beslag: het laten vrijkomen van suikers in de mashtun; Stap 3: Gisten: suiker wordt omgezet naar alcohol in de washback; Stap 4: Distillatiestap: het distilleren van de alcohol; Stap 5: Rijpen: Het laten rijpen van de whisky duurt bij echte Schotse whisky minimaal 3 jaar, bij de meeste whiskeys is dit 5 jaar, en bij sommige bourbons duurt dit maar 5 jaar. Stap 1: Mouten Om te beginnen wordt gerst enkele dagen in het water gelegd. Dit is nodig om de enzymen te activeren die ervoor zorgen dat het zetmeel kan groeien. Het zetmeel moet het embryo voeden, dat uiteindelijk moet uitgroeien tot een plant. Het gebruikte water is afkomstig uit natuurlijke bronnen en is à à n van de bepalende factoren voor het uiteindelijk resultaat. Het maakt namelijk een groot verschil of het water over turf heeft gestroomd, of bijvoorbeeld over graniet. Turf geeft de gerst een rokerig karkater. Vroeger werd de gerst uitgespreid op moutvloeren en handmatig gekeerd, tegenwoordig wordt dit meestal mechanisch geregeld in trommelmouters. Handmatig keren is erg arbeidsintensief: iedere 4 uur dient de gerst gekeerd te worden, 24 uur per dag. Stap 2: Beslag De gedroogde gerst wordt gemalen in de dresser en wordt vervolgens in een mashing tun vermengd met heet water. De gerst lost op en er komen suikers vrij. De ontstane vloeistof heet wort. De wort wordt regelmatig geroerd, wat ervoor zorgt dat de vloeistof door de bodem wegsijpelt. Stap 3: Gisten In de wash backs wordt gist toegevoegd. Het mengsel gaat schuimen. Suiker wordt nu omgezet naar alcohol. De ontstane pap heet wash en kan vergeleken worden met een zwaar bier van ongeveer 8%. Wash backs zijn traditioneel van hout, maar veel brouwerijen zijn overgegaan op metalen wash backs. Dat is belangrijk omdat teveel bacterieën de werking van het gist tegengaat. Stap 4: Distillatiestap Pagina 3 van 15

4 De wash gaat nu naar de koperen stookketels. Iedere brouwerij heeft zijn eigen unieke ketels. De Schotten maken gebruik van tweevoudige distillatie. De grootste ketel heet de wash-still, hierin wordt de wash gekookt. Omdat alcohol een lager kookpunt heeft dan water, stijgt deze als eerste op. Bovenin de ketel gaat de alcohol door een gekrulde pijp (lyme arm) waar het weer condenseert tot vloeistof. Het product dat ontstaat wordt low wines genoemd en bevat ca. 25% alcohol. De tweede distillatie vindt plaats in een kleinere ketel die spirit still wordt genoemd. De distilleerder gaat nu de beste kwaliteit van het distillaat scheiden van de onzuivere delen. Het eerste deel van het distillaat wordt de voorloop genoemd (foreshot) en bevat de lagere alcoholen die giftig zijn. Het middelste deel wordt middelloop genoemd (middle cut), en bevat ethylalcohol die geschikt is voor consumptie. Dit is dus het deel waar de distilleerder hoofdzakelijk in is geïnteresseerd. Na de middelloop volgt de naloop (aftershot), die bestaat uit hogere alcoholen. Het aardige is dat deze naloop een bepalende factor is voor het aroma en de smaak van de whisky. Het is dus van belang om een klein deel van deze naloop mee te nemen in het distillaat. Deze aromatische stoffen worden feints genoemd. Het is belangrijk om niet te veel van de naloop mee te nemen, want na een tijdje worden ze zeer onaangenaam. De distilleerder gebruikt de spirit safe, een opstelling bestaande uit glazen kommen, om de kwaliteit van het distillaat te controleren. Wat uiteindelijk overblijft is een kleurloze vloeistof die ca. 60 tot 70% alcohol bevat en spirit wordt genoemd. Stap 5: Rijpen De vloeistof wordt nu minimaal drie jaar opgeslagen in eiken houten vaten, maar meestal langer. Schotland heeft weinig eiken, en daarom worden tweedehands vaten gebruikt waar eerder sherry, port of Amerikaanse bourbon in heeft gezeten. Deze traditie is ontstaan door de Schotse zuinigheid: Spaanse sherryvaten waren goedkoper dan Engels eiken. Toen later de sherryvaten zeldzamer werden, namen de Schotten hun toevlucht tot Amerikaanse bourbon vaten. De Amerikaanse overheid stond het niet toe om eiken houten vaten meer dan één keer te gebruiken om bourbon whiskey in te rijpen, daardoor kregen de vaten een tweede bestemming. Het gebruikte vat heeft invloed op de spirit. Bourbon vaten geven de spirit een vleugje vanille terwijl de sherryvaten een sherryachtig karakter geven. Tijdens het rijpen kan de omringende lucht in het vat dringen, zo gebeurt het dat het aanwezige klimaat in de regio invloed krijgt op de spirit. Tijdens het rijpen verdampt ook een deel van de spirit (het zogenaamde angel s share, het beetje whisky dat verloren gaat is voor de engelen). Na het rijpingsproces wordt het alcoholgehalte verminderd door de spirit te verdunnen met water. Sommige malt's worden niet verdund, en staan bekend als Cask strength whisky. En dergelijke malt bevat ca. 60% alcohol. Wanneer spirit uit een enkel vat wordt gebottled spreek je van een Single cask whisky. Meestal echter wordt de spirit vermengd met andere jaargangen, zo kan de brouwerij de consistentie van de whisky enigszins bewaren. De jongste jaargang bepaalt uiteindelijk de leeftijd die op de fles staat vermeld. Ten slotte wordt de whisky gebotteld of vermengd met whiskies van andere brouwerijen (in geval van vatted malt of blend). Naast de standaard bottelingen worden de brouwerijen steeds creatiever: Pagina 4 van 15

5 Sommige brouwerijen laten de spirit na de normale rijping overhevelen naar een ander type vat (bijvoorbeeld port of madeira vaten), om nog extra rijping te laten plaatsvinden. Deze rijping duurt ca. 6 maanden to 2 jaar. Voorbeelden zijn Glenmorangee port wood finish en Glenfiddich solera reserve. Net als bij wijn wordt soms de spirit van een enkel jaar gebottled. Vooraf staat meestal niet vast wanneer de spirit wordt gebottled. Het moment van optimale rijping wordt gekozen om de spirit te bottelen. Voorbeelden zijn de vintage malts van Glen Rothes. De meeste whiskies worden chilfiltered (koude filtering). Dit houdt in dat de whisky door gekoelde platen wordt gefilterd. Deeltjes uit het vat slaan neer en dit voorkomt dat de whisky troebel wordt als het in aanraking komt met water of ijs. Chilfiltering beinvloed de smaak van een whisky, en tegenwordig is een tendens aan de gang waarbij steeds meer brouwerijen het achterwege laten. Voorbeelden zijn Ardbeg 10 jaar en de nieuwe bottelingen van Bruichladdich. Het drinken In 1779 is door de Ier John Jameson een reglement samengesteld voor het proeven van whisky. Dit met de bedoeling het onderscheiden van whiskies en juist inschatten van de kwaliteit te bevorderen. Het gaat als volgt: I. Proef uitsluitend whisky: niet meerdere alcoholhoudende dranken door elkaar proeven. Dat maakt de smaakpapillen ongevoelig voor subtiele verschillen. II. Gebruik een tulp of wijnglas. III. Eerst kijken: altijd eerst de verschillende kleurfacetten bestuderen in een goed verlichte kamer met witte achtergrond. Elke whisky heeft zijn eigen kleur. Van geelgoud tot donkerbruin. De kleur is het resultaat van het rijpingsproces dat plaatsvindt in massief eikenhouten vaten waar vroeger bourbon, sherry, porto of madeira heeft ingezeten. IV. Op kamertemperatuur: whisky on the rocks mag dan lekker zijn, de drank verliest veel van zijn intensiteit. Door de koude temperatuur worden de smaakpapillen gedeeltelijk verdoofd. V. Voorzichtig aanlengen: een beetje mineraalwater om het alcoholeffect te breken mag, maar met mate. VI. Draai met het glas: door het lichtjes te draaien, bevrijden de aroma s zich van de whisky. Maar niet overdreven want alcohol is vluchtig. VII. Snuif niet te diep: de geur wordt dan te geconcentreerd VIII. Hoe minder, hoe beter: proef eerst hoe de whisky smaakt op het puntje van je tong, laat dan de whisky over je tong naar in achter in de mond gaan en terug, een beetje lucht door de lippen opzuigen. Door het toevoegen van zuurstof ontplooit de structuur zich beter. IX. Slik de whisky door! De nasmaak is zeer belangrijk, anders dan bij wijn mag de whisky dus niet uitgespuugd worden. X. Proef met mate! Er zijn vele factoren die het aroma en de smaak van een Schotse whisky bepalen. Allereerst het gebruikte water dat afkomstig is uit meren en bronnen. Het water stroomt veelal over graniet en turf. Turf wordt gebruikt om de gemoute gerst te verwarmen, en geeft de whisky een rokerige smaak. Dit is heel kenmerkend voor Schotse whisky. Wanneer de whisky in vaten ligt te rijpen, kan de omringende lucht het Pagina 5 van 15

6 vat binnendringen. Whiskies op de eilanden, krijgen hierdoor een wat zoute smaak door het zeeklimaat aldaar. De verschillende kenmerken kun je terug vinden bij het drinken van een single malt whisky. We zullen nu kort even wat belangrijke dingen behandelen om de whisky door te identificeren, wat kan leiden tot een betere waardering van de smaak. - Label: Lees eerst het label van de fles. Deze geeft informatie over het soort whisky, de leeftijd, het alcoholpercentage en de locatie van de brouwerij. - Kleur: Het vat waarin de whisky heeft gerijpt bepaalt de kleur van de whisky. De intensiteit van de kleur hangt vooral af van hoe lang de whisky heeft liggen rijpen, en hoe vaak het vat al is gebruikt. Om de kleur te veranderen wordt ook wel eens caramel toegevoegd. Dit laatste heeft overigens gekgenoeg geen invloed op de smaak. - Het aroma: De nosing is volgens liefhebbers minstens zo interessant als het eigenlijke drinken van de whisky. Het ruiken gebeurt in verschillende stappen: eerst wordt de neus boven het glas gehouden, daarna wordt die in het glas gestoken. Daarna wordt het glas gedraaid om nog meer geur vrij te laten komen. Water kan de reuk veranderen. - Smaak: Whisky kan zoete, zure, bittere en zoute smaken bevatten. Ook kan het mondgevoel soep of juist stroperig zijn. - Afdronk: Zoals ook in Jameson s reglement staat: het doorslikken van whisky is heel belangrijk om de afdronk te proeven. Whisky mag verdund worden, maar alleen met bronwater (zonder bubbels). Water kan nieuwe aroma s vrij laten komen en de smaak van alcohol kan overheersen, waardoor de whisky minder goed smaakt. Ijs (on the rocks) is echter taboe: de koud onderdrukt de aroma s en de smaakpapillen raken gedeeltelijk verlamd. Om tussen verschillende whiskies door de smaak te neutraliseren, kun je wit brood eten. Helaas hebben we dit allemaal nog niet (zoals wel gepland) in praktijk kunnen brengen, maar het leek ons belangrijk omdat het ten slotte allemaal in de eerste plaats om de whisky zelf gaat! En die hoort in de eerste plaats gedronken, en niet besproken te worden. Ontstaan van Whisky De kern van het werkstuk: de daadwerkelijke geschiedenis van whisky. Hoewel whisky verschrikkelijk Hier zullen we kort het ontstaan, de ontwikkeling en de verspreiding van whisky toelichten. Ontdekking van de whisky en de ontwikkeling door de jaren heen Er is veel onduidelijkheid over het ontstaan van whisky. In 1494 is het eerste geschrift over whisky gevonden. Beide de Ieren en de Schotten menen de whisky uitgevonden te hebben, en hier zal altijd onduidelijkheid over zijn. Pagina 6 van 15

7 Waarschijnlijk is het distilleren in Aziërond 800 voor Christus uitgevonden, waar het vooral gebruikt werd voor parfums, maar waarvan ook bekend is dat ze het gebruikte om drank uit rijst te distilleren. Via de Moren is het Europa binnengekomen, waarna de apostel St. Patrick (de beschermheilige van Ierland) de techniek verspreid heeft over Ierland, waar hij 432 na Christus als missionaris naartoe ging. Via Ierland zou het dan verspreid zijn naar Schotland, waar de Kelten er hun uisge beatha van maakten; betwistbaar de eerste echte whisky. Het eerste geschrift dat de whisky vernoemd komt echter uit 1494, in dat jaar vermelden de Exchequer Rolls eight bolls of malt to Friar John Cor wherewith to make aqua vitae. Toen de whisky buiten de kloosters bekend werden ging al snel iedere boer levenswater brouwen. In 1505 werd de eerste vergunning whisky te verkopen uitgegeven aan de Guild of Surgeon Barbers in Edinburgh. Verder meldt de tijdlijn van s cotchwhisky.net 1590 als het jaar waarin voor het eerst whisky naar Ierland werd geëxporteerd. Deze site is echter duidelijk bevooroordeeld, en of dit ook daadwerkelijk de eerste whisky betrof, of de Schotse whisky (met relevante schrijfwijze) op zich, is niet duidelijk. De eerste grote brouwerij werd in 1627 door Robert Haig opgezet, en hiermee wordt whisky dus professioneler gebrouwen, en niet meer thuis of op boerderijen. Hierdoor werd de whisky gelijk een stuk verfijnder en ging de ontwikkeling sneller. Overigens duurde het nog tot middenin de 18e eeuw tot men erachter kwam dat de whisky beter smaakte als het een tijdje had gerijpt. Dit werd per ongeluk ontdekt door een man die een oud vat had gevonden dat er een paar jaar had gestaan, waarvan de whisky tot zijn verbazing alleen maar beter was gaan smaken. Hiervoor werd de whisky zeer jong gedronken en smaakte hij zeer rauw. Vanaf 1707 viel Schotland onder de Engelse wet, en de Engelsen begonnen in de jaren 20 van de 19e eeuw met het streng controleren en tegenhouden van de whisky-productie door het heffen van accijns. Hiermee werd het illegaal stoken van whisky een ware volkssport in Schotland. Engelse excisemen trokken de Schotse Hooglanden in op zoek naar illegale whisky brouwerijen. Meer dan de helft van alle verkochte flessen whisky in die tijd waren illegaal geproduceerd. In 1823 werd het mogelijk om een vergunning te krijgen voor het op grote schaal produceren van whisky. Dit leidde tot het ontstaan van de eerste grote brouwerijen, zoals: The Glenlivet en Cardhu. In 1831 ontwikkelde een van de vroegere excisemen in Ierland, Aeneas Coffey, een nieuwe apparaat om te distilleren, een zogenaamd twin-column still, waardoor er continue gedistilleerd kon worden met minder kosten, ook konden verschillende soorten gerst gebruikt worden. Hoewel het in Ierland nooit echt aansloeg, werd het in Schotland al snel populair. Door de efficiã«ntere productie in Schotland verloren de Ieren hiermee hun eerste plaats in de whiskyindustrie, hoewel het apparaat van Coffey een kwalitatief inferieur product maakte. Het probleem hierop werd snel gevonden: men ging de whiskies blenden met traditionele distillaten. Dit idee werd door Andrew Usher in 1852 geïntroduceerd, en door het blenden van niet alleen inferieure aan betere whiskies voor een behoud van kwaliteit, maar ook door het blenden van verschillende whiskies (en Pagina 7 van 15

8 later andere dranken) voor het verkrijgen van een andere of lekkerdere smaak werd de blended whisky ongekend populair. Malt whisky werd nog maar door een paar brouwerijen als Springbank en Caol Ila op de markt gebracht. Tegelijkertijd kwam in Frankrijk de Phylloxera vastatrix een luizensoort die een groot deel van de cognac en wijnindustrie in Frankrijk platlegde door de gaarden onbruikbaar te maken. Hierdoor werd de whisky een goed alternatief voor wijn, en aan het eind van de plaag was het zo populair geworden, dat het nu ook buiten Schotland een groot succes was. De grote belangstelling zorgde echter voor een overproductie, en begin 20e eeuw zakte de whisky-markt in door economische neergang. Vele brouwerijen gingen failliet. Vanaf de jaren 60 ging het echter weer beter met de whisky, en vooral door de blended whisky, die een heel stuk toegankelijker is, blijft de whisky populair. Tegenwoordig wordt meer dan 90 procent van alle in Schotland geproduceerde whisky gebruikt in blended whisky, hoewel de populariteit van single malt de laatste tijd weer aan het stijgen is. Whisky is aan het begin van de 21e eeuw weer hip, en de consumptie van whisky, en ook van de single malt, blijft stijgen. Brouwerijen De eerste echte brouwerij buiten de kloosters en boerderijen werd in 1627 door Robert Haig opgezet. Hierna werden nog meer brouwerijen opgezet, waartussen de rivaliteit soms veel te ver ging. Zo werd in 1689 de Ferintosh brouwerij platgebrand, dit was de tweede brouwerij die ooit in Schotland opgezet was. De eerste Ierse brouwerij kwam pas in 1757; de Kilbeggan brouwerij. Over deze en andere brouwerijen voor 1775 is weinig bekend. Pas in 1775 ontstond de Glenturret brouwerij, de oudste distilleerderij die nu nog bestaat. Deze brouwerij heeft onder andere driemaal de gouden medaille van het IWSC (the International Wine and Spirit Competition) gewonnen, en heeft in 1998 nog de Grand Gold Medal van de Le Monde Selection Brussels gewonnen. In 1779 werd de eerste whisky-winkel in London opgezet: Justerini & Justerini, hiermee was de leverende Bowmore brouwerij de eerste Schotse brouwerij die distributie had buiten Schotland. Deze brouwerij is overigens een van de eerste legale distilleerderijen in het district Islay en, heel interessant: een deel van de inkomsten komt van het zwembad dat in een van de opslagruimtes is gemaakt en word verhit door de overgebleven hitte van de brouwerij. Bowmore heeft in 1995 de Distiller of the Year -award van het IWSC gekregen, samen met nog een heleboel andere prijzen en titels. In 1798 werd de brouwerij Highland Park gestart, de meest noordelijke brouwerij in de hele wereld, en de enige in zijn streek (Orkney) die nog wordt gebruikt. Het is echter vooral bekend om zijn Highland Park 12, 18 en 25 Year Old single malts. In 1816 werd de Laphroaig brouwerij gebouwd, waarvan de eigenaar Donald Johnston in 1847 in een vat half-geproduceerde whisky terechtkwam en verdronk. Interessant genoeg staat zijn naam nog steeds op de flessen, en is Laphroaig een van de meest karakteristieke brouwerijen van Islay, bekend om zijn Laphroaig 10 Year Old en Laphroaig 10 Year Old Cask Strength die met 55,3% alcohol onverdund op de sterkte zoals die uit het vat komt gebotteld wordt. Ook is de Laphroaig 40 Year Old bekend onder fijnproevers. In 1823 werden licenties verplicht, iets waar de brouwerijen zich aanvankelijk actief tegen keerden, omdat Pagina 8 van 15

9 hiermee ook grote belastingen gepaard gingen. Toen in 1824 de bekende Glenlivet brouwerij de eerste brouwerij met licentie werd, was men zo kwaad dat de eigenaar George Smith zijn brouwerij moest verdedigen met twee pistolen, terwijl een menigte probeerde hem te vermoorden en zijn brouwerij in brand probeerde te steken. The Glenlivet bestaat nog steeds en is bekend om de Glenlivet 12 Year Old. Kort daarna werd in 1825 de Ebradour brouwerij gebouwd, dit is nog steeds de kleinste brouwerij in Schotland en à à n van de laatste originele boerderij-distilleerderijen. Het gebruikt hele oude apparatuur en is de laatste die nog gebruikt maakt van de Morton Refrigerator om de whisky te verkoelen. Het maakt maar à à n soort whisky, en maakt maar een paar flessen per jaar van zijn Ebradour Aged 10 Years. Andere beroemde brouwerijen zijn bijvoorbeeld die van de blended whiskies Famous Grouse (voor het eerst gemaakt in 1860 en de meest verkochte whisky binnen Schotland), Johny Walker Red Label Scotch Whisky (voor het eerst gemaakt in 1820 en de bestverkochte Schotse whisky over de hele wereld) en Ballantine's (voor het eerst in 1827 gemaakt door de 18-jarige George Ballantine in Edinburgh, het staat bekend om zijn gebruik van een groot aantal single malts -maar liefst 57 -en zijn aparte beveiligingssysteem, namelijk 100 ganzen!). Whisky onder de Engelse overeenkomst Toen het aan het begin van de 18e eeuw niet goed ging met de economie in Schotland en Engeland, werd in 1707 besloten dat de landen zich moesten verenigen. Omdat men van mening was dat een politieke en economische samenwerking een grote positieve invloed zou hebben op beide landen, werd in dat jaar de Act of Union door beide landen ondertekend. Een van de punten die ter sprake kwamen was de belasting van malt, om door een gelijke hoeveelheid belasting een eerlijke handel te creëren met even hoge productiekosten en prijzen. Dit was zeer controversieel en na een gewelddadige periode met een groot aantal opstanden en doden, kwam er dan toch een equivalent van de Engelse Malt Tax, waardoor er vanaf 1725 extreme accijnzen kwamen op whisky, die steeds bleven groeien. Hierdoor kwam er een lange periode van illegale brouwerijen, smokkel, roof en gewelddadige overvallen en zoektochten van de overheid. Dit leidde gek genoeg tot een krankzinnige stijging in de consumptie van whisky, en meer dan de helft hiervan was illegaal geproduceerd. De belasting bleef stijgen, en er werden allerlei regels gemaakt waar men het totaal niet eens was, zo moesten verschillende distilleerderijen verschillende functies op zich nemen en waren er allerlei onzinnige regels. Om conform de regels whisky te produceren werd gezien als verraad tussen de brouwerijen, en leidde vaak tot bloedige conflicten. Zo moest de eigenaar van de Glenlivet brouwerij, George Smith, zich met twee pistolen verdedigen tegen een boze menigte. Ook zijn er veel brouwerijen in de brand gestoken beide door de overheid bij controles, en door aanhangers van andere brouwerijen, uit woede om het feit dat ze niet uit solidariteit illegaal whisky bleven maken. Pagina 9 van 15

10 Uiteindelijk werd de criminaliteit en het geweld -ontstaan door de hoge alcoholconsumptie, de ontevredenheid onder het volk en de whisky-industrie die noodgedwongen in de criminele sfeer werd getrokken -de overheid teveel, en werden in 1820 twee wetten ingevoerd. De eerste en belangrijkste was de Excise Act, die precies duidelijk maakte welke productie legaal was en welke niet, en deze strenger controleerde. De tweede zorgde ervoor dat er grotere straffen kwamen voor smokkel, samen zorgden deze wetten ervoor dat er samen met een nieuw, strenger maar minder gewelddadig, beleid dat er een grote afname was van het illegale brouwen en smokkelen van whisky in maar een klein aantal jaar. Langzaamaan nam de invloed van de Engelse wetgeving af en werd het Schotse land en volk weer trots op zijn whisky. Verspreiding van Whisky Geen enkele sterke drank wordt in zoveel landen gedronken als whisky. Pure malt, graanwhisky, whiskylikeur en allerlei plaatselijke varianten, al dan niet legaal, vinden jaar in jaar uit hun weg naar steeds meer verbruikers. Als dorstlesser, als aperitief, als dessert of als stevige doordrinker: de mogelijkheden zijn oneindig en worden over bijna de hele wereld toegepast. Whisky is van een exclusief Brits product in 1820, verandert in een geliefd product, en de populairste sterke drank in de wereld. Voor elke 100 verkochte flessen whisky in de wereld worden er van de andere sterke dranken: - 2 flessen rum; - 1 fles wodka; en - 1 fles gin verkocht. Van alle andere sterke dranken wordt zelfs minder verkocht in relatie tot whisky. In België en Nederland ligt de gemiddelde jaarconsumptie op bijna 1 liter per hoofd per jaar, en in andere landen (zoals Schotland, Ierland, de Verenigde Staten en Japan) is de whisky nog veel populairder. Zo worden er van Schotse blends alleen al 1 miljard flessen per jaar verkocht, gevolgd door de Amerikaanse grain whiskeys en de Canadese whiskies met 400 respectievelijk 350 miljoen flessen per jaar. Van Japanse blend en malt whiskies worden er ook 350 miljoen per jaar verkocht, gevolgd door de Schotse malt met 50 miljoen flessen. Hierna komen passen de Ierse malts en blends met 40 miljoen flessen per jaar. Overigens worden er in totaal, ook uit andere landen dan de bekende whisky-landen per jaar ongeveer 2 miljard 290 miljoen flessen verkocht. Ook kun je het zo gek niet bedenken, of er is wel een product met whisky erin verwerkt, denk aan sausjes, cocktails, gerechten, mosterd, soep, snoepjes en zelfs tandpasta. Als je daarbij ook nog eens bedenkt dat de whisky bekend is bij verschillende (rock)bands, films en tvprogramma s, kun je alleen nog maar vaststellen dat whisky verschrikkelijk populair en wijdverspreid is. Pagina 10 van 15

11 Hoe dit zo gekomen is zullen we proberen in dit hoofdstuk te onderzoeken. Ook zullen we wat van de grootste verschillende soorten en namen van de whisky doornemen, en zullen we een van de grootste historische gebeurtenissen bespreken met betrekking tot whisky: de Amerikaanse drooglegging. Van Schotland en Ierland naar de rest van de wereld Hoewel de whisky in Schotland of Ierland is uitgevonden en geperfectioneerd, en deze al generaties lang in gebruik was binnen de Britse markt, heeft de whisky zich verspreid over bijna de hele wereld. Hierin zijn twee belangrijke stromingen te herkennen: - Whisky ging naar het vasteland van Europa via Frankrijk; en - Whisky werd door migratie naar Canada en de Verenigde Staten gebracht. Ook is in Japan een belangrijke whisky-cultuur ontstaan. Hier is niet echt een geografische verandering of stroom aan te verbinden, dit hangt samen met de imitatie-cultuur die ontstond toen de Japanse cultuur na de Tweede Wereldoorlog aan het begin van zijn groei stond. Hierin probeerde de Japanse industrie de Westerse op zoveel mogelijk fronten, dus ook met whisky, te imiteren. Japanse whisky is over het algemeen vrij goedkoop en van redelijke kwaliteit, maar heeft geen eigen identiteit zoals de Ierse, Schotse, Canadese en Amerikaanse whiskies en whiskeys dat wel hebben. Toen in de 19e eeuw een plaag de wijngaarden tot in de Cognac-streek van Frankrijk voor een groot deel plat legde, kreeg de whisky steeds meer popularteit in Europa. Het werd een zeer waardig alternatief voor de wijn en ondanks de vele goedkope whiskies van die tijd leerde men ook in de rest van Europa vanwege het tekort aan wijn de whisky apprecieren als een evenzo verfijnde drank, die het bovendien buitengewoon goed deed op feestjes met zijn hogere alcoholpercentage. Vooral door de komst van de blended whisky, waardoor de whisky toegankelijker en minder zwaar en serieus wordt -waardoor deze ook on the rocks koeler gedronken kan worden -bleef de populariteit van whisky stijgen tot aan het begin van de 20e eeuw, waar na een korte dip in de consumptie de whisky alweer sinds de jaren 60 in populariteit toeneemt. Een andere ontwikkeling is die van Ierland en Schotland naar de VS en Canada. Door de ontdekking, kolonisering en onafhankelijkheid van de Verenigde Staten zijn er veel Schotse en vooral Ierse (dit verklaart ook de Ierse schrijfwijze in de VS) immigranten naar het Amerikaanse continent verhuist. Uiteraard brachten zij daar hun cultuur mee, en dus ook hun whisky respectievelijk whiskey, die zij daar aanpastten door de wending van tijd, en de markt die daar al snel gecreã«rd was, met consumenten uit allerlei verschillende culturen. Zo is er een groot verschil in de eisen en bereiding van bijvoorbeeld de Amerikaanse bourbon, die van minstens 51% maar niet meer dan 80% maã s wordt gemaakt. Ook laat men deze whiskey maar kort Pagina 11 van 15

12 rijpen, om vervolgens het vat te vervangen. Omdat het vat volgens de wetgeving en het gebruik maar à à n keer gebruikt mag worden, wordt het daarna vaak weggegooid, verwerkt, of doorverkocht aan de Schotten, waar het overblijfsel van bourbonaroma de whiskies vaak een zachte vanille-achtige bijsmaak geeft. Ook worden tegenwoordig uit economische en politieke overwegingen met betrekking tot het verschil in wetgeving van verschillende staten (en het bereiken van een zo groot mogelijke markt) de Amerikaanse bourbon whiskeys vaker aangelengd met water om voor lagere kosten en alcoholpercentages te zorgen. Hoewel eigenlijk alleen de whiskey zoals die in Kentucky wordt bereid bourbon -en dus echt Amerikaans - genoemd mag worden, is de populairste Amerikaanse whiskey (en één van de meest gedronken whiskeys op de wereld) Jack Daniels een whiskey volgens de manier uit Tennessee bereid, en dus fundamenteel anders. Samen hebben al deze invloeden, van het Noord-Amerikaanse continent, van (west-)europa, en van Japan, er met de steeds verdergaande groei van het kapitalisme en globalisme, ervoor gezorgd dat whisky, net zoals Coca Cola, de democratie en andere verschijnselen die worden gezien als typisch westers, verder verspreid is over de rest van de Aarde in allerlei verschillende soorten vormen, smaken, gedistilleerd uit allerlei soorten ingrediã«nten, gebruiken en culturen, met een overeenkomst: Het blijft whisky, en zal overal zorgen voor een grote appreciatie en gezelligheid. Verschillende soorten en namen Eer zijn ontzettend veel Whiskies. Het is natuurlijk niet zo dat maar een brouwerij Whisky maakt. Niet alleen de merken verschillen, maar ook de smaken en soorten. We zetten er een paar op een rij. Single malt whisky Single malt whisky is de meest exclusieve whisky soort. Bij de productie wordt gebruik gemaakt van gemoute gerst als graan. Een single malt whisky is het product van één enkele brouwerij, en daardoor uniek. Diverse vaten van diverse jaargangen worden met elkaar vermengd. Het vat met de jongste malt bepaalt de uiteindelijke leeftijd die op de fles staat vermeld. De prijs van een single malt is aanmerkelijk hoger dan die van een blended of grain whisky. Highland Park en The Glenlivet zijn voorbeelden van single malt whiskies. Vatted malt whisky Bij de productie van een vatted malt whisky worden single malt whiskies van verschillende brouwerijen met elkaar vermengd. Vaak worden een aantal single malts van brouwerijen uit een bepaalde streek verenigd in een vatted malt. In Pride of Islay zijn bijvoorbeeld een aantal single malts van Islay met elkaar vermengd. Op het label van de fles staat Malt of Pure malt, maar geen single malt dus. Daarnaast ontbreekt de naam van de brouwerij. Pagina 12 van 15

13 Grain whisky Bij grain whisky worden ook andere granen gebruikt, zoals mais en rogge. Grain whisky rijpt sneller, is daardoor goedkoper, en wordt hoofdzakelijk voor de productie van blend whisky gemaakt. Wanneer slechts één graansoort wordt gebruikt spreek je van een single grain whisky. Een voorbeeld van een grain whisky is Black Barrel. Het distillatieproces wijkt af van die van malt whisky. Bij grain whisky wordt gebruik gemaakt van continue distillatie met behulp van de patent still. Blended whisky Blended whisky bestaat uit een mengsel van single malt whisky en grain whisky. Het wordt het meest verkocht van alle whiskies. Diverse soorten whisky worden gemarried en minimaal een jaar opgeslagen in vaten. Het gaat dan om ca. 40 tot 50 verschillende whiskies, waarbij de (goedkopere) grain whisky het grootste deel van de blend uitmaakt. Blended whiskies (of blends) zijn zeer geschikt voor het grote publiek die niet aangetrokken worden door de aromatische malt whisky. Bij een blend kan een constante kwaliteit worden gewaarborgd omdat het een som der delen is. Een afwijkende kwaliteit van een enkele malt heeft nauwelijks invloed op de uiteindelijke smaak van de blend. Voorbeelden zijn: Famous Grouse, Johny Walker en Ballantine's. Bij blended whisky kunnen nog de volgende varianten worden onderscheiden: Deluxe blend: deze blend bevat een hoger gehalte single malt whisky, en is daardoor ook iets exclusiever. Een voorbeeld is Dimple. Premium blend: deze blend bestaat uit whiskies die minimaal 12 jaar oud zijn. Een voorbeeld is Chivas Regal. Scotch Whisky Alleen whisky die in een brouwerij in Schotland is geproduceerd en in Schotland gerijpt is mag zich Scotch whisky noemen. En dus Scotch whisky op het etiket vermelden. Het gaat dus om een aanduiding van de herkomst en houdt geen garanties in over de samenstelling of de kwaliteit. Veel kenners gebruiken de term Scotch echter als een synoniem voor de blended whisky uit Schotland. Bourbon Whisky Bourbon is de benaming voor een bepaalde whisky uit de Verenigde Staten. Oorspronkelijk verwees deze naam naar Bourbon County, een streek in Kentucky waar vele brouwerijen gevestigd waren. Ondertussen is het een verzamelnaam voor alle Amerikaanse Whiskey s die voldoen aan specifiek, door de wet vastgelegde eigenschappen. Bourbon wordt gemaakt op basis van een mengsel dat voor minimaal 51% en maximaal 80% maïs moeten bestaan. Bourbon whisky moet minimaal 2 jaar rijpen (in eikenhouten vaten die binnenin verkoold zijn). Door dit rijpingsproces krijgt hij zijn karakteristieke diepe kleur en stevige smaak. Pagina 13 van 15

14 De drooglegging in Amerika; een mislukt experiment Van 1920 tot 1933 bestond in de Verenigde Staten een totaal verbod op de productie van en handel in alcoholische dranken. Zelden heeft een poging om de samenleving te disciplineren vervelender bijeffecten gehad, en dat terwijl ook zonder deze vergaande maatregel de Amerikanen al veel minder waren gaan drinken onder invloed van de anti-drank beweging. De Amerikaanse strijd tegen de drank heeft een lange geschiedenis. Als snel na de onafhankelijkheidsstrijd steeg het drankgebruik in de Verenigde Staten in hoog tempo, vooral door de enorme toename van de whisky-produktie. Een reden daarvoor was onder meer dat graan gemakkelijker te vervoeren was in gedistilleerde vorm dan in natura. Rond 1830 werd bijna vijftien liter pure alcohol per hoofd van de bevolking geconsumeerd. Vooral de Amerikaanse maffia wist hier goed van te profiteren en handel in Whisky werd een gouden handel. In dezelfde periode verplaatste het drinken zich buitenshuis, naar de saloon, waardoor het sneller tot excessen kwam. De maatschappelijke gevolgen waren goed merkbaar in de vorm van ongevallen, toenemend huiselijk geweld en een duidelijk vast te stellen verslechterde fysieke toestand van de bevolking. In de periode tussen 1825 en 1855 ontstond een landelijke anti-alcoholbeweging die niet alleen de werkgevers mobiliseerde omdat die gebaat waren bij zelfbeheersing van hun werknemers, maar ook arbeiders zelf. De drankbestrijders zochten hun aanhang vooral onder kerkleden en vrouwen. Hun methode was om mensen een gelofte af te laten leggen, eerst tot matiging, later tot geheelonthouding. In de staat Maine ging men verder en verbood men in 1851 de productie van en handel in alcohol. Twaalf staten volgden dit voorbeeld, maar toch stagneerde de beweging omdat de moralisten het in het midden van de eeuw te druk hadden met hun verzet tegen slavernij. Zo heeft de Whisky voorgoed, ook in Amerika zijn naam gevestigd. Slot Hoewel we jammer genoeg niet meer toegekomen zijn aan de geplande test, hebben we toch genoten van het makken van dit werkstuk. Het onderwerp is zeker interessant voor ons, niet in de laatste plaats omdat we beiden dit jaar 18 worden of zijn geworden.. Hoewel het af en toe even moeilijk was informatie over bepaalde dingen te zoeken, en we heel wat geplande onderwerpen hebben moeten aanpassen en vergeten -maar gelukkig ook hebben kunnen toevoegen -zijn we zeker blij met het eindresultaat. Ondanks de drukke tijden hebben we toch het gevoel dat we een relatief compleet werkstuk in elkaar hebben kunnen zetten, en we hopen dat u het met ons eens bent. Wij zullen zeker met z n tweeën nog eens de door ons geplande test uitvoeren, met in het achterhoofd de voor dit werkstuk achterhaalde en onderzochte informatie. Hiermee willen we ons werkstuk beëindigen en hopen we dat zelfs u er als fanatieke whisky-proever wat Pagina 14 van 15

15 van geleerd heeft. Om met een voorbeeld van een relevante cultuuruiting te sluiten citeren wij hieronder het bekende en oeroude lied Whiskey, you're the devil ⠜whiskey, you're the devil, you're leadin' me astray Over hills and mountains and to Americae You're sweeter, stronger, decenter, you're spunkier than tae O whiskey, you're my darlin' drunk or sober.⠜ Bronnen Algemene informatie over de Whisky Ontstaan van Whisky Content.show& Verspreiding van Whisky Plaatjes Pagina 15 van 15