Kleur & kwaliteit. Deel 4: Spectrale kleurmeting
|
|
- Leopold de Smet
- 8 jaren geleden
- Aantal bezoeken:
Transcriptie
1
2 Kleur & kwaliteit 4 Deel 4: Spectrale kleurmeting 4.1 Kleuren meten Standaardkleurwaarden/Witwaarde Standaardlichtsoorten Gemiddelde waarnemer/spectrale gevoeligheidsfuncties Beoordeling met spectrofotometer Kleurafstandswaarde E CIE-Lab CIE-Luv CIE-LCh CMC Munsell Meting met drie kleurfilters Spectrale kleurmeting Meetprincipe van de spectrale kwaliteitscontrole Heidelberg CPC Proefmeetstrips en kleurmeetstrips Proefmeetstrips Kleurmeetstrips Kleurregeling met Heidelberg CPC Spectrofotometrische grijsveldregeling Spectrofotometrische volvlakregeling Densitometrische volvlakregeling Voordelen van spectrale kleurmeting in de offsetdruk 34 3
3 Zoals in hoofdstuk 1.4 Kleurensystemen van Deel 1 is aangegeven, zijn voor een duidelijke beschrijving van een kleur drie getalswaarden noodzakelijk. De spectrofotometrie beschrijft, hoe deze getallen worden vastgesteld en wat hun onderlinge relatie is. Voorwaarde is uiteraard dat de kleuren meetbaar zijn. Spectrale kleurmeting en spectrofotometrie kunnen dus niet los van elkaar worden gezien. 4.1 Kleur meten Voor het meten van kleuren worden fotometers met drie kleurfilters of spectrofotometers gebruikt. Deze fotometers worden in hoofdstuk 4.8 en 4.9 beschreven. Kleurmetingsapparatuur werkt volgens hetzelfde principe als de visuele kleurwaarneming via het menselijk oog (zie het schema op de pagina hiernaast). De te beoordelen kleur (proef) wordt door een lichtbron (straling) belicht. Een deel van het licht wordt door de proef geabsorbeerd, de rest wordt gereflecteerd. Het gereflecteerde licht wordt door onze ogen opgevangen, waar de voor rood, groen en blauw gevoelige kegeltjes (kleurreceptoren) worden geactiveerd. De kleurprikkels gaan via de gezichtszenuw naar onze hersenen, waar ze de bijbehorende kleurindruk teweegbrengen. Deze manier van kleuren zien wordt in de kleurmetingsapparatuur nagebootst. Bij het meten wordt licht op de gedrukte proef geprojecteerd. Het gereflecteerde licht wordt via glasvezeloptiek naar een sensor geleid, waar het voor elke kleur ontvangen licht wordt gemeten. De meetgegevens worden doorgegeven aan een computer, waar ze geëvalueerd worden met behulp van functies die 4
4 overeenkomen met de drie spectrale gevoeligheidsfuncties van het menselijk oog zoals die door de CIE genormaliseerd zijn. Dit levert de standaardkleurwaarden X, Y en Z op, die vervolgens worden omgerekend tot coördinaten van de CIEkleurendriehoek of een ander kleurensysteem (bijvoorbeeld CIE-Lab of CIE-Luv). Lichtbron Straling Menselijk oog Meetapparatuur Proef Spectrale reflectie Spectrale reflectie Oog Optiek met sensor Kegeltjes Genormaliseerde Blauw Groen Rood spectrale gevoeligheidsfuncties Kleurprikkels Standaardkleurwaarden Kleurwaarneming Kleurcoördinaten 5
5 4.2 Standaardkleurwaarden/Witwaarde Bij de kleurmeting geldt als voorwaarde voor het bepalen van de standaardkleurwaarden dat er onder genormaliseerde omstandigheden wordt gewerkt. De meeste daarvan zijn door de fabrikant van de apparatuur gedefinieerd of zodanig geïmplementeerd dat de gebruiker er zich niet mee bezig hoeft te houden. Er zijn echter drie omstandigheden die bij de kleurmeting meestal variabel zijn en daarom door de gebruiker moeten worden ingesteld: het referentiewit, de lichtsoort en de waarnemer. Normaal gesproken worden bij spectrale kleurmeting de meetwaarden gerelateerd aan absoluut wit. Het ijken gebeurt op de ijkstandaard van de meetapparatuur, die op zijn beurt weer geijkt is op een (theoretisch) absoluut wit. In tegenstelling tot de densitometrie wordt bij spectrale kleurmeting slechts in uitzonderingsgevallen aan het papierwit gerelateerd. 4.3 Standaardlichtsoorten Zonder licht zijn er geen kleuren. Dat betekent echter ook dat de lichtsoort mede bepalend is voor onze kleurindruk. De kleur van het licht is afhankelijk van de spectrale samenstelling ervan. Bij natuurlijk zonlicht wordt de spectrale samenstelling beïnvloed door het weer, het jaargetijde en de tijd van de dag. Fotografen en filmers moeten vaak lang wachten voordat de lichtomstandigheden aan hun verwachtingen beantwoorden. Bij kunstmatig lamplicht zijn er eveneens verschillen in de spectrale samenstelling. Sommige lampen geven roodachtig licht, terwijl andere meer groenachtig of blauwachtig licht geven.als de lichtomstandigheden veranderen, verandert de spectrale reflectie, waardoor ook de kleurindruk verandert. Daarom moeten standaardkleurwaarden aan een 6
6 3.0 S ( λ) A D 65 C 0.5 D nm gestandaardiseerde lichtsoort worden gerelateerd. Bij de standaardisatie werd de spectrale energieverdeling (intensiteit) voor verschillende lichtsoorten in het gebied van nanometer (in stappen van vijf nanometer) vastgelegd. In de afbeelding hierboven is de spectrale energieverdeling voor de standaardlichtsoorten A, C, D 50 en D 65 weergegeven. 2,0 1,5 S( λ) De standaardlichtsoorten C, D 50 en D 65 lijken op het gemiddelde daglicht en hebben in het blauwe gebied een hogere stralingsintensiteit. De afbeelding hiernaast laat de samenstelling van lichtsoort D 65 zien. Bij standaardlichtsoort A ligt de hoogste intensiteit in het rode gebied; daardoor D 65 1,0 0,5 maakt het een rode indruk (avondlicht en gloeilamplicht) ,0 nm 7
7 4.4 Gemiddelde waarnemer/spectrale gevoeligheidsfuncties Ieder mens beschikt over drie spectrale gevoeligheidsfuncties voor het onderscheiden van de kleuren rood, groen en blauw. Bij personen met een normaal ontwikkelde kleurgevoeligheid zijn deze functies ongeveer gelijk. Daarom worden kleuren alleen in de grensgebieden verschillend geïnterpreteerd. Wat voor de een bijvoorbeeld nog blauwachtig groen is, wordt door de ander al waargenomen als groenachtig blauw. Voor de spectrale kleurmeting moest daarom iemand met een normaal ontwikkelde kleurgevoeligheid worden gedefinieerd, de zogenoemde gemiddelde waarnemer. Daarvoor werd in 1931 een omvangrijke testserie met een groot aantal personen met een normaal ontwikkelde kleurgevoeligheid uitgevoerd. Daarvan werden de drie spectrale gevoeligheidsfuncties x, y en z afgeleid, die door de CIE nauwkeurig zijn gedefinieerd en in nationale en internationale normen als DIN 5033 en ISO/CD zijn vastgelegd. 2,0 x ( ) λ 2,0 y ( λ) 1,5 1,5 1,0 1,0 0,5 0,5 0, nm 0, nm 8
8 Er werd steeds een gezichtsveld van twee graden onderzocht. Onder gezichtsveld wordt in het kader van de kleurmetingsnormen de gezichtshoek verstaan waaronder een kleurvlak gezien wordt (zie afbeelding). Als bijvoorbeeld een vlak met een diameter van drie en een halve centimeter vanaf een afstand van een meter wordt bekeken, neemt dit vlak precies een gezichtshoek van twee graden in. In 1964 werd dezelfde testserie herhaald voor een gezichtshoek van tien graden. De resultaten hiervan werden eveneens genormaliseerd. Zo ontstond de gemiddelde waarnemer m 2,0 z ( λ) 1,5 1,0 0,5 0, nm 2 = ^ 3,5 cm 10 ^= 17,5 cm 9
9 4.5 Beoordeling met spectrofotometer De standaardkleurwaarden worden berekend uit het spectrum van de lichtsoort S(λ), de gemeten spectrale reflectiegraad ß(λ) en de genormaliseerde spectrale gevoeligheidsfuncties x(λ), y(λ) en z(λ) van de gemiddelde waarnemer. De tussen haakjes staande lambda (λ) geeft aan dat de berekening in afhankelijkheid van de golflengte λ van het licht wordt uitgevoerd (bijvoorbeeld in een golflengtegebied van nanometer in intervallen van vijf nanometer). Daarbij wordt in de eerste fase van de berekening voor elke golflengte λ (dus voor elke spectrale kleur van een lichtsoort) de stralingsfunctie van de standaardlichtsoort S(λ) vermenigvuldigd met de voor de kleur gemeten reflectiewaarden ß(λ). Dit levert een nieuwe curve op, de kleurprikkelfunctie ϕ(λ). In de tweede fase van de berekening worden de waarden van de kleurprikkelfunctie vermenigvuldigd met de waarden van de genormaliseerde spectrale gevoeligheidsfuncties x(λ), y(λ) en z(λ). Dit levert drie nieuwe curven op. Uit de vlakken onder deze curven worden door integratie en vermenigvuldiging met een normalisatiefactor tenslotte de standaardkleurwaarden X, Y en Z berekend, waarmee de gemeten kleur exact kan worden gedefinieerd. 10
10 S( λ) Lichtsoort β ( ) λ Reflectie x ϕ( λ) x ( λ) y ( λ) z ( λ) = Kleurprikkelfunctie x x Integratie en normalisatie = X Y Z Spectrale gevoeligheidsfunctie Standaardkleurwaarde 11
11 4.6 Kleurafstandswaarde E Kleurverschillen (bijvoorbeeld tussen model en drukvel) worden uitgedrukt in E (delta E), waarmee de ruimtelijke afstand tussen twee kleurlocaties in het CIE-kleurensysteem wordt aangegeven. In hoofdstuk 1.4 Kleurensystemen van deel 1 werd het CIE-kleurensysteem al toegelicht. Dit kleurensysteem heeft echter één nadeel: kleurafstanden met dezelfde getalswaarde worden bij verschillende kleurtonen door de mens niet als even groot ervaren. De Amerikaan MacAdam heeft dit verschijnsel in lange testseries onderzocht, in getalswaarden vastgelegd en grafisch weergegeven. De zogenoemde MacAdams-ellipsen zijn in deze afbeelding met een factor tien vergroot. Omdat y 520 0, , , , ,4 0,3 0, , , ,0 0,1 0,2 0,3 0,4 0,5 0,6 0,7 x 12
12 het CIE-kleurensysteem driedimensionaal is, gaat het in werkelijkheid om ellipsoïden, dat wil zeggen ellipsvormige ruimtelijke lichamen. De grootte van de ellipsoïde is een maat voor de zichtbaarheidsdrempel van kleurafwijkingen (gezien vanuit het middelpunt van de ellipsoïde en voor de desbetreffende kleurtoon). Voor de praktische toepassing bij de beoordeling van kleurafstandswaarden is dit systeem echter ongeschikt. Het zou betekenen dat de toegestane toleranties voor elke kleurtoon verschillend zouden zijn. Voor een betrouwbare en significante kleurafstandsberekening is een kleurensysteem nodig waarin de als even groot ervaren kleurafstanden ook getalsmatig even groot zijn. Twee van dergelijke systemen zijn CIE-Lab en CIE-Luv, die door mathematische transformatie werden ontwikkeld uit het CIEkleurensysteem. De MacAdam-ellipsoïden van verschillende grootte werden door deze transformatie op bolvormige lichamen van ongeveer dezelfde grootte afgebeeld. Op deze manier worden kleurafstanden die getalsmatig even groot zijn bij alle kleurtonen ook door de mens als ongeveer even groot ervaren. CIE-Lab en CIE-Luv, de kleurensystemen die tegenwoordig in de grafische industrie het meest worden toegepast, werden in 1976 internationaal genormaliseerd. 13
13 y 520 0, , , b* 0,5 0,4 0,3 a* ,2 0, a* , ,0 0,1 0,2 0,3 0,4 0,5 0,6 0,7 b* x Deze afbeelding laat de plaats van de a*- en b*-as van het CIE-Lab-kleurensysteem in de x-y-kleurentabel zien. In de Verenigde Staten worden ook nog wel andere kleurensystemen toegepast, zoals het CMC-systeem en het Munsellkleurensysteem. 14
14 4.6.1 CIE-Lab L* Voor het meten van drukinktkleuren wordt het CIE-Labkleurensysteem het meest toegepast (bijvoorbeeld voor het samenstellen van kleurrecepten en bij de kleurmeting in de drukkerij). Kleurtoon en kleurverzadiging worden op de assen a* en b* uitgezet. De a*-as loopt van -a* (groen) naar +a* (rood), de b*-as loopt van -b* (blauw) naar +b* (geel). De helderheidsas L* loopt van 0 (zwart, onderaan) naar 100 (wit, bovenaan) b* De afbeelding hiernaast laat het CIE-Labkleurensysteem voor materiaalkleuren zien. Omdat dit systeem door mathematische transformatie is a* ontstaan, heeft het een andere vorm dan het CIE-x,y,Ykleurensysteem. Ook de vorm van de verschillende helderheidsniveaus is bij L* (luminiscentie) anders dan bij Y. 100 b* a* b* 50 a* a* b* De afbeelding onderaan laat een dwarsdoorsnede van het driedimensionale CIE-Lab-kleurensysteem zien bij een helderheidsniveau van L* = 50. Hieraan is duidelijk te zien dat het groene kleurbereik kleiner en het blauwe kleurbereik groter is. 15
15 De kleurafstanden worden als volgt berekend: Wit L* = 100 L* = L* gem. L* gew. a* = a* gem. a* gew. Geel b* = b* gem. b* gew. E* ab = L* 2 + a* 2 + b* 2 Groen a* b* b* a* Rood Blauw L* = 0 Zwart Voor de gebruiker is de toepassing van een schematische voorstelling bijzonder handig. Voorbeeld: L* a* b* gewenste (gew.) kleurlocatie 70,0 55,0 54,0 gemeten (gem.) kleurlocatie 75,3 51,2 48,4 L* = 75,3 betekent dat het om een lichte kleur gaat, die met a* = 51,2 en b* = 48,4 tussen geel en rood in ligt. In dit voorbeeld gaat het dus om een lichte geelrode of oranje kleur. Uitkomst: De gewenste kleurlocatie en de gemeten kleurlocatie in het CIE-Lab-kleurensysteem wijken van elkaar af. 16
16 Wit L*=100 Uitkomst berekening. L* = 75,3 70,0 = 5,3 a* = 51,2 55,0 = 3,8 48,4 b* Gemeten x b* a* 54,0 L* 75,3 E* L* x Gewenst L* = 70,0 b* = 48,4 54,0 = 5,6 E* ab = 5,3 2 +( 3,8) 2 +( 5,6) 2 = 8,6 a* b* a* 51,2 55,0 Naar de mate waarin ze zichtbaar zijn, kunnen kleurschommelingen als volgt worden ingedeeld: E tussen 0 en 1 E tussen 1 en 2 E tussen 2 en 3,5 E tussen 3,5 en 5 E meer dan 5 normaal gesproken niet zichtbare afwijking zeer kleine afwijking; slechts herkenbaar door geoefend oog gemiddelde afwijking; ook herkenbaar door ongeoefend oog duidelijk zichtbare afwijking sterke afwijking Omdat de transformatie niet lineair is, kunnen de wetmatigheden van het CIE-kleurensysteem niet zonder meer worden toegepast op het CIE-Lab-kleurensysteem. Uit het feit dat het wereldwijd wordt gebruikt mag echter worden geconcludeerd dat dit systeem in de praktijk goed voldoet. Het CIE-Lab-model wordt in de standaard kleurmanagementsystemen als apparatuur-onafhankelijke interne referentie gebruikt. 17
17 4.6.2 CIE-Luv 100 L * u* v* Ook het CIE-Luv-kleurensysteem werd door mathematische transformatie afgeleid van het CIE-kleurensysteem, waarbij echter andere formules werden gebruikt. De drie coördinaten worden L*, u* en v* genoemd. Omdat het CIE-Luv- en het CIE-Lab-kleurensysteem niet op dezelfde wijze werden getransformeerd, zijn ze verschillend van vorm. Beide systemen worden gebruikt voor materiaalkleuren. v* Het CIE-Luv-kleurensysteem wordt vaak gebruikt voor de beoordeling van kleurenbeeldschermen van bijvoorbeeld scanners of computers. Het voordeel van dit systeem is dat een lineaire transformatie is u* toegepast, zodat alle wetmatigheden van het CIEkleurensysteem hier onveranderd van toepassing zijn. v* 50 u* u* v* Deze afbeelding laat een dwarsdoorsnede van het driedimensionale CIE-Luv-kleurensysteem voor materiaalkleuren zien bij een helderheidsniveau van L* = 50. Het groene gebied ligt in het CIE-Luv-kleurensysteem verder naar binnen dan in het CIE-Lab-kleurensysteem; bovendien is het blauwe gebied groter (zie ook hoofdstuk 4.6.1). 18
18 4.6.3 CIE-LCh Het kleurensysteem wordt CIE-LCh genoemd als in het CIE- Lab- of CIE-Luv-kleurensysteem in plaats van de cartesiaanse coördinaten a*, b* resp. u*, v* de poolcoördinaten C (afstand tot het middelpunt) en h (hoek) worden gebruikt. Het gaat hier dus niet om een ander kleurensysteem. De helderheidswaarde L* blijft onveranderd bestaan. De kleurverzadiging C* ab wordt berekend: C* ab = a* 2 + b* 2. b* De kleurtoonhoek h* ab wordt berekend: h* ab = arctan (. a* ) Bij CIE-Luv wordt de berekening op overeenkomstige wijze uitgevoerd. Het grote voordeel van de LCh-werkwijze is dat in de beeldmanipulatie uiterst nauwkeurig correcties uitgevoerd kunnen worden, gebaseerd op deze 3 variabelen. In plaats van, of in aanvulling op, RGB en CMYK worden veranderingen doorgevoerd. Men hoeft dus zelf niet de effecten te kennen die invloed hebben op de uiteindelijke weergavemethode. In beeldmanipulatiesoftware die gebaseerd is op het interne CIE-Lab-model worden alle wijzigingen in LCh uitgevoerd en in Lab doorgerekend. Hieronder een schematische weergave van CIE-LCh, waarbij de gemeten kleur dezelfde locatie heeft als in hoofdstuk a* b* C* Ist +20 h* Ist a* 0 L* kleurlocatie: L* = 75,3 C* = 70,5 h* = 43, b*
19 4.6.4 CMC CMC, een op het CIE-Lab-kleurensysteem gebaseerd kleurafstandsbeoordelingssysteem, werd in 1988 in Groot-Brittannië ontwikkeld door de kleurmetingscommissie van de Society of Dyers and Colourists (CMC). Hierin wordt niet (zoals in CIE-Lab of CIE-Luv) de zichtbaarheid van de kleurafwijkingen beschreven, maar de mate waarin deze voor de waarnemer aanvaardbaar zijn. In het algemeen worden namelijk kleurschommelingen die dicht bij de helderheidsas liggen als veel storender ervaren dan kleurschommelingen in de verzadigde kleuren die aan de buitenkant liggen. Zo worden ook afwijkingen in de kleurverzadiging (verzadigingsgraad of C-waarde bij LCh) veel eerder getolereerd dan afwijkingen in de kleurtoonhoek (de h-waarde bij LCh). In de afbeelding is het principe van het CMC-kleurafstandsbeoordelingssysteem in het CIE-Lab-kleurensysteem in beeld gebracht. Elke ellips geeft de kleurlocaties met constante kleurafstand volgens de CMC-formule aan, gerelateerd aan het middelpunt (de gewenste kleurlocatie). Duidelijk is te zien dat de ellipsen (de tolerantiegebieden in het CMC-kleurafstandsbeoordelingssysteem) in het on-bonte gebied (met een lage verzadigingsgraad) kleiner zijn dan in het gebied met een hoge verzadigingsgraad. Bovendien zijn de tolerantiegebieden zodanig gevormd dat de toegestane afwijkingen in de kleurtoonhoek veel kleiner zijn dan in de kleurverzadiging. Bovendien maken ze een individuele aanpassing mogelijk voor de beoordeling van helderheids- en kleurtoonafwijkingen. Deze aanpassing gebeurt met behulp van de twee beoordelingsfactoren, l en c. (Daarbij is l de beoordelingsfactor voor de helderheid; de beoordelingsfactor voor de kleurtoon c is in de regel 1.) In de textielindustrie wordt vaak gewerkt met een verhouding tussen de beoordelingsfactoren van l : c = 2 : 1; 20
20 dit betekent dat helderheidsafwijkingen tweemaal zo gemakkelijk geaccepteerd worden als kleurtoonafwijkingen. Deze verhouding kan worden aangepast aan het gebruiksdoel. Dit heeft echter wel tot gevolg dat de kleurafstandswaarden alleen in combinatie met de beoordelingsfactoren significant en vergelijkbaar zijn. In onze industrie is de hier geschetste verhouding niet altijd toepasbaar. Het is in sterke mate afhankelijk van het product en de wijze waarop in meerkleurendruk de gewenste kleur wordt samengesteld. Helderheid Kleurtoonhoek Kleurtoonhoek Verzadiging 2 Helderheid Verzadiging 1,
21 V 4.7 Munsell H C De Amerikaanse schilder A.H. Munsell ontwikkelde al in 1905 een op visuele waarneming gebaseerd kleurenordeningssysteem. Daarin zijn de kleuren geordend naar kleurtoon (Hue), helderheid (Value) en verzadigingsgraad (Chroma). De basiskleuren zijn rood, geel, groen, blauw en purper. In 1915 werd het gepubliceerd als Munsell Book of Color voor veertig kleurtonen, lichtsoort C en glanzende en matte kleurmonsters. De vijf basiskleuren zijn op hun beurt onderverdeeld in maximaal honderd kleurtonen, waarvan elke kleurtoon zestien verzadigingstrappen en tien helderheidstrappen bezit. De afbeelding onderaan laat een dwarsdoorsnede van het Munsell-kleurenlichaam zien voor veertig kleurtonen. Omdat bij verschillende kleuren en helderheidstrappen niet alle velden bezet zijn, ontstaat een onregelmatig gevormd kleurenlichaam. 7,5G 10G 2,5G 5G 5BG2,5BG 10GY7,5GY 2,5B 10BG7,5BG 5GY 2,5GY 5B 10Y 7,5B 7,5Y 10B 5Y ,5Y 5PB 2,5PB 10YR7,5YR 10PB7,5PB 5YR 2,5YR 2,5P 5P 10R 7,5P 7,5R 10P 5R 2,5R 5RP 2,5RP 10RP7,5RP V De Munsell-coördinaten kunnen niet worden omgerekend tot CIE-coördinaten. 22
22 Andere kleurenordeningssystemen zijn de DIN-kleurenkaart (DIN 6164), het Natural Colour System NCS, het OSA- System (van de Optical Society of America) en het RAL- Design-System (RAL-DS). 4.8 Meting met drie kleurfilters Fotometers met drie kleurfilters zijn op vergelijkbare wijze geconstrueerd als densitometers. In plaats van de drie kleurfilters rood, groen en blauw en het visuele filter worden filtercombinaties gebruikt die de drie spectrale gevoeligheidsfuncties x, y en z nabootsen. Fotometers met drie kleurfilters hebben echter een geringere absolute meetnauwkeurigheid dan spectrofotometers, omdat in de regel noch de genormaliseerde spectrale gevoeligheidsfuncties absoluut exact kunnen worden nagebootst, noch de gewenste standaardlichtsoort aanwezig is. Ze zijn echter wel geschikt voor het bepalen van kleurafstandswaarden, omdat hierbij de absolute meetnauwkeurigheid geen rol speelt. Fotometers met drie kleurfilters (ook wel tristimulusmeters genoemd) zijn aanzienlijk goedkoper dan spectrofotometers. Met een lamp waarvan de spectrale samenstelling een standaardlichtsoort benadert wordt het meetveld belicht. In ons voorbeeld op pagina 88 moet de kleur cyaan worden gemeten. De spectrale reflectie wordt met de drie verschillende filters x, y en z gemeten. Achter filter x (rood) wordt de standaardkleurwaarde X gemeten, achter filter y (groen) de standaardkleurwaarde Y en achter filter z (blauw) de standaardkleurwaarde Z. Vervolgens kunnen de standaardkleurwaarden worden omgerekend tot coördinaten van een op visuele waarneming gebaseerd kleurensysteem (CIE-Lab of CIE-Luv). 23
23 X Y Z Papier Meetprincipe van fotometer met drie kleurfilters 4.9 Spectrale kleurmeting Bij de spectrale kleurmeting wordt het zichtbare spectrum van bijvoorbeeld nanometer gemeten. Daarbij wordt het door de drukinkt gereflecteerde licht door bijvoorbeeld een buigingsrooster in zijn spectrale bestanddelen ontleed en door een groot aantal sensoren gemeten. Afhankelijk van de gewenste meetnauwkeurigheid wordt er gemeten in intervallen van een, vijf of tien nanometer. 24
24 Uit de gemeten reflecties worden de standaardkleurwaarden X, Y en Z berekend. Daarvoor zijn in de computer de genormaliseerde spectrale gevoeligheidsfuncties x, y en z opgeslagen. Omdat deze functies niet door filters hoeven te worden nagebootst, is de absolute meetnauwkeurigheid van spectrofotometers zeer hoog. Ze zijn ook aanzienlijk duurder dan tristimulusmeters. Een belangrijk voordeel van spectrale kleurmeting is naast de hoge absolute meetnauwkeurigheid het feit dat spectrofotometers de standaardkleurwaarden in principe voor alle genormaliseerde lichtsoorten en waarnemers kunnen bepalen, zolang de bijbehorende waarden maar in de computer zijn opgeslagen. Bovendien kunnen ze densiteitswaarden voor elke willekeurige filternorm uitrekenen. Spectrale kleurmeting wordt tot dusver het meest consequent toegepast door de inktfabrikanten. Inktfabrikanten moeten zich bij het aanmaken van drukinkt nauwkeurig aan de receptuur houden. Dit is vooral van belang bij de standaarddrukkleuren (bijvoorbeeld de Europa-schaal), maar ook bij HKS-kleuren en alle speciaal aangemaakte kleuren. Hiervoor wordt het kleurmonster met een spectrofotometer gemeten, waarna de mengverhouding voor de drukinkt met behulp van een computer met kleurreceptuurprogramma wordt uitgerekend. In drukkerijen konden spectrofotometers vroeger niet optimaal worden ingezet. Ze waren duur en onhandig in het gebruik en hun meetwaarden waren voor de schaalkleuren niet direct toepasbaar. Ze werden daarom uitsluitend ingezet voor het meten van extra kleuren en het testen van materiaal (bijvoorbeeld papier- en inktsoorten). Tegenwoordig zijn er ook draagbare spectrofotometers voor het vaststellen van kleurverschillen en het berekenen van kleurtransformatieprofielen. 25
25 4.10 Meetprincipe van de spectrale kwaliteitscontrole Heidelberg CPC 21 Heidelberg heeft als eerste fabrikant de Heidelberg CPC 21 spectrale kleurmetingsapparatuur voor offsetdruk toegepast en via het automatische afstandsbesturingssysteem voor de inktgeving (CPC 1) rechtstreeks aan de offsetpers gekoppeld. Bij het meten loopt een meetkop over de drukcontrolestrip en tast daarbij alle controle-elementen af. Er kan naar keuze met de standaardlichtsoorten A, C, D 50 of D 65 en de gemiddelde waarnemer 2 of 10 worden gewerkt. Het meetprincipe van CPC 21 is in onderstaand schema weergegeven. Drukpers CPC 1 Lichtbron Computer Spectrale remissie 380 nm 730 nm Dioden Ringspiegel Afbuigspiegel Lichtgeleider 0 45 Papier Proef Buigingsrooster De lichtbundel wordt eerst via een ringspiegeloptiek onder een invalshoek van 45 op het gedrukte meetelement geprojecteerd. Het onder een hoek van 0 gereflecteerde licht wordt via een afbuigspiegel en een lichtgeleider 26
26 (glasvezelkabel) vanuit de meetkop naar de spectrofotometer geleid. Daar wordt het met behulp van een buigingsrooster (op vergelijkbare wijze als bij een prisma) in zijn spectrale kleuren ontleed. Fotodioden meten de stralingsverdeling in het gehele zichtbare spectrum (tussen 380 en 780 nanometer) en sturen de meetgegevens naar een computer. Daar worden de meetwaarden spectrofotometrisch beoordeeld en als standaardkleurwaarden X, Y en Z resp. als standaardkleuraandelen x en y en helderheidswaarde Y uitgevoerd. Deze waarden kunnen naar keuze worden omgerekend tot coördinaten van het CIE-Lab- of CIE-Luv-kleurensysteem. Na vergelijking van de gemeten waarden met de van tevoren ingevoerde gewenste waarden en met inachtneming van de gekozen E-tolerantie worden de noodzakelijke correcties via CPC 1 doorgestuurd naar de inktbakken van de verschillende drukunits, waar de correcties onmiddellijk automatisch worden uitgevoerd Proefmeetstrips en kleurmeetstrips Proefmeetstrips Steeds vaker wordt als model een proef gebruikt in plaats van een proefdruk. De reden hiervoor is dat een proef goedkoper en sneller beschikbaar is dan een gedrukte druk. Proeven kunnen op verschillende manieren worden vervaardigd, maar het gebeurt altijd zonder offsetinkt. De kleurmiddelen die voor proeven worden gebruikt (de toners) hebben echter een andere samenstelling dan offsetinkt. Heidelberg heeft daarom een speciale proefmeetstrip ontwikkeld. Black Cyan Magenta Yellow C M Y C M Y 70 % B 70 % C 70 % M 70 % Y C M C Y M Y 1994 HEIDELBERG CPC Proof 27
27 1B4 1C4 1M4 1Y4 70% 70% CMY B C M Y 70% CMY B C M Y CM CY 1995 Linotype-Hell CPC 4 GS C M Y MY CMY CMY B C M Y 70% CMY B C M Y 1 Version: GTO De proefmeetstrip bevat volvlakelementen in de kleuren zwart, cyaan, magenta en geel. Verder per kleur een rasterveld met 70% oppervlaktebedekking, alsmede trappingelementen en een grijsveld bestaande uit 70% cyaan, 60% magenta en 60% geel. Verder is er een referentie-element aanwezig voor de automatische streefwaarde-overname via CPC 21. Na het positioneren van dit element worden bij het meten automatisch alle meetelementen afgetast. Op deze basis kunnen de meetwaarden als streefwaarden worden overgenomen Kleurmeetstrips De kleurmeetstrip voor de spectrale kleurmeting met CPC 21 werd eveneens door Heidelberg ontwikkeld en bevat (met uitzondering van het referentie-element) dezelfde meetelementen als de proefmeetstrip, aangevuld met plaatkopieelementen voor het uitvoeren van een gestandaardiseerde plaatkopie. Heidelberg levert drie verschillende analoge kleurmeetstrips: meetstrip 4 GS ( Grijsveld- en volvlakregeling [Solid] ) voor vierkleurendruk, meetstrip 6 GS voor vijf- en zeskleurendruk en meetstrip 8 GS voor zeven- en achtkleurendruk. De meetstrip is er in een analoge versie voor handmontage en een digitale voor Computer-to-Film - en Computer-to- Plate -toepassingen. Deze DIPCO-strips (Digital Printing Control) werden samen met Linotype-Hell ontwikkeld. Voor speciale toepassingen is er ook nog een gewijzigde versie voor vijfkleurendruk. De rasterwaarden worden weergegeven in het rastersysteem dat in de verschillende recorders wordt toegepast. Hier moet bij het wijzigen van de calibratieroutines rekening mee gehouden worden. In CPC 21 zijn de gegevens van deze kleurmeetstrips en van de drukcontrolestrips van het oudere densitometrische meetstation CPC 2-01 opgeslagen. 28
28 Indien gewenst kunnen door de gebruiker zelf nog gegevens van andere drukcontrolestrips met de hand worden ingevoerd Kleurregeling met Heidelberg CPC 21 Bij CPC 21 kan worden gekozen uit drie kleurregelingsmethoden: spectrofotometrische grijsveldregeling, spectrofotometrische volvlak- of rasterregeling of densitometrische volvlak- of rasterregeling Spectrofotometrische grijsveldregeling Zoals in hoofdstuk 2.4 is beschreven, is de kleurbalans bepalend voor de optische indruk van een gedrukt beeld. Storingen in de kleurbalans treden in de grijze rastervelden bijzonder duidelijk naar voren. Het ligt daarom voor de hand de grijsvelden zowel te gebruiken voor de meettechnische kwaliteitsbeoordeling als voor de controle en regeling van de oplagedruk. De spectrofotometrie is voor dit doel uitstekend geschikt. De drukinktkleuren cyaan, magenta en geel kunnen daarom het beste door middel van spectrofotometrische grijsveldregeling (bij voorkeur in het driekwarttoongebied) worden geregeld. Als streefwaarden kunnen zowel interne standaardwaarden worden gebruikt als vanaf de proefmeetstrip ingelezen waarden. De correlatie tussen kwaliteitssturing en beeldwijziging is optimaal als de kleurseparaties vervaardigd zijn met een voor de inkt/papier-combinatie aangepaste onderkleurenreductie (UCR) en GCR ( onbont met kleurtoevoeging). De neutrale kleuren zijn daarbij het minst afhankelijk van wijzigingen in de kleurbalans. 29
29 Hierboven is een monitorbeeld van CPC 21 afgebeeld. In het a-b-vlak links bovenaan is de ligging van de gewenste kleurlocatie weergegeven. In dit voorbeeld ligt deze dicht bij het middelpunt, dus bijna op de grijsas. In het midden van het monitorbeeld is het gebied rondom de gewenste kleurlocatie vergroot afgebeeld. De drie cirkels vormen de grenzen van de drie E-tolerantieklassen (nauwe, gemiddelde en ruime toleranties). Aan de rechterkant is de helderheidsas afgebeeld, eveneens gerelateerd aan de gewenste kleurlocatie. Ook hier zijn weer drie tolerantieklassen ingetekend. Elk kruisje staat voor een meetwaarde. In het hier afgebeelde voorbeeld wijken de gemeten kleurlocaties van de verschillende inktzones in de richting van geelgroen qua kleurtoon en lichter qua helderheid af. Als de afwijkingen groter zijn dan de toegestane E-tolerantie, dan berekent de computer automatisch de vereiste correcties voor cyaan, magenta en geel. Daarvoor worden naast de spectrale meetwaarden van het grijsveld ook de spectrale meetwaarden van de eenkleurenvolvlak- en eenkleurenrastervelden van cyaan, magenta en geel alsmede 30
30 de spectrale meetwaarden van de volvlaktrappingvelden geanalyseerd. Op deze manier wordt met alle relevante factoren rekening gehouden. Het uitvoeren van de correcties in de drukpers gebeurt daarna automatisch via het afstandsbesturingssysteem voor de inktgeving CPC Spectrofotometrische volvlakregeling De spectrofotometriche volvlakregeling wordt vooral aanbevolen voor het meten van zwart en extra kleuren. Zwart is in de eerste plaats van invloed op de helderheid. Omdat helderheidsafwijkingen door de mens eerder worden getolereerd dan kleurafwijkingen, kan zwart aan de hand van volvlakvelden worden geregeld. In de praktijk is gebleken dat daarmee de invloed van zwart op de kleurbalans voldoende in kaart wordt gebracht. Ook hier geldt dat het effect mede afhankelijk is van de soort kleurseparatietechniek waarmee het vierkleurenbeeld is opgebouwd. Extra kleuren worden meestal alleenstaand en in vlakken afgedrukt. Daarom ligt het voor de hand ook extra kleuren op basis van volvlakvelden te controleren. Dit blijkt in de praktijk goed te voldoen. Maar ook bij de volvlakregeling hebben de spectrale meting en de spectrofotometrische beoordeling belangrijke voordelen ten opzichte van de densitometrische regeling. Er wordt namelijk exact gecontroleerd, of de gewenste kleurtoon bereikt wordt. Bovendien kunnen de gewenste kleurlocaties zowel als getalswaarde als via meting van een proef worden ingevoerd. Dit is bij de densitometrische methode met relatieve waarden hierbij niet mogelijk. CPC 21 geeft al na de eerste meting aan of de gewenste kleurlocatie met de gegeven kleur bereikt kan worden of niet. Als de kleurlocatie niet kan worden bereikt, wordt de te verwachten kleurafstand E kan uitgerekend en weergegeven. 31
31 Zo ziet het monitorbeeld van CPC 21 er uit bij een volvlakmeting. Links bovenaan is de ligging van de gewenste kleurlocatie in het a-b-vlak weergegeven. Het vierkantje in het middelpunt van het vergroot afgebeelde gebied in het midden van het monitorbeeld is de kleurlocatie met de kleinst mogelijke kleurafstand Ekan ten opzichte van de gewenste kleurlocatie, dat wil zeggen de beste met de gekozen kleuren bereikbare kleurlocatie. De theoretisch gewenste kleurlocatie is met een cirkeltje gemarkeerd en bevindt zich in dit voorbeeld onder de horizontale as en rechts van de verticale as. Als de afwijkingen groter zijn dan de toegestane E-tolerantie, dan berekent de computer ook nu weer automatisch de vereiste correcties. Daarbij wordt uitgegaan van de spectrale meetwaarden van de eenkleurenvolvlak- en eenkleurenrastervelden 32
32 Densitometrische volvlakregeling Spectrofotometers kunnen naast spectrale meetwaarden ook densiteitswaarden voor willekeurige kleurfilters uitrekenen. Als extra hulpmiddel voor de gebruiker worden daarom door Heidelberg CPC 21 onafhankelijk van de gekozen meetmethode ook de densiteitswaarden weergegeven. Het voordeel van deze werkwijze ligt in het feit dat de spectrofotometer met de hoogst mogelijke nauwkeurigheid de exacte CIE-waarden meet en in het geheugen opslaat. De afwijkingen worden ook in deze absolute waarden gemeten en daarna volgens vaste transformaties omgerekend naar de bekende densiteitswaarden. De apparatuur-onafhankelijke densiteitswaarden komen dan voor de drukker beschikbaar. Als de streefwaarden voor de densiteit al beschikbaar zijn, zoals bijvoorbeeld bij herhalingsorders, kan dan als alternatief voor densitometrische volvlakregeling worden gekozen. De densiteitswaarden worden door de CPC 21 omgerekend naar CIE-waarden en hierin wordt gemeten en geregeld. 33
33 4.13 Voordelen spectrale kleurmeting in offsetdruk Ter afsluiting een overzicht van de belangrijkste voordelen van spectrale kleurmeting in de offsetdruk: De meetwaarden stemmen in zeer hoge mate overeen met de visuele waarneming. De CIE-Lab-waarden zijn apparatuur-onafhankelijk en kunnen als numerieke, digitale informatie met andere systemen uitgewisseld worden. Spectrale kleurmeting is een kleurbeoordelingsmethode die in alle productiefasen kan worden toegepast: in de prepress-fase, bij het meten van de meest uiteenlopende soorten proeven en bij de kwaliteitscontrole aan het einde van het drukproces. Spectrale streefwaarden kunnen ook in de vorm van getallen worden overgenomen, waardoor koppeling met de prepress-fase mogelijk is. Spectrale streefwaarden kunnen worden overgenomen van kleurmonsters. Spectrale waarden in CIE-Lab kunnen als interne referentie voor beeldopslag en beeldmanipulatie gehanteerd worden. Spectrale kleurmeting is de enige mogelijkheid om tot een objectieve kleurbeoordeling te komen. Spectrale kleurmeting maakt een drukbeeldrelevante kleurregeling mogelijk (bijvoorbeeld aan de hand van grijsvelden), zonder kleurspecifieke ijkprocedures en zonder in de computer opgeslagen waarden. 34
34 Alle kleuren, ook zeer lichte extra kleuren, kunnen via spectrale kleurmeting correct en betrouwbaar worden geregeld. De toonwaardetoename (puntvergroting) kan ook bij extra kleuren via spectrale kleurmeting exact worden gemeten De regeling van de oplagedruk is betrouwbaarder, omdat ook veranderingen in het te bedrukken materiaal, kleurvervuiling en metamerie kunnen worden gemeten. Ook rasterdruk met meer dan vier kleuren kan nauwkeurig worden geregeld. De drukkwaliteit kan beter worden gekarakteriseerd en gedocumenteerd. Er wordt gewerkt met een kleurtoononafhankelijke maat voor kleurafwijkingen: E. Spectrale kleurmeting maakt het mogelijk betere kleurregelingsmodellen te ontwikkelen. De grafische industrie past zich hiermee aan bij het in alle kleurverwerkende industrieën gangbare kleurmetingsprincipe. De densitometrie is een vast onderdeel van de spectrale kleurmeting. Er is rekening gehouden met de trend naar het gebruik van meer dan vier drukinktkleuren. Ook gedrukte beeldplaatsen kunnen meettechnisch met de modellen worden vergeleken. 35
35 NL (Kleur & kwaliteit) 01/97
Kleur & kwaliteit Deel 3: Densitometrie
Kleur & kwaliteit 3 Deel 3: Densitometrie 3.1 Meetprincipe van een opzichtdensitometer 4 3.2 Filters in de densitometer 6 3.2.1 Kleurfilters en helderheidsfilters 6 3.2.2 Polarisatiefilters 8 3.3 Densitometrische
Nadere informatieKleur & kwaliteit Deel 1: Licht en kleur
Kleur & kwaliteit 1 Deel 1: Licht en kleur 1.1 Licht is kleur 4 1.2 Kleuren zien 6 1.3 Kleuren mengen 8 1.3.1 Additieve kleurmenging 8 1.3.2 Subtractieve kleurmenging 9 1.3.3 Autotypische kleurmenging
Nadere informatieKleurperceptie en kleur meten
Kleurperceptie en kleur meten het berekenen van kleurpunten in het CIELab systeem 1 Inleiding Dagelijks zien we om ons heen allerlei objecten die een kleur hebben. Kleurwaarneming is belangrijk voor ons
Nadere informatie+31 (0)900 1200 003 E:
Draagbare kleurmeter NH310 Draagbare kleurmeter voor kwaliteitscontrole / PC-software inclusief / Li-ion accu / Zwart- en wit-kalibratie/ Meetmodi voor verschillende kleuren / Witgraad en geelgraad / Kleurmeting
Nadere informatieKleurtheorie - Deel 3
Kleurtheorie - Deel 3 Theo Duncker Kleurmeting Kleurmodellen Standard Observer (waarnemer) Kleur meetsystemen Toleranties 2 Kleur modellen Munsell NCS Pantone Ral Benjamin Moore -etc. 3 Munsell Colour
Nadere informatieTechnische informatie
.3 Offsetinkten Algemene informatie 09008 ISO 2846- en 647-2 / Altona Testsuite L*a*b waarden voor vierkleureninkten Betreffende colourmanagement wordt keer op keer gevraagd wat de juiste L*a*b* waarden
Nadere informatieNOdoG: afkorting van: no dot gain (geen puntaangroei) initiatief van Medibel+ in samenwerking met Agfa, C-Sharp, Online Grafics en Sagam 1-12-2005
1 NOdoG: afkorting van: no dot gain (geen puntaangroei) initiatief van Medibel+ in samenwerking met Agfa, C-Sharp, Online Grafics en Sagam 2 Doel van het initiatief: alle persen van de krantenuitgevers
Nadere informatieLicht / kleur / camera. Digitale bewerking
Presentatie IVN Werkgroep Fotografie Licht / kleur / camera Digitale bewerking Afdrukken / kleuren beoordelen John Dijksma, 20 november 2014. Wat ziet u? Wat ziet u niet? Electro magnetisch spectrum Zichtbare
Nadere informatieKleurbeheer Blad 2 : Wat is kleur? CIE spectrale gevoeligheid kegeltjes RGB
Kleurbeheer Blad 2 : Wat is kleur? Kleur is een moeilijke materie. Als we in de natuur rondwandelen zien we de mooiste kleuren, maar erover communiceren is een probleem. Dat probleem is overigens van alle
Nadere informatietoets kleurenleer toets kleurenleer toets kleurenleer
cor haima toets kleurenleer toets kleurenleer toets kleurenleer Inleiding In deze opdracht worden opdrachten gegeven naar aanleiding van de cd-rom Basiskleur van het GOC. Getracht is zoveel mogelijk te
Nadere informatieIndex. Introductie Kleurmanagement. Kleurruimte. Het Kleurgamma of Gamut. Profielen. You Tube workshops en Links. Conclusie
Index Introductie Kleurmanagement Kleurruimte Het Kleurgamma of Gamut Profielen You Tube workshops en Links Conclusie 1 Introductie Kleurmanagement Elke scanner, camera, CD of computer (invoer) heeft een
Nadere informatieLichtmeting aan LED verlichting
Lichtmeting aan LED verlichting Tristimulus versus Spectrale Instrumenten Theo Duncker LED Lampen 1 Watt 2 Chromatische analyse Groen Oranje/ Geel Rood Blauw 3 Gekleurde LED s Relatieve Schaal 468 nm 515
Nadere informatieTechnische informatie 90.G.007 Alle inkten Algemene informatie
Technische informatie 90.G.007 Alle inkten Algemene informatie Het fenomeen van metamerie Als een verandering van de aard van het licht twee vermoedelijk dezelfde kleuren als verschillend kunnen blootstellen
Nadere informatieTechnische informatie
METAMERIE Technische informatie 19.01.07/09.2003/verpakkingsdruk/service Het fenomeen van de metamerie Het begrip metamerie is niet algemeen bekend, hoewel iedereen het beschreven fenomeen wel eens is
Nadere informatieVRAGENBLAD 1. gsm. zon. haard / kachel / verwarming laser. Rood Oranje Geel Groen Blauw (nu cyaan) Indigo (nu blauw) Violet
VRAGENBLAD 1 Kleur kan alleen waargenomen worden als er licht is. Licht bestaat uit elektromagnetische stralen in de vorm van golven De afstand die een golf aflegt binnen één seconde is de golflengte Het
Nadere informatieDe nieuwe Cebuco controlestrip is de FOGRA MediaWedge 2.0A (of in het Duits: FOGRA Medienkeil 2.0A).
Een nieuwe controlestrip voor proeven Vanaf 1 januari 2005 is er een nieuwe controlestrip voor fullcolor proeven. De nieuwe strip komt in de plaats van de oude strip. De oude strip was alleen verkrijgbaar
Nadere informatieEen kleurmodus bepaalt welk kleurmodel wordt gebruikt om een afbeelding weer te geven en af te drukken. kleurmodi bepalen:
CURSUS DIGITAAL ATELIER Photoshop/ Illustrator/ Indesign A. KLEURMODELLEN 1. HSB 2. RGB 3. CMYK B. SUBSAMBLING A. KLEURMODELLEN Een kleurmodus bepaalt welk kleurmodel wordt gebruikt om een afbeelding weer
Nadere informatieNCS - Natural Color System
Het natuurlijke kleursysteem Het NCS Natural Colour System is een logisch opgebouwd kleurordeningssysteem, dat het natuurlijke kleurgevoel van mensen aanspreekt. Met het NCS kunnen alle denkbare kleuren
Nadere informatieCMBO ISO 12647-2:2013. Fons Put 26 mei 2016. Fons.put@vigc.be www.vigc.be @VIGCbe
CMBO ISO 12647-2:2013 Fons Put 26 mei 2016 Fons.put@vigc.be www.vigc.be @VIGCbe Voorbeschouwingen Praktijk - voorbereiding Doeldensiteit Punttoename Grijsbalans Kleurprofielen 27/05/16 Drukstandaardisatie
Nadere informatieBasic Creative Engineering Skills
Kleurenleer Novemebr 2016 OTT-1 1 Licht en Kleur Licht heeft geen kleur! For the rays of light to speak properly are not coloured. In them is nothing else than a certain Power and Disposition to stir up
Nadere informatieBasic Creative Engineering Skills. Oktober 2015 Theaterschool OTT-1 1
Les 7 Kleurenleer Oktober 2015 Theaterschool OTT-1 1 Licht en Kleur Licht heeft geen kleur! For the rays of light to speak properly are not coloured. In them is nothing else than a certain Power and Disposition
Nadere informatieKleursystemen. Spoorbeeld. 1 versie september2012. Dit document maakt onderdeel uit van Spoorbeeld, beleid voor de spoorbranche.
Spoorbeeld Kleursystemen 1 versie september2012 Dit document maakt onderdeel uit van Spoorbeeld, beleid voor de spoorbranche. Kleursystemen Er bestaan diverse kleurensystemen en kleurcodes waarmee kleuren
Nadere informatieISO :2013. Prinect User Days Brussel 2017 Michèl Walinga Heidelberg Benelux, 10-11/5/2017
ISO 12647-2:2013 Prinect User Days Brussel 2017 Michèl Walinga Heidelberg Benelux, 10-11/5/2017 Agenda 1. Welke standaarden zijn gewijzigd? 2. Invloeden op kleurbeoordeling 3. Spectrale kleurmeting 4.
Nadere informatieCIE 1976 totaal kleurverschil - ΔE*ab
Compendium voor de monsterneming, meting en analyse van water - ΔE*ab Versie januari 2005 WAC/II/A/001 Inhoud INHOUD 1 TOEPASSINGSGEBIED 3 2 PRINCIPE 3 3 OPMERKINGEN 6 4 APPARATUUR EN MATERIAAL 6 4.1 Apparatuur
Nadere informatieVersie Definitief 1 Datum Senior adviseur wegbouwkunde Ir. J.S.I. van der Wal Senior projectleider ir. A.H.
Vestiging Scharwoude Postbus 58 1634 EA SCHARWOUDE Tel. 0229-547850 Fax 0229-547851 www.unihorn.nl Beoordeling proefstukken gekleurd asfalt Opdrachtgever Document: 2115153-01-ABO-RAP Ventraco Chemie Asterweg
Nadere informatieCOLOURMANAGEMENT BASISINSTRUCTIE
INLEIDING Digitale afbeeldingen gemaakt met een camera zullen doorgaans aangemaakt zijn in de kleurmodus RGB. RGB staat voor Rood, Groen en Blauw. Dit zijn de primaire lichtkleuren waaruit het zichtbare
Nadere informatieTentamen Optica. 19 februari 2008, 14:00 uur tot 17:00 uur
Tentamen Optica 19 februari 2008, 14:00 uur tot 17:00 uur Zet je naam en studierichting bovenaan elk vel dat je gebruikt. Lees de 8 opgaven eerst eens door. De opgaven kunnen in willekeurige volgorde gemaakt
Nadere informatieKleursoorten. Kleuren 1. Lettertypelijst. Werken met kleuren. Papierverwerking. Onderhoud. Problemen oplossen. Beheer. Index
Kleuren 1 Met de printer kunt u afdrukken in kleur. Met kunt u bepaalde zaken benadrukken en voegt u iets extra's toe aan uw afdrukken en informatie. Gekleurde afdrukken zijn leesbaarder en worden dan
Nadere informatie1.1 Licht is kleur. y 520. We leven in een wereld vol kleuren. Met behulp van kleuren. Inrichting en kleuren hebben een directe
y 520 530 0,8 1.1 Licht is kleur 540 0,7 550 We leven in een wereld vol kleuren. Met behulp van kleuren 560 richten 0,6 we onze leefomgeving zo in dat we ons er thuis voelen. Y+C 570 Inrichting en kleuren
Nadere informatieLes A-05 Coderen van kleuren
Les A-05 Coderen van kleuren In deze les staan we stil bij het voorstellen van kleuren door binaire of hexadecimale codes. 5.1 Kleurcodering: RGB-waarden Als je aan het schilderen bent kan je elke kleur
Nadere informatieKleurruimten - Photoshop
Kleurruimten - Photoshop RGB RGB is een kleurmodel dat in de een of andere variant gebruikt wordt door camera's en monitoren. Bekende varianten zijn AdobeRGB en srgb. Het maakt gebruik van de primaire
Nadere informatiePRA. Kleuren. techniek. alles voor het grafische vak
PRA techniek Kleuren alles voor het grafische vak Kleuren op de PC RGB of CMYK Kleuren, daar kun je als Signmaker of DTPer niet omheen! We komen nogal wat kleuren tegen in ons werk. Maar hoe kunnen we
Nadere informatieLED s meten met een standaard Luxmeter? Theo Duncker
LED s meten met een standaard Luxmeter? Theo Duncker LED Verlichting Zelfde kleur? LED verlichting; correcte en consistente kleuren? Foto: Xicato LED Verlichting Hoe ga je dat goed meten? LED Lampen 1
Nadere informatieLABELFILM SPECIFICATIES Bij het ontwerpen van de labels dient u rekening te houden met de volgende onderwerpen:
LABELFILM SPECIFICATIES Bij het ontwerpen van de labels dient u rekening te houden met de volgende onderwerpen: A. Afmetingen. Maten waarbinnen onze fabriek kan bedrukken: ruimte voor bedrukking label
Nadere informatieHandleiding voor kleurkwaliteit
Pagina 1 van 7 Handleiding voor kleurkwaliteit De aanwijzingen in de handleiding voor kleurkwaliteit geven de gebruiker inzicht in de mogelijkheden die de printer biedt voor het instellen en aanpassen
Nadere informatieKleurtemperatuur en aanpassing door middel van Filters
Kleurtemperatuur en aanpassing door middel van Filters Eenheid: graden K (Kelvin) Kelvin (K) Definitie: Het 1/273,16e deel van de temperatuur, bepaald door het tripelpunt van water. Standaardeenheid van
Nadere informatieFLOOD BIFA. Kenmerken. Specifications. Toepassingen. Tel Controle Lichtbundel
info@nextgenerationled.be www.nextgenerationled.be Tel + 32 53 71 09 42 FLOOD BIFA Kenmerken n Levensduur L70 %: > 50.000 uren n Energiebesparing tot 80% n Efficiente controle over lichtbundel n Geoptimaliseerde
Nadere informatieKleurbeheer. Of Colormanagement
Of Colormanagement Alles begint zoals altijd met Licht Wit licht is eigenlijk een spectrum van alle soorten gekleurd licht Licht valt op een voorwerp en wordt weerkaatst op ons netvlies Ons netvlies bevat
Nadere informatieKnelpunten en praktische richtlijnen
Knelpunten en praktische richtlijnen Erik Koldenhof Koldenhof Grafimedia Expertise Problematiek en kernpunten Ondanks gebruik van ICC toch onvoorspelbaar kleurgedrag Partijen presenteren verschillende
Nadere informatieXXX INTERNATIONALE NATUURKUNDE OLYMPIADE LEICESTER, GROOT BRITANNIË PRACTICUM-TOETS
XXX INTERNATIONALE NATUURKUNDE OLYMPIADE LEICESTER, GROOT BRITANNIË PRACTICUM-TOETS 12 juli 2000 72 --- 13 de internationale olympiade De magnetische schijf 2,5 uur Geef in dit experiment een schatting
Nadere informatieSamen werken aan efficiënter werken. Vlaams Innovatiecentrum voor Grafische Communicatie
Samen werken aan efficiënter werken Vlaams Innovatiecentrum voor Grafische Communicatie VIGC Vlaams Innovatiecentrum voor Grafische Communicatie vzw Missie VIGC: De competitiviteit van bedrijven versterken
Nadere informatieDesign en decoratie. Kleur is overal om je heen
2. Kleuren Overal om je heen zie je kleuren. De ene kleur valt meer op dan de andere kleur. Van de ene kleur word je vrolijk en van de andere kleur juist somber. Kleur speelt een hele belangrijk rol in
Nadere informatieKleursystemen. Gezeur met kleur? Erik Koldenhof Koldenhof Grafimedia Expertise Copyright 2008
Gezeur met kleur? 1 Kleurgebruik is essentieel voor de communicatie industrie. Welke kleursystemen worden gebruikt en wat zijn hun toepassingen? 2 What You See Is Not What You Feel 3 Optische illusie #1
Nadere informatieSORAA GU10. Kenmerken. Specificaties. Toepassingsgebied. Tel Nitride).
info@nextgenerationled.be www.nextgenerationled.be Tel + 32 53 71 09 42 SORAA GU10 Kenmerken n Levensduur L70 %: > 25.000 uur. n GaN on GaN (Gallium Nitride on Gallium Nitride). n Eén lichtbundel waardoor
Nadere informatieAR111 Soraa. Kenmerken. Specificaties. Toepassingsgebied. Tel Gallium Nitride).
info@nextgenerationled.be www.nextgenerationled.be Tel + 32 53 71 09 42 AR111 Soraa Kenmerken n Levensduur L70 %: > 35.000 uur. n GaN on GaN (Gallium Nitride on Gallium Nitride). n Eén lichtbundel waardoor
Nadere informatieprinterprofiel toepassen in Photoshop
printerprofiel toepassen in Photoshop De plaats waar ICC-profi elen worden opgeslagen is afhankelijk van het besturingssysteem. Het is belangrijk dat de profi elen op de juiste plaats staan zodat Photoshop
Nadere informatieover de rol van licht in de vogelkweek
over de rol van licht in de vogelkweek Wat is licht en wat doet het? Wat is er nu verkrijgbaar? LED: het licht van de toekomst? Geen technische verhalen!!! Vriendenclub Eindhoven 15/3/2015 2 De rol van
Nadere informatiegrafische richtlijnen INTERREG-logo
grafische richtlijnen INTERREG-logo Grafische Handleiding INTERREG-logo 1. Inleiding 3 2. Het INTERREG-logo 3 3. INTERREG-logo plus aanvullende tekst 4 3.1 Tekst 1 4 3.2 Tekst 2 4 4. Druk in kleur/zwart-wit
Nadere informatieBruikbaar illustratiemateriaal: een handleiding voor auteurs
Bruikbaar illustratiemateriaal: een handleiding voor auteurs Tekst en illustraties worden bij de uitgeverij apart verwerkt en geproduceerd. Om de kwaliteit van illustraties in boeken, tijdschriften en
Nadere informatieSamenvatting Natuurkunde Hoofdstuk 1
Samenvatting Natuurkunde Hoofdstuk 1 Samenvatting door een scholier 1494 woorden 8 april 2014 7,8 97 keer beoordeeld Vak Methode Natuurkunde Systematische natuurkunde Grootheden en eenheden Kwalitatieve
Nadere informatieReflectie PRAKTIJKLES KLEUR. Mathieu Peters. Fontys PTH Eindhoven. Studentennummer: 2073444
Reflectie PRAKTIJKLES KLEUR Mathieu Peters Fontys PTH Eindhoven Studentennummer: 2073444 2014 2015 Inhoudsopgave 1. De praktische opdrachten... 2 2. Secundaire kleuren mengen... 3 3. Zwart mengen... 5
Nadere informatieTL ECO 30. Kenmerken. Specificaties. Toepassingsgebied. Tel
info@nextgenerationled.be www.nextgenerationled.be Tel + 32 53 71 09 42 TL ECO 30 Kenmerken n Levensduur L70 %: > 50.000 uren n SMD2835 (Surface Mounted Device) n Besparing energie tot 70% n Koelingsoppervlak
Nadere informatieBeoordelen kleurfilters
Beoordelen kleurfilters Gebruik van Microsoft Photo Editor voor het beoordelen van kleurfilters. Inhoudsopgave: Hoofdstuk 1. Inleiding. 3 1.1. Algemeen. 3 Hoofdstuk 2. Aanpassen intensiteitwaarden primaire
Nadere informatieHIGH BAY SEGA HIGH POWER
info@nextgenerationled.be www.nextgenerationled.be Tel + 32 53 71 09 42 HIGH BAY SEGA HIGH POWER Kenmerken n Levensduur L70 %: > 50.000 uren n Energiebesparing tot 65% n Ongeëvenaarde lichtopbrengst: 125
Nadere informatieAdviesnamiddag Added Value
Adviesnamiddag Added Value Plantin 14-03-07 Heidelberg Prinect rastertechnologie Jean-Pierre Berth Print Media Academy Brussels Doel van het grafische beeld-reproductieproces Origineel weergeven door verzameling
Nadere informatieC.V.I. 5.3 Het meten van relatieve vochtigheid 5.3 HET METEN VAN RELATIEVE VOCHTIGHEID
5 METHODEN VAN ONDERZOEK 5.3 HET METEN VAN RELATIEVE VOCHTIGHEID Auteur: T. van Daal 1987 Bij de conversie naar een elektronisch beschikbaar document zijn er kleine tekstuele en inhoudelijke wijzigingen
Nadere informatieEXPLOSIEVRIJE ATEX ARMATUUR
info@nextgenerationled.be www.nextgenerationled.be Tel + 32 53 71 09 42 EXPLOSIEVRIJE ATEX ARMATUUR Kenmerken n Levensduur L80 %: > 50.000 uren n Atex richtlijn 94/9 EC n Zone 2 en 22 n IP klasse : 66
Nadere informatieA. 1 Een klasse A meetcel van de Mobilux luxmeter van het fabricaat Czibula & Grundmann. Led meten met een luxmeter / 11 oktober van 5
Led meten met een luxmeter Ing. P.K. Smits Lichtconsult.nl Inleiding Een steeds vaker gehoorde uitspraak in de verlich ngsindustrie is: ledverlich ng kun je niet meten met een luxmeter. Een verlich ngsinstalla
Nadere informatieISO - International Organization for Standardization
Afdruk capaciteit ISO - International Organization for Standardization De Internationale Organisatie voor Normalisatie (ISO) met hoofdzetel in Genève, Zwitserland, is een netwerk van nationale instituten
Nadere informatieFoto s en Videobewerking
Foto s en Videobewerking Arie Noteboom Computer Huis Mijdrecht Nr. 1 Doelstellingen Begrijpen hoe digitale foto s zijn opgebouwd en kunnen worden bewerkt en bewaard. Op basis daarvan foto s kunnen uitsnijden
Nadere informatieTL ECO 26. Kenmerken. Specificaties. Toepassingsgebied. Tel
info@nextgenerationled.be www.nextgenerationled.be Tel + 32 53 71 09 42 Kenmerken n Levensduur L70 %: > 30.000 uren n SMD2835 (Surface Mounted Device) n Energiebesparing tot 70% n Aluminium koeloppervlakte
Nadere informatieHandleiding voor kleurkwaliteit
Pagina 1 van 7 Handleiding voor kleurkwaliteit De aanwijzingen in de handleiding voor kleurkwaliteit geven aan hoe de mogelijkheden die de printer biedt, kunnen worden gebruikt voor het instellen en aanpassen
Nadere informatieBepaling van de kleur van gekleurde asfaltverhardingen
Bepaling van de kleur van gekleurde asfaltverhardingen Objectieve meetmethode, kleurklassen en toleranties, duurzaamheid van kleur Ann Vanelstraete OCW Gekleurde asfaltverhardingen (o.a. fietspaden) worden
Nadere informatieEindexamen wiskunde B1-2 havo 2003-II
Eindeamen wiskunde 1- havo 00-II Lichaam met zeven vlakken In figuur 1 is een balk D.EFGH getekend. Het grondvlak D is een vierkant met een zijde van cm. De ribbe G is cm lang. Door uit de balk de twee
Nadere informatieExamen VMBO-GL 2005 GRAFISCHE TECHNIEK CSE GL. tijdvak 1 maandag 23 mei 9.00-11.00 uur
Examen VMBO-GL 2005 tijdvak 1 maandag 23 mei 9.00-11.00 uur GRAFISCHE TECHNIEK CSE GL Dit examen bestaat uit 43 vragen. Voor dit examen zijn maximaal 54 punten te behalen. Voor elk vraagnummer staat hoeveel
Nadere informatieWEERBESTENDIGE NOODVERLICHTING ARMATUUR
info@nextgenerationled.be www.nextgenerationled.be Tel + 32 53 71 09 42 WEERBESTENDIGE NOODVERLICHTING ARMATUUR Kenmerken n Levensduur L80 %: > 50.000 uren n IP klasse : 66 n Extremeem robust : IK08 n
Nadere informatieMeetnauwkeurigheid. Inhoud. Energiewaarden en rendement voor PV-omvormers Sunny Boy en Sunny Mini Central
Meetnauwkeurigheid Energiewaarden en rendement voor PV-omvormers Sunny Boy en Sunny Mini Central Inhoud Elke gebruiker van een fotovoltaïsche installatie wil zo goed mogelijk over het vermogen en de opbrengst
Nadere informatieCreative Lighting Solutions Façade IP65 6xTF WW Medium Frosted
Creative Lighting Solutions Façade IP65 6xTF WW Medium Frosted Pagina 1 van 16 Samenvatting meetgegevens parameter meting lamp opmerking Kleurtemperatuur 3117 K Warmwit. Lichtsterkte I v 1294 Cd Gemeten
Nadere informatiespanning. * Deel het verschil daarvan en deel dat getal door de gewenste stroom om de weerstandswaarde te krijgen.
Weerstand stroombeperking voor LED s Om de stroom door een LED te beperken wordt een weerstand toegepast. Maar hoe hoog moet de waarde van zo n weerstand eigenlijk zijn? In de dagelijkse praktijk wordt
Nadere informatieColorNavigator 6. Whitepaper. EIZO ColorNavigator 6 Kenmerken en functies in het kort. EIZO-kalibratiesoftware
Whitepaper ColorNavigator 6 EIZO ColorNavigator 6 Kenmerken en functies in het kort EIZO-kalibratiesoftware De door EIZO ontwikkelde software ColorNavigator maakt het kalibreren van ColorEdge-monitoren
Nadere informatie6,2. Werkstuk door een scholier 1565 woorden 1 december keer beoordeeld. Natuurkunde. Wat is kleur?
Werkstuk door een scholier 1565 woorden 1 december 2002 6,2 174 keer beoordeeld Vak Natuurkunde Wat is kleur? Zodra s'morgens het eerste licht er is, kunnen wij vaag kleuren onderscheiden. Bij verschillende
Nadere informatieTECHNISCHE UNIVERSITEIT EINDHOVEN. Eindtoets Experimentele Fysica 1 (3A1X1) - Deel januari 2014 van 14:50 17:00 uur
TECHISCHE UIVERSITEIT EIDHOVE Eindtoets Experimentele Fysica 1 (3A1X1) - Deel januari 014 van 14:50 17:00 uur Gebruik van dictaat, aantekeningen en laptop computer is niet toegestaan Gebruik van (grafische)
Nadere informatieDigitaal printen binnen Grafimedia VMBO. Opdracht
Digitaal printen binnen Grafimedia VMBO Opdracht Opdrachtkaart DR-06-01-01 Voorkennis: Grafische vorming Intro: Er zijn verschillende druktechnieken in de printmedia. Digitaal printen is een vrij nieuw
Nadere informatie6/7/2018. over de rol van licht in de vogelkweek
Zesde versie, aanpassing 17 mei 2018 over de rol van licht in de vogelkweek 2 Voordracht van dr. Peter Coutteel Symposium in Uden Belangstelling van collega liefhebbers uit Eindhoven e.o. Dit verhaal:
Nadere informatie2.1 Lineaire formules [1]
2.1 Lineaire formules [1] De lijn heeft een helling (richtingscoëfficiënt) van 1; De lijn gaat in het punt (0,2) door de y-as; In het plaatje is de lijn y = x + 2 getekend. Omdat de grafiek een rechte
Nadere informatieSPECTROMETER 012 HANDLEIDING
SPECTROMETER 012 HANDLEIDING CENTRE FOR MICROCOMPUTER APPLICATIONS http://www.cma-science.nl Korte beschrijving DE CMA Spectrometer 012 is een eenvoudig te gebruiken USB-spectrometer waarmee nauwkeurig
Nadere informatieMULTIFUNCTIONAL WAPA. Kenmerken. Specificaties. Toepassingsgebied. Tel
info@nextgenerationled.be www.nextgenerationled.be Tel + 32 53 71 09 42 MULTIFUNCTIONAL WAPA Kenmerken n Levensduur L70 %: > 50.000 uren n Energiebesparing tot 65% n Ongeëvenaarde lichtopbrengst : 125
Nadere informatieEEN STRAALTJE KLEURENLEER
EEN STRAALTJE KLEURENLEER Barend de Jong www.barenddejong.nl 2009 Het oorspronkelijke wezen van de kleur is een dromerig klinken, is tot muziek geworden licht (Johannes Itten 1888-1967) Op de kleuterschool
Nadere informatie+31 (0)900 1200 003 E:
Colorimeter PCE-CSM 2 & PCE-CSM 4 Colorimeter voor kwaliteitscontrole / pc software meegeleverd / Li-ion batterij / zwarte-en-wittekalibratie mogelijk / meetmodus voor verschillende parameters / kleuremeting
Nadere informatieCoaxial Plasmonic Metamaterials for Visible Light M.A. van de Haar
Coaxial Plasmonic Metamaterials for Visible Light M.A. van de Haar Samenvatting Optische metamaterialen zijn kunstmatige materialen opgebouwd uit elementen die typisch kleiner zijn dan de golflengte van
Nadere informatieHIGH BAY EFL. Kenmerken. Specificaties. Toepassingsgebied. Tel
info@nextgenerationled.be www.nextgenerationled.be Tel + 32 53 71 09 42 HIGH BAY EFL Kenmerken n Levensduur L70 %: > 50.000 uren n Energiebesparing tot 65% n Rendement : 125~130 lm per watt n Excellente
Nadere informatieSORAA MR16. Kenmerken. Specificaties. Toepassingsgebied. Tel Nitride).
info@nextgenerationled.be www.nextgenerationled.be Tel + 32 53 71 09 42 SORAA MR16 Kenmerken n Levensduur L70 %: > 25.000 uur. n Garantie : 3 jaar. n GaN on GaN (Gallium Nitride on Gallium Nitride). n
Nadere informatie{button Installeer Zelfstudie Bestanden, execfile(seedatauk.exe,tutorial.ctb;tutorial nn.see)}
Kringnet Vereffening Deze zelfstudie maakt gebruik van de module Vereffening. Opmerking: Deze zelfstudie kan niet worden uitgevoerd met LISCAD Lite. Doelstelling Het doel van deze zelfstudie is om te laten
Nadere informatieσ = 1 λ 3,00 μm is: 3,00 x 10-4 cm σ = 1 cm / 3,00 x 10-4 cm= 3,33 10 3 cm -1
Hoofdstuk 7 Analytische spectrometrie bladzijde 1 Opgave 1 Oranje en groen licht vallen op een prisma (onder dezelfde hoek en in dezelfde richting). Welke kleur wordt het sterkst gebroken? Hoe korter de
Nadere informatieLicht meten en lichtmeters
Licht meten en lichtmeters Je wilt geen overbelichte foto's. En ook geen onderbelichte. Je wilt foto's die belicht zijn zoals jij dat voor ogen hebt. Nu kun je gaan experimenteren. Iedere keer een foto
Nadere informatieSamenvatting Wiskunde Aantal onderwerpen
Samenvatting Wiskunde Aantal onderwerpen Samenvatting door een scholier 2378 woorden 4 juni 2005 5,1 222 keer beoordeeld Vak Wiskunde Gelijkvormigheid Bij vergroten of verkleinen van een figuur worden
Nadere informatieFaçade IP65 6xTFFC WW Ovale Hoek van Creative Lighting Solutions
Façade IP65 6xTFFC WW Ovale Hoek van Creative Lighting Solutions Pagina 1 van 17 Samenvatting meetgegevens parameter meting lamp opmerking Kleurtemperatuur 3050 K Warmwit. Lichtsterkte I v 1916 Cd Gemeten
Nadere informatieToegepaste Kleurenleer
Toegepaste Kleurenleer Toegepaste Onderwijskunde Tolab Enschede December 1992 Johan Jonker Inhoud: 1. Inleiding kleurenleer 2. Kleuren scheiden 3. Complementaire kleuren 4. Subtraktief mengen 5. Additief
Nadere informatieKleurbeheer stap voor stap
Kleurbeheer stap voor stap voor fotografen en dtp ers bijlage bij het Kleurbeheer Roadbook 2012 auteur: Marc Cielen marc-en-ciel 2012 alle rechten voorbehouden pag. 1 van 9 Deel 1 Waarom kleurbeheer? pag.
Nadere informatieJe weet dat hoe verder je van een lamp verwijderd bent hoe minder licht je ontvangt. Een
Inhoud Het heelal... 2 Sterren... 3 Herzsprung-Russel-diagram... 4 Het spectrum van sterren... 5 Opgave: Spectraallijnen van een ster... 5 Verschuiving van spectraallijnen... 6 Opgave: dopplerverschuiving...
Nadere informatieDe bepaling van de positie van een. onderwatervoertuig (inleiding)
De bepaling van de positie van een onderwatervoertuig (inleiding) juli 2006 Bepaling positie van een onderwatervoertuig. Inleiding: Het volgen van onderwatervoertuigen (submersibles, ROV s etc) was in
Nadere informatieLED. begrippen kleur levensduur rendement besparing
LED begrippen kleur levensduur rendement besparing LED begrippen kleur levensduur rendement besparing De laatste jaren heeft led een enorme groei gemaakt, in zowel de techniek als op het gebied van verkoop.
Nadere informatieDrukwerkhandleiding Sync Music Prodcutions
Drukwerkhandleiding Sync Music Prodcutions Algemene informatie m.b.t. het drukwerk voor CD s Onze prijzen zijn gebaseerd op aanlevering van 1 set schone films onleesbaar positief volgens de Europaschaal-kleuren
Nadere informatieSUFA SF200 SF400 SF800
info@nextgenerationled.be www.nextgenerationled.be Tel + 32 53 71 09 42 PROJECTOR SUFA Kenmerken n Levensduur L70 %: > 50.000 uren n Energiebesparing tot 65% n IP klasse :66 n Ongeëvenaarde lichtopbrengst
Nadere informatie13 Zonnestelsel en heelal
13 Zonnestelsel en heelal Astrofysica vwo Werkblad 53 PLANCKKROMMEN In deze opdracht ontdek je met een computermodel hoe de formule achter de planckkrommen eruit ziet. De theoretische planckkrommen zijn
Nadere informatieMULTIFUNCTIONAL TM. Kenmerken. Specifications. Toepassingsgebied. Tel
info@nextgenerationled.be www.nextgenerationled.be Tel + 32 53 71 09 42 MULTIFUNCTIONAL TM Kenmerken n Levensduur L70 %: > 50.000 uren n Energiebesparing tot 65% n IP klasse :66 n Draadloze sturing mogelijk
Nadere informatieVAARDIGHEDEN EXCEL. MEETWAARDEN INVULLEN In de figuur hieronder zie je twee keer de ingevoerde meetwaarden, eerst ruw en daarna netjes opgemaakt.
VAARDIGHEDEN EXCEL Excel is een programma met veel mogelijkheden om meetresultaten te verwerken, maar het was oorspronkelijk een programma voor boekhouders. Dat betekent dat we ons soms in bochten moeten
Nadere informatie: een wiskundige uitdaging
Wiskunde & Onderwijs 38ste jaargang (2012) 125 125 : een wiskundige uitdaging Cesar Demeester Ik ben leraar wiskunde in het 2de jaar van de 1ste graad aan het Koninklijk Atheneum Pitzemburg te Mechelen.
Nadere informatieIn het internationale eenhedenstelsel, ook wel SI, staan er negen basisgrootheden met bijbehorende grondeenheden. Dit is BINAS tabel 3A.
Grootheden en eenheden Kwalitatieve en kwantitatieve waarnemingen Een kwalitatieve waarneming is wanneer je meet zonder bijvoorbeeld een meetlat. Je ziet dat een paard hoger is dan een muis. Een kwantitatieve
Nadere informatiewww.marc-en-ciel.be makes colour management work KLEURBEHEER BASISTHEORIE
www.marc-en-ciel.be makes colour management work KLEURBEHEER BASISTHEORIE alle foto s: www.marc-en-ciel.be 2002-2005 INHOUD KLEURBEHEER THEORIE 1. De additieve kleurenmenging 3 2. De subtractieve kleurenmenging
Nadere informatie