Bijlage Faunabeheerplan grofwild FBE Gelderland

Transcriptie

1 Bijlage Faunabeheerplan grofwild FBE Gelderland

2 INHOUDSOPGAVE BIJLAGE FAUNABEHEEPLAN GROFWILD GELDERLAND Bijlage 1 Bijlage 2 Bijlage 3 Bijlage 4 Bijlage 5 Bijlage 6 Bijlage 7 Bijlage 8 Bijlage 9 Bijlage 10 Bijlage 11 Bijlage 12 Bijlage 13 Bijlage 14 Bijlage 15 FBE Gelderland en WBE s Interacties tussen grote grazers en grofwild Biotoopverbeterende maatregelen Wild zwijn Edelhert Damhert Voorkomen ree in Gelderland en aantallen per WBE Afschot vrije zones ree Veluwe Moeflon Geregistreerde aanrijdingen 2009 t/m 2013 per soort in Gelderland Poorten en Verbindingen Bestaande en geplande ecoducten Veluwe Landbouwenclaves en landbouwgronden Veluwe Voorbeeld Yellowstone Literatuurlijst

3 Bijlage 1 FBE Gelderland en WBE s

4 Bijlage 2 Interacties tussen grote grazers en grofwild Noord Gelderland is rijk aan grote grazers de meeste hiervan worden gehouden in het agrarische landschap achter prikkeldraad. Op de Veluwe kennen we ook situaties waar paard en rund aanwezig zijn als grazer in het leefgebied van het grofwild. O.a. op Planken Wambuis begrazing met pony s en schotse Hooglanders, op Veluwezoom begrazing met schotse Hooglanders en ten zuiden hiervan begrazing met pony s. De eigenaren van deze grote grazers dragen er zorg voor dat deze dieren zich niet vrij over de Veluwe gaan verspreiden. Uit onderzoek is gebleken dat de diverse soorten hoefdieren, wanneer ze naast elkaar voorkomen, elkaar beïnvloeden, bijvoorbeeld door soortspecifieke effecten op het voedselaanbod, en dat de aantallen waarin ze naast elkaar kunnen voorkomen in belangrijke mate daarvan de resultante zijn. De meest optredende vormen van interactie tussen soorten herbivoren zijn facilitatie (de ene soort profiteert van de ander) en competitie (gezamenlijk exploitatie heeft een negatief effect op één dan wel beide soorten). Wild zwijn en rund en paard Een belangrijke voedselcomponent voor wilde zwijnen is de oppervlakte gras waar breedbladige grassen groeien. In mastloze jaren zijn breedbladige grassen de enige voedselbron waar wilde zwijnen redelijk op kunnen overleven. Bij lage dichtheden runderen verbetert de kwaliteit van het voedsel voor de wilde zwijnen. Naarmate de dichtheid aan runderen of paarden toeneemt, stijgt de kans op competitie. Dit werkt bij wilde zwijnen extra hard door omdat ze in tegenstelling tot edelherten niet kunnen terugvallen op alternatieve voedselbronnen in jaren dat eikels en beukennoten vrijwel ontbreken. Edelhert en rund Bij lage dichtheden van edelherten en runderen op grasland treedt facilitatie op: edelherten profiteren van de effecten van runderbegrazing op de hoogte en de kwaliteit van gras. Naarmate de dichtheid aan runderen toeneemt, stijgt de kans op competitie tussen de soorten om het schaarse gras. In zijn algemeenheid mag gesteld worden dat het lastig aantoonbaar is of er sprake is van facilitatie of competitie. Wat wel duidelijk is dat bij te hoge aantallen runderen en of paarden competitie op zal gaan treden met het grofwild. Of zich dit zal uiten in lagere dichtheden of zal leiden tot verplaatsingen is vooralsnog onduidelijk. Verplaatsingen kunnen het volgende effect hebben. Het voorkomen van paard en of rund is beperkt door rasters die geen barrière vormen voor het grofwild. Verschillen in voedselaanbod en voedselkwaliteit veroorzaakt door grote grazers kunnen de terreinbenutting van het grofwild gaan sturen. Dit kan de gewenste spreiding van de aantallen afgestemd op verschillende belangen frustreren. Monitoring op dit punt is noodzakelijk om te kunnen beoordelen of de gestelde doelen gerealiseerd worden. Ree en rund Buiten de Veluwe wordt vooral in uiterwaard gebieden runderen ingezet. Dit zorgt er lokaal voor dat bos- en struikvorming en aanwezige ruigte kruiden weer teniet worden gedaan. Vooral in de winter zijn dit soort gebieden dan niet meer geschikt voor reeen. Ze worden gedwongen zich te verplaatsen.

5 Bijlage 3 Biotoop verbeterende maatregelen Hoewel vanuit de wettelijke eisen die aan het Faunabeheerplan worden gesteld het niet noodzakelijk is dit onderdeel op te nemen, is de FBE Veluwe van mening dat het onderwerp biotoopverbeterende maatregelen een essentieel onderdeel van een beheerplan voor het grofwild. Over nut en noodzaak wordt door de diverse terreineigenaren verschillend gedacht en dit wordt daarom in de praktijk ook verschillend ingevuld. Voedsel en mineralen Het accent ligt hierbij op de kwaliteit van het voedselaanbod en minder op de kwantiteit. De belangrijkste aandachtspunten in relatie tot voedsel betreft het beperkte mineralenaanbod in het natuurlijke voedsel op de Veluwe, de hoge begrazingsdruk op de loofboomverjonging en een kwantitatief slecht voedselaanbod voor wilde zwijnen in mastloze jaren. Dit laatste mede in relatie tot het laten verruigen van wildweiden in diverse terreinen. Een belangrijke kwaliteitsverbetering (voedsel met een hoger mineraalgehalte) is te realiseren via het benutbaar maken van in -en aanliggende landbouwgronden en het benutbaar maken van uiterwaard gebieden (Veluwe 2010, 2000). Tot nu toe geldt dit alleen voor ree, edelhert en damhert, terwijl het wilde zwijn hier het meeste profijt van zou hebben vanwege het beschikbaar komen van gras als essentiële voedselbron tijdens mastloze jaren. Binnen het project Graasweiden (droge uiterwaarden) is het medegebruik door wilde zwijnen alleen voorzien in de natuurvariant. Het benutbaar maken van de rijkere randen van de Veluwe is een lange termijn oplossing, waarbij nog volledig onduidelijk is in welke mate grofwild hier gebruik van zal gaan maken, of de benutting beperkt blijft tot dieren die al tegen deze gebieden aanleven of dat er ook wisseling tussen zomer en winterbiotopen gaat optreden. Dit oorspronkelijke natuurlijke gedrag zal eerst weer aangeleerd moeten worden. Het beheer van wildweiden en inbreng van mineralen in de vorm van likstenen blijft voor de korte en middellange termijn een goede maatregel. Wildweiden kunnen tevens een functie vervullen als sturingsmiddel om de gewenste spreiding te handhaven. De maatregelen zijn uitgewerkt voor de volgende aspecten medegebruik landbouwgronden, wildweiden en likstenen Medegebruik landbouwgronden Hieronder is een overzicht gemaakt van landbouwgronden cq. voormalige landbouwgronden met hierin aangegeven of er thans sprake is van medegebruik door edelhert en of wild zwijn. Zie Bijlage 9 voor de bijbehorende kaart (laatste kaart). Toekomstig medegebruik is alleen reëel, mits de eigenaar / grondgebruiker hiermee in stemt en de inkomstenderving door het medegebruik op een adequate wijze wordt gedekt. Nadere uitwerking zal plaatsvinden in uitvoeringsplannen. Enclaves met overwegend akkerbouw (zie kolom opmerkingen) komen in principe niet in aanmerking voor medegebruik door edelherten, de overigen wel. Medegebruik door wilde zwijnen is alleen realiseerbaar in de natuurlijke variant van graasweiden (Vleeming, 2003), of in kleinere delen van landbouwenclaves die aan het bosen natuurgebied grenzen. Dit is alleen te realiseren wanneer het buitenraster voor wilde zwijnen wordt verplaatst.

6 Tabel 1 Overzicht landbouwgronden Noord Veluwe, gebruik door edelherten en gebruik door wilde zwijnen Nr. naam gebied edelhert wild zwijn opmerkingen 1 Putjensberg ja nee 2 Norelbos ja ja 3 Koekenberg ja ja wz 0-stand 4 Tongeren ja ja wz 0-stand 5 Wisselse Veen ja ja 6 Pollense Veen ja ja wz 0-stand 7 Gortel ja nee 8 Niersen ja nee 9 Oost Veluwerand tussen Gortel en Wenum-Wiesel ja ja wz 0-stand 10 Huize de Vennen nee nee 11 Roo Stee ja nee 12 Vierhouten ja ja wz 0-stand 13 Nzijde Agrar. Enclave ja ja wz 0-stand 14 Staverden ja ja wz 0-stand 15 Landgoed Leuvenum ja ja wz 0-stand 16 Speuld ja ja wz 0-stand 17 Drie ja nee 18 ZOzijde Agrar. Enclave ja ja wz 0-stand 19 Agrarische Enclave Zuid ja ja wz 0-stand 20 Hoog Soeren ja nee 21 Mariahoeve nee nee voornamelijk akkerbouw 22 Asselsche Veld ja nee voornamelijk akkerbouw 23 Vossen ja ja wz 0-stand 24 Boeschoten ja nee 25 Koudhoorn ja ja wz 0-stand 26 Veenhuizerveld ja ja wz 0-stand 27 Stroese Zand ja ja 28 Gelderse Vallei ja ja wz 0-stand Tabel 2 Overzicht landbouwgronden Midden-Veluwe, gebruik door edelherten en gebruik door wilde zwijnen nr naam gebied edelhert wild zwijn opmerkingen 29 Enclave Houtbeekweg nee nee 30 Veldheim nee nee 31 Dopheetsdel nee nee 32 Oostzijde Harskamp nee nee 33 Hoefweg ja nee 34 Kootwijk ja nee 35 Assel nee nee 36 Alverschotenseweg ja ja natuurfunctie 37 Hoog Buurlo ja ja Ged. Wild zwijn 38 Enclave Cantharel nee nee 39 Enclave Koppelsprengen nee nee 40 Engelanderenk, Konijnenkamp nee nee 41 Enclave Hoenderloo ja ja

7 Tabel 3 Overzicht landbouwgronden Zuidwest-Veluwe, gebruik door edelherten en gebruik door wilde zwijnen Nr. naam gebied edelhert wild zwijn opmerkingen 42 Houtkamp nee nee 43 De Bosrand ja ja wz 0-stand 44 Roekelse Enk ja ja wz 0-stand 45 Wekeromse Enk ja ja wz-0-stand 46 Wekeromse Zand ja ja wz 0-stand 47 Westen Wekeromse Zand ja ja wz 0-stand 48 Valouwe ja ja wz 0-stand 49 Driesprong ja ja wz 0-stand 50 Hindekamp nee nee 51 Mosselse Veld ja ja natuurfunctie 52 Mossel ja ja natuurfunctie 53 Nieuw Reemst ja ja natuurfunctie 54 Oud Reemst noordwest ja nee edelhert gedeeltelijk 55 Oud Reemst zuidwest ja ja natuurfunctie 56 Oud Reemst oost ja nee 57 Heycamp nee nee project Reijerscamp Tabel 4 Overzicht landbouwgronden Zuidoost-Veluwe, gebruik door edelherten en gebruik door wilde zwijnen Nr. naam gebied edelhert wild zwijn opmerkingen 58 Rolbanen nee ja wz 0-stand 59 Vliegveld Deelen nee nee ged. akkerbouw 60 Deelen nee nee 61 Deelen zuid nee nee 62 Arnhemse Heide ja ja natuurfunctie 63 Terlet ja nee 64 Hoog Baarlo nee nee voornamelijk akkerbouw 65 Deelerwoud ja ja / nee 66 Deelerwoud oost ja ja wz 0-stand 67 Groenendaal zuid ja ja 68 Groenendaal noord ja ja 69 Hoeve Dellen ja nee 70 Loenense Enk nee nee 71 Laag Soeren ja nee 72 Soerense Broek ja nee Soerense Poort 73 Dieren ja nee / ja 74 Carolinahoeve ja ja natuurfunctie 75 Middachten, Havikerwaard, Beimerwaard, Fraterwaard nee nee 76 Lappendeken ja nee / ja 77 Heuven ja nee 78 Velp De Steeg ja nee ged. akkerbouw 79 Biljoen ja nee 80 Herikhuizen ja ja natuurfunctie 81 Baggermolen ja ja Wildweiden Voor de korte en middellange termijn blijft het beheer van bestaande wildweiden belangrijk voor de mineralenbehoefte van het grofwild en het aanbod van breedbladige grassen voor wilde zwijnen. Daarnaast verhogen wildweiden de structuurvariatie in gesloten bosgebieden, waar ook kleinere fauna van profiteert. In multifunctionele bosgebieden zijn ze belangrijk voor de controle van de aantallen zoals inventarisaties en eventueel als afschot plek. Maar misschien wel de belangrijkste functie is dat wildweiden kunnen gebruikt worden als sturingsmiddel voor bijvoorbeeld vermindering van trek naar bedrijfsmatige landbouwgronden of het stimuleren van waarnemingskansen op wildobservatiepunten. Vanwege de positieve functie van wildweiden voor de korte en middellange termijn wordt er door sommige terreineigenaren aangedrongen op een subsidieregeling voor beheer en onderhoud.

8 De mate van aantrekkelijkheid wordt bepaald door het bemestingsregime (vaste mest of kunstmest), waardoor het voedsel een hogere kwaliteit krijgt dan de vegetatie in het omringende bos- en natuurgebied. Vanwege de ligging in bos en natuurgebied heeft een extensief bemestingsregime de voorkeur. Een ontwikkeling tot een hoogproductieve kunstweide is ongewenst. Voor de bemesting geldt onderstaand advies. Organische mest Bij bemesting uitgaan van organische mest (vaste koe of schapenmest, champignonmest, kompost of heideplagsel). Op de Hoge Veluwe zijn goede ervaring met champignonmest. Advies hoeveelheid 10 ton per hectare per jaar, te geven in een gift van 20 ton ineens eenmaal per 2 jaar. Organische stof is essentieel om vocht vast te houden als maar ook als vangnet voor mineralen. Dus effectief tegen snelle uitdroging. Ten aanzien van het gebruik van heideplagsel (vrijstellingsregeling plantenresten en tarragrond) gelden de volgende regels. Heideplagsel en maaisel wordt uitsluitend op of in de bodem gebracht indien: Dit geschiedt binnen het natuurgebied waar het heideplagsel of maaisel is vrijgekomen, of in gevallen waarin het natuurgebied niet geschikt is: op een ander perceel dat ligt binnen een afstand van maximaal één kilometer van de rand van het natuurgebied waar het heideplagsel of maaisel is vrijgekomen. sprake is van schoon en onverdacht heideplagsel of maaisel, de hoeveelheid die op of in de bodem wordt gebracht, uit oogpunt van goede landbouwpraktijk of goed natuurbeheer in evenwichtige verhouding staat tot het oppervlak van het ontvangende perceel, het heideplagsel of maaisel gelijkmatig wordt verspreid over het ontvangende perceel en dit niet significant bijdraagt aan de verspreiding van nutriënten en zware metalen. Kunstmest (kali, magnesium en kalk) op basis bemestingsadvies Naar aanleiding van een bemestingsadvies 1x per ongeveer 5 jaar en een representatieve streekproef bodemanalyse(dus niet iedere wildweide) een bemesting met kali, magnesium of kalk. Stikstof in de vorm van kunstmest 2x per jaar ongeveer 30 kg zuiver per hectare, in uitzonderingsgevallen(na een droge periode) eventueel een derde keer. Eerste keer in het voorjaar (Tsom 200), tweede keer eind augustus. Voor het gebruik van kalk geldt terughoudend gebruik. Nadeel van te veel kalk dat het organische stof gehalte weer afneemt. In de vorm van poeder bestaat de kans op verwaaiing in het aanliggende natuurgebied. Een lichtzure grond heeft de voorkeur, mede vanwege de van nature voorkomende zure gronden op de Veluwe. Normering nieuwe mestbeleid Ten opzichte van het voorgestelde mestbeleid vanaf 2006 geldt als randvoorwaarde maximaal 50% van de norm die geldt voor de landbouw in Stikstof, maximaal 135 kg per ha per jaar Fosfaat, maximaal 45 kg per ha per jaar Rundermest, werkingscoëfficiënten in procenten 30 Varkensdrijfmest, werkingscoëfficiënten in procenten 30 Oppervlakte Oppervlakte afhankelijk van wildbezetting maar niet te groot. Het wild moet het zelf kort houden anders moet een te lang gewas weer gemaaid en afgevoerd worden. In de regel voldoet een oppervlakte van ongeveer 30 are prima. Likstenen In relatie tot de geconstateerde mineralen te korten is gewenst dat likstenen worden verstrekt waarin de volgende elementen aanwezig zijn: calcium, fosfor en natrium. Uitgaande van de home ranges tussen ha (tabel 3.11 in hoofdstuk 3) is een dichtheid van 1 steen per 250 ha gewenst. Rust De aanwezigheid van mensen in het leefgebied van het grofwild heeft grote effecten op hun gedrag en leefwijze. Dit vraagt om het afstemmen van wensen en eisen, te realiseren door middel van de volgende maatregelen:

9 Sanering en uitplaatsing van campings- en bungalowparken die midden in het leefgebied van het grofwild liggen. (Project Groei en Krimp) Recreatieve zonering door afsluiten van wegen voor het gemotoriseerde verkeer en versterkte opvang recreanten in de randen van de Veluwe (Project Transferia, Veluwe 2020, 2000) Beperking van de detailontsluiting binnen bos - en natuurgebieden met als doel bevordering van voorspelbaar gedrag en terreingebruik door recreanten Afstemming recreatieve routes op de rustbehoefte van het grofwild Toezicht en handhaving van de openstellingsregels Een storingsarme bejaging door een vakkundige uitvoering van het afschot. Het doel van deze maatregelen is de verstoring van het natuurlijke gedrag door mensen te verminderen. Dit zal zich uiten in een betere zichtbaarheid. Een betere zichtbaarheid betekent een geringere storing van het natuurlijke dagritme, een groter benuttingsgebied, een hogere recreatieve waarde, minder schade in het bos maar ook een betere bewaking van de populatieomvang door een geringere afschotinspanning en betere inventarisatiemogelijkheden, maar ook minder beperkingen voor de recreant. Acceptatie van beperkende maatregelen kan worden versterkt door verspreid op de Veluwe mogelijkheden voor wildobservatie te creëren. Uitwisseling / Ruimte Het ideaal, een groot aaneengesloten Veluws leefgebied (inclusief de gebieden aan de rand en buiten de Veluwe) vraagt nog de nodige maatregelen ten aanzien van rasters, infrastructuur, de poorten van de Veluwe en robuuste verbindingen met andere natuurgebieden. Per deelaspect is dit nader uitgewerkt. Zie bijlage 9. Rasters In zijn algemeenheid geldt dat grofwildkerende rasters alleen noodzakelijk zijn langs snelwegen en rasters voor wilde zwijnen alleen rond landbouwenclaves en op een aantal plaatsen langs de rand van de Veluwe. Op grond van deze algemene lijn kunnen een aantal rasters worden verwijderd, dan wel kan hun barrièrewerking worden verminderd door in- en uitsprongen te maken. In tabel 5 is weergegeven welke doelen worden gediend bij het passeerbaar maken van deze rasters. Tevens is in het opheffen van de barrièrewerking van rasters de effectiviteit beoordeeld (tabel 6). De effectiviteit is afgeleid van drie factoren: de oppervlakte van het toe te voegen leefgebied de mate waarin de uitwisseling tussen geïsoleerde delen wordt verbeterd mogelijkheid tot medegebruik van landbouwgronden.

10 Tabel 5 Overzicht van rasters op de Veluwe en de doelen die ze dienen Raster Nieuw leefgebied Verbinding geïsoleerde populaties Vergroting mobiliteit Medegebruik landbouwgrond Relatie Overig Flip Hul Grofwild nee Grofwild Elspeterbosch nee Wild zwijn en ree Cyriasische Veld Grofwild nee Grofwild Bij goedkeuring moeflonaanpak verwijdering veilige oversteek Leuvenumsew eg heide grazers Bloemersraster nee Grofwild Verkeer Flevoweg Kazerne complex interne barrière Wild zwijn ja Grofwild Wittenberg Noord -Veluwe militaire functie Kroondomein Het Loo grenzend Agrarische Enclave Edelhert nee Edelhert zuidoost-zijde Agrarische enclave Kroondomein Het Loo Niersen Park Kroondomein Het Loo rasters Amersfoortseweg Grofwild nee Grofwild ja Grofwild Wekeromse Zand Wild zwijn nee Grofwild Niersen en rand CVN in- en omliggende landbouwgrond en Ede Otterlo Wild zwijn nee Wild zwijn Niet gewenst Hoog Deelen nee Grofwild Hoog Baarlo Deelerwoud nee Grofwild Deelerwoud Vliegveld Deelen Grofwild nee Grofwild Dieren-A50 Edelhert ja, ree Middachten Edelhert Edelhert en ree Edelhert en ree Deelen en Rolbanen aan- en inliggende landbouwgrond en Havikerwaard en Beimerwaard Betere kruising Amersfoortseweg toevoeging Valouwe en Wekeromse Zand > 2014 Betere integratie d.m.v. aanpassing rasters Betere integratie d.m.v. aanpassing rasters veilige oversteek N786, Soerense Poort moeflons oversteek Apeldoornseweg terugbrengen edelherten en wilde zwijnenstand

11 Tabel 6 Effectiviteit opheffen (barrièrewerking) rasters hoog uitbreiding nieuw leefgebied >100 ha en/of verbinding geïsoleerde populaties middel uitbreiding leefgebied <100 ha en verbetering mobiliteit laag geen uitbreiding leefgebied, wel verbetering mobiliteit naam raster effectiviteit / soort toelichting Flip Hul middel / grofwild Elspeterbosch laag / wild zwijn door verwijderen raster Noorderheide geen barrière meer Cyriasische Veld middel / grofwild verhoogd verkeersveiligheid Bloemersraster laag / grofwild verhoogd verkeersveiligheid Kazerne complex Wittenberg laag / wild zwijn Kroondomein langs laag / edelhert verminderd gewasschade Agrarische Enclave Kroondomein Het Loo Niersen Park hoog / grofwild toevoeging Zandhegge Kroondomein Het Loo Rasters Amersfoortseweg hoog / grofwild belangrijke noord-zuid verbinding Veluwe Wekeromse Zand hoog / zwartwild Ede Otterlo hoog / zwartwild Hoog Deelen hoog /grofwild Deelerwoud hoog / grofwild verbinding Zuid Oost / Midden-Veluwe Vliegveld Deelen hoog / edelhert Dieren-A50 laag / edelhert Dieren - Rozendaal wens voor herstel oude situatie voor grofwildkerend buitenraster Het opheffen van het raster rond het kazernecomplex Wittenberg is geen reële optie in verband met de militaire veiligheid. Dit geldt ook voor het raster rond het vliegveld Deelen. Infrastructuur De ruimte die voor grofwild op de Veluwe beschikbaar is wordt door wegen opgedeeld in eenheden. De barrièrewerking die van deze infrastructuur uitgaat heeft de volgende gevolgen: Verminderde uitwisseling tussen deelgebieden; Verminderde toegankelijkheid delen geschikt leefgebied; Verkeersslachtoffers onder dieren en risico voor weggebruikers. Teneinde de barrièrewerking van wegen te verminderen worden de volgende maatregelen voorgesteld: Aanleg ecoducten over Rijkswegen; Overkluizing enkele provinciale wegen; Verkeersbelemmerende en snelheidsbeperkende maatregelen op provinciale wegen; Beperken toegankelijkheid tertiaire wegen; Onttrekken aan de openbaarheid van zandwegen. Poorten en robuuste verbindingen Door de realisatie van poorten en verbindingen wordt het leefgebied van grofwild uitgebreid. Een deel van de poorten is ook bedoeld als begin van een robuuste verbinding. De poorten uit tabel 7 zijn in feite de laatste mogelijkheden om een verbinding tussen de Veluwe en de omgeving te realiseren. Alleen al daarom verdienen ze alle een hoge prioriteit als het gaat om de planologische veiligstelling door de betrokken gemeenten. Tabel 7 uit het vorige faunabeheerplan is de kolom essentiële maatregelen vervangen de kolom of de essentiële maatregelen wel of niet zijn gerealiseerd.

12 Tabel 7 Overzicht poorten en interne verbindingen Veluwe; tussen haakjes de afkorting van het gebied waarvoor de poort het begin van een verbinding kan zijn. OVP Oostvaardersplassen SH Sallandse heuvelrug RW Gelderse Poort en Reichswald UH Utrechtse Heuvelrug Prioriteit opening geschiktheid Gerealiseerd? hoog Hierdense Poort redelijk Ja, ecoduct A28 geopend 2013 hoog Hattemse Poort (SH) beperkt Ja, ecoduct A50 geopend 2012 hoog Wisselse Poort goed wijziging rasters gedeeltelijk hoog Beekbergse Poort slecht nvt hoog Soerense Poort goed Ja, combi raster Laag Soeren, wegen en kanaal beperken uitwisseling hoog Havikerpoort (RW) redelijk Ja, faunapassage A348 gerealiseerd 2013, geen openstelling poort voor edelherten hoog Renkumse Poort (UH) goed Ja, ecoduct A 12 geopend 2013 hoog Putten Zuid (UH / OVP goed veiligstellen eerste stap van Veluwe is nog steeds twijfelachtig hoog Biljoen redelijk Nee, oversteek A348, verbinding RW kansrijk hoog Hoge Veluwe / Zuid West Veluwe en Zuid Oost Veluwe goed Ja, ecoduct en wildwissel geopend 2013 hoog Noord-Zuid Veluwe goed Ja, ecoduct Hoog Buurlo geopend 2012

13 Bijlage 4: Wild zwijn

14 Bijlage 5 Edelhert

15 Bijlage 6 Damhert

16 Bijlage 7 Voorkomen ree in Gelderland en aantallen per WBE

17 VOORJAARSSTAND AFSCHOT AANRIJDINGEN NR WBE % TREND 09/10 12/13 % TREND % TREND 435 Veluwe Noord West % dalend % stabiel % dalend 351 Vale Ouwe % dalend % stabiel % stijgend 428 Noord Oost Veluwe % stabiel % stabiel % dalend 426 Midden Veluwe % dalend % dalend % dalend 360 Zuid West Veluwe % stabiel % stijgend % dalend 430 Zuid Oost Veluwe % dalend % dalend % stijgend 452 Hoge Veluwe % dalend % dalend 0 0 VELUWE BOS % dalend % dalend % dalend 400 Noord West Veluwerand % stabiel 0 14 stijgend % dalend 410 Oldebroek/Oosterwolde % stijgend 0 0 stabiel % stijgend 57 IJssellanden stijgend 0 10 stijgend 223 IJsselvallei % stabiel % stijgend % dalend 293 Voorsterbeek % stijgend % stijgend % dalend 230 Brummen % stabiel % stijgend % dalend 78 Zuid Veluwe West % stabiel % stijgend % stijgend 77 Lunteren % stijgend % stijgend 0 2 stijgend 156 Nijkerk % stabiel % stabiel % dalend 397 Schaffelaar % stijgend % stijgend 3 3 0% stabiel 44 De Vallei stijgend 0 2 stijgend VELUWE CULTUUR % stabiel % stijgend % dalend NOORD GELDERLAND % stabiel % stabiel % dalend 346 Gorssel % dalend % stabiel % stabiel 189 IJssel Oost % stabiel % stabiel % dalend 199 Lochem % dalend % stabiel % stabiel 174 Ruurlo % stijgend % dalend % stijgend 347 De Berkelstreek % dalend % stabiel % dalend 375 t Achterveld % dalend % dalend % dalend 115 Rekken % stabiel % dalend % dalend 378 Winterswijk % dalend % stabiel % dalend 118 Oost Gelre % dalend % stabiel % dalend 83 Aalten % dalend % stabiel % dalend 5 Wisch % stabiel % stijgend % stabiel 12 Zelhem/Doetinchem % stabiel % stabiel % dalend 316 Hengelo % stabiel % stijgend % dalend 362 Hummelo / Keppel % dalend % stabiel % dalend 403 De Liemers % stabiel % stijgend % stijgend 120 Rijnwaarden % stabiel % stijgend % stijgend 4 Bevermeer % stabiel % stijgend % dalend 94 Genderingen / Bergh % stijgend % dalend % dalend ACHTERHOEK % stabiel % stabiel % dalend 438 De Gelre % stabiel % stabiel % stijgend 308 Circul Ooy en Millingen % stabiel % stijgend % stijgend 52 Over Betuwe Oost % stijgend % stijgend 0 4 stijgend 280 Midden Betuwe % stijgend % stijgend 0 5 stijgend 271 Neder Betuwe % stijgend 0 3 stijgend 0 1 stijgend 87 Groot Buren % stijgend % stijgend % stijgend 258 Vijfheerenlanden % dalend % dalend 0 0 stabiel 166 Tielerwaard West % stijgend % stabiel % stabiel 180 De Bommelerwaard % stijgend 0 16 stijgend 0 2 stijgend 292 Tielerwaard Oost % stijgend % stijgend % stijgend 68 Maas en Waal West % stijgend % stijgend 0 4 stijgend 447 Wychen en Waal % stijgend % stijgend % stijgend RIVIERENLAND % stijgend % stijgend % stijgend FBE GELDERLAND % stabiel % stabiel % dalend

18 Bijlage 8 Afschotvrije zones ree Veluwe

19 Bijlage 9 Moeflon

20 Bijlage 10 Geregistreerde aanrijdingen 2009 t/m 2013 per soort in Gelderland Aanrijdingen met damhert 2009 tot en met 2013 (108 geregistreerde aanrijdingen) Aanrijdingen met edelhert 2009 tot en met 2013 (416 geregistreerde aanrijdingen)

21 Aanrijdingen met wild zwijn 2009 tot en met 2013 (1694 geregistreerde aanrijdingen) Aanrijdingen met ree 2009 tot en met 2013 (6205 geregistreerde aanrijdingen)

22 Bijlage 11 Poorten Veluwe Poorten (Hierdense, Hattemse, Wisselse, Beekerberger, Soerense, Haviker en Renkumse)

23 Bijlage 12 Bestaande en geplande ecoducten Veluwe

24 Bijlage 13 Landbouwenclaves en landbouwgronden Veluwe Landbouwenclave / landbouwgronden

25 Bijlage 14 Voorbeeld Yellowstone

26

27 Bijlage 15 Literatuurlijst Andersen R., Duncan P. & J.D.C. Linnell The European Roe Deer: the biology of succes. Scandinavian University Press, Oslo. R.J. Bijlsma, Bosrelicten op de Veluwe. Een historisch-ecologische beschrijving. Wageningen, Alterra. Brenninkmeijer, Van der Heide en Van Oord, Effectenstudie jacht, beheer en schadebestrijding in N2000 gebieden. Altenburg en Wymenga rapport 1036 Breukelen L. van, G.W.T.A. Groot Bruinderink, S.E. van Wieren, C.F. Schoon, M.J.M. Hootsmans & J.P. van der Hoek Op de weg of uit de weg? Notitie geschreven in opdracht van Gemeentewaterleiding. Briedermann L Schwarzwild. Franckh-Kosmos Verlags-GmbH & Co. KG, Sturtgart. Bureau Waardenburg bv en Spek Fauna-Advies Faunabeheerplan Veluwe Stichting Faunabeheereenheid Veluwe. Apeldoorn. Bützler W Rotwild: Biologie, Verhalten, Umwelt, Hege. 5., überarbeitete u. erweiterte Aufl, BLV Verlagsgesellschaft, München, Wien, Zurich. Caughley G What is this thing called carrying capacity? In: M.S. Boyce & L.D. Harding Wing (eds). North American Elk: ecology, behaviour and management. University of Wyoming. Wyoming: 1-8. Clutton-Brock, T.H., F.E. Guinness & S.D. Albon Red Deer. Behaviour and ecology of two sexes. Edinburgh University Press, Edenburgh. Eelerwoude bv en Spek Fauna-Advies Faunabeheerplan Veluwe Stichting Faunabeheereenheid Veluwe. Apeldoorn. Groot Bruinderink G.W.T.A & E. Hazebroek Ungulate Traffic Collissions in Europe, Conservation Biology volume 10, Groot Bruinderink G.W.T.A & E. Hazebroek Diet condition of wild boar, Sus scrofa scrofa, without supplementary feeding, J. Zool., Lond. 233, Groot Bruinderink G.W.T.A. & R. Lardinois De herintroductie van de lynx op de Veluwe. Nieuwe Wildernis 2 najaar 1996: Groot Bruinderink, G.W.T.A., A.T. Kuiters & D.R.Lammertsma Geïntegreerd bosbeheer en grofwild: de kat op het spek gebonden of kansen voor geïntegreerd grofwildbeheer? Ned. Bosbouwtijdschrift 70: Groot Bruinderink G.W.T.A., D.R. Lammertsma & E. Hazebroek Zelfredzaamheid van edelherten en wilde zwijnen op de Veluwe. IBN-rapport 339, Wageningen. Groot Bruinderink G.W.T.A., D.R. Lammertsma, H. Baveco, R.M.A. Wegman, A.J. Griffioen & G.J. Spek Aantallen wilde zwijnen in het Veluws bos/heidegebied op basis van het natuurlijke voedselaanbod. IBN-rapport 420, Wageningen.

28 Groot Bruinderink G.W.T.A., D.R. Lammertsma & R. Pouwels De geschiktheid van natuurgebieden in Noord-Brabant en Limburg als leefgebied voor edelhert en wild zwijn. Rapport 086, Alterra, Wageningen. Groot Bruinderink, G.W.T.A.; Bijlsma, R.J.; Ouden, J. den; Berg, C.A. van den; Griffioen, A.J.; Jorritsma, I.T.M.; Kluiver, R.; Kramer, K.; Kuiters, A.T.; Lammertsma, D.R.; Prins, H.H.T.; Spek, G.J.; Wieren, S.E. van De relatie tussen bosontwikkeling op de Zuidoost Veluwe en de aantallen edelherten, damherten, reeën, wilde zwijnen, runderen en paarden. Rapport 0.112, Alterra, Wageningen. Groot Bruinderink, G.W.T.A., D.R. Lammertsma, P.W. Goedhart, W.G. Buist, R.M.A. Wegman & G.J. Spek, Factoren bij aanrijdingen met wilde hoefdieren op de Veluwe. Alterra, Alterrarapport pag.; 13 fig.; 8 tab.; 70 ref. Groot Bruinderink, G.W.T.A.; De mineralenstatus van edelherten in Nederland, Het Edelhert 1 (2012)47. - ISSN p Hespeler B Jagd 2000plus, Zeitgemässe Jagdstrategien. Nimrod-Verlag, Hanstedt. Hofmann R.R., Zur Topographie und Morphologie des Wiederkauermagens im Hinblick auf seine Funktion. Beih. 10 z. Zentralbl. Vet. Med. Berlin:1-180.Hoorn D.A.C. van den Een koning in ballingschap, Het edelhert in de twintigste eeuw. Bosch & Keuning, De Bilt. Hollander, H., Risico-analyse muntjak (muntiacus reevesi). Rapport Zoogdiervereniging Nijmegen. Hoorn D.A.C. van den Een koning in ballingschap, Het edelhert in de twintigste eeuw. Bosch & Keuning, De Bilt. Koslo P Dikij kaban. Verlag Uradshai, Minsk. Kuiters, A.T.; Slim, P.A. (2000). Bosverjonging onder invloed van wilde hoefdieren in het staatsdomein bij het Loo : resultaten van 10 jaar onderzoek aan exclosures. Alterra-Rapport, 165. Alterra, Research Instituut voor de Groene Ruimte: Wageningen. 58 pp., Lensink R. & G.J. Spek Ruimte voor grofwild op een Eindeloze Veluwe. Bureau Waardenburg bv en Spek Fauna-Advies, Culemborg Meidel E Kein Platz fur Hochwild. Neumann-Neudamm AG, Melsungen. Okarma H De Wolf, Europese wildernis deel 1. Blackwell Wissenschafts-Verlag GmbH, Berlijn. Piegert H, Uloth W. 2000, Der Europäische Mufflon, Edition Nature Life, DSV Verlag, Pouwels R., G.W.T.A. Groot Bruinderink & H. Kuipers Ecologisch rendement van ontsnippering: de casestudie edelhert en wild zwijn Veluwe. Alterra-rapport 533. Alterra, Research Instituut voor de Groene Ruimte, Wageningen. Prien Siegfried, Wildschaden im Wald, Parey Buchverlag, Berlijn. Provincie Gelderland Veluwe 2010, een kwaliteitsimpuls! Rapport, Gedeputeerde Staten van Gelderland, Arnhem. Provincie Gelderland Ecologische Poorten Veluwe, verrijking van landschap en biodiversiteit, eindrapport. Rapport, Provincie Gelderland, Arnhem

29 Provincie Gelderland Nota Flora en Fauna Gelderland, Gedeputeerde Staten van Gelderland, Arnhem Provincie Gelderland Kadernota Faunabeleid, Gedeputeerde Staten van Gelderland, Arnhem. Provincie Gelderland Beheerplan Natura 2000 Veluwe, nog niet vastgesteld. Putman R.J., J. Langbein, A.J.M. Hewison & S.K. Sharma Relative roles of density-dependent and density-independent factors in population dynamics of Britisch deer. Mammal Rev. 26: Putman R.J Deer and road traffic accidents: a review of mitigation measures: costs and costeffectiveness. Reimoser Suzanne, Reimoser Fritz Richtiges Erkennen von Wildschaden am Wald,, Zentralstelle Osterr. Landesjagdverbande, Wien. Spek G.J. (Spek Fauna-Advies), 2002, Versnippering en ontsnippering van het leefgebied van het edelherten op de Veluwe. Intern document. Spek G.J. (Spek Fauna-Advies), Groot Bruinderink G.W.T.A (Alterra) e.a., Inrichtingsplan Havikerpoort voor edelherten, Intern document Project Havikerpoort. Spek G.J.(Spek Fauna-Advies) en P.B. Worm (Worm-Advies), Kolonisatie van de poortgebieden door het edelhert in Noord-Gelderland. Een quick-scan en beleidsaanbeveling. Provincie Gelderland Van de Veen H.E. & Lardinois R De Veluwe Natuurlijk! Een herkansing en eerherstel voor onze natuur. Schuyt & Co Uitgevers en Importeurs BV, Haarlem. Vereniging Wildbeheer Veluwe 1998, Notitie Getalsmatig Zwartwildbeheer. Vaassen. Vereniging Wildbeheer Veluwe 1998, Notitie Getalsmatig Roodwildbeheer. Vaassen. Wölfel H Turbo-Reh und Öko-Hirsch. Leopold Stocker Verlag, Graz Stuttgart.