Kruistochten: culturele interactie in het heetst van de strijd
|
|
- Rebecca Bosmans
- 5 jaren geleden
- Aantal bezoeken:
Transcriptie
1 Kruistochten: culturele interactie in het heetst van de strijd Hoewel Arabische troepen in de zevende eeuw gewapenderhand het Midden-Oosten veroverden en de islam introduceerden, blijkt deze periode van confrontaties veel minzamer verlopen te zijn dan meestal wordt gesteld. Hier en daar werden nog kerken gebouwd, monniken konden zich nog steeds probleemloos verplaatsen van de ene plaats naar de andere. Pelgrims uit naburige streken en zelfs uit West-Europa bleven komen. Er bleek een stemming van verzoening en tolerantie bij de moslimautoriteiten. In een recente publicatie over deze periode wordt gesproken over the invisible conquest. Veel beschadigingen van vloermozaïeken in kerken lijken meer veroorzaakt door christelijke iconoclasten dan door moslims. Een recente hypothese stelt dat de iconoclastische activiteiten in kerken op initiatief van de christelijke autoriteiten zijn uitgevoerd om hun kerken als gebedsruimte toegankelijk te maken voor moslims. Umm-al-Rasas, vloermozaïek met vernielingen uit de 8 e eeuw De Moorse invasie in 711 op het Iberisch schiereiland was op verzoek van de zoon van de laatste Vicegotische koning. Tijdens het emiraat van Abd-el-Rahman sinds 756 waren veel christenen vrijwilig bekeerd tot de islam, de joden hadden de komst van de islam met instemming begroet. Ondanks de reconquista, gevoerd door militante christenen, kende het kalifaat op het Iberisch schiereiland in de tiende eeuw een gouden tijd met Cordoba als artistiek en wetenschappelijk centrum. Voor de decoratie van de koepel van de Mezquita kreeg al Hakam zelfs steun van de Byzantijnse keizer Nicephorus Phocas die materiaal en vaklui uit Constantinopel stuurde. Serieuze botsingen vonden pas in de elfde eeuw plaats. In 1054 kwam het Grote Schisma toen de patriarch van Constantinopel de sluiting van alle Latijnse kerken in de stad verordoneerde. De paus in Rome persisteerde in de erkenning van hemzelf als het hoofd van de gehele christelijke kerk. Excommunicaties vonden plaats en het Schisma was uiteindelijk een feit op grond van doctrinaire, theologische, politieke, linguïstische en geografische gronden. De status quo in het Midden-Oosten zélf werd verstoord door migratie naar het westen van Turkse stammen. De moslim-seldsjukken versloegen in 1071 de Byzantijnse legers bij Manzikert. Katholieke pelgrims en handelaren meldden dat de grenscondities tussen 26 Posterheide Brabant, Helmond
2 de Syrische havens en Jeruzalem steeds moeilijker werden. Ongeveer tegelijkertijd, in 1085, werd Toledo door Alfons VI tijdens de Reconquista ingenomen. In 1091 werd het emiraat van Sicilië door de Normandiër Roger de Hauteville ingenomen. Vanaf ongeveer 1075 probeerde de paus in Rome na de Gregoriaanse Hervormingen zijn macht te vergroten. De kwestie van de investituur kwam op een hoogtepunt: de strijd tussen Kerk en staat over de kwestie of de Katholieke Kerk of het Heilig Roomse Rijk het recht hield om kerkelijke gezagsdragers te benoemen. Al deze gebeurtenissen waren munitie voor een dieper christelijk geloof, een groeiende belangstelling voor religieuze zaken én religieuze propaganda door de paus ter bevordering van een religieuze oorlog om Palestina van de moslims terug te eisen. In 1097 brak het tijdperk van de Kruistochten aan, deelname werd gezien als een boetedoening, de christelijke tolerantie was tot een minimum gedaald. Kruisvaarders en moslims Het probleem van de Kruistochten was een ingewikkelde zaak. Aan de ene kant speelden kerkpolitieke kwesties, met name de aanspraak die de paus van Rome maakte op de patriarichale zetels van Constantinopel, Jeruzalem en Antiochië. Sommigen betwijfelen dan ook wellicht terecht dat het geproclameerde doel om de Heilige Plaatsen in het Midden-Oosten veilig te stellen voor de christelijke pelgrims niet het echte doel van paus Urbanus II was. Veel meer zou het doel geweest zijn om de Kerken van Oost en West weer te verenigen en zichzelf aan te stellen als hoofd van de verenigde Kerk. Vrijwilligers werden Kruisvaarders door een gelofte af te leggen en kregen een volle aflaat van de Kerk. Sommige Kruisvaarders voldeden aan feodale verplichtingen of zochten politiek of economisch gewin. Aan de andere kant waren de handelsbelangen van westerse kooplui uit met name steden als Venetië, Genua en Pisa sinds het einde van de elfde eeuw zeer groot en mogelijk geworden door de grootschalige handelsconcessies van de Byzantijnse keizer Alexios I Komnenos. Deze concessies waren verleend als beloning voor logistieke hulp aan de Kruisvaarders, het gevolg was de stichting van talrijke handelskolonies in het oosten. Omdat de economische invloed 27 Posterheide Brabant, Helmond
3 van de Italische steden te groot werd, werden handelsprivileges van Venetië verminderd ten faveure van rivaalsteden als Amalfi of Pisa. De steden vochten hun handelspositie in Constantinopel zélf fysiek uit, wat tot verbanning uit de stad leidde. Uiteindelijk werden in 1171 alle Venetianen uit het rijk gevangengenomen en hun bezittingen geconfisqueerd. In 1182 vond zelfs een massamoord op de Latijnen plaats. Onder de noemer van de bestrijding van moslims trokken de Kruisvaarders plunderend en moordend rond en hun aanvoerders behielden meestal de op de moslims veroverde gebieden in plaats van ze terug te geven aan de Byzantijnen. De Vierde Kruistocht in 1204 was de grootste anticlimax toen het oorspronkelijk oogmerk om het door moslims beheerste Jeruzalem in te nemen uitliep op de verovering van Constantinopel. Venetië zorgde voor de logistieke ondersteuning en doge Dandolo benutte de Kruistocht voor enkel politieke en economische doeleinden. Venetië zou vanaf nu de hegemonie over de Middellandse Zee krijgen. De herovering van Jeruzalem was geen issue meer. Hoewel het Byzantijnse gezag in 1261 werd hersteld, was het Byzantijnse rijk een samenraapsel van elkaar beconcurrerende vorstendommen geworden. De onenigheid zou het begin van het einde voor Byzantium betekenen. Uiteindelijk zou dat ook de westerse macht in het Midden-Oosten verzwakken. De twee eeuwen durende poging om het Heilig Land te veroveren eindigde in een mislukking, een politieke catastrofe. Politiek en religieus leken west en oost vanaf nu voor lange tijd van elkaar verder verwijderd dan ooit. De laatste Kruistocht naar het Oosten was in 1291, maar de lont was elders ook in het kruidvat gestoken. De Kruistocht van de aartbisschop van Bremen zou uiteindelijk leiden tot de controle van de Katholieke Kerk in de twaalfde eeuw over het noordoosten van het Balticum en stammen van Mecklenburg en Lusitanië. In het begin van de dertiende eeuw stichtte de Teutoonse orde een kruisvaarderstaat in Pruisen, de Franse monarchie gebruikte de kruistochten tegen de Katharen om het koninkrijk uit te breiden tot aan de Middellandse Zee. Al deze Kruistochten brachten een versterkte band tussen het westers christendom, feodalisme en militarisme. Sevilla, inname Toledo in 1085 door Alfons VI Het idee om het Iberisch schiereiland in een christelijke reconquista te heroveren op de Moorse moslims, ontstond in de negende eeuw. Allianties tussen christenen en moslims waren echter niet ongebruikelijk, er was veel onderlinge strijd in christelijke en moslim kampen. Er waren langdurige perioden van religieuze tolerantie. De Kruistochten naar 28 Posterheide Brabant, Helmond
4 het Oosten voedden de religieuze gedachten van een christelijke ideologie van het Iberisch schiereiland, zeker bevorderd door de fervente jihad ideologie van de Almoraviden en Almohaden. De nieuwe christelijke politiek van reconquista werd bevorderd door het verschijnen van anti-moslim propaganda zoals bijvoorbeeld de fictieve elfde eeuwse Franse versie van de Slag bij Roncevaux in 778 in het Roelandslied. In de hoge middeleeuwen werd de strijd tegen de Moren op het Iberisch schiereiland verbonden met de strijd van het gehele christendom. Waar de Reconquista oorspronkelijk louter een veroveringsoorlog was, werd hij later beschouwd als een religieus gerechtvaardigde bevrijdingsoorlog. De paus en de orde van Cluny stonden 100% achter de strijd tegen de ongelovige Moren. Ook hier leverde de strijd volle aflaten op. Ook hier werden christelijke militaire ordes in het leven geroepen: de hen toegekende gebieden waren de oorsprong van de latifundia in het huidige Andalusië en Extramadura. De balans opmakend kan men concluderen dat het pausschap er in de middeleeuwen in geslaagd is om de paus als kerkvorst een dominante positie te verschaffen in de gehele christelijke wereld. Desalniettemin lagen nieuwe problemen op de loer: interne crisissen met de opkomst van veel tegenpausen, een veranderende maatschappij in West-Europa met opkomst van burgers en steden. Moslim en christen tijdens schaakspel Arabisch manuscript, onderwijzende Aristoteles Toch hebben deze eeuwenlang durende botsingen ook opmerkelijk positieve gevolgen gehad, in eerste instantie voor Europa, en met name op het terrein van wetenschap en kunst. Na de ineenstorting van het westers Romeinse rijk waren veel klassieke wetenschappelijke verhandelingen, geschreven in het Grieks, niet meer beschikbaar. Slechts enkele Latijnse vertalingen en commentaren van Griekse teksten waren in het westen achter gebleven. Dit beeld veranderde op het hoogtepunt van botsingen tussen christendom, onderling en in conflict met de moslims, uitgerekend in deze periode een renaissance van wetenschap, kunst en cultuur. Juist door de intensieve contacten met de islamitische wereld in Spanje en Sicilië, door de kruistochten en de Reconquista, en contacten met Byzantium konden de Europeanen wetenschappelijke werken van Griekse en Islamitische filosofen en geleerden op het spoor komen en vertalen, in eerste instantie de werken van Aristoteles. Sicilië, net veroverd door de Noormannen op de moslims, kende in de twaalfde eeuw een drietalige bureaucratie en was zo uitermate 29 Posterheide Brabant, Helmond
5 geschikt voor vertalers. De herontdekking van de werken van Aristoteles leidde tot de ontwikkeling van de middeleeuwse filosofie van de scholastiek. Islamitische geleerden als Maimonides, Avicenna en Averroes werden door hem beïnvloed, maar ook christelijke filosofen als Abélard, Albertus Magnus en Bonaventura. In West-Europa kwam de universitaire wereld op. Toledo had een grote bevolking van Arabischsprekende christenen en was sinds de tiende eeuw een belangrijk studiecentrum toen Europese geleerden nar Spanje reisden om wetenschappelijke werken te bestuderen die bij hen niet beschikbaar waren. Pas na de verovering van de stad in 1085 ontstond een echte vertaalschool in de bibliotheek van de kathedraal, begonnen door Raymond van Toledo. Zelfs monniken uit Cluny waren hier werkzaam. Onder koning Alfons X werd Toledo zelfs nog belangrijker als vertaalcentrum. Alfons X en zijn hof, Libro de los Juegos God als architect van het universum Door de kruistochten ontstonden ook veel intensievere contacten tussen Europa en de Levant, waarbij de Italiaanse zeemachten het voortouw namen. Juist in de periode van de kruistochten reisden veel christelijke geleerden naar moslimlanden. Beroemde voorbeelden zijn Fibonacci en Constantijn de Afrikaan. Wetenschappelijke centra in moslimlanden werden bezocht door Europese geleerden om wiskunde, medicijnen of kosmologie te studeren. In 832 bestonden er al duizenden vertaalde klassieke teksten in zog. Huizen van Wijsheid. De westerse alchemie was direct van de kennis uit de islamitische wereld afhankelijk. Diverse soorten fruit en groenten werden in deze tijd vanuit Azië in Europa geïmporteerd, zoals artisjokken, spinazie en aubergines. Exotische stoffen en textiel werd in Europa geïmporteerd, het kufisch schrift werd zelfs om decoratieve redenen geïmiteerd. Europa leerde het gebruik van suikerriet kennen door de islamitische contacten, maar ook de klokautomaat, pulp en papier, oogglas, en veel meer. Deze periode was een van de grootste in technologische transfer! Een van de grootste drama s van de kruistochten, de plunderingen van Constantinopel tijdens de Vierde Kruistocht in 1204, had ook tot gevolg dat de verwoesting van de beroemde bibliotheek van Constantinopel tevens betekende dat alle boeken werden gestolen en naar West-Europa werden meegenomen. Alle manuscripten gingen naar kloosters en werden vertaald door kopiisten. Daarmee kwam tijdens een van de meest ernstige botsingen in deze tijd veel van de wetenschappelijke erfenis uit de antieke oudheid weer terug in het middeleeuwse Europa. 30 Posterheide Brabant, Helmond
Kruistochten: culturele interactie in het heetst van de strijd
Kruistochten: culturele interactie in het heetst van de strijd Hoewel Arabische troepen in de zevende eeuw gewapenderhand het Midden-Oosten veroverden en de islam introduceerden, blijkt deze periode van
Nadere informatieOnderzoeksvraag; welke motieven leidden in de middeleeuwen tot de kruistochten?
Onderzoeksvraag; welke motieven leidden in de middeleeuwen tot de kruistochten? Rond 1080 bedreigen de minder tolerante Seldjoeken Constantinopel. Het werd voor christelijke pelgrims steeds moeilijker
Nadere informatieDe kruistochten. God wil het! Steden en Staten
prehistorie 42 oudheid 3000 v. Chr. 2500 v. Chr. 2000 v. Chr. 1500 v. Chr. Steden en Staten De kruistochten In de woonkamer van familie Vos hangt een klok met Romeinse cijfers. Jos en Mirthe willen graag
Nadere informatie3. Door de kruistochten werden de wegen naar het Oosten weer bekend en werd
Samenvatting door M. 1059 woorden 9 december 2013 6 13 keer beoordeeld Vak Geschiedenis 3.2 Waardoor de handel herleeft in de hoge middeleeuwen 1. Handelaren gingen zicht weer organiseren en gingen samenwerken
Nadere informatieSamenvatting Geschiedenis 3.3 het christendom in Europa de islam in Europa + antwoorden Leerdoelen
Samenvatting Geschiedenis 3.3 het christendom in Europa + 3.4 de islam in Europa + antwoorden Leerdoelen Samenvatting door een scholier 1733 woorden 11 december 2017 5,6 19 keer beoordeeld Vak Methode
Nadere informatieToetsvragen Geschiedenis Toelatingstoets Pabo. Tijdvak 3 Toetsvragen
Tijdvak 3 Toetsvragen 1 Op veel afbeeldingen wordt de Romeinse keizer Constantijn als een heilige afgebeeld met een stralenkrans om zijn hoofd. Welke reden was er om Constantijn als christelijke heilige
Nadere informatieTijd van monniken en ridders (500 1000 n. Chr.) 3.4 De islam in Europa. Allah. Het ontstaan en de verspreiding van de islam.
570 n Chr Profeet Mohammed geboren in Mekka 610 n Chr Openbaringen Allah via de aartsengel Gabriël, De woorden worden opgeschreven in de Koran 622 n Chr Vlucht Mohammed naar Medina, begin islamitische
Nadere informatieTIJDLIJN VAN DE MIDDELEEUWEN TIJDLIJN
e-book Deze serie bestaat uit... 978-94-6175-209-3 (HB) 978-94-6175-153-9 (HB) 978-94-6175-963-4 (e-book) 978-94-6175-967-2 (e-book) 978-94-6175-210-9 (HB) 978-94-6175-155-3 (HB) 978-94-6175-154-6 (HB)
Nadere informatieVerslag Geschiedenis Tijdvakkendossier tijdvak 2: tijd van Grieken en Romeinen
Verslag Geschiedenis Tijdvakkendossier tijdvak 2: tijd van Grieken en Romeinen Verslag door Lotte 1570 woorden 19 juni 2017 3 4 keer beoordeeld Vak Methode Geschiedenis Feniks Tijdvak: Tijd van Grieken
Nadere informatieDe Eerste Ingenieur. Image not found or type unknown. Image not found or type unknown
De Eerste Ingenieur. Vanaf de 9e eeuw verschenen er in Europa plotseling grote kathedralen. Deze grote godshuizen of basilieken werden in eerste instantie in de romaanse bouwstijl opgetrokken en pas naderhand
Nadere informatie6,4. Werkstuk door N woorden 24 februari keer beoordeeld. Geschiedenis
Werkstuk door N. 1928 woorden 24 februari 2012 6,4 61 keer beoordeeld Vak Geschiedenis Voorwoord: Ik heb voor dit onderwerp gekozen omdat: ik meer wilde weten hoe de kruistochten zijn ontstaan. De hoofdstukken
Nadere informatieSamenvatting Geschiedenis Tijd van steden en staten: kern, perspectief en kenmerkende aspecten
Samenvatting Geschiedenis Tijd van steden en staten: kern, perspectief en kenmerkende aspecten Samenvatting door Lotte 2056 woorden 19 juni 2017 4,5 8 keer beoordeeld Vak Methode Geschiedenis Feniks Tijd
Nadere informatieKerk en staat hv123. CC Naamsvermelding-GelijkDelen 3.0 Nederland licentie.
Auteur VO-content Laatst gewijzigd 15 December 2016 Licentie CC Naamsvermelding-GelijkDelen 3.0 Nederland licentie Webadres http://maken.wikiwijs.nl/62235 Dit lesmateriaal is gemaakt met Wikiwijs Maken
Nadere informatieInleiding geschiedenis Griekenland
Europa rond de Middellandse Zee rond 500 v. Chr. Sint-Janslyceum s-hertogenbosch, Theo Manders Inleiding geschiedenis Griekenland Rond 2000 v. Chr. Stedelijke centra: Op Kreta, Minoische cultuur Op Griekse
Nadere informatieInleiding geschiedenis Griekenland
Europa rond de Middellandse Zee rond 500 v. Chr. Sint-Janslyceum s-hertogenbosch, Theo Manders Inleiding geschiedenis Griekenland Rond 2000 v. Chr. Stedelijke centra: Op Kreta, Minoische cultuur Op Griekse
Nadere informatieDe klassieke tijdlijn
De klassieke tijdlijn In de lessen geschiedenis heb je waarschijnlijk al gehoord over de tijdlijnen, of de historische periodes en waarschijnlijk ook over exacte datums zoals 476. In dit documentje kom
Nadere informatieTijd van Grieken en Romeinen. 2.4 De late oudheid. Romeinen. Romeinen. 1. Invallen door Germaanse stammen
De ontwikkeling van het jodendom en het christendom als de eerste monotheïstische godsdiensten Pax Romana = Romeinse vrede, in 3 e eeuw n. Chr. onder druk door: 1. Invallen door Germaanse stammen 2. Conflicten
Nadere informatieTijd van Grieken en Romeinen. Romeinen. Romeinen. 1. Invallen door Germaanse stammen
Pax Romana = Romeinse vrede, in 3 e eeuw n. Chr. onder druk door: 1. Invallen door Germaanse stammen 2. Conflicten om de macht (235 284 meer dan 50 soldatenkeizers ) 3. Waardevermindering van het geld
Nadere informatieNu'ge bouwwerken Realis5sche beeldhouwkunst Schilderkunst met perspec5ef Veel mozaïek Vereren van de keizer Afname geloof in goden Toename geloof in
750 0 500 Nu'ge bouwwerken Realis5sche beeldhouwkunst Schilderkunst met perspec5ef Veel mozaïek Vereren van de keizer Afname geloof in goden Toename geloof in God 4 de 10 de eeuw 10 de 13 de eeuw 13 de
Nadere informatieDe Middeleeuwen - De Kruistochten
De Middeleeuwen - De Kruistochten De Middeleeuwen - De Kruistochten In elke periode is er altijd wel een historisch gebeuren dat zijn invloed heeft uitgeoefend op een groot deel van de wereld. In de middeleeuwen
Nadere informatieTijd van monniken en ridders (500 100) 3.1 Leenheren en leenmannen (500 100) (500 100) Plundering Rome door Alarik in 410, tekening uit de 20 e eeuw
3.1 Leenheren en nen 3.1 Leenheren en nen Gallië was rond 450 n. Chr. al meer dan 4 eeuwen (sinds Caesar) onder Romeins bestuur en een sterk geromaniseerd gebied, cultuur, bestuur, economie, taal en geloof
Nadere informatieTijd van monniken en ridders ( ) 3.1 Leenheren en leenmannen ( ) ( ) Plundering Rome door Alarik in 410, tekening uit de 20 e eeuw
3.1 Leenheren en nen 3.1 Leenheren en nen Gallië was rond 450 n. Chr. al meer dan 4 eeuwen (sinds Caesar) onder Romeins bestuur en een sterk geromaniseerd gebied, cultuur, bestuur, economie, taal en geloof
Nadere informatieNaam: VAN WILLIBRORD tot Statenbijbel
Naam: VAN WILLIBRORD tot Statenbijbel Willibrord Willibrord werd geboren als zoon van pas bekeerde ouders en werd als zevenjarige jongen door zijn vader Wilgis toevertrouwd aan het klooster van Ripon nabij
Nadere informatieV4 cp3 Romaans Gotiek
ART HISTORY De middeleeuwen 500-1400 V4 cp3 Romaans 1000-1200 Gotiek 1200-1400 Tijdlijn Vroege middeleeuwen Gotiek RomaRoans Romaans Christendom als bindende factor Doordat het centrale gezag in Europa
Nadere informatieKarel de Grote en het feodale stelsel. Rilana Kuiters. CC Naamsvermelding 3.0 Nederland licentie.
Auteur Rilana Kuiters Laatst gewijzigd 09 May 2016 Licentie CC Naamsvermelding 3.0 Nederland licentie Webadres http://maken.wikiwijs.nl/73905 Dit lesmateriaal is gemaakt met Wikiwijs Maken van Kennisnet.
Nadere informatieTijd van Grieken en Romeinen. Romeinen. Romeinen. 1. Invallen door Germaanse stammen
Pax Romana = Romeinse vrede, in 3 e eeuw n. Chr. onder druk door: 1. Invallen door Germaanse stammen 2. Conflicten om de macht (235 284 meer dan 50 soldatenkeizers ) 3. Waardevermindering van het geld
Nadere informatieWerkstuk Geschiedenis Kruistochten
Werkstuk Geschiedenis Kruistochten Werkstuk door een scholier 1571 woorden 15 mei 2003 4,7 85 keer beoordeeld Vak Geschiedenis Veel van onze gebruiken zijn eigenlijk niet echt van ons. Veel gebruiken komen
Nadere informatieTijdwijzer. Het begin. Voor en na Christus
138 Tijdwijzer Het begin Op deze tijdbalk past niet de hele geschiedenis van de mens. Er lopen namelijk al zo n 100.000 jaar mensen rond op aarde. Eigenlijk zou er dus nog 95.000 jaar bij moeten op de
Nadere informatie1 Belangrijk in deze periode
1 Belangrijk in deze periode De Romeinen en de Grieken zijn in hun tijd twee machtige volkeren. Ze hebben beiden zaken bedacht en uitgevoerd die ook nu voor ons eigen, hedendaagse leven belangrijk zijn.
Nadere informatieVerspreiding christendom vmbo12
Auteur Laatst gewijzigd Licentie Webadres VO-content 12 july 2018 CC Naamsvermelding-GelijkDelen 4.0 Internationale licentie https://maken.wikiwijs.nl/62161 Dit lesmateriaal is gemaakt met Wikiwijs van
Nadere informatieMoors Spanje. mei/juni 2013. HOVO Groningen. Saskia van Lier
Moors Spanje mei/juni 2013 HOVO Groningen Saskia van Lier Al Andalus 711-1492 Umayyaden 756-1031 Taifa-rijken 1009-1060 Almorawiden 1060-1147 Almohaden 1133-1269 Nasriden 1232-1492 Van Gibraltar tot
Nadere informatieTijd van jagers en boeren? 3000 v. Chr. Prehistorie. Kenmerkende aspecten. Begrippen
Tijd van jagers en boeren? 3000 v. Chr. Prehistorie 1. De levenswijze van jager-verzamelaars. 2. Het ontstaan van landbouw en landbouwsamenlevingen. 3. Het ontstaan van de eerste stedelijke gemeenschappen.
Nadere informatieTijd van steden en staten
Tijd van steden en staten Hoge en Late Middeleeuwen 1000 n. Chr. 1500 n. Chr. Kenmerkende aspecten Kenmerkend aspect uitleggen aan de hand van voorbeeld: Hoofdzaken (gebeurtenissen, veranderingsprocessen,
Nadere informatieSamenvatting Geschiedenis Hoofdstuk 5 De Romeinen
Samenvatting Geschiedenis Hoofdstuk 5 De Ro Samenvatting door S. 1180 woorden 29 maart 2016 6,4 11 keer beoordeeld Vak Methode Geschiedenis Sprekend verleden Hoofdstuk 5 De Ro Paragraaf 1 t/m 7 1 Van dorp
Nadere informatieGROTE-LIJN-OVERZICHT VAN TIJDVAKKEN BEHANDELD IN LEERJAAR 1
GROTE-LIJN-OVERZICHT VAN TIJDVAKKEN BEHANDELD IN LEERJAAR 1 Tijdvak Jagers en boeren; van de eerste mensen 3000 v. C. prehistorie; van de eerste mensen - 3000 v.c. Samenlevingstype: eerst jagers/verzamelaars,
Nadere informatieEven herhalen. democratie. militaire dril. slimme list. Gwijde van Dampierre. Leliaerts Guldensporenslag
Even herhalen Prehistorie Oudheid De ontdekking van het vuur bood enkele voordelen. Zo konden de eerste mensen roosteren, hadden ze en en bood het hun ook vlees warmte licht bescherming Athene stond bekend
Nadere informatieTijdvakken en kenmerkende aspecten.
Tijdvakken en kenmerkende aspecten. Tijdvak 1: Tijd van Jagers en Boeren. Periode: Prehistorie 1 De levenswijze van jagers-verzamelaars (Hoe zag deze samenleving eruit?) 2 Het ontstaan van landbouw en
Nadere informatieMachtsuitbreiding en de Punische oorlogen.
Machtsuitbreiding en de Punische oorlogen. In de eeuw nadat de Galliërs vertrokken waren, begonnen de Romeinen hun macht in Italië uit te breiden. Ze kwamen in botsing met de hun naburige volken. Hun machtigste
Nadere informatieEn nu jij! : leer de argumenten zelf
En nu jij! : leer de argumenten zelf [لونلدية - dutch [nederlands - revisie: Yassien Abo Abdillah bron: www.svalfurqan.nl 2014-1435 ب«الا ن أنت علم احلجج بنفسك الل اهلونلدية «مراجعة: ياس أبو عبد االله
Nadere informatieSamenvatting Geschiedenis Hoofdstuk 4
Samenvatting Geschiedenis Hoofdstuk 4 Samenvatting door S. 1924 woorden 26 januari 2015 6,1 8 keer beoordeeld Vak Methode Geschiedenis Memo 4.1 De steden komen weer tot bloei De opkomst van de handel In
Nadere informatieSamenvatting Geschiedenis Tijd van Grieken en Romeinen: kern, perspectief en kenmerkende aspecten
Samenvatting Geschiedenis Tijd van Grieken en Romeinen: kern, perspectief en kenmerkende aspecten Samenvatting door Lotte 2036 woorden 19 juni 2017 5,4 4 keer beoordeeld Vak Methode Geschiedenis Feniks
Nadere informatieKruistocht in Spijkerboek opdracht
Kruistocht in Spijkerboek opdracht In het boek Kruistocht in Spijkerbroek van Thea Beckman gaat het over Dolf Wega. Hij komt via een tijdmachine in de Middeleeuwen. Jullie gaan hem helpen om op een aantal
Nadere informatieDe renaissance!! Waarschijnlijk heb je al eens van deze term gehoord bij het bezoeken van museums of tijdens lessen geschiedenis.!
De renaissance Waarschijnlijk heb je al eens van deze term gehoord bij het bezoeken van museums of tijdens lessen geschiedenis. Deze term betekent letterlijk de wedergeboorte, en is een kunststroming uit
Nadere informatieVerspreiding christendom vmbo12
banner Auteur Laatst gewijzigd Licentie Webadres VO-content 19 juni 2017 CC Naamsvermelding-GelijkDelen 3.0 Nederland licentie https://maken.wikiwijs.nl/62161 Dit lesmateriaal is gemaakt met Wikiwijs van
Nadere informatieHet christendom. : *nog een hoofdstad *de christenen werden belangrijker in Europa *het kloosterleven *begrippen
Het christendom : *nog een hoofdstad *de christenen werden belangrijker in Europa *het kloosterleven *begrippen Les 1 nog een hoofdstad Romeinen Na de Romeinse tijd brak een andere tijd. Het was een onrustige
Nadere informatieEindexamen geschiedenis nieuwe stijl havo 2008-I
Door de tijd heen De volgende gebeurtenissen hebben met verschillende godsdiensten te maken en staan in willekeurige volgorde: 1 Jezus Christus wordt geboren. 2 De profeet Mohammed trekt van Mekka naar
Nadere informatie- Waarom contacten met de Arabische wereld belangrijk waren voor nieuwe kennis (6.1.2)
Samenvatting door M. 1312 woorden 8 oktober 2012 5,5 14 keer beoordeeld Vak Methode Geschiedenis Bronnen 6.1 De renaissance in Italie Lakense stoffen = kostbare wollen stoffen. Renaissance = periode van
Nadere informatieKaart op het einde van het Romeinse Rijk
Kaart op het einde van het Romeinse Rijk 1 Belangrijk in deze periode Door onvruchtbare gronden en een sterk groeiende bevolking moeten de Germanen vanuit Midden- Europa op zoek naar een nieuw woongebied.
Nadere informatieVerslag Geschiedenis Hoofdstuk 3 - vragen en antwoorden
Verslag Geschiedenis Hoofdstuk 3 - vragen en a Verslag door een scholier 2804 woorden 3 mei 2012 5,6 13 keer beoordeeld Vak Methode Geschiedenis Sprekend verleden P1: De verspreiding van het christendom
Nadere informatieSamenvatting Geschiedenis 4. De tijd van steden en staten
Samenvatting Geschiedenis 4. De tijd van steden en staten Samenvatting door een scholier 2175 woorden 21 april 2009 5,9 416 keer beoordeeld Vak Geschiedenis 4.1 De opkomst van steden Na het jaar 1000 hielden
Nadere informatieDe Islamitische Staat
De Islamitische Staat De Islamitische Staat Kalifaat van de Waanzin Marcel Kramer Schrijver: Marcel Kramer Coverontwerp: Marcel Kramer ISBN: Marcel Kramer Het enige dat het Kwaad nodig heeft om te kunnen
Nadere informatie5,1. Samenvatting door Anoniem 686 woorden 2 maart keer beoordeeld. Geschiedenis. Hoofdstuk 3 De tijd van monniken en ridders.
Samenvatting door Anoniem 686 woorden 2 maart 2013 5,1 27 keer beoordeeld Vak Methode Geschiedenis Memo Hoofdstuk 3 De tijd van monniken en ridders. Paragraaf 1 De Romeinen trekken zich terug. 1. Welke
Nadere informatieDagboek Sebastiaan Matte
Vraag 1 van 12 Dagboek Sebastiaan Matte Uit het dagboek van Sebastiaan Matte: "Ik ben vandaag bij een hagenpreek geweest, in de duinen bij Overveen. Wel duizend mensen uit de stad waren bij elkaar gekomen
Nadere informatieKenmerkend aspect 13: de opkomst van handel en ambacht die de basis legde voor het herleven een agrarischurbane
Samenvatting door C. 1708 woorden 28 mei 2016 4,2 17 keer beoordeeld Vak Methode Geschiedenis Memo Tijdvak IV: tijd van steden en staten (1000-1500, late middeleeuwen) Kenmerkend aspect 13: de opkomst
Nadere informatieDe val van Toledo. revisie: Abo Abdillah Kantoor voor da'wa Rabwah (Riyad)
De val van Toledo ] لونلدية - Dutch [ Nederlands - revisie: Abo Abdillah Kantoor voor da'wa Rabwah (Riyad) 2012-1433 سقوط طليطلة بيد نلصارى» بالل اهلونلدية «مراجعة: أبو عبد االله 2012-1433 بسم االله الرحمن
Nadere informatie2. De heilige christelijke oorlog tegen de vuuraanbidders 42. 3. De grootste overwinning en de grootste nederlaag 74
Inhoud Vooraf 7 1. Prefect en paus in een spookstad 11 2. De heilige christelijke oorlog tegen de vuuraanbidders 42 3. De grootste overwinning en de grootste nederlaag 74 4. Kalief of koning van anderhalf
Nadere informatieSamenvatting Geschiedenis Tijd van steden en staten
Samenvatting Geschiedenis Tijd van steden en staten Samenvatting door N. 2102 woorden 14 april 2013 6 106 keer beoordeeld Vak Methode Geschiedenis Feniks 4 Tijd van steden en staten 1000 1500 Late middeleeuwen
Nadere informatieParagraaf 1 t/m 13 6/7 en 11 minder belangrijk. Hoofdstuk 3: De Middeleeuwen
Paragraaf 1 t/m 13 6/7 en 11 minder belangrijk Hoofdstuk 3: De Middeleeuwen 1. De verbreiding van het christendom in Europa 481: Clovis werd koning van één vd Frankische stammen, hij liet de Franken christenen
Nadere informatiegeschiedenis (nieuwe stijl)
Examen HAVO 2008 tijdvak 1 dinsdag 20 mei 9.00-12.00 uur geschiedenis (nieuwe stijl) Bij dit examen hoort een bijlage. Dit examen bestaat uit 29 vragen. Voor dit examen zijn maximaal 77 punten te behalen.
Nadere informatieSamenvatting Geschiedenis Hoofdstuk 2 tijd van grieken en romeinen, paragraaf 3 Imperium Romanum
Samenvatting Geschiedenis Hoofdstuk 2 tijd van grieken en romeinen, paragraaf 3 Imperium Romanum Samenvatting door Anisha 1170 woorden 23 januari 2018 0 keer beoordeeld Vak Methode Geschiedenis Feniks
Nadere informatieSamenvatting Geschiedenis Hoofdstuk 3
Samenvatting Geschiedenis Hoofdstuk 3 Samenvatting door B. 1191 woorden 7 oktober 2016 0 keer beoordeeld Vak Geschiedenis Tijdvak 3 Tijd van monniken en ridders De vroege middeleeuwen 500-1000 https://www.scholieren.com/verslag/samenvatting-geschiedenis-hoofdstuk-3-98166
Nadere informatieSamenvatting Geschiedenis H1
Samenvatting Geschiedenis H1 Samenvatting door Meryam 1203 woorden 23 oktober 2015 7 16 keer beoordeeld Vak Methode Geschiedenis Werkplaats 1.1. Een nieuwe tijd: A: kunstenaars, klokken en kalenders Een
Nadere informatieLatijn en Grieks in de 21ste eeuw
Latijn en Grieks in de 21ste eeuw Kiezen voor Latijn en/of Grieks? Als leerling in het laatste jaar van de basisschool sta jij voor een belangrijke keuze. Welke studierichting moet je gaan volgen in het
Nadere informatieDe verspreiding van christendom en islam in de periode 500 tot 1000. Lesbrief
De verspreiding van christendom en islam in de periode 500 tot 1000 Lesbrief Colofon Platform Taalgericht Vakonderwijs, Stichting leerplanontwikkeling (SLO), Enschede, 2009 Alle rechten voorbehouden.
Nadere informatieSamenvatting Geschiedenis Hoofdstuk 1
Samenvatting Geschiedenis Hoofdstuk 1 Samenvatting door Tmp_cox 1330 woorden 11 mei 2014 6,8 116 keer beoordeeld Vak Methode Geschiedenis Werkplaats Geschiedenis 1.1 A: kunstenaars, klokken en kalenders
Nadere informatieSamenvatting Geschiedenis De late middeleeuwen
Samenvatting Geschiedenis De late middeleeuwen Samenvatting door F. 3029 woorden 6 januari 2016 0 keer beoordeeld Vak Geschiedenis Geschiedenis hoofdstuk 4 4.1 De steden komen weer tot bloei 4.1.1 De opkomst
Nadere informatie1. Zet de onderstaande gebeurtenissen in de juiste chronologische volgorde. Noteer alleen de letters.
Oefenrepetitie geschiedenis SUCCES!!! 4 Havo Periode 1 Tijdvakken 1 t/m 4 Dyslectische leerlingen slaan de vragen met een asterisk (*) over. DOOR DE TIJD HEEN 1. Zet de onderstaande gebeurtenissen in de
Nadere informatieTijd van ontdekkers en hervormers (1500 1600) / Renaissance
Tijdvakken Tijd van ontdekkers en hervormers (1500 1600) / Renaissance K.A. * Het begin van de Europese overzeese expansie * Het veranderende mens- en wereldbeeld van de Renaissance en het begin van een
Nadere informatieUiteenzetting Geschiedenis Aantekeningen Hoofdstuk 3
Uiteenzetting Geschiedenis Aantekeningen Hoofdstuk 3 Uiteenzetting door een scholier 1283 woorden 24 januari 2011 6 1 keer beoordeeld Vak Methode Geschiedenis Feniks Geschiedenis aantekeningen hoofdstuk
Nadere informatieHet Rijk wordt in tweeën gesplitst om de volgende reden, waardoor het verval intrad:
Samenvatting door A. 1923 woorden 27 mei 2015 7.1 81 keer beoordeeld Vak Methode Geschiedenis Memo Middeleeuwen De val van het West-Romeinse Rijk was in 476 dus lieten historici de middeleeuwen in 500
Nadere informatieAl-Salaadjiqah (de Seltsjoeken) Hun oorsprong, en hun koningen - deel 2
Al-Salaadjiqah (de Seltsjoeken) Hun oorsprong, en hun koningen - deel 2 Het eerste contact tussen de Turken en de Islamitische wereld 1 In het jaar 22 van de Hijrah kalender wat correspondeert met het
Nadere informatieZafer Aydogdu Hoogeveen, 31 januari 2012
Zafer Aydogdu Hoogeveen, 31 januari 2012 Overzicht 1. Inleiding Geografische en historische verkenning: Overgangen binnen de geschiedenis van Islam Islamitisch denken naar de historische achtergrond toe
Nadere informatieGriekenland 336 v. Chr (bij de dood van Philippos van Macedonië ) Alexander de Grote opvolger Philippos van Macedonië.
Kenmerkende aspecten: De ontwikkeling van wetenschappelijk denken en het denken over burgerschap en politiek in de Griekse stadstaat De klassieke vormentaal van de Grieks Romeinse cultuur De ontwikkeling
Nadere informatieKopstukken: Constantijn de Grote I. Prof.dr. L.V. Rutgers
Kopstukken: Constantijn de Grote I Prof.dr. L.V. Rutgers Thema s Politieke geschiedenis Geschiedschrijving Religie Kunst Voorgeschiedenis: Problemen in de 3e eeuw 1. Erfopvolging: keizers = beroepssoldaten:
Nadere informatieHet concilie van Konstanz
1 Het concilie van Konstanz Reformatieconcilie Het Concilie van Konstanz (1414-1418) staat bekend als een zogenaamd reformatieconcilie. Algemeen besefte men namelijk in de 14e en de 15e eeuw hoe dringend
Nadere informatieDE REFORMATIE DEEL 1. Vijf inleidende vragen: Naar Nathan Busenitz (Grace Ministries Seminary)
DE REFORMATIE DEEL 1 Vijf inleidende vragen: Naar Nathan Busenitz (Grace Ministries Seminary) Vijf inleidende vragen: 1. Wanneer is de Reformatie begonnen? Vijf inleidende vragen: 1. Wanneer is de Reformatie
Nadere informatieGeschiedenis Tijdvak CC Naamsvermelding 3.0 Nederland licentie. https://maken.wikiwijs.nl/101047
Geschiedenis Tijdvak 02 01 Auteur VO-content Laatst gewijzigd Licentie Webadres 10 mei 2017 CC Naamsvermelding 3.0 Nederland licentie https://maken.wikiwijs.nl/101047 Dit lesmateriaal is gemaakt met Wikiwijs
Nadere informatie2 juni 2019 [STUDIEPLANNER GESCHIEDENIS VWO TOT KERST] overig. Lesweek. activiteiten. / verrijken/ verdiepen *
Vanaf Vaste activiteiten PERIODE 1 34 19/8 di: start lessen Leerdoelen hoe tijd voor geschiedenis werkt en kunnen er zelf mee aan de slag 35 26/8 de belangrijkste gebeurtenissen in het tijdvak van jagers
Nadere informatieTijd van pruiken en revoluties 1700 1800
Onderzoeksvraag: Op welke gebieden wilden de Verlichtingsfilosofen de bestaande maatschappij veranderen? Rationalisme = het gebruiken van gezond verstand (rede/ratio) waarbij kennis gaat boven tradities
Nadere informatiedeeultûrele grens de natuurlijke grens onafhankelijk de open grens de $~aatkundi "" ~...de 't-aalg(ens Kijkles Hoofdstuk 8 Les 1
Kijkles Hoofdstuk 8 Les 1 Grenzen verdwijnen De schutting in jouw tuin is de grens tussen jouw tuin en die van de buren. Tussen woonwijken, gemeenten, provincies en landen zijn ook grenzen. Die grenzen
Nadere informatieChristendom in europa hv123
Auteur Laatst gewijzigd Licentie Webadres VO-content 20 february 2018 CC Naamsvermelding-GelijkDelen 4.0 Internationale licentie https://maken.wikiwijs.nl/62224 Dit lesmateriaal is gemaakt met Wikiwijs
Nadere informatieGeschiedenis kwartet Tijd van jagers en boeren
Geschiedenis kwartet jagers en boeren jagers en boeren jagers en boeren Reusachtige stenen die door mensen op elkaar gelegd zijn. Zo maakten ze een begraafplaats. * Hunebedden * Drenthe * Trechterbekers
Nadere informatieResultaten en conclusies Israël onderzoek (uitgebreid)
Resultaten en conclusies Israël onderzoek (uitgebreid) Hieronder volgen de resultaten van het Israël onderzoek wat de EO in de afgelopen weken heeft laten uitvoeren. Veel stellingen zijn in een 5- puntsschaal
Nadere informatieEen nieuwe manier van bouwen
Steden en staten LES 3 DE MACHT VAN DE KERK In s-hertogenbosch bouwt men een kathedraal. Daar ga ik mijn stenen verkopen aan de bouwmeester. JE LEERT wat er zo bijzonder is aan een kathedraal; wat een
Nadere informatieFly & drive Andalusië
Page 1 of 5 Fly & drive Andalusië In Spanje stichtten de Arabieren een rijk dat een hoge beschaving en een grote welvaart kende, waarbij de rest van Europa verbleekte. De belangrijkste gebeurtenissen in
Nadere informatieEen nieuwe geschiedenis van de islamitische wereld
Jo Van Steenbergen Een nieuwe geschiedenis van de islamitische wereld Rijks- en identiteitsvorming in islamitisch West-Azië (7de-18de eeuw) Acco Leuven / Den Haag Inhoud DANKWOORD 9 INLEIDING Islamitisch
Nadere informatieKoptische, Gotische, Armeense, Ethiopische en Syrische vertaling
Koptische, Gotische, Armeense, Ethiopische en Syrische vertaling 1 In de tijd dat de mensen het Grieks van de Septuaginta (Griekse vertaling van het Oude Testament) steeds slechter begonnen te verstaan,
Nadere informatieAndere boeken in deze serie:
Andere boeken in deze serie: 978-94-6175-157-7 (HB) 978-94-6175-964-1 (e-book) 978-94-6175-218-5 (HB) 978-94-6175-960-3 (e-book) 978-94-6175-216-1 (HB) 978-94-6175-158-4 (HB) 978-94-6175-958-0 (e-book)
Nadere informatieSamenvatting Geschiedenis Hoofdstuk 1
Samenvatting Geschiedenis Hoofdstuk 1 Samenvatting door A. 2003 woorden 24 oktober 2010 6,3 182 keer beoordeeld Vak Methode Geschiedenis Sprekend verleden Samenvatting geschiedenis H.1 1 Over de nieuwe
Nadere informatieRomeinen. Romeinen. Germanen
Romeinen Romeinen Grieken en Romeinen lijken op elkaar qua levensstijl. Het Romeinse rijk is ontstaan in Rome (753 v. Chr.). De Romeinen kwamen 50 v. Chr. naar Nederland. De Romeinen hebben het Latijns
Nadere informatieInhoud. Thema 5.1 Jagers en boeren 3. Thema 5.2 Grieken en Romeinen 6. Thema 5.3 Monniken en ridders 9. Thema 5.4 Steden en staten 12.
Inhoud Thema 5.1 Jagers en boeren 3 Thema 5.2 Grieken en Romeinen 6 Thema 5.3 Monniken en ridders 9 Thema 5.4 Steden en staten 12 Eigentijds Eigentijds Toets Thema 5.1 Jagers en boeren 1. Rondtrekken 3.
Nadere informatieAlgemene beleidsplan Moslim Informatie Centrum
Algemene beleidsplan Moslim Informatie Centrum Inhoudsopgave 1. Geschiedenis van de Islam in Nederland 2. Het Moslim Informatie Centrum Nederland 3. Activiteiten 1. Geschiedenis van de Islam in Nederland
Nadere informatieGeschiedenis groep 6 Junior Einstein
De oude Grieken en Romeinen hadden ze al en later ook de Vikingen. Koloniën. Koopmannen voeren met hun schepen over zee om met andere landen handel te drijven. Langs de route richtten ze handelsposten
Nadere informatieSpreekbeurt Levensbeschouwing Islam
Spreekbeurt Levensbeschouwing Islam Spreekbeurt door een scholier 1817 woorden 6 juni 2007 6,5 164 keer beoordeeld Vak Levensbeschouwing 1. Inleiding Ik doe mijn eindpresentatie over de Islam. Eerst wilde
Nadere informatieEindexamen geschiedenis pilot havo 2009 - II
Door de tijd heen De volgende historische verdragen staan in willekeurige volgorde: 1 Door de Vrede van Brest-Litovsk tussen het Duitse keizerrijk en het communistische Rusland kunnen de Duitse generaals
Nadere informatieSamenvatting Geschiedenis Tijdvak 3: Van Mohammed tot Karel de Grote
Samenvatting Geschiedenis Tijdvak 3: Van Mohammed tot Karel de Grote Samenvatting door een scholier 2431 woorden 13 januari 2011 6,2 36 keer beoordeeld Vak Methode Geschiedenis Feniks 3.1: Hofstelsel en
Nadere informatieDe Tien Tijdvakken. Tijd van de jagers en boeren, tot 3000 v.c.
De Tien Tijdvakken Tijd van de jagers en boeren, tot 3000 v.c. KA1: De levenswijze van jagersverzamelaars KA2: Het ontstaan van landbouw en landbouwsamenlevingen KA3: Het ontstaan van de eerste stedelijke
Nadere informatie1. Zet de onderstaande gebeurtenissen in de juiste chronologische volgorde. Noteer alleen de letters.
Oefenrepetitie geschiedenis SUCCES!!! 4 Havo Periode 1 Tijdvakken 1 t/m 4 Dyslectische leerlingen slaan de vragen met een asterisk (*) over. DOOR DE TIJD HEEN 1. Zet de onderstaande gebeurtenissen in de
Nadere informatieSamenvatting Geschiedenis Hoofdstuk 4
Samenvatting Geschiedenis Hoofdstuk 4 Samenvatting door Meryam 2100 woorden 12 december 2017 4,2 10 keer beoordeeld Vak Methode Geschiedenis Werkplaats Paragraaf 4.1 Kenmerkend aspect: opkomst van handel
Nadere informatie