Eigen bult dikke schuld. Over de plaats van ziekte en gezondheid in onze samenleving

Transcriptie

1 Eigen bult dikke schuld. Over de plaats van ziekte en gezondheid in onze samenleving Prof. Dr. Ignaas Devisch Universiteit Gent CULTURELE EN MAATSCHAPPELIJKE ASPECTEN VAN PIJN Plaats ziekte en lijden in X dom Ziekte als straf van God ( erfzonde ) Na zondeval: schaamte en schuld Ziekte als straf en dus boete (bedevaarten, biecht, ) Ziekte kan enkel door Genezer worden uitgeroeid Christus Medicus: Verdrijven van onreine geesten Bestrijden van medische klachten Wereldse geneeskunde verliest het pleit: miraculeuze genezingen 1

2 Er was een vrouw bij die al twaalf jaar aan vloeiingen leed. Ze had veel te lijden gehad van allerlei dokters en alles uitgegeven wat ze had, en er geen baat bij gevonden; ze was er eerder op achteruitgegaan. Omdat ze over Jezus gehoord had, kwam ze door de menigte naar Hem toe en raakte van achteren zijn kleren aan. Want, dacht ze, als ik zijn kleren maar aanraak, zal ik gered worden. Meteen droogde de bron van haar bloed op, en ze voelde aan haar lichaam dat ze van haar kwaal was genezen. (Evangelie volgens Marcus, 5) Christendom en pijn Oprichting van hospitalen (opvangplaatsen zieken in kloosters) Zorg voor naaste ~ zorg voor God (agapè of caritas) Niet genezing maar zorg is plicht van gelovige Ziek-zijn betekent je lot en dus je pijn aanvaarden of uithouden Evenzeer: zelfpijniging (kastijding) als straf voor zondig leven flagellantisme (flagellum: gesel) Flagellant Pampanga, Filippijnen Pijn in hedendaagse samenleving Ambivalente plaats van lijden en pijn: Medisch gezien: vermijden en bestrijden (pijnkliniek, pijnmanagement, pijnbestrijding, ) Algemeen maatschappelijk: cultuur van pijn etaleren, zichzelf mutileren (peircings, zelfverwonding bij jongeren, ) Cultuur van samengaan pijn en genot vb. sport: no pain, no gain Maar ook andere terreinen waarin X dom nog doorleeft 2

3 PIJN IN DE MEDISCHE WERELD Jaslene Mansion Michel Foucault: waar hebt u pijn? Pijn beoordelen Geboorte van de kliniek. Een archeologie van de medische blik (1963) Nieuwe medische blik: anatomisch-klinisch Vraag medicus niet langer: wat hebt u maar waar hebt u pijn? Pijn wordt plaats van registratie waarmee menselijk lichaam wordt onderzocht Pijn is de toegang van de medische wereld tot het lichaam Uit talrijke studies blijkt: onderschatting pijn bij patiënt; waarom? Gezond individu kijkt naar ziek individu (moeilijk in te schatten) Benadering vanuit eigen psychologie ( hierover moet je niet klagen ) Risico op pijn beoordelen vanuit eigen waardepatroon Eigen wereldbeeld speelt rol in beoordeling van pijn Vermijden van vooroordelen: bewustzijn van eigen referentiekader Lijden is de subjectieve maat van pijn (Wat we meten is vaak lijden, niet zozeer pijn) 3

4 bis Onderbehandeling pijn gaat in tegen respect voor persoon Pleidooi om hierin verandering te brengen: meer P hierbij betrekken en meer begrip vanuit GGZ nodig Meer aandacht nodig om te leren pijnsignalen op te vangen en hier adequaat mee om te gaan Wat doet pijn met ons? Fysisch: beperkt functioneren Psychisch: fixatie op pijn in lichaam Sociaal: over pijn praten is vaak klagen (en dan maar thuis blijven?) Reductie van persoonlijk leven tot pijn Zin en waarde van het leven hangt af van pijn Zeker bij chronische pijn: ik lijd, dus ik ben Pijn heeft enorme impact op levenskwaliteit Omgang met pijn Omgang hangt af van betekening van pijn (cf. lijden bij militair of burger) Reactie omgeving Pijn zit verweven in stramien van zingeving bv. pijn bij abces of pijn bij tumor Vandaag: pijntolerantie ligt lager; waarom? We vinden pijn en lijden volstrekt nutteloos geworden Pijn heeft geen zin meer Benaderingen van pijn 4

5 Benaderingen van pijn Mc Caffery (1972): pain is whatever the patient says it is Cf. euthanasie: mijn inschatting pijn en lijden als ondraaglijk Moeilijk: indien pijn niet waarneembaar is, welke pijn is echt en welke niet? Pro: patiënt en zijn ervaring staan centraal Moeilijkheid: patiënt heeft altijd gelijk en moeilijk bij klinische beslissingen Niet-toelaten van andere factoren die mee pijnervaring kunnen beïnvloeden (angst, leeftijd, ) Of perceptueel Patiënten kunnen fout zijn Toch hulp mogelijk: uitleg waarom dysfunctie lichaam misschien minder erg dan ze denken pain as an unpleasant sensory and emotional experience associated with actual or potential tissue damage, or described in terms of such damage (verschil tussen ervaring en perceptie) Pro: patiënt kan zich ook vergissen Risico: in de plaats willen treden van patiënt Verhalen over pijn Bespreekbaar maken? Pijn beschrijven verloopt vaak via verhalen, het zgn. narratieve Gevoel dat je nooit exact kunt aangeven wat de pijn betekent Daarom: verhaal over en van pijn Ook bij patiënten: vertellen over pijn doet vaak pijn verzachten 5

6 Praten over pijn Is pijn onzegbaar? Opvallend: vooral via metaforen (pijn steekt, bijt, duwt, ) Pijn isoleert, toont vooral hoe onmogelijk het is om als ander je in te leven Pijn is een voorpost van de dood: sterven/lijden kun je niet delen, enkel mede-lijden Richard Tennant Cooper, 1912, Een man wordt aangevallen door demonen Jean Rustin, il attend toujours Jean Rustin, il n en finit pas 6

7 Giovanni Bernini De extase van de heilige Theresa,