RAPPORT: NAAR EEN BLAUWDRUK VOOR EEN ARCHITECTUURCOLLECTIE VLAANDEREN

Transcriptie

1 ABSTRACT Het Architectuurarchief van het VAi waardeerde in 2017 en 2018 de archieven binnen haar collectie en ontwierp daarvoor een methodiek. Dit rapport geeft een overzicht van de doelstellingen, de aanpak en de bevindingen. RAPPORT: NAAR EEN BLAUWDRUK VOOR EEN ARCHITECTUURCOLLECTIE VLAANDEREN Fase 1: oktober 2017 september 2018 Wim Lowet Archivaris VAi

2 INHOUDSTAFEL Overzicht van Afkortingen... 2 Aanleiding van het waarderingsproject... 2 Doelstellingen... 3 Bijstelling van de oorspronkelijke doelstellingen... 3 Scope... 3 Projectplan bij projectstart... 4 Samenstelling van het kernteam en de klankbordgroep... 5 Projectverloop... 7 Voorbereiding: Internationale expertengroep... 7 Voorbereiding: Collectiegebruik in kaart brengen... 7 Voorbereiding: Toekomstig collectieprofiel vaststellen... 9 Voorbereiding: Informatie verzamelen... 9 Uitvoering: Waarderingscriteria vastleggen Uitvoering: Uitvoeren waardering Uitvoering: Op punt stellen gedistribueerd model Uitvoering: Output en resultaten Uitvoering en nazorg: Communicatie Projectevaluatie Naar projectfase Conclusie Bijlage 1: Gantt-chart van het projectplan Bijlage 2: Extract uit het beleidsplan van Architectuurarchief Vlaanderen voor de periode m.b.t. het collectiebeleid Bijlage 3: Het waarderingskader voor architectuurarchieven (versie 1.0)

3 OVERZICHT VAN AFKORTINGEN APA: Architectuurarchief Provincie Antwerpen, CVAa: Centrum Vlaamse Architectuurarchieven VAi: Vlaams Architectuurinstituut AANLEIDING VAN HET WAARDERINGSPROJECT Op 1 januari 2018 zag het Architectuurarchief Vlaanderen het levenslicht, na de integratie van het Architectuurarchief van de Provincie Antwerpen in het Vlaams Architectuurinstituut. Daarmee kreeg het VAi de verantwoordelijkheid over het beheer van meer dan 140 archieven, de grootste collectie bouwkundig erfgoed in Vlaanderen. Eén van de hoofdopdrachten van het nieuwe Architectuurarchief wordt het verzamelen en publiek maken van een architectuurcollectie op Vlaams niveau met internationale referentiewaarde. Deze ambitie impliceert dat de opgenomen APA-collectie in een nieuw licht komt te staan. Om een collectie op Vlaams niveau en van internationale betekenis uit te bouwen, dienen keuzes te worden gemaakt met respect voor en integratie van de eigenheid van de bestaande collectie. Om dit op een zorgvuldige manier te doen, stond het VAi voor de opdracht om de waarde en de betekenis van de bestaande collectie op transparante wijze in kaart brengen. Een collectie waarderen is een opdracht waar bijzonder veel parameters bij komen kijken. Hoe zeldzaam zijn de stukken? Op welke manieren kunnen ze worden gebruikt? Is er een geldelijke waarde? Voor wie heeft het cultureel erfgoed betekenis? Hoe ver draagt deze betekenis, is deze eerder lokaal gericht of van nationaal belang? Naast het beheer van een collectie architectuurarchieven, zet Architectuurarchief Vlaanderen ook de taken van het Centrum Vlaamse Architectuurarchieven verder. Sinds 2003 houdt het CVAa een overzicht bij van alle archieven met betrekking tot architectuur, stedenbouw, bouwindustrie en vormgeving die door Vlaamse erfgoedinstellingen of privé-eigenaars worden bewaard. Het CVAa biedt een online toegang aan tot deze virtuele collectie via de Databank Architectuurarchieven. 1 Een aantal argumenten pleiten ervoor om dit model van verspreide bewaring, maar centrale ontsluiting verder te zetten. Archieven met een overwegend lokaal belang kunnen bijvoorbeeld best dicht bij de lokale gemeenschap worden bewaard, in een gemeentearchief of een lokale heemkundige kring. Dit model garandeert eveneens dat de architectuurcollectie zal worden opgebouwd vanuit meerdere perspectieven - gemeentearchieven, thematische archieven, universiteiten naast die van het VAi. Dit model bereikt echter zijn grenzen, voornamelijk op praktisch niveau. Aangezien ruimtegebrek stilaan voor iedere instelling problematisch wordt, is het niet meer evident om elk architectuurarchief onder te brengen in een bewaarinstelling. Het VAi dient dus niet alleen de eigen collectie te waarderen, maar moet eveneens de werking met betrekking tot de virtuele collectie herbekijken. De eigen collectie moet binnen deze virtuele collectie een plaats krijgen en er dient een kader uitgebouwd te worden om met andere partners het gesprek aan te gaan over het al dan niet opnemen van de archieven

4 DOELSTELLINGEN Om op bovenstaande vragen een antwoord te vinden, diende het VAi een subsidieaanvraag in voor een waarderingsproject met drie doelstellingen: 1. Een kader creëren en uittesten voor een architectuurcollectie Vlaanderen volgens gedistribueerd model. 2. Een collectieprofiel en verzamelbeleid creëren voor de collectie van Architectuurarchief Vlaanderen op landelijk niveau met internationale referentiewaarde. De archieven zijn verrijkt met informatie, kernen ondersteunende collectie zijn onderscheiden en archieven waarvoor herbestemming is aangewezen zijn geïdentificeerd. 3. Een procesflow creëren voor de waardering en bestemming van het architecturaal erfgoed volgens gedistribueerd model. Deze laatste doelstelling behelst: 1. Een geëngageerd netwerk van partners op landelijk, regionaal en lokaal niveau, binnen Antwerpen. 2. Centrale registratie en centraal gecoördineerde workflow. 3. Een waarderingskader voor het erfgoed van het ontwerp van de omgeving dat kan dienen als gemeenschappelijk vocabularium. BIJSTELLING VAN DE OORSPRONKELIJKE DOELSTELLINGEN Tijdens de uitvoering van het project werden enkele doelstellingen bijgesteld. Doelstelling 2: het waarderen van de architectuurarchieven in de collectie, werd uitgevoerd, maar voor het toekennen van besluiten m.b.t. de verschillende archieven bleek de beschikbare tijd ontoereikend. wel zijn de nodige data verzameld om hier verdere beslissingen in te nemen. Doelstelling 3: In een klankbordgroepvergadering met de erfgoedpartners, bleek dat een formele workflow zoals het model van Archiefpunt niet nodig was om uit te werken. Een reguliere werking waarbij het Architectuurarchief zich actief profileert als centraal expertisepunt voor het verzamelen en waarderen van architectuurarchieven, werd voorgesteld als een meer valabele piste. I.v.m. doelstelling 3 werd daarom besloten om: Een netwerkaanpak uit te testen via de tweede fase van het project Het netwerk verder uit te bouwen in de reguliere werking van het Architectuurarchief SCOPE Het voorwerp van het waarderingsproject is de collectie die doorheen de jaren is opgebouwd door het Architectuurarchief van de Provincie Antwerpen en die op 1 januari 2018 eigendom werd van de Vlaamse Gemeenschap. Deze collectie bevat een verzameling privé-archieven van personen, organisaties en bedrijven. Deze verzameling bestaat uit 147 archiefgehelen. Onder archiefgehelen verstaan wij archieven, archiefrelicten en verzamelingen. Daarnaast bestaat de collectie uit: een verzameling architectuurboeken en -tijdschriften een verzameling productcatalogi en reclamefolders de verzameling affiches beeld- en audiomateriaal (vooral foto s), maquettes en meubilair 3

5 Binnen dit project werd de scope afgebakend op de verzameling van privé-archieven. Gezien hun geringe omvang, werden de archiefrelicten (27) niet mee in de oefening opgenomen. Ook de maquettes, foto s en het meubilair maken deel uit van deze oefening, aangezien zij onderdeel zijn van de archieven. De eenheid van de waardering is vastgelegd op het archief, conform de vraagstelling. Met weglating van archiefrelicten werden in totaal 120 waarderingseenheden (= 120 archieven) in de waarderingsoefening opgenomen. De collectie van het Vlaams Architectuurinstituut bevat tevens maquettes en archiefgehelen die zijn verworven door het Vlaams Architectuurinstituut vzw en die geen onderdeel zijn van de Collectie van de Vlaamse Gemeenschap. Deze archieven en collecties (een totaal van 20 maquettes en 9 archieven) vallen buiten scope. PROJECTPLAN BIJ PROJECTSTART Zie bijlage 1 voor een Gantt-chart van het projectplan. Projectvoorbereiding 1.1 Kernteam samenstellen en verantwoordelijkheden vastleggen Het kernteam staat in voor de uitvoering van de waardering. 1.2 Internationale expertengroep bijeenbrengen over collectiewaardering Van 7 tot en met 9 december organiseerde het Architectuurarchief het internationaal congres Architecture and professionalism naar aanleiding van het Stynenjaar Deze gelegenheid werd aangegrepen om een internationale klankbordgroep rond collectiewaardering op te zetten. 1.3 Projectplan definiëren Opstellen van een definitief projectplan Realisatiefase 2.1 Collectiegebruik in kaart brengen Het gebruik is één van de belangrijkste criteria om collecties te waarderen. (Zie de basisnormen voor een kwaliteitsvol waarderingstraject) Het actueel gebruik van de collectie was bij de start van het project onvoldoende in kaart gebracht. Om dit te remediëren zullen de gebruikers worden onderzocht, die zullen worden ingedeeld in categorieën. 2.2 Toekomstig collectieprofiel vaststellen Wat houdt een architectuurcollectie van landelijk belang met internationale referentiewaarde in? Welke thema's moeten erin aan bod komen? Welke gebruikers moeten worden bediend? In deze fase stelt het kernteam op hoog niveau de criteria op waaraan de collectie zal moeten voldoen. Hierbij zal ook aandacht moeten gaan naar de rol die de collectie van Architectuurarchief Vlaanderen moet spelen binnen het gedistribueerd model. 2.3 Informatie verzamelen Eén van de doelstellingen van het project is het waarderen van de historische APAcollectie. Hiervoor moet ook informatie worden verzameld over de collecties van verwante instellingen, zowel buitenlands als binnenlands. Voor de binnenlandse oefening maken we gebruik van de architectuurarchieven die zijn geregistreerd in de Databank Architectuurarchieven. Het ging bij de start van het project om 463 geregistreerde archieven. We vullen dit aan met gegevens uit Archiefbank Vlaanderen. Voor de internationale oefening bekijken we het verzamelbeleid van de buitenlandse instellingen. 2.4 Waarderingscriteria vaststellen Het waarderen van archieven vereist dat dit gebeurt volgens een methodiek met een aantal vastgelegde criteria. Het kernteam stelt de criteria op met input van de twee klankbordgroepen. 4

6 2.5 Uitvoeren waardering De criteria worden in een werkbaar formulier gegoten en de archieven worden gewaardeerd door het kernteam, dat periodiek samenkomt in waarderingssessies om een waardeoordeel aan de archieven te verbinden. 2.6 Op punt stellen gedistribueerd model In samenwerking met de regionale partners uit Antwerpen zal een procesflow worden uitgetekend om architectuurarchieven te (her)bestemmen. De resultaten van Archiefpunt, een initiatief binnen OLAV, kunnen daarbij als uitgangspunt worden genomen. 2.7 Communicatie Het waarderingstraject zal doorlopend worden gecommuniceerd. Hierbij denken we aan volgende groepen: Breed publiek Schenkers Achterban Architectuurarchief Vlaanderen De communicatie naar het brede publiek zal tijdens belangrijke fases van het project (zie planning) intensieve aandacht krijgen. Nazorgfase 3.1 Rapportage De bevindingen van het project worden gecommuniceerd in een rapport 3.2 Projectdocumentatie Archivering en documentatie van het project voor latere referentie 3.3 Communicatie Zie 2.7 Communicatie 3.4 Initiëren fase II Wij gaan uit van een project in twee fasen. Dit zal vanaf september moeten worden geïnitieerd. SAMENSTELLING VAN HET KERNTEAM EN DE KLANKBORDGROEP Samenstelling van kernteam Aanvankelijk werd gepland om te werken met een kernteam van vier personen: Wim Lowet: trajectbegeleider Stefaan Grieten: collectiemedewerker Architectuurarchief Vlaanderen Dirk Laureys: collectiemedewerker Architectuurarchief Vlaanderen Ellen Van Impe: projectleider Architectuurarchief Vlaanderen Gedurende het project werd besloten het kernteam uit te breiden tot het gehele team van het Architectuurarchief. Op die manier werd de nieuwe organisatie de ruimte gegeven om met het volledige team de betekenis van de collectie te evalueren. Via dit project wilden we de kennis over de collectie vergroten, de expertise delen én beter distribueren over het gehele team in een collectief leerproces. Een ander voordeel is dat we hiermee ook het participatieve aspect van erfgoedwaarderingen konden uittesten. Het team van het Architectuurarchief bestaat uiteraard niet enkel uit inhoudelijke experten, maar ook uit medewerkers die bijvoorbeeld instaan voor het depotbeheer of administratieve taken. Tevens werden collega s van de hedendaagse architectuurwerking van het VAi betrokken, om ook hen vertrouwd te maken met de collectie. De ontwikkelde waarderingstool werd tijdens deze pioniersfase ineens uitgetest op experten en op niet experten om de draagkracht en praktische werking ervan te leren kennen. 5

7 De waardering werd uitsluitend uitgevoerd door medewerkers van de eigen organisatie. Nochtans vragen de basisnormen voor een kwaliteitsvol waarderingstraject voldoende input van buiten de eigen organisatie. Deze afwijking kunnen we als volgt verantwoorden: Tot voor 1 januari 2018 was er de facto sprake van twee verschillende organisaties. Door collega s van de hedendaagse architectuurwerking te betrekken zou je zelfs kunnen spreken van drie organisaties. Aangezien een archief een aggregatie is van informatie moet er meer op basis van meta-informatie worden gewaardeerd dan dat dit het geval is bij collectieobjecten. Dit maakt de oefening erg abstract en vereist de verzameling van goede meta-informatie. Deze moest tijdens het project worden opgebouwd, zodat de betrekking van externe spelers in deze fase niet haalbaar leek. Professionele onderzoekers waren vertegenwoordigd in de klankbordgroep, maar zonder een financiële compensatie was het niet mogelijk om hen te engageren in het intensieve traject met het kernteam. In het licht van de recente fusie tussen CVAa en APA was het interessanter om deze oefening op te vatten als een leermoment voor het nieuw archiefteam. Samenstelling van klankbordgroepen Er werd voor gekozen twee klankbordgroepen op te richten. Eén klankbordgroep vertegenwoordigt de stakeholders van Architectuurarchief Vlaanderen. Ze vertegenwoordigt de academische onderzoekswereld (met onderzoekers van verschillende specialisaties, zoals constructiegeschiedenis en interieurgeschiedenis), het onroerend erfgoeddomein en spelers uit de culturele wereld. Vertegenwoordigers: Inge Bertels Onderzoeker ae-lab (Vrije Universiteit Brussel) Bart Tritsmans Hoofd tentoonstellingen Vlaams Architectuurinstituut Johan Lagae Hoogleraar Ugent Luc Verpoest Onderzoeker KU Leuven Linda Van Santvoort Hoogleraar Ugent Edith Wouters Artistiek coördinator AR-TUR Jo Braeken Erfgoedonderzoeker Agentschap Onroerend Erfgoed De tweede klankbordgroep vertegenwoordigt regionale erfgoedinstellingen in Antwerpen. Deze klankbordgroep werd opgericht omdat het Architectuurarchief van de Provincie Antwerpen startte vanuit een regionale archiefwerking, waarbij het de gebouwde omgeving van de provincie wilde documenteren. De klankbordgroep bestaat uit spelers die als partner bij het project werden betrokken. Vertegenwoordigers: Cor Vanistendael Erfgoed Noorderkempen Jolien Schroyen k.erf Jan Matthé Kempens Karakter Elke Verhoeven Musea & Erfgoed Mechelen 6

8 PROJECTVERLOOP VOORBEREIDING: INTERNATIONALE EXPERTENGROEP Er werd een initiatief genomen om een internationale expertengroep samen te brengen ter gelegenheid gelegenheid van het congres Architecture and professionalism om na te denken over de waardering van architectuurarchieven vanuit een internationaal perspectief. 2 Helaas bleek het voor de meeste genodigden niet mogelijk om zich hiervoor vrij te maken. Het project werd internationaal voorgesteld op 13 september 2018 op het ICAM-congres in Kopenhagen, met interessante reacties als gevolg (zie voor meer info de output en resultaten). VOORBEREIDING: COLLECTIEGEBRUIK IN KAART BRENGEN Trajectbegeleider Wim Lowet analyseerde het leeszaalbezoek van de laatste drie jaren ( ). De bezoeken van ieder jaar worden grondig bijgehouden in een Excelformulier. De verschillende spreadsheets werden samengevoegd en uniform gemaakt. Vervolgens werden de verschillende bezoeken gecategoriseerd. Volgende categorieën kwamen daarbij naar voren: Architectuurhistorisch onderzoek Publiekswerking (tentoonstellingen, publicaties, gegidste wandelingen etc.) Contentreproductie (Hergebruik van bv. beelden) Educatie Thesisstudenten (een specifieke vorm van educatief gebruik) Monumentenzorg en onroerend erfgoed (onderhoud en waarderen van onroerend erfgoed) Ontwerptoepassingen (hergebruik door ontwerpers, bv. ter inspiratie) Pers en publiek debat Niet-architectuurhistorisch onderzoek Gebouwenonderhoud Dataverrijking (hergebruik van data in andere datareeksen) Administratief/juridisch gebruik (bv. bij juridische geschillen) Exploitatie (iedere vorm van economisch gebruik) Recreatie Elk gebruik van archieven werd aan een bepaalde categorie toegekend. Indien een vraag bij meerdere categorieën behoorde (bv. onderzoek m.b.t. een boekpublicatie houdt zowel architectuurhistorisch onderzoek als publiekswerking in) kreeg de vraag beide categorieën toegekend. We hielden enkel rekening met vragen waarbij specifieke archieven werden opgevraagd. Leeszaalbezoek zonder archiefraadpleging werd niet meegeteld

9 Deze oefening leidde tot onderstaande verhoudingen van het collectiegebruik 3 : Analyse collectiegebruik in Onderzoek - architectuurhistorisch Thesisstudenten Publiekswerking Gebouwenonderhoud Educatieve oefening Andere Monumentenzorg en onroerend erfgoed Niet-architectuurhistorisch onderzoek Pers en publiek debat Administratief/juridisch Ontwerptoepassingen Recreatie Contentreproductie Dataverrijking Exploitatie 3 Hierbij moet worden opgemerkt dat deze grafiek gebaseerd is op basis van de registratie van leeszaalbezoekers. Niet ieder gebruik vereist echter leeszaalbezoek. De gebruikscategorie contentreproductie zal in werkelijkheid veel hoger liggen. 8

10 VOORBEREIDING: TOEKOMSTIG COLLECTIEPROFIEL VASTSTELLEN Deze oefening werd reeds deels uitgevoerd bij de vaststelling van het beleidsplan van Architectuurarchief Vlaanderen. Deze oefening was in deze fase van het project voldoende. De krachtlijnen van het toekomstige collectiebeleid zijn te vinden in bijlage 2. Een verdere denkoefening over het gewenste collectieprofiel werd uitgesteld tot voltooiing van de waarderingsoefening. VOORBEREIDING: INFORMATIE VERZAMELEN Het verzamelbeleid van nationale en internationale architectuurinstellingen: Het verzamelbeleid van volgende instellingen werd bekeken: CIVA, Brussel 4 CCA (Centre Canadien d Architecture), Montréal 5 HNI (Het Nieuwe Instituut), Rotterdam 6 DAM (Deutsch Architektur Museum), Frankfurt 7 Architekturzentrum Wien, Wenen 8 Het valt op dat de online gecommuniceerde documenten vaak niet in de diepte gaan. Over het algemeen wordt de collectie voornamelijk thematisch gekaderd: Alle instituten nemen de taak op zich om de nationale architectuurproductie te documenteren, met de focus voornamelijk op architectuur van de 19 de eeuw tot vandaag. In het verzamelbeleid van het CCA zijn wel enkele scherpe thematische afbakeningen merkbaar, zoals de focus op ideeën over architectuur. Ook in gesprekken met het HNI bleek dat er zich een verschuiving van de aandacht aan het voordoen is van het documenteren van de Nederlandse gebouwde omgeving naar de documentatie van het denken over architectuur. Hierbij moet worden opgemerkt dat beide instituten een rol willen spelen als internationaal architectuurcentrum dat de nationale context overstijgt. Zowel HNI als CCA zijn de enige instituten in de lijst die expliciet een activiteit rond digitale archieven communiceren. De tekst van Architekturzentrum Wien gaat verder dan enkel de behandelde thematiek en communiceert ook verzamelstrategieën. Het stelt dat het zoveel mogelijk probeert om archieven van architecten als een geheel te verzamelen. Daarnaast zijn ze gestart met de uitbouw van een collectie architectuurprojecten. Architectuurprojecten die het centrum opvallen en passen binnen het verhaal van Oostenrijkse architectuur, worden ook los van archieven zoveel mogelijk gedocumenteerd. Analyse van de Databank Architectuurarchieven Sinds het ontstaan van het Centrum Vlaamse Architectuurarchieven 9 in 2003 werkt het Architectuurarchief aan een centraal overzicht van alle architectuurarchieven die verspreid in Vlaanderen worden bewaard. Deze oefening leidde tot de creatie van de Databank Architectuurarchieven, online vanaf Dat op 1 januari 2018 opging in Architectuurarchief Vlaanderen

11 Het Architectuurarchief stelde historisch onderzoeker Emma Schiltz aan om de archieven in deze databank kwalitatief te analyseren op enkele criteria. Het ging om de records in de databank met als trefwoorden architectuur, stedenbouw en bouwindustrie. Deze records werden aangevuld met archieven bewaard door het Felixarchief en enkele records uit Archiefbank Vlaanderen die nog niet in het overzicht waren opgenomen. De archieven werden geanalyseerd op volgende criteria: Categorie archiefvormer Waarden: persoon, groep personen, organisatie Gender Waarden: Man, vrouw, niet van toepassing Opleiding archiefvormer Waarden: Academie, Sint-Lukasscholen, Universiteit, Andere Canon Waarden: In Repertorium van de Architectuur, Niet in repertorium van de architectuur 11 Type archiefvormer Waarden: Architect/architectenbureau, Familie, Onderwijsinstelling, Aannemer/bouwbedrijf, Ambacht, Sociale huisvestingsmaatschappij, Vak, Overheidsinstelling, Andere Datering Waarden: Voor WO I, Interbellum, , , Provinciale spreiding van bewaarplaatsen Waarden: West-Vlaanderen, Oost-Vlaanderen, Antwerpen, Vlaams-Brabant, Limburg, Brussels Hoofdstedelijk Gewest, Wallonië, Internationaal, Onbekend Bewaarplaats Waarden: <De lijst van bewaarplaatsen in Archiefbank Vlaanderen> Deze analyse leidde tot enkele interessante resultaten. De twee grootste spelers op vlak van architectuurarchieven waren tot 2018 AAM (Archives d Architecture Moderne) in Brussel, tegenwoordig het CIVA, en het APA, thans Architectuurarchief Vlaanderen. Samen vertegenwoordigen ze echter slechts 52 % van alle architectuurarchieven die in Vlaanderen en Brussel worden bewaard. De overige helft wordt elders bewaard. 13 Verspreiding van architectuurarchieven over verschillende bewaarplaatsen in België, zowel in grafiek als tabelvorm 14 : 11 Het Repertorium van de Architectuur in België is een uitgave die tot stand kwam in 2003 en die enige nuances daargelaten beschouwd kan worden als een overzicht van de Belgische architectuurcanon tot het jaar van uitgave. Bibliografische gegevens op was een kantelmoment omdat een aantal architecten die een belangrijke rol speelden in de Vlaamse architectuurcultuur in dat jaar hun carrière aanvatten; 2000 nemen we als ijkpunt voor de definitieve doorbraak van digitale ontwerpmethodes en dus digital born archieven. 13 Wat betreft de methode is het van belang om op te merken dat de grootte van het archief niet in aanmerking kon genomen worden, door gebrek aan data. D.w.z. onder een archief kunnen zowel twee projectdossiers worden verstaan van een architect, als een volledig archief van tientallen strekkende meters. 14 De tabel geeft bewaarinstellingen met minder dan 5 architectuurarchieven niet weer. 10

12 Aantal Bewaarinstelling archieven Archives d'architecture Moderne (Vandaag CIVA) 180 Architectuurarchief van de Provincie Antwerpen (Vandaag Architectuurarchief Vlaanderen) 92 KADOC Documentatie- en Onderzoekscentrum voor Religie, Cultuur en Samenleving KADOC 27 Architecture Archive - Sint-Lukasarchief vzw (Vandaag CIVA) 25 Stadsarchief Gent - De Zwarte Doos 15 AMVC-Letterenhuis 15 Felixarchief 15 Algemeen Rijksarchief en Rijksarchief in de Provinciën - Rijksarchief Beveren 10 Koninklijke Musea voor Kunst en Geschiedenis 8 Designmuseum Gent 6 Provinciaal Archief West-Vlaanderen 6 Universiteit Gent - Universiteitsarchief 5 Stadsarchief Ieper 5 Een andere duidelijk resultaat is de concentratie van architectuurarchieven in het Brussels Hoofdstedelijk Gewest en de provincie Antwerpen, uiteraard door de aanwezigheid van twee gespecialiseerde archiefcentra in beide gebieden. Ook opvallend is de geringe hoeveelheid bewaarde archieven in de provincie Limburg. Staafdiagram met de provinciale spreiding van bewaarplaatsen: 11

13 Antwerpen Brussel Limburg Oost - Vlaanderen Vlaams - Brabant West - Vlaanderen onbekend Ook interessant is de verdeling van het aantal actortypes, met een duidelijke focus op architecten of architectenbureaus. Het geringe aantal archieven van aannemers kan opvallend genoemd worden, aangezien ook zij een grote impact hebben op de gebouwde omgeving. Grafiek die een weergave biedt van de verhoudingen van de actortypes: Aannemer/ Bouwbedrijf Ambacht Andere Architect/ architectenbureau Familie Onbekend Onderwijsinstelling Overheidsinstelling Sociale Huisvestingsmaatschappij Vakvereniging Tot slot valt ook op dat het aantal archieven relatief goed is verspreid over verschillende tijdsperiodes. De mindere vertegenwoordiging van de recentere periodes is evident aangezien deze archieven op dit moment worden geacquireerd. Staafdiagram met de verspreiding over verschillende periodes: 12

14 T.e.m. WO I Interbellum WO II

15 UITVOERING: WAARDERINGSCRITERIA VASTLEGGEN Het vastleggen van de waarderingscriteria werd in januari aangevat. De waarderingscriteria werden opgesteld door de trajectbegeleider i.s.m. het kernteam en nadien voorgesteld aan twee klankbordgroepen, waarna de methodiek via een aanpassingsronde op punt werd gesteld. De methodologische onderbouw van de methodiek bestond uit volgende publicaties: De basisnormen voor een kwaliteitsvol waarderingstraject. 15 Op De Museale Weegschaal: Collectiewaardering In Zes Stappen. 2e druk Amersfoort: Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed, Reviewing Significance Al vrij snel werd deze methodiek ingedeeld in vier secties: Kenmerken archief: Het gaat hier om feiten over het archief of zijn archiefvormer die objectief kunnen worden toegevoegd, zoals het aantal attestaties van de archiefvormer in de inventaris onroerend erfgoed, de fysieke omvang van het archief (gemeten in aantal leggers en plannenkastlades), de datering van het archief... Betekenis archiefvormer: Deze wordt bepaald aan de hand van criteria als architectuurvisie, impact op onderwijs en / of op de gebouwde omgeving Betekenis archief: De historische betekenis van het archief, de artistieke betekenis van het archief, de graad van volledigheid van het archief Gebruikswaarde archief: Nut voor architectuurhistorici, nut voor gebouwenonderhoud, nut voor publiekswerking De methodiek werd eerst afgetoetst met de klankbordgroep van de projectpartners, die samenkwam op 6 maart Deze groep had vooral volgende fundamentele opmerkingen m.b.t. het waarderingskader: Een waarderingsmethode voor architecturaal erfgoed komt zeker van pas en zou een meerwaarde zijn voor de (regionale) erfgoedsector. De criteria zoals die nu voorlagen waren complex en bevatten teveel architectuurjargon. Een eenvoudiger te begrijpen light-versie zou moeten worden gemaakt, zodat ook andere instellingen aan de slag kunnen met het waarderen van architectuurarchieven. Een goede FAQ is essentieel. Er mag niet enkel aandacht zijn voor kwalitatieve architectuur. Ook representativiteit van een archiefverzameling voor de geschiedenis van de gebouwde omgeving moet in rekening genomen worden. De methodiek werd een tweede maal afgestemd met de klankbordgroep van stakeholders van het Architectuurarchief. Deze groep kwam samen op 22 maart Volgende fundamentele opmerkingen m.b.t. het waarderingskader werden gegeven: Het voorstel van de eerste klankbordgroep om een light-versie te maken van het waarderingskader werd in vraag gesteld, omdat dit zou leiden tot minder nauwkeurige waarderingen en verlies van essentiële informatie. Het Architectuurarchief zou in plaats daarvan meer moeten inzetten op begeleiding van de gebruikers. Bovendien kan ervan worden uitgegaan dat de eerste doelgroepen (erfgoedcellen en IOED s 17 ) veel expertise hebben over de termen van het waarderingskader Intergemeentelijke Onroerend Erfgoed Diensten 14

16 De waardering van architectuurarchieven vereist kennis over de geschiedenis van de gebouwde omgeving. Er wordt echter opgemerkt dat deze geschiedenis voor de naoorlogse architectuur nog heel vaak een blinde vlek is. Volgens een deelnemer van de klankbordgroep zijn nog niet alle actoren die een rol hebben gespeeld in deze geschiedenis in kaart gebracht. Het aantal attestaties in de Inventaris Onroerend Erfgoed is een nuttig criterium, maar ook hiervan wordt de relativiteit benadrukt, aangezien de inventaris niet in alle regio s even consequent geüpdatet wordt. Na input van deze groepen werd het waarderingskader gedefinieerd. Dit waarderingskader is gepubliceerd als een Google Form op de VAi-website. Dit kader bevat alle criteria, met een omschrijving inclusief hulpvragen. Zie bijlage 3 voor een drukversie van het waarderingskader. UITVOERING: UITVOEREN WAARDERING De uitvoering van de waardering gebeurde door het gehele team van het Architectuurarchief, onder begeleiding van de trajectbegeleider. Dit verliep in volgende stappen: 1. Verdeling van de archieven onder de teamleden 2. Informatie verzamelen over het archief 3. Organiseren van waarderingssessies Met stap 1 kreeg iedere werknemer van het Architectuurarchief een pakket archieven toegewezen waarvoor hij verantwoordelijk was. Op die manier werd iedereen geresponsabiliseerd en kreeg iedereen de kans om in de archieven te duiken. Stap 2 werd gerealiseerd door het inplannen van een waarderingsmaand. Gedurende de hele maand juni 2018 was het verzamelen van waarderingsinformatie over de archieven de prioritaire taak. Hierdoor konden we verzekeren dat de teamleden het waarderen in hun vingers konden krijgen en waarderen geen taak tussendoor werd. De maanden juli en augustus werden gebruikt om losse eindjes verder af te werken, om individuele fiches te evalueren, bij te sturen en indien nodig correcties aan te brengen. Om de waardering te vergemakkelijken werd het waarderingskader in een Google Form gegoten. 18 Dit had volgende voordelen: Zowel datageoriënteerde velden (bv. scores, booleaanse velden) als tekstgeoriënteerde velden konden in één formulier worden gecombineerd. De gegevens die door alle werknemers werden verzameld werden meteen centraal geregistreerd in een rekenblad, dat meteen kan worden geanalyseerd. Bij de criteria konden scope notes worden gevoegd, met een uitleg van het criterium. De vormgeving van het formulier is hanteerbaar en aangenaam. Stap 2 ging over het verzamelen van de gegevens. In stap 3 werden de archieven op basis van de gegevens door het hele team gewaardeerd. Per criterium kreeg het archief een score van hoog, gemiddeld, laag en onderzoek nodig. 19 Aanvankelijk zetten we in op waarderingsessies van 2 uur, iedere week na de vaste stafvergadering. Na evaluatie moesten we deze aanpak bijstellen, aangezien de tijdsduur te klein was om een goed tempo voor de waarderingen te creëren. De nieuwe aanpak bestond uit het organiseren van 18 Dit gebruik wijkt af van het standaard gebruik van Google Forms. Om goede functionaliteit te waarborgen moest een stuk code aan het formulier worden toegevoegd. 19 Voor het definitieve waarderingskader wordt daar nog het criterium niet van toepassing aan toegevoegd. 15

17 waarderingssessies van een volledige dag. Om een voldoende hoog rendement te halen werd het team in twee groepen opgesplitst, elk met een begeleider. Er werden hiervoor 2 volledige teamdagen ingepland in september. Ook werd de betekenis van de archiefvormer niet meer gequoteerd. We plaatsten het archief op zich prioritair centraal. De gegevens over de archiefvormer werden rechtstreeks meegenomen in de waardering van het archief. Deze aanpak leidde ertoe dat we per dag gemiddeld 2 x 18 = 36 archieven in groep konden waarderen. De twee dagen leidden tot 72 gewaardeerde archieven. Opgeteld met de 13 archieven die met de oude methode werden gewaardeerd zijn er in totaal nu 85 archieven door het gehele team gewaardeerd: Op 120 archieven een verhouding van 70 %. De resterende 30% kon niet meer voor het projecteinde worden ingepland. We zetten het werk echter voort en hebben hiervoor in november een dag ingepland. De nieuwe methode om het team in twee te splitsen had enkele voordelen. Uiteraard had dit als meerwaarde dat de capaciteit om archieffiches te waarderen met 200 % werd verhoogd, maar ook niet onbelangrijk dat teamleden die minder mondig zijn opvallend meer inbreng konden geven in kleinere teams van vier tot vijf waardeerders. Belangrijkste nadeel van de nieuwe aanpak was dat de consequentie van de scoretoekenning daarmee minder werd gegarandeerd. UITVOERING: OP PUNT STELLEN GEDISTRIBUEERD MODEL Tijdens het project werd een model uitgetekend om vorm te geven aan het gedistribueerde model. Dit gebeurde op de vergadering met de klankbordgroep van partners op 6 maart Een dergelijk model van expertisedeling en coördinatie m.b.t. de waardering van bouwkundig (roerend) erfgoed werd door de lokale erfgoedspelers als een meerwaarde beschouwd. Het zou immers de rol kunnen helpen uitklaren van lokale, regionale en landelijke spelers met betrekking tot cultureel bouwkundig erfgoed. Zo n netwerk hoeft geen formele constructie te zijn zoals Archiefpunt is uitgebouwd. Het volstaat dat het Architectuurarchief optreedt als loket voor vragen. Een ideale situatie ontstaat wanneer lokale spelers eenvoudig hun weg vinden naar het Architectuurarchief, en omgekeerd, dat het Architectuurarchief snel de relevante lokale actoren kan bereiken. De krijtlijnen van het netwerk werden als volgt uitgetekend: Het Architectuurarchief speelt op landelijk niveau een loketfunctie en fungeert tevens als pool voor expertise m.b.t. architectuur die kan ingezet worden voor waarderen. Het Architectuurarchief coördineert het netwerk en zorgt voor centrale registratie. Het blijft (zoals CVAa vroeger) een makelaarsrol spelen en onderhoudt en communiceert het waarderingskader voor roerend architecturaal erfgoed. Op lokaal niveau zijn de Erfgoedcellen en Intergemeentelijke Onroerend Erfgoeddiensten de meest aangewezen aanspreekpunten. Zij zijn het best op de hoogte van lokale expertise m.b.t. bouwkundig erfgoed en kunnen snel de juiste contactpersonen vinden. Niet voor iedere regio bestaat er een IOED of erfgoedcel, maar alvast de bestaande organisaties betrekken is een belangrijke eerste stap. Voortdurende communicatie en informatiedeling is belangrijk. Door toelichtingen van het Architectuurarchief op centrale bijeenkomsten, zoals het Landelijk Overleg Erfgoedcellen, intergemeentelijke bijeenkomsten, maar ook door opleidingen over waarderen te geven en duidelijke communicatie via het web te verzorgen. De implementatie van dit model beschouwen we als onderdeel van de reguliere werking van het Architectuurarchief en werd verder niet binnen dit project gerealiseerd. Een eerste stap zal wel worden gezet met de tweede fase van het waarderingsproject, waarbij we samenwerken met lokale erfgoedspelers en architectenbureaus. 16

18 UITVOERING: OUTPUT EN RESULTATEN Het vaststellen van bestemmingsbesluiten aan de gewaardeerde archieven was één van de initiële doelstellingen van dit project. Deze doelstelling bleek echter niet haalbaar en diende bijgesteld te worden. Een belangrijke oorzaak was de grote doorlooptijd die het bijeenbrengen van een groot aantal mensen vereist, maar ook dat een bestemmingsbesluit op basis van een waardering niet zomaar automatisch kan worden toegekend. Hiervoor is minstens een analyse van het globaal overzicht aan waarderingen voor de gehele collectie nodig. Bovendien moeten voor deze oefening opnieuw de klankbordgroepen bijeenkomen. Na de voltooiing van de waardering van de laatste 30% van de archieven, zal er voldoende informatie voorhanden zijn om deze oefening aan te vatten. Deze oefening zal samenvallen met de uitbouw van een verzamelbeleid voor het Architectuurarchief Vlaanderen. Volgende informatiereeksen liggen nu voor: Een kwalitatieve analyse van alle architectuurarchieven welke bewaard worden in Vlaanderen. Gebruikerscijfers van de bestaande collectie, met een overzicht van de gebruikerscategorieën. Een historiek van de aangroei van de collectie, met een overzicht van de aangroei ingedeeld in periodes van vijf jaar, en de gemiddelde verzekeringswaarde per periode. Contextinformatie en kwalitatieve waardering van de archieven uit de historische APA-collectie. Naast deze data die erg nuttig zijn voor het bepalen van het verzamelbeleid hebben we ook een schat aan data verzameld die kan dienen om de archieven verder te ontsluiten. Er hebben zich clusters van archieven afgetekend (archieven van restauratie-architecten, archieven van architecten die zich bewogen in de katholieke zuil, architecten die kunnen worden gelinkt aan postmodernisme etc.) wat erg nuttig is voor de verdere ontsluiting ervan. Architectuurarchief Vlaanderen zal het komende jaar inzetten op integratie van deze data in het archiefbeheersysteem. Stageopdrachten hierover zijn reeds uitgeschreven. Het archiefbeheersysteem werd aangepast om statements of significance op te nemen. We gaan hiervoor uit van drie velden: betekenis archiefvormer, betekenis archief en gebruikswaarde archief. Een ander resultaat is het waarderingskader zelf, dat het Architectuurarchief kan gebruiken om nieuwe aanbiedingen voor de collectie te screenen en te waarderen vooraf aan eventuele opname, en dat als gemeenschappelijk vocabularium kan dienen voor waarderingstrajecten met andere partners. Tot slot zijn er nog twee andere, eerder immateriële resultaten: Een richtinggevend kader is opgesteld voor het uitbouwen van een netwerk voor kennisuitwisseling en waardering van architectuurarchieven, dat de basis moet vormen voor de collectie volgens gedistribueerd model. Een eerste case zal worden uitgetest met projectfase 2. Last but not least: De kennis over de eigen collectie is enorm verhoogd en gedistribueerd over al onze teamleden. Door ook mensen zonder academische of historische achtergrond te betrekken, hebben we tevens aangetoond dat het waarderingskader werkbaar is voor deze profielen. UITVOERING EN NAZORG: COMMUNICATIE Communicatie werd voorzien via volgende kanalen: 17

19 De website van Architectuurarchief Vlaanderen Alle informatie wordt gekoppeld op een projectpagina op de website van Architectuurarchief Vlaanderen. 20 Ook een demoversie van het waarderingsformulier werd via deze pagina beschikbaar gemaakt. De VAi-nieuwsbrief Het project werd tweemaal gecommuniceerd via de nieuwsbrief: Aankondiging van het project op 5 oktober 2017: Aankondiging waarderingsmaand en demoversie op 17 mei 2018: Gepland: communicatie over afsluiting van het project ICAM-Conference Migrating Ideas 21 De trajectbegeleider Wim Lowet verzorgde op het congres een presentatie over het waarderingsproject. Dit gebeurde in de sessie Evolve, die draaide rond het thema participatie. De interesse in het project bleek groot. Lezingen en communicatiemomenten gepland De trajectbegeleider Wim Lowet geeft een lezing over het waarderingsproject op 13 december op een studiedag van de VVBAD Oeps, het plan is gescheurd. 22 Het Architectuurarchief werkt verder mee aan de studiedag die FARO in maart 2019 zal organiseren over het thema. Verder verzorgen we een artikel in het thema-editie over waarderen van het FARO-tijdschrift (nog te verschijnen). PROJECTEVALUATIE Bevinding 1 Tijdens het hele waarderingstraject was de spanning voelbaar die speelde tussen volledigheid van waarderen en het halen van doelstellingen. Er zijn quasi oneindig veel criteria te bedenken voor de waardering van (architectuur)archieven. Om een werkbare methodiek te bekomen moeten er daarom steeds keuzes worden gemaakt over de graad van detaillering van de waardering. Een methodiek is nu opgesteld, maar het is zeker niet zo dat het hier om dé methodiek gaat. Aanpassingen en flexibele implementatie moet mogelijk blijven. Bevinding 2 Mensen zijn de de belangrijkste bottle neck bij een participatief opgezet waarderingsproject. Zelfs wanneer het kernteam bestaat uit mensen van dezelfde organisatie is het bijeenkrijgen van deze mensen geen sinecure voor de trajectbegeleider. In dit project werd dit probleem opgelost door het inlassen van een waarderingsmaand, en door waarderingssessies zoveel mogelijk te concentreren op volledige werkdagen. Deze zaken moesten voldoende tijd op voorhand worden ingepland, met een belangrijke impact op de nodige doorlooptijd. Bevinding 3 Op enkele aanvullingen na dekte de methodiek goed alle aspecten die kwamen kijken bij het waarderen van architectuurarchieven. De definitieve methodiek verschilt slechts een weinig van de methodiek die we hebben uitgetest op de collectie. Met betrekking tot de bruikbaarheid van de methodiek voor nietexperten: 90 % van de teamleden bleken snel met het formulier te kunnen werken, maar voor een percentage van 10% bleek de oefening te abstract en was er meer begeleiding nodig. Alles bij elkaar genomen vinden we dat we zijn geslaagd in het creëren van een gemeenschappelijk vocabularium om over de waarde van een architectuurarchief te spreken

20 Bevinding 4 Het succes van de methodiek mag niet verhullen dat een juiste interpretatie van de criteria nooit evident is, hoeveel voorbeeldvragen of voorbeeldantwoorden ook worden voorzien. Correcte interpretatie blijft een belangrijke, maar moeilijke taak voor de projectbegeleider. Bevinding 5 Op de voorstelling op het ICAM-congres bleek er internationaal veel interesse te zijn voor de gehanteerde methodiek van dit project. Verschillende achiefinstellingen aanwezig op dit congres gaven aan dat een dergelijk traject ook voor hen een meerwaarde zou inhouden en kijken halsreikend uit naar de resultaten van dit project. Bevinding 6 Enkele gegevenheden bemoeilijkten de uitvoering van de waardering: Voor sommige criteria bleek er bijvoorbeeld een gebrek aan kennis binnen het team. Bv. het criterium constructietechnieken en materialen bleek een moeilijk in te vullen criterium, waar vaak meer kennis voor was vereist. Verder bleek het geven van een score Hoog, Middel, Laag 23 in veel gevallen moeilijk. Vaak was het antwoord iets ertussen. Tijdens het project werd dit niet aangepast, maar het is misschien een optie voor de toekomst om met vijf waarden te werken. Bevinding 7 Tijdens het project werd er getest met een chatkanaal voor het hele team (via het programma Slack). Idee was om via dit kanalen vragen en kennis op laagdrempelige wijze met elkaar te delen. Dit bleek geen onverdeeld succes. Niet geheel verrassend werd het voornamelijk gebruikt door de jongere werknemers. NAAR PROJECTFASE 2 In oktober 2018 gaat fase 2 van het waarderingsproject van start. Dit project bouwt voort op de bevindingen van fase 1 en houdt de ontwikkeling van een toolkit en dienstverlening in voor de uitvoering van de waardering van onderdelen en documenten binnen architectuurarchieven. Deze waardering moet leiden tot het ontwikkelen van een beheersplan voor een archief. Deze toolkit moet dan ook een essentieel onderdeel worden van de dienstverlening die Architectuurarchief Vlaanderen zal aanbieden aan partners in het kader van het gedistribueerd model. De toolkit behelst: Een kader voor waardering intra architectuurarchieven, zowel analoog, hybride als digitaal Methodieken voor het betrekken van expertise en belanghebbenden m.b.t. het erfgoed Methodieken voor het inzetten van vrijwilligers in de waarderingstrajecten Een duidelijke omschrijving van de dienstverlening van het Architectuurarchief bij dergelijke trajecten Praktijkcases ter illustratie en inspiratie Deze toolkit willen we vanuit de praktijk uitbouwen aan de hand van drie gediversifieerde praktijkcases, waarbij we drie architectuurarchieven buiten de collectie van het VAi zullen waarderen. In twee van de drie cases werken we met archieven die niet door Architectuurarchief Vlaanderen worden bewaard. Hierdoor brengen we het gedistribueerde model in de praktijk, zal kennis beter tussen verschillende partners worden gedeeld en ontstaan er interessante samenwerkingen. De cases: Archieven van Jozef Schellekens en Carli Vanhout & Paul Schellekens (Een statisch archief bewaard bij de eigenaar en Rijksarchief Antwerpen) Archief van B-architecten (Een semi-dynamisch archief binnen een architectenbureau) Digitaal archief van Christian Kieckens (Een digitaal statisch archief, onderdeel van de collectie VAi) 23 Gebaseerd op Op de Museale Weegschaal. 19

21 CONCLUSIE Waarderen is een proces dat veel tijd vraagt, maar leidt tot bijzonder rijke resultaten, zoals een betere profilering van de collectie, en een kennisverhoging over de inhoud van de archieven. Door deze oefening bovendien participatief op te vatten wordt het draagvlak verhoogd voor verdere dialoog over de bestemming van de onderdelen van de collectie. Een participatief waarderingsproject, met input van zoveel mogelijk mensen, vereist het inplannen van de nodige doorlooptijd, en de nodige voortgangsbewaking om de doelstellingen te bereiken. Ook zal er pragmatisch moeten worden omgegaan met de keuze en implementatie van de methode, omdat ieder waarderingsproject zijn eigen vereisten zal stellen. Met deze ervaring gaan we van start aan fase II van het project, waarbij we het archief in drie cases zullen waarderen. Ieder project heeft een eigen context en heeft andere mensen die worden betrokken. Wij verwachten dat de implementatie van het waarderingsproces daarom zal verschillen van case tot case. Wij zullen daarom niet uitgaan uit van een one-size-fits-all proces voor elke case, maar eerder onderzoeken hoe de methodiek flexibel kan worden ingezet, om tot de meest kwaliteitsvolle resultaten te komen. 20

22 BIJLAGE 1: GANTT-CHART VAN HET PROJECTPLAN okt/1 7 nov/ 17 dec/ 17 jan/1 8 feb/1 8 mrt/1 8 apr/1 8 mei/ 18 jun/1 8 jul/1 8 aug/ 18 sep/1 8 Expertise Klankbordgroep 1: Stakeholders Klankbordgroep 2: Projectpartners Internationale expertengroep 1. Projectvoorbereiding 1.1 Kernteam samenstellen en verantwoordelijkheden vastleggen 1. 2 Internationale expertengroep 1.3 Projectplan definitief op punt stellen 2. Realisatiefase 2.1 Collectiegebruik in kaart brengen Gebruikers categoriseren Historisch gebruik van de collectie in kaart brengen Potentiële gebruikers en gebruik in kaart brengen Valorisatiestrategieën in kaart brengen 2.2 Toekomstig collectieprofiel vaststellen High-level criteria vastleggen van de SHOULD BE-collectie 2.3 Informatie verzamelen Collectieonderdelen beschrijven Databank architectuurarchieven kwalitatief analyseren

23 3. Nazo rgfas e Benchmarking t.o.v. bestaande collecties Positiebepaling van de historisch gegroeide APA-collectie op lokaal, regionaal, landelijk en internationaal niveau + collectiehiaten identificeren 2. 4 Waarderingscriteria vaststellen Eerste concept criteria Criteria definiëren + werkmethodiek uitwerken 2.5 Uitvoeren waardering Uitvoeren waardering per archief Weging criteria Kwantificatie waardering + waardestellingen 2.6 Op punt stellen gedistribueerd model Procesflow Waarderingscriteria architectuurcollectie Vlaanderen 2.7 Communicatie Intensieve communicatiemomenten 3.1 Rapportage Uitschrijven rapport 3.2 Projectdocumentatie Archiveren van relevante documentatie 3.3 Communicatie Intensieve communicatiemomenten Organisatie studiedag 3.4 Initiëren fase II 22

24 Praktisch op punt stellen fase II 23

25 BIJLAGE 2: EXTRACT UIT HET BELEIDSPLAN VAN ARCHITECTUURARCHIEF VLAANDEREN VOOR DE PERIODE M.B.T. HET COLLECTIEBELEID 1. Collectiebeleid Het Architectuurarchief Vlaanderen kreeg van de minister van Cultuur Sven Gatz de opdracht om de collectie van het voormalige Architectuurarchief van de Provincie Antwerpen (APA) verder uit te bouwen en ze van landelijk belang te maken, met internationale referentiewaarde. Dat is een fantastische opdracht, maar ook heel uitdagend! Om dit op een onderbouwde manier aan te pakken, werd ingetekend op de pilootprojecten waarderen die de minister uitschreef. Zo werd een subsidie verkregen om een collectieprofiel en waarderingskader uit te tekenen in 2017 en De volgende stappen werden hiertoe reeds gezet: - interne workshop onder begeleiding van Agnes Vugts Erfgoedprojecten over het toekomstig verwervingsbeleid - een nota met enkele concrete voorstellen die intern werd bediscussieerd - een veldanalyse op basis van de records in Odis over architectuurarchieven en actoren in de architectuur Uit deze eerste stappen, kwam een embryonale visie die in 2018 verder zal uitgewerkt worden. We gaan uit van drie verschillende aanpakken op het vlak van verwerving, die chronologisch/thematisch zijn gekozen. 1) Architectuurarchieven uit de 19 de eeuw en het interbellum dat verworven kan worden, is doorgaans zo uniek, dat het wellicht evident is om ze te verwerven. 2) Architectuurarchieven van de naoorlogse periode worden bewaard door heel uiteenlopende bewaarinstellingen aangezien er lange tijd geen collectiebeherende instelling was die voor heel Vlaanderen de verantwoordelijkheid opnam voor dit cultureel erfgoed. Daarom bevinden deze architectuurarchieven zich in: a. stads- en gemeentearchieven en provinciale archieven b. musea op diverse beleidsniveaus c. culturele archieven en documentatiecentra van divers geografisch belang en impact d. KADOC-KULeuven voor wat de architecten met een opleiding bij Sint-Lucas betreft, Amsab- ISG voor bepaalde modernistische architecten die nauwe banden hadden met de socialistische beweging e. Stichting CIVA voor modernisten en architecten uit de Brusselse regio f. Algemeen Rijksarchief wat betreft architectuurarchieven die ook als bedrijfsarchief interessant zijn g. heemkundige kringen voor architecten van lokaal belang h. Binnen dit veld bouwde APA een collectie op van architectuurarchieven van 1800 tot heden voor de provincie Antwerpen die uniek is in Vlaanderen en die voor een belangrijk deel van landelijk belang en betekenis is. Het is echter niet de intentie van het Architectuurarchief Vlaanderen om vanaf nu alle architectuurarchieven zelf te verzamelen. De bestaande concentraties kunnen blijven bestaan en versterkt worden door een verzamelbeleid te voeren waarbij het landelijke belang van de collectie van de eigen collectie versterkt wordt door zelf architectuurarchieven op te nemen van landelijke betekenis. Tegelijkertijd worden regionale concentraties versterkt door andere archieven bij regionale