Taakroulatie in de bouw

Transcriptie

1 Taakroulatie in de bouw Verkenning van effecten, toepasbaarheid en bruikbaarheid februari 2014

2 Arbouw is hét kennis- en service-instituut op het gebied van arbeidsomstandigheden in de bouwnijverheid. Arbouw biedt praktische informatie, instrumenten en richtlijnen op basis van onderzoek naar arbovriendelijke werkmethoden, risico s, ongevallen en beroepsziekten. Arbouw organiseert ook de uitvoering van het cao-pakket preventiezorg. Dit alles met het doel de gezondheid, veiligheid en duurzame inzetbaarheid van werknemers in de bouw te verbeteren en het ziekteverzuim te verminderen. In het bestuur zijn vertegenwoordigd: Bouwend Nederland, FOSAG, NOA, FNV Bouw en CNV Vakmensen. Stichting Arbouw Alle rechten voorbehouden. De producten, informatie, tekst, afbeeldingen, foto s, illustraties, lay-out, grafische vormgeving, technische voorzieningen en overige werken van Stichting Arbouw ( de werken ), waarin substantieel is geïnvesteerd, zijn beschermd onder de Auteurswet, de Benelux Merkenwet, de Databankenwet en andere toepasselijke wet- en regelgeving. Behoudens wettelijke uitzonderingen mag niets daarvan worden verveelvoudigd, aan derden ter beschikking gesteld of openbaar gemaakt, zonder voorafgaande toestemming van Stichting Arbouw. Het bekijken van de werken en het maken van kopieën voor eigen individueel gebruik is toegestaan voorzover binnen de toepasselijke wet- en regelgeving aangegeven grenzen. De woord- en beeldmerken op de werken zijn van Stichting Arbouw en/of haar licentiegever(s). Het is niet toegestaan één of meerdere van deze merken en logo s te gebruiken zonder voorafgaande toestemming van Stichting Arbouw of betrokken licentiegever(s). Stichting Arbouw is niet aansprakelijk voor (de inhoud van) haar (informatie) producten, software daaronder mede begrepen, noch voor het (her) gebruik daarvan door derden.

3 TAAKROULATIE IN DE BOUW Verkenning van effecten, toepasbaarheid en bruikbaarheid Auteurs: drs. Priscilla Leider 1 dr. Julitta Boschman 1 dr. Henk van der Molen 1* prof. dr. Monique Frings-Dresen 1 1 Coronel Instituut voor Arbeid en Gezondheid, Academisch Medisch Centrum, Universiteit van Amsterdam * Contactpersoon: Henk van der Molen, Coronel Instituut voor Arbeid en Gezondheid, Academisch Medisch Centrum, Postbus 22660, 1100 DD Amsterdam h.f.vandermolen@amc.uva.nl tel Bestelcode: ARB Rapportnummer: ISBN: Harderwijk, februari 2014

4 2

5 INHOUDSOPGAVE 1 SAMENVATTING INLEIDING Achtergrond Doel- en vraagstellingen DEEL 1: SYSTEMATISCH LITERATUURONDERZOEK Zoekstrategie Inclusiecriteria Methodologische kwaliteitsbeoordeling Data-extractie en synthese RESULTATEN Zoekresultaten en studieselectie Algemeen Roulatie tussen beroepen Roulatie tussen taken binnen beroepen Roulatie tussen activiteiten CONCLUSIES EN DISCUSSIE DEEL 2: KWALITATIEF ONDERZOEK Deelnemers en selectie Procedure Interviewprotocol Data-analyse RESULTATEN Onderzoekspopulatie Bevorderende en belemmerende factoren Bruikbaarheid: bevorderende organisatiefactoren Bruikbaarheid: bevorderende individuele factoren Bruikbaarheid: belemmerende organisatiefactoren Bruikbaarheid: belemmerende individuele factoren Toepasbaarheid: bevorderende organisatiefactoren Toepasbaarheid: bevorderende individuele factoren Toepasbaarheid: belemmerende organisatiefactoren Toepasbaarheid: belemmerende individuele factoren Bevorderende en belemmerende aspecten binnen de factoren CONCLUSIES EN DISCUSSIE KWALITATIEF ONDERZOEK ALGEMENE CONCLUSIE EN VERVOLG BIJLAGE

6 4

7 SAMENVATTING Arbouw heeft het Coronel Instituut voor Arbeid en Gezondheid van het Academisch Medisch Centrum/Universiteit van Amsterdam gevraagd om criteria op te stellen met betrekking tot het invoeren van (taak)roulatie binnen fysiek belastende beroepen in de bouw, met als doel het risico te verminderen op werkgerelateerde klachten aan het bewegingsapparaat en duurzame inzetbaarheid van werknemers te verhogen. Om deze criteria op te kunnen stellen zijn twee deelonderzoeken uitgevoerd. Het doel van het systematisch literatuuronderzoek is om de effecten van (taak)roulatie op blootstellingsfactoren, klachten aan het bewegingsapparaat en duurzame inzetbaarheid in kaart te brengen. Het doel van het kwalitatief onderzoek is om in kaart te brengen welke bevorderende en belemmerende factoren een rol spelen bij de invoering van (taak)roulatie in de bouw, om fysieke belasting en klachten aan het bewegingsapparaat te verminderen en duurzame inzetbaarheid te verhogen. Het literatuuronderzoek wijst op inconsistent bewijs voor een effect van (taak)roulatie op blootstellingsfactoren en klachten aan het bewegingsapparaat. De studies laten zien dat variatie in operationele taken niet per definitie leidt tot een verminderde (piek)belasting voor het bewegingsapparaat. De activiteiten binnen de taken kunnen alsnog dezelfde (piek)belastingen op dezelfde of andere lichaamsregio s hebben. Er zijn geen studies gevonden die de effecten van (taak)roulatie op duurzame inzetbaarheid hebben onderzocht. Ook zijn er geen studies gevonden over (taak)roulatie in de bouwnijverheid. De resultaten uit het kwalitatief onderzoek laten zien dat organisatiefactoren en individuele factoren zowel bevorderend als belemmerend kunnen zijn voor het invoeren van roulatie in de bouw om fysieke belasting en klachten aan het bewegingsapparaat te verminderen en duurzame inzetbaarheid te verhogen. Door een inventarisatie van activiteiten en/of taken binnen een beroep, rekening houdend met (piek)belastingen en gezondheidskundige grenswaarden, kan bepaald worden of roulatie gebruikt kan worden om fysieke belasting en klachten te verminderen en duurzame inzetbaarheid te verhogen. Vervolgens is het van belang om na te gaan welke belemmerende factoren veranderd kunnen worden en welke bevorderende factoren kunnen faciliteren bij het invoeren van (taak)roulatie om het risico op werkgerelateerde klachten te verminderen en duurzame inzetbaarheid te verhogen. Alvorens (taak)roulatie in te voeren, is het belangrijk om na te gaan of roulatie wel toepasbaar is binnen een organisatie. Aan de hand van de resultaten uit beide deelonderzoeken kunnen criteria voor het invoeren van (taak)roulatie worden opgesteld. Met behulp van deze criteria kan worden nagegaan wat er moet gebeuren op organisatie- en individueel niveau om (taak)roulatie in te voeren, met als doel fysieke belasting en klachten te verminderen en duurzame inzetbaarheid van werknemers te verhogen. 5

8 1 INLEIDING 1.1 Achtergrond (Taak)roulatie wordt in de ergonomische literatuur aanbevolen als organisatorische maatregel om het risico op werkgerelateerde klachten aan het bewegingsapparaat te verminderen. In de arbocatalogi van de bouw wordt daarom regelmatig als veelbelovende preventieve maatregel (taak)roulatie aanbevolen om de fysieke belasting tijdens het werk te verminderen. (Taak)roulatie wordt op verschillende manieren gedefinieerd in de literatuur. In dit rapport hanteren we in plaats van (taak)roulatie de term roulatie als paraplubegrip voor het wisselen tussen beroepen, taken binnen een beroep of tussen activiteiten binnen een dag of tussen dagen. Arbouw heeft het Coronel Instituut voor Arbeid en Gezondheid van het Academisch Medisch Centrum/Universiteit van Amsterdam gevraagd om criteria op te stellen met betrekking tot het invoeren van roulatie binnen fysiek belastende beroepen in de bouw, met als doel het risico te verminderen op werkgerelateerde klachten aan het bewegingsapparaat en duurzame inzetbaarheid van werknemers te verhogen. Om deze criteria op te stellen is ervoor gekozen twee deelonderzoeken uit te voeren. Als eerste is een systematisch literatuuronderzoek uitgevoerd naar de effecten van roulatie op blootstellingsfactoren, klachten aan het bewegingsapparaat en duurzame inzetbaarheid. Door een overzicht van studies die de effecten van roulatie evalueren, kan onderzocht worden of roulatie als organisatorische maatregel het risico op werkgerelateerde klachten aan het bewegingsapparaat kan verminderen en duurzame inzetbaarheid kan verhogen. Als tweede is een kwalitatief onderzoek onder werknemers en werkgevers in de bouwnijverheid uitgevoerd naar bevorderende en belemmerende factoren voor het invoeren van roulatie in de bouw om fysieke belasting en klachten aan het bewegingsapparaat te verminderen en duurzame inzetbaarheid te verhogen. Door middel van interviews in deze twee groepen kunnen we meer te weten komen over hoe roulatie in de praktijk toegepast kan worden en hoe roulatie ingevoerd kan worden om fysieke belasting en klachten te verminderen en duurzame inzetbaarheid te verhogen. 6

9 Door criteria op te stellen kan in de komende jaren een protocol of leidraad worden ontwikkeld waarmee zou kunnen worden nagegaan of roulatie ingevoerd kan worden, om zo de duurzame inzetbaarheid van werknemers in de bouwnijverheid te verhogen. In dit rapport presenteren we de resultaten van beide deelonderzoeken. 1.2 Doel- en vraagstellingen Om de twee deelonderzoeken uit te kunnen voeren zijn de volgende onderzoeksvragen geformuleerd: 1. Wat zijn de effecten van roulatie op blootstellingsfactoren, klachten aan het bewegingsapparaat en duurzame inzetbaarheid? 2. Welke bevorderende en belemmerende factoren spelen een rol bij het invoeren van roulatie in de bouw om fysieke belasting en klachten aan het bewegingsapparaat te verminderen en duurzame inzetbaarheid te verhogen? 7

10 2 DEEL 1: SYSTEMATISCH LITERATUURONDERZOEK 2.1 Zoekstrategie Er werd systematisch in wetenschappelijke databases gezocht om studies te identificeren die de effecten van roulatie op blootstellingsfactoren, klachten aan het bewegingsapparaat en/of duurzame inzetbaarheid evalueren, gepubliceerd in peerreviewed journals tussen 1997 en Drie online databases (Web of Science, Medline/PubMed en Embase) werden geraadpleegd in juni 2013 met de volgende zoektermen en hun synoniemen: job rotation, musculoskeletal complaints (plus termen voor blootstellingsfactoren) en sustainable employability. 2.2 Inclusiecriteria De gevonden studies werden door PL gescreend om te beoordelen of hun titel en samenvatting voldeed aan de volgende inclusiecriteria: 1. Geschreven in het Nederlands, Engels of Duits; 2. Evaluatie van de effecten van roulatie op blootstellingsfactoren, klachten aan het bewegingsapparaat en/of duurzame inzetbaarheid; 3. Onderzoek gericht op mensen/werknemers. Voor de studies die in aanmerking kwamen voor de beoordeling van de volledige tekst werden de inclusiecriteria aangevuld met het volgende: 1. Roulatie tussen beroepen, taken binnen een beroep of activiteiten; 2. Blootstellingsfactoren zijn gerelateerd aan klachten aan het bewegingsapparaat; 3. Duurzame inzetbaarheid is gemeten aan de hand van werkvermogen, employability en/of vitaliteit (van der Klink 2010). Er waren geen restricties wat betreft studieopzet of kenmerken van de deelnemers. Wanneer een studie voldeed aan de inclusiecriteria, of wanneer er geen samenvatting beschikbaar was of de samenvatting te weinig informatie gaf, werd de studie op de volledige tekst beoordeeld voor inclusie. 8

11 2.3 Methodologische kwaliteitsbeoordeling Elke geïncludeerde studie werd beoordeeld op kwaliteit in vijf domeinen (rapportage, externe validiteit, interne validiteit bias, interne validiteit confounding, power) aan de hand van een aangepaste versie van de checklist van Downs & Black (1998). Voor elk item werd de studie beoordeeld door PL als positief (+) wanneer de studie voldeed aan dat item, of als negatief (-) wanneer de studie niet voldeed aan dat item, of als niet van toepassing (n/a) wanneer dat item niet van toepassing was op de studie. De kwaliteitsbeoordeling werd willekeurig gecheckt door JB. Voor elke studie werd een kwaliteitsscore berekend aan de hand van het totaal aantal positieve items en de maximum te behalen score was 27 punten. Er is gekozen om de studies die meer dan 50% van de maximumscore behaalden (minimaal 14 van de 27 punten) te beoordelen als voldoende kwaliteit. De resultaten van de kwaliteitsbeoordeling staan in Tabel 1 in de bijlage. 2.4 Data-extractie en synthese De volgende data werd door PL uit de geïncludeerde studies geëxtraheerd: (1) studiedetails (beroepen/taken/activiteiten, lichaamsregio s indien mogelijk en roulatieschema), (2) studieopzet, (3) meetinstrumenten (directe meting, observatie en/of zelfrapportage), (4) kenmerken van de deelnemers, en (5) resultaten van de studie. De studies werden ingedeeld in de volgende categorieën: wisselen tussen beroepen, wisselen tussen taken binnen een beroep en wisselen tussen activiteiten. Taken zijn deelwerkzaamheden van een beroep. Activiteiten zijn houdingen en/of bewegingen om deze taken uit te voeren. Het effect van roulatie werd als positief beoordeeld wanneer blootstellingsfactoren en/of klachten aan het bewegingsapparaat statistisch significant afnamen en/of duurzame inzetbaarheid statistisch significant toenam. Het effect van roulatie werd als negatief beoordeeld wanneer blootstellingsfactoren en/of klachten aan het bewegingsapparaat statistisch significant toenamen en/of duurzame inzetbaarheid statistisch significant afnam. Wanneer er geen statistisch significante verschillen werden gevonden voor elk van de drie uitkomstmaten werd het resultaat beoordeeld als geen bewijs voor een effect van roulatie. Het effect van roulatie werd beoordeeld als inconsistent wanneer de resultaten binnen een studie een combinatie waren van een negatief effect en/of een positief effect en/of geen verschillen. De conclusies over de bewijskracht ten aanzien van het effect van roulatie op blootstellingsfactoren, klachten aan het bewegingsapparaat en duurzame inzetbaarheid werden descriptief beschreven. 9

12 3 RESULTATEN 3.1 Zoekresultaten en studieselectie De zoekstrategie leverde 4408 hits in totaal op (inclusief dubbele hits). Na het verwijderen van de dubbele hits bleven er 3739 unieke hits over. Na het screenen van de titels en samenvattingen om te beoordelen welke studies in aanmerking kwamen voor de beoordeling van de volledige tekst, bleven er 35 studies over. De belangrijkste redenen voor de initiële exclusie van zoveel studies was dat er geen roulatie plaatsvond die voldeed aan de definitie gebruikt in deze studie en dat de effecten van roulatie niet geëvalueerd werden op één van onze uitkomstmaten. Na het lezen van de 35 studies bleven er 13 over die aan al onze inclusiecriteria voldeden. Na het screenen van de referenties van deze 13 studies werd er nog één studie geselecteerd die voldeed aan de inclusiecriteria, wat het totale aantal geïncludeerde studies op 14 bracht. Figuur 1 in de bijlage laat een stroomschema zien van het zoekproces. De resultaten van de data-extractie van de geïncludeerde studies staan in Tabel 2 in de bijlage. 3.2 Algemeen We vonden geen studies die de effecten van roulatie op duurzame inzetbaarheid evalueerden. Ook vonden we geen studies die roulatie hebben onderzocht in de bouw. De populaties in de studies waren afkomstig uit de productie, industrie, huisvuilbranche, pluimveeslachterij, kassamedewerkers, tandartsen en studenten aan de universiteit. 3.3 Roulatie tussen beroepen Drie studies van voldoende kwaliteit evalueerden roulatie tussen beroepen in de huisvuilbranche. Twee studies evalueerden de effecten van roulatie op blootstellingsfactoren. Kuijer (2004) vond dat rouleren tussen vuilophalen en rijden in de vuilophaalwagen geassocieerd was met een lagere fysieke werkbelasting en een lagere ervaren inspanning (37/120) vergeleken met alleen vuilophalen (43/120). Kuijer (1999) vond dat rouleren tussen vuilophalen en rijden in de vuilophaalwagen en rouleren tussen vuilophalen en straatvegen geassocieerd waren met een lagere ervaren vermoeidheid (0.3/10 en 0.6/10) vergeleken met alleen vuilophalen (2.0/10), lagere ervaren inspanning (11.1/120 en 19.5/120) vergeleken met alleen vuilophalen (54.2/120) en minder tijd per dag doorbrengen in een ongemakkelijke werkhouding (22 min en 2.6 min) vergeleken met alleen vuilophalen (44.6 min). 10

13 Aan de andere kant was rouleren tussen vuilophalen en straatvegen geassocieerd met meer tijd per dag doorbrengen in een ongemakkelijke werkhouding (22 min), vergeleken met rouleren tussen straatvegen en in de vuilophaalwagen (2.6 min) of alleen straatvegen (5 min). Kuijer (2005) evalueerde de effecten van roulatie op klachten aan het bewegingsapparaat en vond dat rouleren tussen vuilophalen en rijden in de vuilophaalwagen geassocieerd was met een x hoger risico op lage rugklachten vergeleken met niet-rouleren. 3.4 Roulatie tussen taken binnen beroepen Zes studies evalueerden roulatie tussen taken binnen beroepen. Vier van de zes studies waren van lage kwaliteit. Zie Tabel 2 in de bijlage voor studiedetails. Van deze vier studies vonden twee studies een afname van klachten: onder productiewerkers was roulatie geassocieerd met minder werkgerelateerde klachten aan het bewegingsapparaat (Guimarães 2012) en onder industriewerkers was roulatie geassocieerd met een lagere kans op het ontwikkelen van carpaal tunnel syndroom (Roquelaure 1997). Een studie in de pluimveeslachterij (Tirloni 2012) vond geen verschillen voor blootstellingsfactoren of klachten. Een studie onder kassamedewerkers (Rissen 2002) rapporteerde inconsistente associaties: roulatie tussen kassawerkzaamheden en vakkenvullen was geassocieerd met zowel een toename in schouderklachten als geen verschil in de intensiteit, locatie en prevalentie van klachten en een afname in spieractiviteit in de linker trapezius. Twee studies die roulatie tussen taken binnen beroepen evalueerden waren van voldoende kwaliteit. Solovieva (2006) vond onder tandartsen dat dagelijkse roulatie tussen maximaal twee taken geassocieerd was met een grotere kans (OR 2.22) op het ontwikkelen van artrose in duim-, wijs- en middelvinger dan roulatie tussen vijf taken. Daarentegen rapporteerde Fredriksson (2001) inconsistente associaties: roulatie tussen handmatige taken in de autofabricage was geassocieerd met een toename in nek-en schouderklachten (15% 39%) en hand- en polsklachten (5% 21%) bij follow-up en een toename in risico op lage rugklachten van OR 2.2 tot 7.2 vergeleken met de controlegroep. Roulatie was ook geassocieerd met een toename in fysieke inspanning (6.9/14 8.4/14) bij follow-up. Aan de andere kant was roulatie ook geassocieerd met minder tijd doorbrengen in ongemakkelijke nek- (14% 9%) en romphoudingen (9% 6%) en minder repetitief werk (45% 30%) bij follow-up. 11

14 3.5 Roulatie tussen activiteiten Vijf studies evalueerden roulatie tussen activiteiten. Een van de vijf studies was van lage kwaliteit en vond onder industriewerkers een afname in klachten aan het bewegingsapparaat (Bitencourt 2012). Vier studies die roulatie tussen activiteiten evalueerden waren van voldoende kwaliteit. Balogh (2006) vond onder procesoperators dat roulatie tussen werkstations met handmatige activiteiten (zittend of staand) geassocieerd was met meer variatie in houdingen, bewegingen en spieractiviteit van het bovenlichaam vergeleken met het werken bij maar één werkstation. Een aantal auteurs voerde labstudies onder studenten uit. Ook Keir (2011) vond dat rouleren tussen tillen en grijpen geassocieerd was met meer variatie in spieractiviteit in onderrug en schouders en fysieke inspanning (2.7/10-5.3/10) vergeleken met niet-rouleren. Raina (2009) vond geen verschillen in vermoeidheid of fysieke inspanning tussen rouleren tussen repetitieve schouderflexie en schouderabductie met niet-rouleren. Horton (2012) vond inconsistente associaties: roulatie tussen een repetitieve lage inspanning en hoge inspanning schouderabductie was geassocieerd met lagere vermoeidheid en discomfort vergeleken met alleen een hoge inspanning schouderabductie uitvoeren. Rouleren was echter geassocieerd met een hogere vermoeidheid en discomfort in vergelijking met alleen een lage inspanning schouderabductie uitvoeren. 12

15 4 CONCLUSIES EN DISCUSSIE De resultaten uit de negen studies van voldoende kwaliteit wijzen erop dat door invoering van roulatie: - blootstellingsfactoren zowel positief als negatief kunnen worden beïnvloed; - klachten aan het bewegingsapparaat zowel positief als negatief kunnen worden beïnvloed. Kortom, er is inconsistent bewijs voor een effect van roulatie op blootstellingsfactoren en klachten aan het bewegingsapparaat. Er zijn geen studies gevonden die de effecten van roulatie op duurzame inzetbaarheid hebben onderzocht. Ook zijn er geen studies gevonden in de bouwnijverheid. Het literatuuronderzoek laat zien dat variatie in operationele taken niet per definitie leidt tot een verminderde (piek)belasting voor het bewegingsapparaat. De activiteiten binnen de taken kunnen alsnog dezelfde (piek)belastingen op dezelfde of andere lichaamsregio s hebben. De studies uit het literatuuronderzoek wijzen erop dat roulatie tussen activiteiten de beste manier is om de effecten op blootstellingsfactoren en klachten aan het bewegingsapparaat te evalueren. Om te kunnen bepalen of een roulatieschema ook daadwerkelijk de blootstelling vermindert, is het belangrijk om van tevoren te bepalen wat de (piek)belastingen zijn van de activiteiten waartussen gerouleerd gaat worden. Dit kan door de duur, frequentie en intensiteit van de activiteiten te bepalen. Door herhaaldelijke of langdurige (piek)belastingen in een roulatieschema te vermijden, zou het risico op klachten kunnen afnemen door roulatie. Voor werknemers die vanuit een licht belastende activiteit vervolgens gaan wisselen met een zwaar belastende activiteit kan de blootstelling toenemen en kunnen ze (meer) klachten ontwikkelen. Andersom kunnen bij werknemers die vanuit een zwaar belastende activiteit wisselen met een licht belastende activiteit de blootstelling en klachten afnemen. Roulatie leidt dus niet altijd zonder meer tot een lagere blootstelling of minder klachten voor alle werknemers in een roulatieschema. 13

16 5 DEEL 2: KWALITATIEF ONDERZOEK Er werd een kwalitatief onderzoek gehouden onder werkgevers en werknemers in de bouwnijverheid om in kaart te brengen welke bevorderende en belemmerende factoren een rol spelen bij de invoering van roulatie in de bouw, om fysieke belasting en klachten aan het bewegingsapparaat te verminderen en duurzame inzetbaarheid te verhogen. 5.1 Deelnemers en selectie Om voldoende variatie in onze onderzoekspopulatie te waarborgen werd ervoor gekozen drie beroepen te includeren: één uit de algemene burgerlijke en utiliteitsbouw (algemene B&U), één uit de grond- weg en waterbouw (GWW) en één uit de afbouw en onderhoud (A&O). De beroepen moesten voldoen aan de volgende inclusiecriteria: - Er zijn mogelijkheden voor rouleren; - Er is een hoog risico op fysieke klachten van specifieke lichaamsregio s. Voor elk beroep werden deelnemers van één kleinbedrijf (<21 werknemers), één middenbedrijf ( werknemers) en één grootbedrijf (>100 werknemers) geïnterviewd (klassenindeling volgens Economisch Instituut voor de Bouw 1 ). De drie gekozen beroepen waren timmerlieden (algemene B&U), straatmakers (GWW) en schilders (A&O). 5.2 Procedure Potentiële deelnemers werden door middel van verschillende strategieën benaderd: via een informatiefolder met begeleidende brief die naar bedrijven verstuurd werd en er werd telefonisch, via de mail en via netwerken contact opgenomen met bedrijven. Voorafgaand aan de dataverzameling werd een pilot interview gehouden. De dataverzameling verliep via semigestructureerde, face-to-face interviews om zo gedetailleerde informatie te verkrijgen. De interviews duurden maximaal drie kwartier (range min). Alle interviews werden uitgevoerd door PL (onderzoeker, vrouw, 25 jaar, MSc). 1 Bedrijfseconomische kencijfers b&u- en gww-bedrijven 2011, geraadpleegd op

17 Werkgevers en werknemers werden apart van elkaar geïnterviewd, maar voor beide groepen werden dezelfde interviewvragen gebruikt. De interviews vonden plaats op een locatie naar keuze van de geïnterviewden en werden digitaal opgenomen. Wanneer de interviewlocatie het toeliet werden er ook aantekeningen gemaakt. Op het moment dat er geen nieuwe bevorderende en belemmerende factoren werden genoemd, werd aangenomen dat er sprake was van data-saturatie. De verwachting was dat er datasaturatie op zou treden bij 8-10 deelnemers per beroep. 5.3 Interviewprotocol De interviewvragen behandelden de volgende twee topics: (1) wat zijn bevorderende en belemmerende factoren voor het toepassen van roulatie in de bouw (toepasbaarheid), en (2) wat zijn bevorderende en belemmerende factoren voor het gebruiken van roulatie om fysieke belasting en klachten te verminderen en duurzame inzetbaarheid te verhogen (bruikbaarheid). Deze twee topics zijn gebaseerd op het Modified Technology Acceptance model van Aggelidis en Chatzoglou (2009). In deze studie is toepasbaarheid de mate waarin iemand denkt dat roulatie gemakkelijk toe te passen is in de bouw. Bruikbaarheid is de mate waarin iemand denkt dat roulatie kan bijdragen aan het verminderen van fysieke belasting en klachten en het verhogen van duurzame inzetbaarheid. Inzichten uit voorgaande interviews werden gebruikt als input voor doorvragen in de daaropvolgende interviews. 5.4 Data-analyse Alle interviews werden door middel van het naluisteren van de opgenomen audio uitgetypt door PL. De interviews werden geanalyseerd met MAXQDA 11, software voor kwalitatieve data-analyse. Er werd een codeboom opgesteld om de interviews te coderen. Er is gebruik gemaakt van de methode selectief coderen. Alle relevante citaten werden als segmenten gecodeerd en in eerste instantie ingedeeld in drie codes: 1) toepasbaarheid, 2) bruikbaar voor preventie en 3) bruikbaar voor duurzame inzetbaarheid. Vervolgens werden dezelfde segmenten gecodeerd met subcodes die aangaven welke bevorderende of belemmerende factor specifiek werd genoemd. Alleen de segmenten die betrekking hadden op roulatie werden gebruikt voor de resultaten. Alle gecodeerde interviews werden nagelezen door JB, HF en MF-D, die tijdens deze check eventueel aanvullende relevante citaten selecteerden. Vervolgens werd door middel van discussie consensus bereikt over de gecodeerde segmenten en bevorderende en/of belemmerende factoren. 15

18 6 RESULTATEN 6.1 Onderzoekspopulatie De interviews vonden plaats in oktober, november en december In totaal werden er drieëntwintig mensen geïnterviewd voor het onderzoek. Twaalf daarvan waren werkgevers en elf daarvan werknemers. De geïnterviewde werkgevers waren vrouwen (n=4) en mannen (n=7) met een leeftijd tussen de jaar. De geïnterviewde werknemers waren allemaal mannen (n=11) met een leeftijd tussen de jaar. Uit de algemene B&U zijn vijf werkgevers en vier werknemers geïnterviewd, uit de GWW vijf werkgevers en vier werknemers, en uit de A&O twee werkgevers en drie werknemers. Uit de A&O waren geen deelnemers van een grootbedrijf bereid aan het onderzoek mee te doen. Zes werknemers zijn geïnterviewd op een werklocatie buiten, de rest van de interviews hebben plaatsgevonden op kantoor. Van één werknemer uit de GWW is het interview niet meegenomen in de resultaten; de werkzaamheden lieten niet toe dat het interviewprotocol gevolgd kon worden of audio opgenomen kon worden. 6.2 Bevorderende en belemmerende factoren In Tabel 1 is te zien welke factoren als bevorderend en/of belemmerend werden gezien voor het toepassen van roulatie in de bouw en door roulatie fysieke belasting en klachten aan het bewegingsapparaat te verminderen en duurzame inzetbaarheid te bevorderen. De factoren kunnen zowel bevorderend als belemmerend zijn voor toepasbaarheid en bruikbaarheid. In de volgende paragrafen worden per factor de specifieke bevorderende en/of belemmerende aspecten besproken die door werkgevers en werknemers genoemd zijn. 16

19 Tabel 1: Bevorderende (+) en belemmerende (-) factoren voor toepasbaarheid van roulatie in de bouw en bruikbaarheid van roulatie voor het verminderen van fysieke belasting en klachten aan het bewegingsapparaat en het verhogen van duurzame inzetbaarheid van werknemers in de bouw. Factoren Toepasbaarheid roulatie Verminderen fysieke belasting en klachten Organisatiedoelen Organisatieklimaat Regelmogelijkheden Werkaanbod - + Werkinhoud Werkprocessen Arbeidssituaties + - Werkhoeveelheid - Verhogen duurzame inzetbaarheid Scholing&kennis Competenties Gedrag Voorkeuren + - Attitudes Fysiek werkvermogen + - Leeftijd&werkjaren Bruikbaarheid: bevorderende organisatiefactoren Organisatieklimaat 2 Overtuigd zijn van het nut van roulatie en bewustzijn van fysieke belasting in het werk werden als bevorderend gezien voor het gebruiken van roulatie voor preventie van klachten. #17 (wn): Je moet mensen altijd bewust houden van hoe het ook beter kan voordat het slecht is. 2 De gemeenschappelijke perceptie van organisatieleden van het beleid, gebruiken en procedures van de organisatie (Reiches & Schneider, 1990). 17

20 Personeel inzetten naar fysiek werkvermogen en het willen aanbieden van aangepast werk aan werknemers met klachten werden als bevorderend gezien voor het gebruiken van roulatie om duurzame inzetbaarheid te verhogen. #2 (wg): We proberen wel te stimuleren dat ze niet thuis blijven, maar gewoon aangepaste werkzaamheden uitvoeren. En ik vind ook dat wij als bedrijf de verantwoordelijkheid hebben als mensen om fysieke redenen uitvallen, we aangepast werk voor ze moeten hebben. Regelmogelijkheden Een dagelijks aanspreekpunt en teams zelfstandig de werkverdeling laten doen werden als bevorderende factoren gezien voor het gebruiken van roulatie om klachten te verminderen en duurzame inzetbaarheid te verhogen. #4 (wn): Als er nu eentje zegt ik heb last van mijn rug en je gaat hem een klusje geven waar hij de hele tijd voorover gebogen moet staan, dan heeft hij er de rest van de week ook last van. Dat is wel gewoon bespreekbaar. Werkaanbod Beschikbaarheid van fysiek lichter of vervangend werk werd als bevorderend gezien voor het gebruiken van roulatie om duurzame inzetbaarheid te verhogen. #2 (wg): We hebben ook wat mensen die specifiek lichamelijke klachten hebben. Die varen we aan het einde in en die doen dan ook vaak een stukje afbouw, het lichtere werk. Werkinhoud Rouleren tussen fysiek lichtere taken/activiteiten werd als bevorderend gezien voor het verminderen van klachten. #8 (wg): Het is dan toch de afwisseling tussen de verschillende werkzaamheden die dan het verschil kunnen maken. Je ziet het nu aan de ploeg die bij de bouwservice loopt en die alleen dat regiewerk doen. Zij hebben veel minder klachten. Werkprocessen Roulatie opnemen in de werkvoorbereiding om repeterende handelingen tijdens het werk te voorkomen werd als bevorderend gezien voor het gebruiken van roulatie voor preventie van klachten. #7 (wg): Als er binnen een werkplek bijzondere risico s te verwachten zijn of als je met meerdere aannemers tegelijkertijd op een bouwplaats bent, is een veiligheids- en gezondheidsplan van toepassing. En in het plan noteer je wat de te verwachten risico s zijn, welke gevolgen er kunnen zijn voor medewerkers en wat je er aan doet om dat te voorkomen. En bij heel veel van onze aspecten hebben we natuurlijk overbelasting van spieren, repeterende bewegingen. En daar vul ik eigenlijk altijd in: taakroulatie. 18

21 6.4 Bruikbaarheid: bevorderende individuele factoren Scholing en kennis Informeren van werknemers over fysieke belasting binnen het werk werd als bevorderend gezien voor het gebruiken van roulatie voor preventie van klachten. #15(wg): Op een simpele manier benaderen ze de mensen voor pensioenen, dat het begrijpelijk is en dergelijke. Als je zoiets in de arbo voor de jongens zou kunnen doen, dan wordt dat ook wel beter. Gedrag Samenwerking en communicatie naar werkgever en collega s werden als bevorderende factoren gezien voor het gebruiken van roulatie om duurzame inzetbaarheid te verhogen. #10 (wn): Dan gaan we hem ontzien. Dan gaat hij gewoon over op andere werkzaamheden die wel kunnen. We gaan iemand niet zomaar het puinpoeier indraaien, dat doen we niet. Attitudes Een werknemer met klachten die openstaat voor vervangend werk of die nadenkt over zijn loopbaan werd als bevorderende factor gezien voor het gebruiken van roulatie om duurzame inzetbaarheid te verhogen. #8 (wg): Die andere meneer die een hernia had is ook timmerman en wil zich laten omscholen tot werkvoorbereider. Omdat hij zelf ook wel voelt van, ik ben nu 55 bijna. Fysiek werkvermogen Een oudere werknemer die ervoor zorgt dat hij lichamelijk in goede conditie is zodat hij voldoet aan functie-eisen werd als bevorderende factor gezien voor het gebruiken van roulatie om duurzame inzetbaarheid te verhogen. #2 (wg): We hebben jongens, die zijn 62 en beresterk. Die draaien gewoon nog overal in mee. 6.5 Bruikbaarheid: belemmerende organisatiefactoren Organisatiedoelen Een organisatie waarvoor rouleren geen prioriteit is werd als belemmerende factor gezien voor het gebruiken van roulatie voor preventie van klachten. #9 (wn): Ja, ik denk dat ze dat nu op de korte termijn niet kunnen gaan doen, omdat ze nu zo bezig zijn met de veiligheid. En dat ze dat ook nog erbij gaan doen, daar geloof ik niet in. Dan zouden wij als veiligste bedrijf ook het gezondste bedrijf zijn. Dan gaat het niet meer kloppen hoor; dan kan je geen geld meer verdienen. 19

22 Organisatieklimaat Een werkgever die niet vindt dat het werk fysiek belastend is werd als belemmerende factor gezien voor het gebruiken van roulatie voor preventie van klachten. #18 (wg): Nou, ik denk persoonlijk dat een schilder zich nooit zwaar belast. Dat denk ik. Werkinhoud Functie-eisen werden voor werknemers met klachten als belemmerend gezien voor het gebruiken van roulatie om klachten te verminderen. #3 (wn): Ik ben timmerman en je hebt werkzaamheden. En je kunt moeilijk zeggen van ja, maar dat doe ik niet. Arbeidssituaties Langdurig eenzijdige taken/activiteiten die niet leiden tot klachten werden als belemmerend gezien voor het gebruiken van roulatie voor preventie van klachten. #18 (wg): Maar ik heb ook niemand gehad die daardoor fysieke klachten krijgt. Bijvoorbeeld klachten als je met sausen continu dezelfde beweging maakt, heb ik nooit meegemaakt. 6.6 Bruikbaarheid: belemmerende individuele factoren Scholing en kennis Laagopgeleide werknemers met klachten werden als belemmerende factor gezien voor het gebruiken van roulatie om duurzame inzetbaarheid te verhogen. #18 (wg): Scholing. Kijk, met name de oudere generatie kon geen kant op bij ons, want die konden niks. Konden niet met een computer omgaan, konden niet lezen, konden niet schrijven. Competenties Gebrek aan ervaring en klantcontact werden als belemmerend gezien voor timmerlieden met klachten voor het gebruiken van roulatie om duurzame inzetbaarheid te verhogen. #5 (wg): Het zijn wel vaak mensen die ervaring moeten hebben die dat onderhoud doen. Gedrag Gebrek aan communicatie over klachten naar werkgever en collega s en een werknemer met klachten die door zijn werkstijl verergeren werden als belemmerende factoren gezien voor het gebruiken van roulatie om duurzame inzetbaarheid te verhogen. #1 (wg): Soms zeggen mensen ook gewoon niks. 20

23 Attitudes Werknemers die denken dat eenzijdige taken/activiteiten niet leiden tot klachten werden als belemmerende factor gezien voor het gebruiken van roulatie voor preventie van klachten. #17 (wn): Maar vaak wordt dat denk ik in de praktijk niet zo gezien dat het belastend is, doordat je bepaalde werkzaamheden altijd zo uitvoert. Ja, of het moet echt een houding zijn waarvan je zelf bewust bent dat je er last van hebt. Maar ik denk dat het in de praktijk niet zo is. Fysiek werkvermogen Ernstige klachten aan het bewegingsapparaat werden als belemmerend gezien voor het gebruiken van roulatie om duurzame inzetbaarheid te verhogen. #5 (wg): Daar vind je geen vervangend beroep voor. Vaak zijn de knieën en de rug versleten. Leeftijd en werkjaren Oudere werknemers met klachten werden als belemmerend gezien voor om- of bijscholing om duurzame inzetbaarheid te verhogen. #5 (wg): Maar iemand die 40 jaar in de beton gezeten heeft kan je niet meer op kantoor kwijt. 6.7 Toepasbaarheid: bevorderende organisatiefactoren Organisatiedoelen Een diversiteit aan projecten of opdrachten, maar ook alle werkzaamheden door het eigen personeel laten uitvoeren werd als een bevorderende factor gezien voor de mogelijkheden om te rouleren. #2 (wg): Normaal gesproken pakken onze timmerlieden alles aan. Dat is van de ruwbouw af tot aan, zeg maar, het laatste plintje dat getimmerd moet worden. Organisatieklimaat Een werkgever die het belangrijk vindt dat het personeel niet continu dezelfde taken/activiteiten uitvoert, werd als bevorderende factor gezien voor het kunnen toepassen van roulatie. Regelmogelijkheden Werknemers de mogelijkheid bieden om zelf of onderling te regelen hoe hun werk ingedeeld wordt, werd als bevorderend gezien voor het zelfstandig kunnen rouleren. 21

24 Werkinhoud Verschillende aspecten van de werkinhoud werden genoemd als bevorderend voor mogelijkheden om te rouleren. Doordat er binnen het werk al verschillende taken/activiteiten zijn rouleert iemand automatisch binnen of tussen dagen. #10 (wn): We hebben echt heel veel verschillende werkzaamheden, dus je wisselt sowieso wel. Het is niet zo dat iemand continu elke dag met hetzelfde bezig is. Als er sprake is van langdurig eenzijdige taken, werd samenwerking of toewijzing van nieuwe taken tussen dagen als bevorderend gezien voor het kunnen rouleren. #6 (wg): Kan best zijn, de ene dag doen die twee dat en de volgende dag is het weer wat anders. Proberen we ook een beetje te doen om wat show in het werk te krijgen, dat ze niet dag in dag uit hetzelfde werk doen. Grote projecten werden voor timmerlieden als bevorderend gezien voor de variatie in werkhoudingen. Kleinschalig werk werd voor straatmakers als bevorderend gezien voor roulatie tussen activiteiten. Voor schilders werden kleine of korte opdrachten als bevorderend gezien voor roulatie tussen taken/activiteiten. Werkprocessen Procesketens werden als bevorderende factor gezien voor het automatisch rouleren tussen taken/activiteiten. #15 (wg): Want dan is het zo; dan ben je eerst bezig met afdekken en afplakken, en dan ben je daarna aan het schilderen. Het één is natuurlijk een plafond, het ander is een wand. Daar zit ook wel weer verschil tussen natuurlijk. Zowel alleen werken als samenwerken werd als bevorderend gezien, omdat zowel binnen een persoon als tussen personen gerouleerd kan worden. Teams standaard laten rouleren tussen opdrachten of projecten werd als bevorderend gezien voor het rouleren tussen taken. #15 (wg): Aan de andere kant is het meestal wel gewoon dat de werkzaamheden rouleren per team. Dus niet dat een team precies dezelfde klusjes krijgt omdat ze daar het beste in zijn. Arbeidssituaties Veranderende werkplekken en fysieke belastingen tussen opdrachten of projecten werden als bevorderend gezien voor het automatisch rouleren tussen taken en/of activiteiten. Ook taken/activiteiten die fysiek zo belastend zijn dat ze niet continu gedaan kunnen worden, werden als bevorderend gezien voor het rouleren. #7 (wg): Dat zijn ook dingen waarvan je zegt, dat moet je gewoon rouleren. Dat kan je niet een hele dag achter elkaar gaan doen. 22

25 6.8 Toepasbaarheid: bevorderende individuele factoren Scholing en kennis Een werknemer die allround opgeleid is werd als bevorderende factor gezien voor het kunnen rouleren. Ook werd scholing in werkzaamheden buiten de functie als bevorderend gezien voor de mogelijkheden om te rouleren. #8 (wg): En die jongens zijn ook wel geschoold in kleine werkzaamheden die anders uitbesteed worden. Competenties Samenwerking tussen collega s met gelijkwaardige vaardigheden werd als bevorderend gezien voor het rouleren tussen personen. Allround werknemers die vaardig zijn in alle voorkomende werkzaamheden, werden als bevorderende factor gezien voor de mogelijkheden om te rouleren. #10 (wn): Ik zie wel eens bij bedrijven dat er bijvoorbeeld eentje de hele dag moet schuren, weet je wel. Dan staat hij de hele dag met zo een ding in de hand. Dat is hier niet aan de orde. We zijn allemaal allround. Gedrag Samenwerking en communicatie onder werknemers werd als bevorderend gezien voor het kunnen toepassen van roulatie. #15 (wg): Dus dat houdt in dat ze daardoor ook gelijkwaardig zijn aan elkaar, dat de een niet de ander mag vertellen wat hij moet doen. Dat gaat wel echt goed in samenspraak. Voorkeuren Een werknemer die alle fases van een opdracht of project wil doorlopen, werd als bevorderend gezien voor het automatisch rouleren tussen taken. #5 (wg): De meeste timmerlieden, ongeveer 80%, willen van begin tot eind een bouw maken. Dus in de betonbouw, maar ook het laatste plintje slaan. Attitudes Werknemers die zelf openstaan voor rouleren of die roulatie aanmoedigen, werden als bevorderende factor gezien voor het toepassen van roulatie. #11 (wg): Het moet vanuit de jongens zelf gedragen worden. #10 (wn): Kijk, dat is misbruik vind ik gewoon, dan pak je mensen van ga maar de hele dag schuren. Komen ze ook nooit verder mee natuurlijk. 23

26 Leeftijd en werkjaren Een straatmakerkoppel van ongeveer dezelfde leeftijd werd gezien als bevorderende factor voor rouleren. Een oudere straatmaker wil vaak geen opperwerk doen als hij met een veel jongere collega samenwerkt. #11 (wg): Een oudere straatmaker wil niet altijd rouleren, want die weet hoe het vroeger ging en is blij dat hij ervan af is. Maar als de leeftijd naar elkaar toeloopt, dan vinden ze het minder erg. 6.9 Toepasbaarheid: belemmerende organisatiefactoren Organisatiedoelen Specialisatie of alleen seriematig werk aannemen werd als belemmerend gezien voor de mogelijkheden om te rouleren tussen taken. #10 (wn): Maar je hebt natuurlijk ook bedrijven die heel gespecialiseerd zijn of alleen maar woningbouwprojecten pakken. Dus dan sta je alleen maar kozijntjes te doen. En dan heb je zelfs bedrijven die alleen binnenwerk of alleen maar buitenwerk doen. En daardoor krijg je natuurlijk ook dat je niet-afwisselend werk hebt. Werkaanbod Geen variatie in de beschikbare werkzaamheden werd als belemmering gezien voor het kunnen toepassen van roulatie. #10 (wn): Dan moet je dat werk wel hebben natuurlijk. Want dat is het probleem: als je het werk niet hebt, heb je ook geen variatie in je werk. Werkinhoud Weinig variatie in taken/activiteiten binnen een functie of seriematig werk werden als belemmerende factoren gezien voor het kunnen toepassen van roulatie. #16 (wn): In principe, wij moeten dit maken en voor de rest kan je niet zeggen: ik ga wat anders doen. Heel de dag doe je eigenlijk hetzelfde ritje. Gereedschap dat niet voor meerdere taken gebruikt kan worden werd als belemmerende factor gezien voor timmerlieden om te kunnen rouleren. Langdurig of groot werk werd als belemmerend gezien voor straatmakers om te kunnen rouleren tussen taken/activiteiten. Particulier werk met langdurig eenzijdige taken en/of activiteiten werd voor schilders als belemmerend gezien voor het kunnen rouleren. #15 (wg): En daarom is het moeilijker om daarin te rouleren, want je kan niet zeggen: je gaat eerst daar witten en dan ga je bij die even schilderen. En dan kom je weer terug en dan ga je dat daar afmaken. Dat gaat niet, je hebt met particulieren te maken waar je in huis bent. 24

27 Werkprocessen Werknemers herhaaldelijk op dezelfde type opdrachten of projecten inzetten werd als belemmerend gezien voor de variatie in hun taken/activiteiten. Een procesketen met een lange duur van één type taak/activiteit werd als belemmerend gezien voor het kunnen rouleren. #15 (wg): Want stel nou dat je net een uur geschilderd hebt. Je kunt die kwast niet zomaar wegleggen. Dat gaat gewoon niet, dan kan je de volgende dag gewoon helemaal opnieuw beginnen. En dat geldt ook voor schuren en dergelijke. Je kunt moeilijk zeggen van nou, ga eerst een uur schuren en dan mag hij. Dat werkt gewoon niet. Het zou misschien wel werken, maar het is niet haalbaar. Dan zouden de bedrijven allemaal failliet gaan. Want je hebt nu al een probleem dat als er een keer regen is, dat je het over moet doen. Maar als je het ook al over moet doen omdat de mensen na een uurtje moeten stoppen, dat kan natuurlijk niet. Werkhoeveelheid Productiedoelen van werkgevers, werknemers en uitvoerders werden als belemmerende factor gezien voor het stellen van roulatie als prioriteit. #9 (wn): Nee, want een uitvoerder wil zijn productie halen en die gaat niet de kracht die op dat moment goed zijn werk doet wisselen voor iemand die er nog helemaal in moet komen. Want er zit ook nog enige werkdruk op, dus dat zal hij niet gauw doen. Dus een uitvoerder is geen helpende factor. Snelheid en efficiëntie werden als belemmerende factoren gezien voor het rouleren tussen werknemers. #17 (wn): Denk dat efficiëntie en de tijdsdruk zeg maar ook wel belangrijke factoren zijn waardoor het niet altijd gedaan wordt Toepasbaarheid: belemmerende individuele factoren Scholing en kennis Gebrek aan kennis ten aanzien van chemicaliën werd als belemmerende factor gezien voor het kunnen rouleren tussen schilderen en chemisch reinigen. Een opperman die net begonnen is met opperen werd als belemmerende factor gezien voor het kunnen rouleren met de straatmaker. #16 (wn): Maar als je net gaat opperen dan kan je dit natuurlijk niet. Dit moet je echt wel leren in de praktijk. 25

28 Competenties Gespecialiseerde of moeilijk lerende oudere werknemers werden als belemmerende factoren gezien voor het kunnen toepassen van roulatie tussen beroepen. Handigheid en snelheid van een individu werden als belemmerend gezien voor het rouleren tussen werknemers. #9 (wn): Kijk, als hij beter platen kan zagen laat ik hem zagen, dan schroef ik het er wel op. Dan ga je niet de hele dag zitten wisselen, dat doe je dan weer niet. Een schilder die niet vaardig is in het chemisch reinigen werd als belemmerende factor gezien voor het kunnen rouleren tussen schilderen en reinigen. Een straatmakerkoppel met ongelijke competenties werd als belemmerende factor gezien voor het rouleren tussen opperen en straten. #12 (wg): Je wilt de goede mensen op de juiste plek. Gedrag Gebrek aan communicatie tussen collega s en een werkstijl waarbij een werknemer zichzelf blijft overbelasten werden gezien als belemmerend voor het gaan rouleren. #8 (wg): Je moet even door een barrière heen, want het is natuurlijk lastig om van je collega iets te zeggen. Voorkeuren Voorkeur voor bepaalde taken, activiteiten, projecten of opdrachten werd als belemmerend gezien voor de bereidheid om te gaan rouleren. #9 (wn): De één vindt het meer een rotklus dan de ander. Ik bedoel, als ik aan het zagen ben en ik vind het best wel leuk om wat dingetjes te zagen en alles te passen als ik dat dan neer moet leggen om wat anders te doen... Attitudes Werknemers die negatief tegenover rouleren staan of die denken dat roulatie niet toegepast kan worden in de bouw werden als belemmerend gezien voor het toepassen van roulatie. Uitvoerders die niet gemotiveerd zijn om werkzaamheden te veranderen vanwege conflicterende belangen werden als belemmerende factor gezien voor het kunnen toepassen van roulatie. #9 (wn): Zij zijn degenen die aan twee kanten geschopt worden, dus dat zijn juist degenen die niet gemotiveerd zijn om die werkzaamheden te veranderen. 26

29 Leeftijd en werkjaren Oudere werknemers met verminderd werkvermogen werden als belemmerende factor gezien voor het kunnen rouleren tussen alle taken/activiteiten Bevorderende en belemmerende aspecten binnen de factoren In Tabel 2 is samengevat welke aspecten binnen de factoren bevorderend of belemmerend zijn voor het toepassen van roulatie in de bouw en om door roulatie fysieke belasting en klachten aan het bewegingsapparaat te verminderen en duurzame inzetbaarheid te verhogen. Tabel 2: Bevorderende en belemmerende aspecten binnen de factoren voor toepasbaarheid van roulatie in de bouw en bruikbaarheid van roulatie voor het verminderen van fysieke belasting en klachten aan het bewegingsapparaat en het verhogen van duurzame inzetbaarheid van werknemers in de bouw. Factoren Bevorderende aspecten Verminderen fysieke belasting en klachten Verhogen duurzame inzetbaarheid Toepasbaarheid roulatie Organisatiedoelen - Diversiteit in projecten/opdrachten - Geen werkzaamheden uitbesteden Organisatieklimaat - Werkgever staat positief tegenover roulatie - Werkgever wil vervangend werk kunnen aanbieden - Werkgever vindt variatie in het werk belangrijk - Werkgever is zich bewust van fysieke belasting in het werk Regelmogelijkheden - Zelfsturing werknemers of teams - Zelfsturing werknemers of teams - Dagelijks aanspreekpunt Werkaanbod - Beschikbaarheid fysiek lichter of vervangend werk Werkinhoud - Rouleren tussen fysiek lichtere taken/activiteiten - Zelfsturing werknemers of teams - Functie biedt automatisch variatie in taken/activiteiten 27

30 Factoren Bevorderende Factoren Bevorderende aspecten aspecten Verminderen fysieke belasting en klachten Verminderen fysieke belasting en klachten Werkprocessen - Rouleren binnen persoon door alleen werken of tussen - Procesketen zorgt automatisch voor roulatie personen door samenwerking - Goede werkvoorbereiding Arbeidssituaties - Veranderende werkplekken en fysieke belastingen - Onvermijdelijk rouleren wegens fysieke belasting Scholing & kennis - Kennis over fysieke belasting in het werk Competenties - Gelijkwaardig competent met collega s - Allround vaardigheden Gedrag - Goede communicatie naar werkgever Voorkeuren Attitudes - Werknemers staat positief tegenover vervangend werk Fysiek werkvermogen - Goede lichamelijke conditie - Allround opleiding - Scholing in taken buiten functie - Goede samenwerking - Goede communicatie onder collega s - Alle fases van project/opdracht willen doorlopen - Werknemer staat positief tegenover roulatie 28