De verspreiding van Ensis directus (Conrad, 1843) in Noord-Frankrijk.

Transcriptie

1 r 84 De Strandvlo, 14(3) : (1994) De verspreiding van Ensis directus (Conrad, 1843) in Noord-Frankrijk. N. Severijns en M.-Th. Vanhaelen Om de conclusies van SEVERU & GILLES (1993) in verband met de huidige zuidgrens van het verspreidingsgebied van Ensis directus te verifiëren, hebben we na het schrijven van voornoemd artikel nog een aantal stranden in Noord-Frankrijk bezocht in augustus 1993 en juni De resultaten hieraan worden vermeld in tabel l, samen met de in SEVERIJ & GD..LES (1993) vermelde gegevens en een aantal andere waarnemingen waarover we beschikten. Het geheel geeft een goed beeld van de huidige verspreiding van Ensis directus in Noord-Frankrijk (zie figuur). Ensis directus werd in N.-Frankrijk voor het eerst aangetroffen in Bray-Dunes, op 13 januari 1988 (KERCKHOF & DUMOULW, 1988a), iets meer dan negen maanden na de eerste vondsten aan de Belgische kust (KERCKHOF & DUMOULIN, 1987). Tabel l leert dat Ensis directus momenteel algemeen voorkomt tot Calais. De gegevens vermeld voor de streek tussen Calais en Boulogne-sur-Mer dringen echter een nieuwe, meer belangrijke vaststelling op : ten zuiden van Sangatte en tot aan Boulogne werd er, voor zover bekend, tot nog toe geen enkele waarneming van Ensis directus gerapporteerd! Voorbij Sangatte zijn de eerste vondsten pas afkomstig van het strand naast het Nausicaa-complex te Boulogne. Het lijkt er met andere woorden sterk op dat Ensis directus zich in zijn tocht naar het zuiden niet heeft gevestigd in het gebied tussen de Gap Blanc-Nez en Wimereux. Het is wel bekend dat Ensis directus een biotoop van fijn zand vermengd met slib verkiest (KERCKHOF & DUMOULIN, 1988b). We verwachten deze soort dus niet echt voor de rotsachtige kusten van de Cap Blanc-Nez, de Cap Griz-Nez, Audresselles of Ambleteuse. Maar waarom werd er nog geen enkel exemplaar van Ensis directus op de wijdse zandstranden van vooral Wissant, maar toch ook van Wimereux gevonden? Is het zand er te grofkorrelig, is de stroming er ongunstig, is het sublittoraal toch te rotsachtig,...? Belangrijk hierbij is wellicht ook het feit dat we in het betreffend gebied ook nog geen enkel exemplaar van de andere Ensissoorten of van Solen marginatus hebben gevonden.

2 85 j,1.^'.a\ ^ ^ eïft' sf^ a? \ Dunkerque Brav-Dunes \ Zuydcoote M \ Lefihnckoucke N u? \ Blériot Plage Grand-Fort-Philippe Calais M \ =ü Sangatte i^l. -= _Ï C ap Griz-Nez ^'^> =0 s u ï ^ cc -s Wissant Audresselles Ambleieuse Wimereux Boulogne Equihen Hardelot Ste.Ceale St.Gabriel Ie Touquet De Panne u -; u '-^ 53 u _± y^ /-^ ^ ^, Berck Plage ^^ Quend-Plaee w :- D u x > u la Mollière Ie Crotov baai van de Somme Caveux-sur-Mer Ie Tréport Dieppe

3 Uit de gegevens die we verzamelden op de stranden ten zuiden van Boulogne-sur- Mer blijkt dat "de conclusie van SEYERIJ & GILLES (1993), nl. dat meer dan waarschijnlijk Berck-Plage op dit ogenblik de meest zuidelijke Europese localiteit is waar Ensis directus levend voorkomt onveranderd blijft. Er werden weliswaar bij bijna elk bezoek aan het strand van Quend-Plage enkele doubletten van Ensis directus gevonden er er werden zelfs één fragment van een klep en twee oude en beschadigde doubletten aangetroffen in de baai van de Somme, ter hoogte van La Mollière, maar het betreft hierbij steeds zo goed als zeker aangespoelde exemplaren. Interessant is tenslotte ook de vraag naar de snelheid van de verspreiding van Ensis directus in zuidelijke richting. Na de eerste waarnemingen in België in april 1987, werd Ensis directus reeds in januari 1988 in Bray-Dunes aangetroffen. Ze had dus hooguit negen maanden nodig om gans de Belgische hist, zo'n 65 km, te koloniseren. Zoals uit de tabel blijkt had Ensis directus in 1990 blijkbaar wel al Grand-Fort-Philippe bereikt, maar Calais nog niet, en dateren de eerste vondsten uit Hardelot pas van augustus Dit betekent dat Ensis directus meer dan_ vier jaar_nodig had voor een afstand van ongeveer 100 km. Vanaf Hardelot naar Berck-plage (de exemplaren die in Quend-plage gevonden werden zijn waarschijnlijk verspoeld) ging het dan weer erg snel : ongeveer~25~km in één jaar tijd. Dit alles lijkt erop te duiden dat Ensis directus zich snelfer verspreidt wanneer de kustlijn in noord-zuid richting verloopt : de_ ganse Belgische kust werd gekoloniseerd in minder dan één jaar, en_vanaf Hardelot gmg_het ook snel zuidwaarts, terwijl de afstand tussen Bray-Dunes en Calais meer dan twee jaar vergde. Mogelijk houdt dit verband met de stromingsrichtingen Blijkbaar heeft het ganse gebied rond de Cap Griz-Nez, waar de kust erg rotsachtig_is en waar de kustlijn zelf bovendien een erg scherpe knik maakt, de verspreiding van Ensis directus naar het zuiden ook sterk vertraagd. Het is tenslotte natuurlijk niet uit te sluiten dat naast de hier gesuggereerde factoren ook nog andere factoren een rol hebben gespeeld bij de opmars van Ensis directus naar het zuiden. Summary The distribution of Ensis directus in the north of France was studied. After Üie first reports of Ensis directus on the beach of Bray-Dunes in January and Febmary 1988 (KERCKHOF & DUMOULIN, 1988a), it has moved very fast to _the south. At present the species is very common between the Belgian-French border and Calais It seems to be absent however between Sangatte and Boulogne-sur-Mer, as apparenüy also the other Ensis species as well as Solen margïnatus \It is not yet clear why Ensis directus would not live in the sandy environment of the beaches ofwissant and Wimereux. 86

4 * Collections on beaches south of Boulogne-sur-Mer show no evidence that the conclusion of an earlier report (SEVERIJ & GU.LES, 1993), namely that Berck-Plage is very probably the most southem European location where Ensis directus lives at this moment, does not have to be changed. Finally, the dataset seems to suggest that Ensis directus moves southward much faster when the coastline is directed north-south than when it is directed east-west. The reason for this is not yet clear. It might e.g. be related to the directions of the ocean currents. It is further probale that the rocky region around the Cap Griz-Nez has slowed down the spreading of Ensis directus to the south as well. 87 literatuur KERCKHOF F. & DUMOULIN E., Eerste vondsten van de Amerikaanse zwaardschede Ensis directus (Conrad, 1843) langs de Belgische kust. De Strandvlo, 7(2): KERCKHOF F. & DUMOULIN E., 1988a. Het voorkomen van Ensis directus (Conrad, 1843) langs de Belgische en Noordfiranse kust. De Strandvlo, 8(2): KERCKHOF F. & DUMOULIN E., 1988b. Opmerkingen naar aanleiding van de introductie van Ensis directus (Conrad, 1843) in de Belgische fauna. De Strandvlo, 8(2): N. SEVERIJ & S. GDLLES, Waarnemingen van Ensis directus (Conrad, 1843) tussen Boulogne-sur-Mer en Le Touquet. De Strandvlo, 13(2-3): C. SWENNEN, De groei van de Amerikaanse zwaardschede (Ensis americanus) in de Waddenzee. HetZeepaard, 52(6): Tabel l. Overzicht van de waarnemingen van Ensis directus in Noord-Frankrijk. il! De datum vermeldt het jaartal, gevolgd door de maand en de dag. Bij de waargenomen aantallen staat "M" voor massaal, "A" voor algemeen en "E" voor enkele. Voor de toestand wordt er een onderscheid gemaakt tussen levende "L", dode "D" en verse "V" exemplaren, t < terwijl exemplaren met vleesresten worden aangeduid met "VL". Voor de waarnemers werden volgende afkortingen gebruikt : "CUMD" = Cedhc d'udekem d'acoz en Manu Dumouling, "RB" = René Billiau, "MTV" = Marie-Thérèse Vanhaelen, "GR" = Guido Rappe, "" = Natal Severijns, "CS" = C. Rutten (Nederlandse Strandwerkgemeenschap) en "BV" = Bart Verhaeghe. Alle gegevens zijn afkomstig uit KERCKHOF & DUMOULIN (1988a), S WENNEN (1992) en eigen waarnemingen. Buizegemlei 90/6 Lindegaarde Edegem 1830 Machelen

5 Tabel 2. Tijdsverschil] Afstand Plaats Datum eerste Plaats Datum eerste Oriëntatie + waarneming» waarneming kustlijn Oostduinkerke 02-IV-1987 Bray-Dunes maanden /.s.' 65 km NO->ZW Zeebrugge 10-IV-1987 Bray-Dunes Gd.F.Philippe 1990 ~ 2 jaar -35 km ~o-^w Gd.F.Philippe 1990 Hardelot 12-VIII ^h/ /^h/ 2 jaar 70 km NO->ZW enn->z Hardelot 12-VIII-1992 Berck-Plage 05-VIII-1993 f^j l jaar 25 km N^Z 00 00

6 Kecord? DATUM VINDPLAATS AAN TOEST OPHEBKIBG WNK tussen Belg.-Fr. grens en Bray-Dunes 5 6 doubletten; 6-9cm lang; niet zo vers uitzicht; waarschijnlijk verspoeld HTV grens tussen De Panne en Bray-Dunes M L+D loooden doubletten, een'lotal levend (l5-16cm ;'enkele IdtaUen met dood dier HTV l Bray-Dunes Bray-Dunes 6 t+v ten westen van de camping; l levend en 5 verse doubletten RB Bray-Dunes v ten oosten van Bray-Dunes; verse doubletten BB Bray-Dunes doublet, öan lang, waarschijnlijk een verspeeld ex. MTV Bray-Dunes 31 enkel^doubletten^l^eschadigd ex. met vleesresten op voorste spierindruksel; 25 beschadigd; HTV 8 5 niet 10 vers uitziend Bray-Dunes B V+VL talrijke lege doubletten; l doublet van 16.5cn met vleesresten MTV Bray-Dunes Bray-Dunes E tussen Bray-Dunes en Zuydcoote 29 U+VL doubletten; 4 met vleesresten; tot tiïmi lang GK Bray-Dunes en Zuydcoote 50 doubletten, in de vloedlijn met niet zo vers voorkomen; tot ongeveer 13.San MTV Zuydcoote v verse losse klep van 16an HTV Zuydcoote a tot 147mm lang Leffrinckoucke A looden verse doubletten; 2 levende esn.fong.l2 en 15cra); talrijke kleine ex'n. van ong. 4cm HTV Leffrinckoucke E lij Leffrinckoucke E Leffrinckoucke v tot 163mm lang Leffrinckoucke Leffrinckoucke v doubletten Dunkerque Idtallen; verse lege doubletten van ongeveer ücm; de oudere exn. tot ongeveer 15an MTV Grand-Fort-PhiUppe es Grand-Fort-PhiUppe BV Grand-Fort-Philippe en Oye-Plage M vele loooden doubletten; tot ma.'iimaal U.cicm lang; vooral veel exn. van 4-6cn MTV Grand-Fort-Philippe A in de vloedlijn Grand-Fort-PhiUppe M massaal op hopen gespoeld, allemaal ongeveer 9cm lang Grand-Fort-Philippe A tot 14cm lang Grand-Fort-PhiUppe H v doubletten Grand-Fort-Philippe E v les Hemes CUMD les Hemnes(6tan ten noorden v.calais) B V 2 doubletten net vers uitzicht en veel fragmenten HTV Blériot-Plageften zuiden van Calais) O es Blériot-Plage gebroken doubletten, ongeveer 10 en llcm lang HTV Sangatte l beschadigd doublet, 12an lang MTV Sangatte wel 2 exn. E.arcuatus Wissant ook geen enkel ex. van andere Ensis-soorten of van S.marginatus Wissant ook geen enkel ex. van andere Ensis-soorten; wel l oud fragment van S.marginatus (fossiel?) Xissant ook geen enkel ex. van andere Ensis-soorten of van S.marginatus ss Wissant ook geen enkel ex. van andere Ensis-soorten of van S.marqinatus Wissant ook geen enkel e.s. van andere Ensis-soorten of van S.marginatus Cap Griz-Hez es Cap Griz-Hez ook geen enkel es. van andere Ensis-soorten of van S.mrginatus ^0 QUMB

7 Audresselles HTV ijl2 Smbleteuse HTV Wimerem o ook geen enkel e\. van andere Ensis-soorten of van S.margindtus Winereux lok geen enkel e.s. uan andere Ensis'soorten of van S.marginatus Wimereux ook geen enkel e\. van andere Ensis-soorten of i/an S.marginatus Wimereux HTV Boulogne-sur-Mer es Boulogne-sur-Mer [bij ilausicaa ook geen enkel e.\. van andere Ensis-soorten of van S.marginatus Boulogne-sur-Mer (Digue Hord) ook geen enkel ex. van andere Ensis-soorten of van S.marginatus f) Boulogne-sur-Her (bij Nausicaa fcl 2 doubletten, o3 en 'töms lanq 53 93B812 Boulogne-sur-Her v l doublet van Hen met vers uitzicht en i beschadigde donbletten van 9-lllaa lang MTV Boulogne-sur-Her (Digue Hord) ook geen enkel ex. van andere Ensis-soorten nf van S.marqinatus Equihen wei enkele oude losse kleppen E.arcuatus S l oude klep en 3 fragmenten S.narginatus waarvan HS 56 l vrij vers Equihen n nel enkele liltaln. meestal oude kleppen v. E.arcuatus en 3 kleppen S.narginatus(l vrij vers Equihen (op strand en tussen rotsen l 14 V l volledig doublet [ong.llcm lang], tot 112mn 59 ook 9 exn. van E.arcuatus (3 vers, 'l doubletten) en l oude klep en l fragm. S.marginatus Equihen 26 v slechts l volledig doublet, op strand en tussen rotspoelen 61 ook l oud doublet van E.ensis en l losse klep van E.minor Hardelot -) 2 beschadigde doubletten, minstens ^mm.resp. 71m!i lang (grootste met volledige mantelbocht) 63 l oude klep E arcuatus; l beschadigd doublet en enkele fraqmenten E.minor; l klep en 2 frag- 64 inenten S.marqinatus Hardelot nel l oud fragment van E.arcuatus & 3 fragmenten uan S.marginatus waarvan l vrij vers Hardelot 19 6 volledige doubletten, tot 119iim lang en 20mn hoog; 67 ook 11 exn. van E.arcuatus (fragmenten) en l oud fragment van S.narginatus Hardelot 86 erg beschadigde en vaak misvormde doubletten, 1.1 tot ong.l3cm lang 69 ook 15 exn. van E.arcuatus HTV Plage Ste Cecile (bij Camiers wel 3 fragmenten E.arcuatus U Plage Ste Cecile doubletten, ö-llan lang HTV 72 ook ij e'ai. van E.arcuatus en l vers doublet 9.5cm) van S.marqinatus Plage St.Gabriel (bij Camiers) U doubletten ii-lzcm lang MTV 74 ook 10 exn. van E.arcuatus, l ex. van E.ensis en l oud fragment van E.minor Ie Touquet 9 v allemaal verse doubletten, waarvan 2 volledig; tot U.San 76 ook 43 exn. E.arcuatus (7 vers, 23 doubln.] en 6 esn. S.marginatus (l vrij verse losse klep) Ie Touquet 6 5 doubletten, 68 tort HSirn lang 78 ook 15 exn. E.arcuatus (3 vers, 7 doubln.) en l losse klep S.marginatus Berck-Plage 10 v verse doubletten, 40 tot Wmi lang, kleinste: onbeschadigd doublet van 40mm lang 80 ook 144 exn.e.arcuataus (21 vers, 105 doubln.), 7 kleppen E.ensis en 14 kleppen S.marginatus Quend-Plage doulilet, HOmn lang, waarschijnlijk verspoeld BS 82 ook 164 exn.e.are.(42 vers, llldoubln.j, 3 klepn.e.ensis S, 11 eiin. S.marg.(l tagm.v.doubl Quend-Plage beschadigde doubletten 84 ook 178 exn.e.arcuatus(2(i vers, 12ii doubln.j, l klep E.ensis en 13 kleppen S.margin.(2 vers Quend-Plage doublet, ongeveer 12cm lang met tamelijk vers uitzicht HTV ook 200 doubletten E.arcuatus, de meeste met zeer vers voorkomen en tot 16,5cm lang Quend-Plage E.are. is algemeen: ong.300 e'<n.(2do doubln]; 9 kleppen E.ensis en 11 kleppen S.marg. 86 ^ o

8 Ie Crotoy HTV la Hollière(uloedl.in baai v. Sorme l fragment van een verse klep 89 ook 200 exn.e.arcuatus(19 vers, 27 doubln.), ï kleppen E.ensis en 28 kleppen S.marg.flOvers Ü la HoUière (baai van de Soime) 2 oude, beschadigde kleppen 96 ook ong.300 exn.e.are.(276 doubln,), 3 doubln.(l vers + l klep E.ensis en 20 klepn. S.marg Brigton-les-Pinsftl.van Cayeux s/her n E.arcuatus is algemeen (slechts l vers doublet, de rest niet zo verse en beschadigde doubln) MTV Cayeux-sur-Her keienstrand, geen schelpen aangespoeld Cayeux-sur-Her keienstrand, geen schelpen aangespoeld HTV ^0»-.