Resultaten kosten-batenstudie ergotherapie nog positiever dan verwacht. Ergotherapie levert. veel geld op

Transcriptie

1 Actueel Resultaten kosten-batenstudie ergotherapie nog positiever dan verwacht Ergotherapie levert veel geld op Tekst: Michel van Dijk Ergotherapie voor thuiswonende ouderen met dementie betaalt zich uit, blijkt uit het zorginterventies zoveel geld SEO-rapport dat najaar 2014 werd gepresenteerd door Ergotherapie Nederland. Het werk van de ergotherapeut levert de staatskas een besparing op van maar liefst miljoen euro. Hoe komt dat? En betekent dit dat er nu ook meer geld gaat naar ergotherapie voor dementerende ouderen? konden opleveren. Ga maar na, de behandeling van alle thuiswonende dementiecliënten en hun mantelzorgers levert netto maatschappelijke baten op van Ergotherapie levert veel op, het klinkt vanzelfsprekend. Een betere kwaliteit van leven, besparing op overige zorgkosten, hogere arbeidsproductiviteit, het zijn allemaal netto opbrengsten van een ergotherapeutische interventie. Dat is mooi, maar je zou ook wel willen weten hoeveel euro s de BV Nederland hiermee precies bespaart. Dat is nu op een rij gezet. Ergotherapie Nederland heeft laten uitrekenen hoe groot de omvang van de ergotherapeutische baten zijn. Dat deed ze door SEO Economisch Onderzoek, een onderzoeksbureau dat veel kosten-batenstudies uitvoert voor zorgprofessionals, de economische waarde van ergotherapie te laten bepalen. SEO heeft de baten berekend voor twee behandelingen, vertelt Theo van der Bom, directeur van Ergotherapie Nederland. De behandeling van dementerende ouderen en hun mantelzorgers, en de behandeling van kinderen met schrijfproblemen. [daarover meer in EM 2, 2015] De uitkomsten van dat onderzoek, dat najaar 2014 werd gepresenteerd, heeft de SEO-onderzoekers verbaasd, stelt Van der Bom. Ze konden die uitkomsten eigenlijk niet geloven. Ze hadden namelijk nog nooit meegemaakt dat miljoen euro. Dat is een groot bedrag. En een mooie bijdrage aan de BV Nederland. Betere zelfredzaamheid van oudere en mantelzorgers, minder opnames in verzorgings- of verpleeghuis, minder verwijzingen naar huisarts of andere zorgprofessionals, het draagt allemaal bij aan deze forse kostenbesparing. Van der Bom legt uit: De ergotherapeut geeft de oudere en zijn mantelzorger instructies en adviezen hoe ze zich thuis en in hun omgeving het beste kunnen redden. Het is juist de kracht van ergotherapie om de mogelijkheden van mensen in kaart te brengen. Baanbrekend Dat weet Maud Graff, ergotherapeut en onderzoeker in het RadboudUMC in Nijmegen, als geen ander. De SEOkosten-batenstudie is grotendeels gebaseerd op haar baanbrekende werk naar ergotherapeutische interventies bij thuiswonende ouderen met beginnende dementie. Die interventie staat bekend als het EDOMAH-programma: ergotherapie bij dementerende ouderen en hun mantelzorgers aan huis. Sinds vijftien jaar wordt dit programma als post-hbo Ergotherapie Magazine

2 - 9 -

3 opleiding aangeboden door het RadboudUMC. De laatste jaren gebeurt dat in samenwerking met de Hogeschool Arnhem-Nijmegen. Elk jaar overtreft het aantal inschrijvingen door ergotherapeuten weer het aantal opleidingsplaatsen. Dat laat zien hoe populair de opleiding is. Graff doet al ruim vijftien jaar onderzoek naar EDO- MAH. In 2008 promoveerde ze op dit onderwerp. Een van de conclusies van haar proefschrift was toen: ergotherapie is een van de meest effectieve methodes voor het verbeteren van de kwaliteit van leven van mensen met dementie. En niet alleen van hen, maar óók van de mantelzorgers. Die conclusie is nog steeds van kracht, zoals blijkt uit de uitkomsten van het SEO-rapport. Kern van EDOMAH is dat je samen met de oudere en mantelzorger onderzoekt welke voor hen betekenisvolle activiteiten ze graag (weer) willen oppakken, legt Graff uit. Denk aan tuinieren, koken, boodschappen doen. We beginnen met een uitgebreid narratief interview met zowel de oudere als de mantelzorger, over hun verleden, over hun interesses, maar ook over dingen waar ze nu tegenaan lopen. Dat levert een lijstje van maximaal vijf doelen op, daarmee gaan we vervolgens aan het werk. Het is belangrijk dat dat doelen zijn die zowel de oudere als de mantelzorger belangrijk vinden. Zij moeten het doen, dus moeten ze voldoende gemotiveerd zijn om ermee aan de slag te gaan. Spiekbriefjes en geheugensteuntjes De geselecteerde doelen kunnen voor iedere oudere anders zijn, benadrukt Graff. Sommige ouderen vinden het belangrijk dat ze zichzelf kunnen aan- en uitkleden, dus dat willen ze leren. Maar er zijn ook ouderen die zeggen: ik vind het prima als mijn vrouw me daarbij helpt. Dan houd ik zelf energie over om de vogels in de tuin te verzorgen. De EDOMAH-interventie bestaat uit vier stappen: eerst de narratieve interviews, dan de observatie door de ergotherapeut naar het functioneren en de communicatie van oudere en mantelzorger, dan de gezamenlijke doelbepaling en tot slot de behandeling. Dat houdt in dat we met de uitgekozen doelen aan het werk gaan. Stel dat de ouderen koffie wil leren zetten. Afhankelijk van de strategie die de oudere hanteert, kunnen we hem dan helpen door instructies of gekleurde aanwijzingen op de voorwerpen en apparaten te plakken. Zo n instructie kan luiden: pak het filter, pak de koffiebus, doe de koffie in de filter enz. Op die manier weet hij precies wat hij in welke volgorde moet doen. Zelf vergeet hij dat telkens weer, maar met deze geheugensteuntjes kan hij de gehele handeling doorlopen. EDOMAH is een praktische interventie: ogenschijnlijk eenvoudig, maar buitengewoon effectief. Bijna vier op de vijf cliënten voelt zich na afloop vooruitgaan bij dagelijkse activiteiten als huishouden, zelfverzorging of hobby s. Ook op de langere termijn blijven de positieve effecten behouden. Na drie maanden voeren cliënten hun dagbesteding niet alleen beter uit, ze hebben dan ook nieuwe activiteiten opgepakt. Zelfredzaamheid Graff verklaart dat dit komt doordat de mantelzorgers zich de werkwijze van de ergotherapeuten eigen maken. Ze leren goed kijken welke strategieën van de oudere met dementie effectief zijn, hoe ze het beste instructie kunnen geven en hoe ze de omgeving het beste kunnen aanpassen. Vervolgens gaan ze daarmee experimenteren. EDOMAH is een zelfmanagementmethode. We trainen cliënt en mantelzorger in zelfredzaamheid en zelfmanagement. De ergotherapeut legt uit, coacht en geeft feedback, maar uiteindelijk is het de bedoeling dat ze het zelf oppakken. En dat ze zelf onderzoeken welke oplossingen in hun situatie de beste resultaten opleveren. En het werkt. Mantelzorgers voelen zich vaak onmachtig, ze weten vaak niet hoe ze hun partner het beste kunnen helpen. Met EDOMAH geven we hen daar handvatten voor. Dat bevordert hun gevoel van competentie. Ze hebben het gevoel dat ze beter met de problemen van hun partner kunnen omgaan. Hun probleemoplossend vermogen neemt toe. EDOMAH vindt plaats in tien ergotherapeutische sessies die worden vergoed vanuit het basispakket van de Zorgverzekeringswet. Tien sessies blijken voldoende effectief, daarna is het de bedoeling dat oudere en mantelzorger het zelf overnemen. Deze interventie is echt van deze tijd, legt Graff uit. Het aantal thuiswonende ouderen met dementie neemt de komende jaren alleen maar toe. En zelfredzaamheid en zelfmanagement staat hoog op de politieke agenda. Ook voor ergotherapeuten is het tij gunstig om met dit programma te gaan werken. Verpleeg- en verzorgingshuizen sluiten de deuren, en steeds meer ergotherapeuten werken binnen een eerstelijnsinstelling of een eigen eerstelijnspraktijk. Dan is dit de doelgroep die ze tegenkomen. Met EDOMAH kunnen ze hen helpen Ergotherapie Magazine

4 Alzheimer Nederland Alzheimer Nederland, de belangenorganisatie van ouderen met dementie en hun mantelzorgers, organiseert om het jaar een peiling onder haar achterban. We vragen mantelzorgers dan welke problemen ze hebben, én wat hen het meeste helpt om het thuis vol te houden, vertelt Julie Meerveld, manager Belangenbehartiging & Zorgvernieuwing. Dat levert een top 3 op van zaken waar ze vooral behoefte aan hebben: een casemanager, prettige en zinvolle dagactiviteiten en praktische Thuiszorgmedewerkers Dat is waar, maar óók waar is dat de ergotherapeutische interventie na de tiende sessie stopt. Terwijl oudere en mantelzorger na verloop van tijd wel weer coaching kunnen gebruiken. Des te meer omdat dementie een progressieve ziekte is. De behandeldoelen zullen na verloop van tijd dus moeten worden geëvalueerd en bijgesteld. We doen daarom nu onderzoek of verzorgenden of andere thuiszorgmedewerkers onder supervisie van een ergotherapeut een deel van de behandeling kunnen uitvoeren. Zij komen immers het gehele jaar door bij de oudere aan huis. De ergotherapeut blijft dan verantwoordelijk voor het interview, de observaties, de probleemanalyse en het behandelplan, samen met oudere en mantelzorger, maar daarna kan de verzorgende de coaching en begeleiding geleidelijk overnemen. Dat heeft nog een ander voordeel, vervolgt Graff. Er zijn te weinig ergotherapeuten om de groeiende groep van dementerenden te kunnen helpen. We kunnen dit niet alleen. Door met andere zorgprofessionals samen te werken, zorgen we ervoor dat de EDOMAH-interventie nóg effectiever wordt en we nóg meer zorgkosten besparen. Vandaar dat we ook onderzoek doen naar Sociaal Fit. Dat is een behandelprogramma waarin we analyseren wat de opbrengsten zijn van de samenwerking tussen ergotherapeut, fysiotherapeut en welzijnswerkers bij de bevordering van de sociale participatie van ouderen met dementie en hun mantelzorgers. Dat programma wordt gefinancierd door Alzheimer Nederland. De ergotherapeut voert het EDOMAH-programma uit, de fysiotherapeut werkt aan de fysieke fitheid en mobiliteit van de oudere, en de welzijnswerkers veelal vrijwilligers bevorderen de sociale participatie van oudere en mantelzorger. informatie over het dagelijks leven met de ziekte thuis. Over de ziekte, maar ook wat dementie betekent voor de inrichting van het huis, de keuken, de slaapkamer, het toilet. Het is prettig als iemand met verstand van zaken de oudere kan adviseren bijvoorbeeld de kastdeurtjes van de keukenkastjes te halen. Hij ziet dan wat er in de kastjes staat, en hoeft niet bang te zijn dat hij iets niet kan vinden. Ergotherapeuten leveren een belangrijke bijdrage aan deze informatiebehoefte onder ouderen, weet Meerveld. Dat blijkt ook uit het onderzoek van Maud Graff, waar Alzheimer Nederland goed bekend mee is. Instructies en adviezen uit haar onderzoek integreren we ook op onze website en op onze Alzheimerassistent, een app die we hebben ontwikkeld voor ouderen met dementie en hun omgeving. Cliëntvolgende financiering Toch is Meerveld niet geheel zeker van de rol die ergotherapeuten aan huis kunnen spelen. Er zijn wel vaker kosteneffectiviteitsstudies gedaan, ook bij andere beroepsgroepen. Zo blijkt ook casemanagement aan huis de investering ruimschoots waard. Ouderen gaan daardoor later naar een verpleeghuis en doen minder een beroep op de huisarts. Je zou dan denken dat het budget voor verpleeghuis, ziekenhuis en huisarts kan worden ingekrompen. En het budget voor ergotherapeut en casemanager kan worden verhoogd. Maar zo werkt het niet. Dat heeft te maken met de schotten tussen de financiering van zorginstellingen, bestuurders, professionals. Ook zijn de belangen tegengesteld: de huisarts vindt het niet leuk als hij geld moet inleveren, en het verpleeghuis evenmin. Gelukkig laat Alzheimer Nederland het niet bij deze constatering. Wij vinden dat er substitutie van zorggelden moet plaatsvinden. In onze contacten met VWS, maar ook met gemeenten, pleiten we voor cliëntvolgende financiering: als de cliënt langer thuis woont, moet er geld van de verpleeghuiszorg naar de thuiszorg. Dat gebeurt nog niet. De financiële prikkels staan nu verkeerd afgesteld. Een gemeente die moet bezuinigen, houdt minder geld over voor zorg en begeleiding aan huis. De druk op de verpleeg- en verzorgingshuizen neemt daardoor toe. Dat is een verkeerde ontwikkeling. Alzheimer Nederland zet zich er, samen met Ergotherapie Nederland, graag voor in om dat te veranderen

5 Theo van der Bom Vereniging Nederlandse Gemeenten Maar er is nog meer, vervolgt Van der Bom is een overgangsjaar. Gemeenten krijgen vanaf dit jaar meer taken in de zorg en begeleiding voor ouderen met dementie. We willen hen graag laten weten welke rol ergotherapeuten daarin spelen. We zullen dus ook hen het SEO-rapport aanbieden. En we gaan hierover ook in gesprek met de Vereniging Nederlandse Gemeenten (VNG), de koepelorganisatie van alle Nederlandse gemeenten. Dat is het mooie van het SEO-rapport. We kunnen daarmee met harde cijfers andere partijen de meerwaarde van ons werk laten zien. Daar zullen we mee doorgaan. Ze doen dat op basis van door de ergotherapeut en fysiotherapeut opgestelde adviezen over coaching en aanpak. We hopen door deze samenwerking de (kosten-)effectiviteit van onze interventies nóg verder kunnen vergroten. Maud Graff Julie Meerveld Wet Marktordening Gezondheidszorg (Wmg) De SEO-kosten-batenstudie is in november 2014 gepresenteerd aan de vaste Kamercommissie voor Volksgezondheid. Daags daarna is het aangeboden aan staatssecretaris Van Rijn en minister Schippers. Het rapport is door hen goed ontvangen, vertelt Theo van der Bom. Minister Schippers heeft ons er ook een brief over teruggeschreven. Ze laat ons daarin weten dat ze bij de Nederlandse Zorgautoriteit (NZa), de toezichthouder op de zorg, advies gaat inwinnen over de positie van de ergotherapie binnen de Wet Marktordening Gezondheidszorg (Wmg). De ergotherapeuten nemen daarin een uitzonderingspositie in. Ze worden daarin namelijk niet genoemd, terwijl de fysiotherapeuten, oefentherapeuten, logopedisten en diëtisten wel worden genoemd. Dat is vreemd, want ergotherapie maakt onderdeel uit van de basisverzekering. Het ministerie van VWS weet niet waarom deze uitzonderingspositie ooit is gemaakt. Vervelend is dat wel, want de ergotherapeuten zijn daardoor niet in beeld bij de NZa. Bovendien doen we daardoor ook niet mee aan de Regionale Ondersteuningsstructuren (ROS en). Dat zijn regionale platforms die de samenwerking tussen zorgverleners in de eerstelijn bevorderen, themabijeenkomsten organiseren enz. Aansluiting bij de ROS en, betekent dat we als beroepsgroep beter in beeld komen. Het SEO-rapport heeft eraan bijgedragen dat Schippers nu actie onderneemt. Ik heb goede hoop dat de ergotherapeuten alsnog als beroepsgroep worden opgenomen in de Wmg