Het economische gewicht van instellingen zonder winstoogmerk in België. Uitgave 2017

Transcriptie

1 Het economische gewicht van instellingen zonder winstoogmerk in België Uitgave 2017

2

3 Het economische gewicht van instellingen zonder winstoogmerk in België Uitgave 2017

4 COLOFON Het economische gewicht van instellingen zonder winstoogmerk in België (uitgave 2017) Cette publication est également disponible en français sous le titre: Le poids économique des institutions sans but lucratif (isbl) en Belgique (éditions 2017) Een uitgave van de Koning Boudewijnstichting, Brederodestraat Brussel AUTEUR(S) COÖRDINATIE VOOR DE KONING BOUDEWIJNSTICHTING GRAFISCH CONCEPT VORMGEVING VERTALING PRINT ON DEMAND WETTELIJK DEPOT Catherine Rigo, senior expert Odile Biernaux, expert Hélène Volon, expert Gerrit Rauws, Directeur Sophie Van Malleghem, Projectcoördinator Anissa Arrousi, Project & knowledge manager Salutpublic TiltFactory Patrick De Rynck Manufast-ABP vzw, een bedrijf voor aangepaste arbeid Deze uitgave kan gratis worden gedownload van onze website Deze uitgave kan (gratis) besteld worden : online via D/2893/2017/11 BESTELNUMMER 3489 Juni 2017 Met de steun van de Nationale Loterij

5 VOORWOORD Deze derde editie van het rapport over het economische gewicht van de instellingen zonder winstoogmerk (de izw s) in België is het resultaat van de voortgezette samenwerking van de Nationale Bank van België (NBB) en het Observatorium van het Verenigingsleven en Stichtingen (Koning Boudewijnstichting). Het verankert onze wil om de sector van het verenigingsleven in België in kaart te brengen en zijn zichtbaarheid te verhogen. Sinds 2004 publiceert de NBB een satellietrekening van de izw s. De satellietrekening is ontwikkeld volgens een internationale methodologie die gebaseerd is op het Handbook on Non-Profit Institutions in the System of National Accounts (Verenigde Naties, New York, 2003). Ze wordt opgesteld op basis van de cijfers uit de gedetailleerde nationale rekeningen zoals die op 30 september van het jaar voordien zijn gepubliceerd. Alleen de organisaties die werken met bezoldigd personeel en/of die hun jaarrekeningen neerleggen bij de Balanscentrale van de NBB zijn erin opgenomen. In de inleiding van dit rapport wordt omschreven wat onder instellingen zonder winstoogmerk moet worden verstaan. België behoort, samen met Australië en Italië, tot de drie pionierslanden die sinds 2004 een satellietrekening van de izw s publiceren. Dat was mogelijk dankzij het voorbereidend werk van professor Sybille Mertens van de Université de Liège. Het Observatorium van het Verenigingsleven en Stichtingen van de Koning Boudewijnstichting is in 2012 opgericht en heeft een dubbel doel: de contouren en de uitdagingen van het verenigingsleven in België beter leren kennen én de plaats die de verenigingen op sociaal en economisch vlak innemen objectiveren. Dit rapport is een van de instrumenten van het Observatorium. De satellietrekening van de izw s bevat een massa belangrijke informatie over de plaats, de dynamiek, de sectoriële en financiële eigenschappen en de regionale/gewestelijke kenmerken van de izw's in België. Het is de ambitie van deze publicatie om daar de kern uit te halen, die in perspectief te plaatsen en op een heldere en aantrekkelijke manier voor te stellen. Daar kunnen belangrijke lessen uit worden getrokken. De izw s creëren onder meer een volume aan banen dat niet te onderschatten is. Dat heeft veel te maken met de vergrijzing van de bevolking en met de schrijnende behoeften die er zijn inzake steun aan de zwaksten in onze samenleving. De Koning Boudewijnstichting hecht eraan in het bijzonder de NBB te danken, met name de leden van het departement Algemene Statistiek (Nationale en Regionale Rekeningen en Conjunctuur) voor de kwaliteit, nauwgezetheid en leesbaarheid van hun werk. Koning Boudewijnstichting Juni 2017 Koning Boudewijnstichting HET ECONOMISCHE GEWICHT VAN INSTELLINGEN ZONDER WINSTOOGMERK IN BELGIË 5

6 6 Koning Boudewijnstichting HET ECONOMISCHE GEWICHT VAN INSTELLINGEN ZONDER WINSTOOGMERK IN BELGIË

7 INHOUDSTAFEL Voorwoord...5 Samenvatting...9 Inleiding...11 HOOFDSTUK 1. ALGEMEEN BEELD VAN DE SECTOR VAN DE INSTELLINGEN ZONDER WINSTOOGMERK De plaats van de izw s in de economie (2014) De dynamiek van de sector van de izw s sinds HOOFDSTUK 2. EEN MEER GEDETAILLEERDE ANALYSE Het gewicht van de izw s per bedrijfstak Bestedingen van de izw s Lopende bestedingen van de izw s De productiekosten van de izw s De investeringsuitgaven van de izw s Middelen van de izw s Herkomst van de lopende middelen van de izw s De overheidsfinanciering van de izw s Gesalarieerde werkgelegenheid bij de izw s Volume Gepresteerde uren en salarissen HOOFDSTUK 3. DE GEWESTELIJKE DIMENSIE VAN DE SECTOR VAN DE IZW S Besluit Bijlage Afbakening van de activiteiten per bedrijfstak...48 Koning Boudewijnstichting HET ECONOMISCHE GEWICHT VAN INSTELLINGEN ZONDER WINSTOOGMERK IN BELGIË 7

8 8 Koning Boudewijnstichting HET ECONOMISCHE GEWICHT VAN INSTELLINGEN ZONDER WINSTOOGMERK IN BELGIË

9 SAMENVATTING De Nationale Bank van België (NBB) publiceert ten behoeve van het Instituut voor de Nationale Rekeningen (INR) een satellietrekening van de izw s, met daarin tal van betekenisvolle economische gegevens over de sector. Deze studie brengt, zoals de twee voorgaande edities, op een aantrekkelijke manier de kerninformatie uit deze statistieken, met duidelijke tabellen en grafieken. Deze uitgave 2017 beslaat de jaren In vergelijking met de vorige editie, die in 2013 werd gepubliceerd en de periode betrof, heeft de methodologie die het INR heeft gevolgd enkele wijzigingen ondergaan. Die beogen coherentie met de veranderingen als gevolg van de nieuwe Europese referentie voor het opstellen van nationale rekeningen (ESR2010). Deze studie heeft dan ook een dubbel belang: zij herneemt de statistieken die in het ESR2010-kader passen én zij gaat over een langere periode dan de voorgaande editie. De kwaliteit van de statistieken is er op vooruitgegaan. De populatie die door de satellietrekening van de izw s wordt gedekt omvat onder meer het geheel van vzw s, stichtingen, de vakverenigingen en beroepsorganisaties, de bedienaars van de eredienst en de politieke partijen. Organisaties die door de administratie worden gecontroleerd horen hier niet in thuis. Vanwege de onbeschikbaarheid van gegevens werden alleen de organisaties met bezoldigd personeel en/of die hun jaarrekeningen neerleggen bij de Balanscentrale van de NBB opgenomen. De belangrijkste bevindingen uit de vorige rapporten over de jaren en worden hier bevestigd en versterkt. De izw s blijven ontegensprekelijk een belangrijke speler in het Belgische economische landschap, zowel wat hun bijdrage aan de nationale rijkdom betreft (5,4% van het bbp) als op het vlak van werkgelegenheid (12,3% van de gesalarieerde werkgelegenheid). Het vorige rapport wees op de permanente stijging van dat aandeel in de periode , dankzij een systematisch hogere groei van de werkgelegenheid in de sector van het verenigingsleven in vergelijking met de rest van de economie. Die tendens wordt voor de periode bevestigd: ondanks de matige toestand van de markt blijft de werkgelegenheid bij de izw s groeien, waardoor hun positie als belangrijke werkgever in de Belgische economie wordt versterkt. De sector stond in voor bijna 58% van de jobcreatie tussen 2009 en De izw s vertegenwoordigen een brede waaier aan activiteiten. Het grootste aantal organisaties hoort thuis onder andere diensten 1, maar het economische gewicht komt vooral van de bedrijfstakken menselijke gezondheidszorg en maatschappelijke dienstverlening, en dat in de drie gewesten van het land. 1 De belangrijkste bedrijfstak van deze groep zijn de activiteiten van verenigingen, met daarbij als meest in het oog springende voorbeelden: de vakbonden, politieke partijen, vak- en beroepsverenigingen, maar ook religieuze organisaties, jeugdbewegingen, verenigingen en bewegingen voor volwassenen, verenigingen in de ziektepreventie, verenigingen die actief zijn rond milieu, mobiliteit enz. Koning Boudewijnstichting HET ECONOMISCHE GEWICHT VAN INSTELLINGEN ZONDER WINSTOOGMERK IN BELGIË 9

10 Samenvatting De bestedingen van de izw s worden gekenmerkt door het overwicht van de kostenpost bezoldigingen. De middelen van de izw s komen hoofdzakelijk van de inkomsten uit de verkoop van goederen en diensten, en van lopende overdrachten. Wat de herkomst van de middelen betreft, is het beeld enigszins heterogeen. In de takken menselijke gezondheidszorg en maatschappelijke dienstverlening bedraagt de overheidsfinanciering (de verkoop van goederen en diensten en de lopende overdrachten) in 2014 meer dan de helft van de totale middelen, terwijl ze in de andere bedrijfstakken zoals landbouw en industrie en diensten overwegend komen van de huishoudens, ondernemingen, de sector van het verenigingsleven zelf en het buitenland. In absolute termen zijn de takken menselijke gezondheidszorg en maatschappelijke dienstverlening de belangrijkste ontvangers van subsidies van de overheid. Deze publicatie maakt deel uit van de activiteiten van het Observatorium van de Verenigingen en Stichtingen van de Koning Boudewijnstichting. Het Observatorium is belast met het inzamelen van gegevens over en het vergroten van de visibiliteit van de sector van het verenigingsleven. Dat doet het door de analyse van betrouwbare informatie, zowel kwantitatief als kwalitatief. 10 Koning Boudewijnstichting HET ECONOMISCHE GEWICHT VAN INSTELLINGEN ZONDER WINSTOOGMERK IN BELGIË

11 INLEIDING De samenwerking van de Koning Boudewijnstichting en de NBB heeft in het nabije verleden (2011 en 2013) al twee keer geleid tot de publicatie van een studie over het economische gewicht van het verenigingsleven in België. De voorgaande edities besloegen de periode en De voorliggende publicatie zet de samenwerking voort. Ze brengt een update van de voorgaande studie, met dezelfde inhoud en structuur. Er is een vast voornemen om dit rapport op zijn beurt aan te vullen met de cijfers over Het nieuwe rapport zal in de lente van 2019 verschijnen. De analyse vertrekt van nieuwe statistieken die de NBB publiceert ten behoeve van het Instituut van de Nationale Rekeningen (INR) over de satellietrekening van de izw s tussen 2009 en Die verzamelt een geheel van data over de sector van het verenigingsleven. De data bieden het grote voordeel dat ze coherent zijn met het centrale kader van de nationale rekeningen, en meer in het bijzonder met de rekeningen van de sectoren waarvan de satellietrekening een soort van afgeleid product is. De satellietrekening bevat een aanzienlijke hoeveelheid informatie. De voorliggende publicatie wil daar de kern uithalen, die in perspectief plaatsen en op een heldere en aantrekkelijke manier voorstellen. Hieruit kan kostbare informatie worden gepuurd, met name over de plaats van de izw s in het geheel van de Belgische economie. In vergelijking met de vorige editie van het rapport (2013) is de methode die het INR heeft gevolgd aangepast, op een manier die de kwaliteit van de statistieken ten goede komt. 2 Het INR heeft de satellietrekening van de izw s aangepast om tegemoet te komen aan de veranderingen als gevolg van de nieuwe Europese methodologische referentie voor het opstellen van nationale rekeningen (ESR2010). Deze studie heeft dan ook een dubbel belang: zij herneemt de statistieken die in het ESR2010-kader passen én zij gaat over een langere periode dan de voorgaande editie, met name van 2009 tot Wij nodigen de lezer uit om er de publicatie uit 2011 bij te halen als hij een overzicht wenst dat een langere periode bestrijkt ( ). 3 In het eerste deel van deze publicatie wordt een algemeen beeld geschetst van de sector van de izw s en zijn belang in België (in verhouding tot andere sectoren). In het tweede deel volgt een meer gedetailleerde analyse. Het gewicht van de diverse bedrijfstakken wordt bekeken, net als de structuur van de bestedingen en de middelen van de izw s. Vervolgens gaan we na welke rol de izw s op de arbeidsmarkt spelen. Het laatste deel is gewijd aan de regionale of gewestelijke dimensie van de sector van de izw s. In het vervolg van deze tekst gebruiken we de begrippen izw, verenigingen, organisaties en de verenigingssector door elkaar om het geheel aan te duiden van de organis- 2 Voor een beschrijving van deze methodologische kwesties, zie de publicatie van het INR: "De satellietrekening van de izw's , Brussel, juni 2017." 3 Het economische gewicht van izw's in België. Kwantitatieve analyse, Koning Boudewijnstichting, Brussel, maart Koning Boudewijnstichting HET ECONOMISCHE GEWICHT VAN INSTELLINGEN ZONDER WINSTOOGMERK IN BELGIË 11

12 Inleiding men die in de satellietrekening zijn opgenomen. Men moet daarbij blijven bedenken dat dit werkveld nauwgezet is omschreven (zie in dit verband de kadertekst hiernaast). De populatie van de izw s die door de satellietrekening wordt gedekt mag bijvoorbeeld niet worden gelijkgesteld met meer omvattende begrippen, zoals de non-profitsector (die ook de openbare diensten omvat) of de sociale economie (waarin ook organisaties zijn opgenomen zoals bepaalde coöperatieven, de ziekenfondsen en de vennootschappen met een sociaal doel die niet strikt het criterium niet-winstgevend volgen dat voor izw s per definitie wél van toepassing is.) Bovendien en dat heeft dan weer te maken met de beschikbaarheid van gegevens wordt in de populatie van de satellietrekening alleen rekening gehouden met izw s die gesalarieerde werknemers tewerkstellen en/of hun jaarrekening neerleggen bij de Balanscentrale. Het belang van het verenigingsleven in de economie wordt dan ook per definitie onderschat: de satellietrekening van de izw s meet namelijk niet de activiteit die vrijwilligers ontplooien. 12 Koning Boudewijnstichting HET ECONOMISCHE GEWICHT VAN INSTELLINGEN ZONDER WINSTOOGMERK IN BELGIË

13 Inleiding De satellietrekening van de instellingen zonder winstoogmerk. Een korte omschrijving* Satellietrekening: het concept Het centrale kader van de nationale rekeningen geeft geen antwoord op alle vragen. Men vindt er statistische informatie die volgens een duidelijk omschreven schema wordt gepresenteerd, maar dat schema blijkt in sommige gevallen niet geschikt te zijn om er een welbepaalde economische realiteit mee te vatten. Vandaar het idee om meer specifieke informatie die in de nationale rekeningen vervat zit, te presenteren in de vorm van satellietrekeningen. De draagwijdte en de onderverdeling daarvan kunnen wisselen, naargelang van de materie waar ze betrekking op hebben. De satellietrekening van de instellingen zonder winstoogmerk (izw s) De nationale rekeningen houden nogal wat beperkingen in die een correct begrip van de economische stromen bij de totale populatie van de izw s in de weg staan. Om dat euvel te verhelpen hebben de internationale en Europese instanties aanbevolen een satellietrekening op te stellen. De grondbeginselen daarvan staan te lezen in het Handbook on Non-Profit Institutions in the System of National Accounts (United Nations, New York, 2003). Het belangrijkste nadeel van het centrale kader van de nationale rekeningen is dat de izw s er niet in één sector worden samengebracht. Ze worden verspreid over diverse institutionele sectoren, op basis van criteria als de aard van hun activiteiten, hun middelen, en het feit of er al dan niet financiering of controle door de overheid is. Het leek dan ook nuttig om deze entiteiten af te zonderen en samen te brengen in één specifieke rekening: de satellietrekening van de izw s. De toepassing van de criteria die Eurostat naar voren schuift om de izw s te herdefiniëren, heeft er in België toe geleid dat de satellietrekening het geheel van verenigingen dekt: de verenigingen zonder winstoogmerk (vzw s), de internationale verenigingen zonder winstoogmerk (ivzw s), de bedienaars van de eredienst, de vakverenigingen en politieke partijen (feitelijke verenigingen), de stichtingen en de beroeps- of vakverenigingen. Vanwege de onbeschikbaarheid van gegevens voor de andere werden alleen de organisaties met bezoldigd personeel in rekening gebracht en/of die hun jaarrekeningen neerleggen bij de Balanscentrale. We merken hierbij nog op dat de gesubsidieerde schoolinstellingen van het vrije net niet in de satellietrekening zijn opgenomen, net als alle izw s die door de administratie worden gecontroleerd. * In het basisdocument uit 2004 "De satellietrekening van de instellingen zonder winstoogmerk " (online beschikbaar via vindt de lezer meer gedetailleerde informatie over de volgende thema s: - de wijze waarop men in de nationale rekeningen met verenigingen omgaat; - het doel van de instelling van een satellietrekening van de izw s; - de populatie die de satellietrekening van de izw s op het oog heeft. Een meer volledige beschrijving van de methodologie die wordt gebruikt om de cijfergegevens in de satellietrekening van de izw s samen te stellen vindt men in de publicaties van het INR De satellietrekening van de instellingen zonder winstoogmerk (Brussel, december 2012) en De satellietrekening van de instellingen zonder winstoogmerk (Brussel, juni 2017). Koning Boudewijnstichting HET ECONOMISCHE GEWICHT VAN INSTELLINGEN ZONDER WINSTOOGMERK IN BELGIË 13

14 14 Koning Boudewijnstichting HET ECONOMISCHE GEWICHT VAN INSTELLINGEN ZONDER WINSTOOGMERK IN BELGIË

15 Hoofdstuk 1. Algemeen beeld van de sector van de izw s

16 Hoofdstuk 1. Algemeen beeld van de sector van de izw s 1.1 DE PLAATS VAN DE IZW S IN DE ECONOMIE (2014) De satellietrekening van de instellingen zonder winstoogmerk omvat voor 2014 ongeveer entiteiten die volgens de nomenclatuur van de nationale rekeningen verdeeld zijn over de sector van de niet-financiële vennootschappen (NFV) 4 en die van de izw s ten behoeve van huishoudens. 5 Tabel 1 geeft aan dat de totale productie van de izw s op 37 miljard euro komt, of 4,5% van de totale productie van de Belgische economie. Deze productieactiviteit leverde een bruto toegevoegde waarde op van bijna 22 miljard euro, wat de bijdrage van de izw s aan het bruto binnenlands product (bbp) op zowat 5,4% brengt. De investeringen van de izw s worden geschat op 3,5 miljard euro in 2014, of 3,8% van de totale investeringen in België. Wat de bezoldiging van gesalarieerde werknemers betreft, en meer nog wat werkgelegenheid betreft, is het gewicht van de izw s in de Belgische economie nog groter: met gesalarieerde werknemers in 2014 bedraagt het aandeel van de izw s in de totale gesalarieerde werkgelegenheid in de Belgische economie 12,3% en vertegenwoordigt het 9,8% van de loonmassa van gesalarieerde werknemers. 4 Het geheel van institutionele entiteiten waarvan de belangrijkste functie bestaat uit de productie van verhandelbare, niet-financiële goederen en diensten. De verdelings- en financiële handelingen zijn gescheiden van die van hun eigenaars. Bron: Meer concreet zijn niet-financiële vennootschappen (NFV) ondernemingen en izw's die niet betrokken zijn bij de financiële sector (zoals banken, verzekeringsmaatschappijen, pensioenfondsen, fortuinbeheerders, investeringsfondsen, brokers op financiële markten enz.). NFV s maken verhandelbare producten, vooral niet-financiële goederen en diensten. Daar horen enerzijds ondernemingen bij zoals Bekaert, UCB, Janssens Pharmaceutica, Arcelor, Delhaize, IBA, maar ook BVBA s, start-ups, buiten de financiële sector én anderzijds, izw's zoals universitaire ziekenhuizen, sociale werkplaatsen, rusthuizen, enz. 5 De sector van de izw's ten behoeve van huishoudens omvat de entiteiten met een rechtspersoonlijkheid ten behoeve van huishoudens. Zij zijn private niet-marktproducenten. Hun belangrijkste inkomsten zijn vrijwillige bijdragen in speciën of in natura. Die komen van de huishoudens in hun hoedanigheid van consumenten. Verder zijn er de gelden van de overheden en inkomsten uit eigendom. Hier horen izw s onder zoals Petits Riens, Artsen zonder Grenzen, het Belgische Rode Kruis, de Europese organisatie voor het onderzoek naar en de behandeling van kanker, Natuurpunt, Samusocial, de Stichting tegen Kanker enz. 16 Koning Boudewijnstichting HET ECONOMISCHE GEWICHT VAN INSTELLINGEN ZONDER WINSTOOGMERK IN BELGIË

17 Hoofdstuk 1. Algemeen beeld van de sector van de izw s Tabel 1: Kerncijfers van de izw s Aantal izw s binnen de satellietrekening Entiteiten gerangschikt bij de vennootschappen Entiteiten gerangschikt bij de izw s t.b.v. huishoudens Productie Tegen lopende prijzen (in miljoenen euro s) Percentage in de totale economische productie 4,4% 4,5% Bruto toegevoegde waarde Tegen lopende prijzen (in miljoenen euro s) Percentage van de totale bruto toegevoegde waarde 5,8% 6,1% Percentage van het bbp 5,2% 5,4% Investeringen Tegen lopende prijzen (in miljoenen euro s) Percentage van het totaal aan investeringen in de economie 3,4% 3,8% Loonmassa van gesalarieerde werknemers Tegen lopende prijzen (in miljoenen euro s) Percentage van de totale loonmassa in de economie 9,1% 9,8% Gesalarieerde werkgelegenheid In personen (x 1000) 420,7 467,0 Percentage van de binnenlandse gesalarieerde werkgelegenheid 11,3% 12,3% Uit deze cijfers blijkt dat de sector van de izw s een belangrijke werkgever is in het Belgische economische landschap, terwijl de bijdrage aan het bbp en aan de investeringen in verhouding kleiner is. Hier kunnen diverse verklaringen voor worden aangedragen: door de aard zelf van zijn activiteiten is de sector van de izw s minder kapitaalintensief 6 in vergelijking met de meer traditionele ondernemingen en is er relatief bekeken een omvangrijke werkgelegenheid in verhouding tot het gepresteerde werk, door de hoge concentratie aan deeltijds werk. 6 De kapitaalintensiteit meet het belang van kapitaal ten opzichte van arbeid in het productieproces. Koning Boudewijnstichting HET ECONOMISCHE GEWICHT VAN INSTELLINGEN ZONDER WINSTOOGMERK IN BELGIË 17

18 Hoofdstuk 1. Algemeen beeld van de sector van de izw s Daar komt nog bij dat het aandeel van de izw s in de werkgelegenheid alleen wordt afgemeten aan de gesalarieerde werkgelegenheid, terwijl ook zelfstandigen bijdragen aan het bbp. Daarom wekt het geen verbazing dat het aandeel van de izw s in de economie gevoelig groter is wat gesalarieerde werkgelegenheid betreft dan wat betreft hun bijdrage aan het creëren van toegevoegde waarde. 1.2 DE DYNAMIEK VAN DE SECTOR VAN DE IZW S SINDS 2009 Uit de vergelijking van de evolutie van de sector van de izw s met die van de economie in haar geheel (grafieken 1a en 1b) blijkt een tweede kenmerk van de sector van de izw s: zijn economische dynamiek. Tussen 2009 en 2014 verhoogde de bruto toegevoegde waarde van de sector jaarlijks gemiddeld met 3,9%, terwijl de gemiddelde jaarlijkse groei van de toegevoegde waarde van de economie als geheel 2,8% bedroeg. Die sterkere toename van de toegevoegde waarde van de izw s in vergelijking met de totale bruto toegevoegde waarde resulteert in een groter gewicht van de izw s in de nationale economie. Hierdoor is het aandeel van de izw s in de totale bruto toegevoegde waarde tussen 2010 en 2014 gestegen van 5,7% naar 6,1%. Grafiek 1a: Gewicht en dynamiek van de izw s in de Belgische economie bruto toegevoegde waarde 6,0% 6,2% 5,0% 6,1% 4,0% 6,0% 3,0% 5,9% 2,0% 5,8% 1,0% 5,7% 0,0% ,6% Bruto toegevoegde waarde van de izw's, jaarlijks Bruto toegevoegde waarde van de economie als geheel, jaarlijks Gewicht van de izw's in de totale economie (schaal rechts) 18 Koning Boudewijnstichting HET ECONOMISCHE GEWICHT VAN INSTELLINGEN ZONDER WINSTOOGMERK IN BELGIË

19 Hoofdstuk 1. Algemeen beeld van de sector van de izw s Grafiek 1b: Gewicht en dynamiek van de izw s in de Belgische economie gemiddelde jaarlijkse groei van de bruto toegevoegde waarde, de gesalarieerde werkgelegenheid en de investeringen in de periode ,0% 6,0% 5,0% 4,0% 3,0% 2,0% 1,0% 3,9% 2,8% 2,1% 6,3% 3,1% 0,4% 0 Bruto toegevoegde waarde Gesalarieerde werkgelegenheid Investeringen Izw's De hele economie Als we kijken naar de variabele gesalarieerde werkgelegenheid, dan is het verschil in groei tussen het verenigingsleven en de economie als geheel nog meer uitgesproken. In de periode bedraagt de gemiddelde jaarlijkse groei van de werkgelegenheid in de sector van de izw s 2,1%, tegenover 0,4% in de totale economie. Er moet ook worden opgemerkt dat de groei van de investeringen van de izw s duidelijk groter is dan die van de investeringen van de economie als geheel, en dat terwijl de kapitaalintensiteit van de sector relatief zwak is, zoals verder nog zal blijken. We moeten die relatieve investeringsdynamiek wel nuanceren. Zo wordt de evolutie van de investeringen in de totale economie naar beneden gehaald door de investeringen die gezinnen en financiële vennootschappen doen. De investeringen van niet-financiële vennootschappen laten een gemiddelde groei zien van 4,3%. Wat de izw s betreft, situeert de investeringsdynamiek zich vooral in de takken menselijke gezondheidszorg en maatschappelijke dienstverlening. Daarbuiten is de evolutie van de investeringen door izw s (gemiddeld 4,6% per jaar) erg vergelijkbaar met die van investeringen door niet-financiële vennootschappen. Uit deze eerste analyse blijkt niet alleen dat het verenigingsleven een belangrijke rol speelt in de economie als werkverschaffer, maar ook dat de sector voor een niet te verwaarlozen deel bijdraagt aan de totale bruto toegevoegde waarde in de Belgische economie. De sector zag zijn aandeel sinds 2009 groeien dankzij een gemiddelde groei die hoger ligt dan in de rest van de economie. Koning Boudewijnstichting HET ECONOMISCHE GEWICHT VAN INSTELLINGEN ZONDER WINSTOOGMERK IN BELGIË 19

20 Hoofdstuk 1. Algemeen beeld van de sector van de izw s De bijdrage van de izw s aan de economische groei in België is dus ontegensprekelijk positief, maar die algemene stelling verbergt vormen van ongelijkheid tussen de diverse bedrijfstakken in de sector van de izw s. Het synthetische beeld hierboven biedt geen verklaring voor de structurele verschillen tussen de izw s en de traditionele bedrijven, met name wat hun kosten en middelen betreft. Dat is het voorwerp van de gedetailleerde analyse in het volgende hoofdstuk. 20 Koning Boudewijnstichting HET ECONOMISCHE GEWICHT VAN INSTELLINGEN ZONDER WINSTOOGMERK IN BELGIË

21 Hoofdstuk 2. Een meer gedetailleerde analyse

22 Hoofdstuk 2. Een meer gedetailleerde analyse Izw s zijn in heel uiteenlopende domeinen actief. Op basis van de Nace-Bel-nomenclatuur komen de izw s uit de satellietrekening voor in zeven groepen met de volgende hoofdactiviteiten: landbouw en industrie, diensten, onderwijs, menselijke gezondheidszorg, maatschappelijke dienstverlening, kunsten, amusement en recreatie en overige diensten. Een meer gedetailleerde beschrijving van deze groepen is opgenomen in de bijlage aan het eind van deze publicatie. In het verleden kon eenzelfde economische entiteit een activiteitencode (NACE) toegekend krijgen die verschilde naargelang de geassocieerde instelling van het INR (Algemene Directie Statistiek 7, Federaal Planbureau, NBB). In die toestand is nu verbetering gekomen dankzij het gebruik van een unieke activiteitencode in 2015 (retroactief vanaf 2009). 8 Daardoor werden in vergelijking met de vorige publicaties de uitsplitsingen per bedrijfstak aangepast. Het blijkt echter dat de vaststellingen uit het verleden nagenoeg niet veranderen door deze wijzigingen in de classificatie van eenheden per bedrijfstak. 2.1 HET GEWICHT VAN DE IZW S PER BEDRIJFSTAK 9 Grafiek 2a laat zien dat in 2014 de bedrijfstak overige diensten de belangrijkste was waarin de verenigingssector actief was: hij is goed voor 37,2% van het totale aantal izw s in de satellietrekening. De belangrijkste tak binnen deze groep is Nace-Bel 94, zijnde verenigingen. Daar horen vakbonden, politieke partijen en vakverenigingen bij als meest sprekende voorbeelden, maar ook religieuze organisaties, jeugdverenigingen, organisaties en bewegingen voor volwassenen, organisaties actief in de ziektepreventie, milieu- en mobiliteitsverenigingen, enz. Met 23,5% van het totale aantal izw s komt de bedrijfstak maatschappelijke dienstverlening op de tweede plaats. Hier worden twee subcategorieën van izw s onderscheiden, afhankelijk van de vraag of ze in het kader van hun belangrijkste activiteit al dan niet huisvesting aanbieden. 10 Bij de izw s die actief zijn in de subcategorie maatschappelijke dienstverlening zonder huisvesting, moeten we denken aan woonzorgcentra, residentiële diensten voor personen met een beperking, opvanghuizen voor mensen in moeilijkheden... Izw s in de subcategorie maatschappelijke dienstverlening zonder huisvesting zijn bijvoorbeeld opvangcentra voor mensen in moeilijkheden, hulpdiensten voor vluchtelingen, verenigingen die bejaarde en zieke mensen bezoeken en ook organisaties met een specifieke competentie, zoals het Rode Kruis en Artsen zonder Grenzen. 7 Algemene directie Statistiek binnen de Federale Overheidsdienst Economie. 8 Dit heeft in de NBB-statistieken geleid tot het herindelen van een aantal entiteiten bij een meer passende activiteitencode. De satellietrekening biedt reeksen vanaf 2009, waardoor er geen breuk is opgetreden wat betreft de opsplitsingen van de aggregaten per bedrijfstak zoals die in deze publicatie zijn opgenomen. 9 Een beschrijving van de verschillende bedrijfstakken is opgenomen in bijlage van het huidige document. 10 Respectievelijk Nace-Bel 87 en Koning Boudewijnstichting HET ECONOMISCHE GEWICHT VAN INSTELLINGEN ZONDER WINSTOOGMERK IN BELGIË

23 Hoofdstuk 2. Een meer gedetailleerde analyse De top drie van de bedrijfstakken die het meest vertegenwoordigd zijn bij de izw s wordt vervolledigd door kunsten, amusement en recreatie, met nog 16,7%. De overige ca. 22% van de izw s is verdeeld over de bedrijfstakken diensten (handel, horeca, transport en immobiliën, goed voor 12,2%), onderwijs (5,6%) 11, menselijke gezondheidszorg (4%) en landbouw en industrie (0,7%). Grafiek 2a: Bedrijfstakken van de izw s in 2014 verdeling volgens aantal izw s 0,7% Landbouw en industrie 12,5% Diensten 37,2% 5,6% 4,0% Onderwijs Menselijke gezondheidszorg 16,7% 23,5% Maatschappelijke dienstverlening Kunsten, amusement en recreatie Overige diensten De analyse van het soort activiteiten dat de izw s beoefenen, kan ook op een andere manier worden bekeken: hoe is het gesteld met de toegevoegde waarde bij de diverse bedrijfstakken? Dat laat grafiek 2b zien. Het beeld dat uit die analyse naar voren komt, verschilt grondig van wat hierboven wordt geschetst door de opsplitsing in aantal entiteiten. De izw s in de menselijke gezondheidszorg dragen voor meer dan 34,4% bij aan de totale toegevoegde waarde van de sector van de izw s, terwijl ze maar 4% uitmaken van het aantal organisaties die in de satellietrekening van de izw s zijn opgenomen. De izw s uit de bedrijfstakken maatschappelijke dienstverlening en diensten behouden hun belangrijke plaats ook wat toegevoegde waarde betreft (met respectievelijk 34,9% en 11%). Het gewicht van de izw s uit de tak overige diensten bedraagt daarentegen slechts 12,2% wat toegevoegde waarde betreft, duidelijk minder dan het percentage dat ze qua aantal izw s vertegenwoordigen (37,2%). 11 We merken hierbij op dat de schoolinstellingen uit het vrije net, die een vzw-vorm kunnen hebben, niet zijn opgenomen in de satellietrekening van de izw s. De entiteiten uit de bedrijfstak onderwijs in de satellietrekening van de izw s zijn centra voor volwassenenonderwijs, alfabetiseringscentra, internationale scholen, huiswerkscholen, rijscholen enz. Koning Boudewijnstichting HET ECONOMISCHE GEWICHT VAN INSTELLINGEN ZONDER WINSTOOGMERK IN BELGIË 23

24 Hoofdstuk 2. Een meer gedetailleerde analyse Grafiek 2b: Bedrijfstakken van de izw s in 2014 verdeling van de toegevoegde waarde van de izw s 1,1% Landbouw en industrie 3,9% 12,2% 11,0% 2,6% Diensten Onderwijs 34,9% 34,4% Menselijke gezondheidszorg Maatschappelijke dienstverlening Kunsten, amusement en recreatie Overige diensten Deze ongelijkheid tussen de bedrijfstakken naargelang van de gekozen indicator (aantal izw s of toegevoegde waarde) heeft te maken met het feit dat de gemiddelde grootte van izw s uitgedrukt in toegevoegde waarde sterk verschilt naargelang van hun bedrijfstak (tabel 2). Zo beïnvloedt het opnemen van de ziekenhuizen met een vzw-statuut in de populatie de gemiddelde grootte van de izw s in de tak menselijke gezondheidszorg. De bruto toegevoegde waarde van een izw die in dit domein actief is bedraagt dan ook bijna 10 miljoen euro in 2014, tegenover ongeveer 1,2 miljoen euro voor izw s uit alle andere bedrijfstakken samen. Aan het andere eind van het spectrum zijn er de izw s die actief zijn in kunsten, amusement en recreatie of in overige diensten : zij zijn het kleinst, met een gemiddelde bruto toegevoegde waarde die per entiteit schommelt tussen ongeveer en euro. 24 Koning Boudewijnstichting HET ECONOMISCHE GEWICHT VAN INSTELLINGEN ZONDER WINSTOOGMERK IN BELGIË

25 Hoofdstuk 2. Een meer gedetailleerde analyse Tabel 2: Gemiddelde grootte van de izw s per bedrijfstak in 2014 Aantal izw s (entiteiten) Totale bruto toegevoegde waarde (in miljoen euro) Gemiddelde bruto toegevoegde waarde per izw (in duizend euro) Jaarlijkse gemiddelde groei van de toegevoegde waarde ( ) ,9% Diensten ,5% Onderwijs ,4% Landbouw en industrie Menselijke gezondheidszorg Maatschappelijke dienstverlening Kunsten, amusement en recreatie ,1% ,5% ,9% Overige diensten ,8% TOTAAL ,9% De analyse hierboven reikt elementen aan voor een antwoord op de vraag wat de drukst beoefende bedrijfstakken bij de izw s zijn. Daaruit blijkt dat meer dan de helft van de izw s actief is in de takken overige diensten en maatschappelijke dienstverlening. Maar de bijdrage aan de totale toegevoegde waarde van de izw s is het hoogst in de menselijke gezondheidszorg en de maatschappelijke dienstverlening. Het zijn net de verenigingen die actief zijn in de takken menselijke gezondheidszorg en maatschappelijke dienstverlening die hun toegevoegde waarde het snelst zagen stijgen, met jaarlijkse gemiddelde groeipercentages van respectievelijk 4,1% en 4,5% in de periode Zij komen na onderwijs, dat een jaarlijkse gemiddelde groei van 5,4% liet optekenen. In dezelfde periode laat het geheel van alle izw s een jaarlijkse gemiddelde groei zien van 3,9%. Aan de andere kant van het spectrum staat de tak kunsten, amusement en recreatie : daar is de groei van de toegevoegde waarde per entiteit het kleinst (iets minder dan 2% jaarlijkse gemiddelde groei). Een interessant vraagstuk is ook dat van de bijdrage van de izw s aan de totale toegevoegde waarde van de bedrijfstakken waarin zij actief zijn. Anders gezegd: wat is het relatieve gewicht van de izw s binnen de diverse economische bedrijfstakken? De verschillen in hun bijdragen zijn duidelijk te zien in grafiek 3. Koning Boudewijnstichting HET ECONOMISCHE GEWICHT VAN INSTELLINGEN ZONDER WINSTOOGMERK IN BELGIË 25

26 Hoofdstuk 2. Een meer gedetailleerde analyse In de tak maatschappelijke dienstverlening spelen de izw's een hoofdrol. In 2014 droegen ze voor 80,1 procentpunt bij aan de creatie van de totale toegevoegde waarde binnen deze bedrijfstak. Dat is een zeer lichte daling tijdens de zes hier besproken jaren: in 2009 bedroeg het gewicht van de izw s in deze bedrijfstak nog 81,7 procentpunt. De bijdrage van de izw s in termen van toegevoegde waarde is ook aanzienlijk in de bedrijfstakken overige diensten (46,1 procentpunt) en menselijke gezondheidszorg (41,7 procentpunt). Dat betekent een lichte toename sinds 2009 (met respectievelijk 2,3 en 1,9 procentpunt). De tak kunsten, amusement en recreatie tot slot sluit nauw aan bij de top drie, met 34,5 procentpunt van de totale toegevoegde waarde van de izw s. Dat betekent sinds 2009 wel een forse daling (met 4,4 procentpunt). Grafiek 3: Aandeel van de izw s in de totale toegevoegde waarde volgens bedrijfstak in 2009 en 2014 Diensten Onderwijs 100% 80% 60% 40% 20% Menselijke gezondheidszorg Landbouw en industrie Maatschappelijke dienstverlening Overige diensten Kunsten, amusement en recreatie De belangrijke plaats die de izw s innemen in de domeinen maatschappelijke dienstverlening en menselijke gezondheidszorg houdt verband met het feit dat in die takken veel instellingen actief zijn met een aanbod van diensten die grotendeels door de overheid worden gefinancierd. In het deel dat handelt over de middelen van de izw s komen we daarop terug. Het wekt geen verbazing dat de bijdrage van de izw s aan de toegevoegde waarde in de takken landbouw en industrie, overige diensten en onderwijs erg laag is, met percentages van respectievelijk 0,3%, 1,3% en 2,2%. Bij de organisaties die zijn opgenomen in landbouw en industrie gaat het vooral om ondernemingen die instaan voor aangepast werk. 26 Koning Boudewijnstichting HET ECONOMISCHE GEWICHT VAN INSTELLINGEN ZONDER WINSTOOGMERK IN BELGIË

27 Hoofdstuk 2. Een meer gedetailleerde analyse 2.2 BESTEDINGEN VAN DE IZW S Dit onderdeel is gewijd aan de bestedingen van de izw s. De analyse is gebaseerd op een vergelijking met de bestedingsstructuur bij niet-financiële vennootschappen die geen izw zijn. 12 In het vervolg van dit document worden zij soms simpelweg vennootschappen genoemd Lopende bestedingen van de izw s De lopende uitgaven kunnen in twee categorieën worden opgesplitst. Aan de ene kant zijn er de productiekosten: de intermediaire aankoop van goederen en diensten, bezoldigingen, afschrijvingen of verbruik van vaste activa en netto belastingen (belastingen min subsidies) op de productie. Aan de andere kant zijn er de andere lopende uitgaven: lopende overdrachten, belastingen op inkomen en vermogen, en de lasten verbonden met vermogen (vooral de betaling van interesten en in voorkomend geval ook van dividenden). Uit tabel 3 blijkt dat de structuur van de lopende uitgaven van verenigingen anders is dan die van niet-financiële vennootschappen die geen izw zijn. In 2014 vertegenwoordigden de productiekosten 95% van de lopende uitgaven van de izw s, tegenover slechts 89% voor de vennootschappen. Een verklaring voor dit verschil is de nagenoeg volledige afwezigheid van door de izw s gestorte inkomsten uit vermogen, een post die bij de vennootschappen bijna 9% van de lopende uitgaven uitmaakt. Ook na aftrek van de dividenden die zijn uitbetaald (izw s keren geen dividenden uit) liggen bij de vennootschappen de uitgaven in de vorm van een kapitaalvergoeding relatief hoger dan bij de izw s. Dat is te verklaren doordat bij de vennootschappen vaker dan bij de izw s een beroep wordt gedaan op bankkredieten. De kosten daarvan zijn verminderd door de daling van de interesten. Tabel 3: Structuur van de lopende uitgaven bij izw s in 2014, in vergelijking met de andere vennootschappen (in percentage van de totale lopende uitgaven) Izw s Niet-financiële vennootschappen (zonder izw s) Productiekosten 94,6% 88,9% Betaalde inkomsten uit vermogen 0,9% 8,5% p.m. zonder uitgekeerde dividenden 0,9% 2,6% Lopende overdrachten 2,5% 0,5% Belastingen en sociale bijdragen 2,0% 2,1% Totaal lopende uitgaven 100,0% 100,0% 12 In de nomenclatuur van de nationale rekeningen worden bedoeld: de vennootschappen (behalve de izw s) die zijn opgenomen in de sector van de niet-financiële vennootschappen. Koning Boudewijnstichting HET ECONOMISCHE GEWICHT VAN INSTELLINGEN ZONDER WINSTOOGMERK IN BELGIË 27

28 Hoofdstuk 2. Een meer gedetailleerde analyse Een ander verschil betreft de lopende overdrachten, waarin de giften in speciën en in natura zijn opgenomen. De izw s besteden daar een relatief groter deel van hun lopende uitgaven aan dan niet-financiële vennootschappen die niet het statuut van een izw hebben. Voor de izw s bedragen de lopende overdrachten 2,5% van hun totale lopende bestedingen, terwijl dezelfde post voor de vennootschappen beperkt blijft tot 0,5% van het totaal De productiekosten van de izw s De productiekosten vormen veruit de belangrijkste post in de lopende uitgaven, zowel voor de izw s als voor de andere vennootschappen. Uit grafiek 4 blijkt dat de aard van die kosten verschilt. De structuur van de productiekosten van de izw s toont het arbeidsintensieve karakter van hun productie aan. Grafiek 4: Samenstelling van de productiekosten van de izw s in 2014, vergeleken met andere niet-financiële vennootschappen (in percentage van de totale productiekosten) 7,4% 56,2% 42,8% 8,2% 21,9% 70,9% Afschrijvingen Bezoldigingen Intermediair verbruik Netto belastingen (belastingen min subsidies) op de productie -6,5% < -1,0% Totaal izw s Niet-financiële vennootschappen (met uitzondering van de izw s) In 2014 maken bezoldigingen van werknemers gemiddeld 56% van de productiekosten van izw s uit, en bij de vennootschappen slechts 22%. We moeten hierbij onderstrepen dat dit aandeel verschilt naargelang van de bedrijfstak van de betrokken izw s (zie tabel 4). Zo ligt het cijfer erg hoog in de takken maatschappelijke dienstverlening (81%) en landbouw en industrie (77%). De verklaring voor dat laatste cijfer ligt in het bijzondere profiel van de izw s die hier de populatie uitmaken: het gaat hoofdzakelijk om ondernemingen die instaan voor aangepast werk, die als eigenschap hebben dat ze zich specialiseren in producten met minder toegevoegde waarde en die bijzonder arbeidsintensief zijn, met gemiddeld weinig gekwalificeerde werknemers: textiel, de fabricatie van dagdagelijkse handgemaakte producten, elektronisch montagewerk enz. Daartegenover staan de izw s die bij overige diensten zijn ondergebracht: daar maken de bezoldigingen slechts 40% van de productiekosten uit. 28 Koning Boudewijnstichting HET ECONOMISCHE GEWICHT VAN INSTELLINGEN ZONDER WINSTOOGMERK IN BELGIË

29 Hoofdstuk 2. Een meer gedetailleerde analyse Tabel 4: Samenstelling van de productiekosten van de izw s per bedrijfstak in 2014 (in percentage van de totale productiekosten per bedrijfstak) Intermediaire aankoop van goederen en diensten Bezoldiging van werknemers Afschrijvingen Netto belastingen op de productie Landbouw en industrie 43,3% 77,1% 13,6% -33,9% Diensten 46,3% 52,0% 10,4% -8,7% Onderwijs 33,3% 63,6% 6,8% -3,7% Menselijke gezondheidszorg 46,9% 49,3% 8,5% -4,7% Maatschappelijke dienstverlening 25,9% 80,9% 5,8% -12,5% Kunsten, amusement en recreatie 44,4% 51,9% 7,2% -3,5% Overige diensten 55,3% 40,0% 4,9% -0,2% TOTAAL van de izw s 42,8% 56,2% 7,4% -6,5% p.m. niet-financiële vennootschappen (zonder de izw s) 70,9% 21,9% 8,2% -1,0% De intermediaire aankoop staat bij de productiekosten van izw s op de tweede plaats wat belang betreft: 43% in Dat cijfer ligt gevoelig lager dan de 71% die werd genoteerd bij de vennootschappen die niet het izw-statuut hebben. Een ander, minder uitgesproken verschil tussen de izw s en de vennootschappen vinden we bij de netto belastingen (belastingen min subsidies) op de productie. 13 Bij de vennootschappen zijn de subsidies voor de productie slechts zeer lichtjes hoger dan de belastingen op de productie, waardoor de twee posten over het algemeen met elkaar in evenwicht zijn. Dat is niet het geval voor de izw s: zij krijgen meer subsidies dan dat ze belastingen betalen op hun productie. Dat is met name het geval in de bedrijfstak landbouw en industrie, waarin de meeste ondernemingen die instaan voor aangepast werk zijn opgenomen. Zij krijgen voor de werkgelegenheid die ze aanbieden overheidssteun, en die wordt in de nationale rekeningen als subsidies voor de productie opgenomen. 13 De belastingen op de productie omvatten de belastingen en taksen die de vennootschappen en izw s moeten betalen omdat ze goederen en diensten produceren. Het gaat vooral om de onroerende voorheffing, verkeersbelasting en milieutaksen. De subsidies voor de productie bestaan vooral uit tewerkstellingssubsidies (sociale Maribel, belastingvermindering op de bedrijfsvoorheffing, dienstencheques ). Koning Boudewijnstichting HET ECONOMISCHE GEWICHT VAN INSTELLINGEN ZONDER WINSTOOGMERK IN BELGIË 29

30 Hoofdstuk 2. Een meer gedetailleerde analyse De investeringsuitgaven van de izw s De investeringsuitgaven gaan over wat gemeenzaam wordt genoemd de investeringen in vaste activa. Dat zijn de activa die worden geproduceerd en gebruikt bij het productieproces, zoals de gebouwen, de machines en andere uitrusting, en ook computerprogramma s en uitgaven voor research & development. De investeringsuitgaven van de izw s bedragen in ,5 miljard euro, of 3,8% van de totale investeringsuitgaven in de Belgische economie. Dit percentage ligt lager dan wat men bekomt als men de relatieve bijdrage van de izw s aan de totale toegevoegde waarde in België bekijkt (5,4%). Dat is nog meer uitgesproken het geval als men vergelijkt met de totale gesalarieerde arbeid (12,3%). Het beperkte niveau van de investeringsuitgaven van de izw s is een tegenhanger van wat hierboven al werd aangegeven: de verenigingssector is arbeidsintensief en dus weinig kapitaalintensief. De kapitaalintensiteit kan worden omschreven als de verhouding tussen de uitgaven in kapitaal en de arbeid in een bepaalde tijdsspanne. Tabel 5 vergelijkt de waarde van deze verhouding voor de verenigingen en de vennootschappen in Het is niet verrassend dat de kapitaalintensiteit van de izw s onder het niveau ligt van de vennootschappen. Het investeringsbedrag per gesalarieerde werknemer ligt daar drie keer hoger dan bij de izw s. Tabel 5: Investeringsuitgaven en kapitaalintensiteit van de izw s in 2014 Investeringen (in miljoenen euro) Gesalarieerde werkgelegenheid (in duizendtallen) Kapitaalintensiteit (x duizenden euro per gesalarieerde werknemer) Totaal van de izw s Niet-financiële vennootschappen (met uitzondering van de izw s) , ,5 De kloof tussen de kapitaalratio bij de izw s en bij de vennootschappen is nog verdiept met de implementatie van de boekhoudregels van ESR2010. Het opnemen van research & development in het bruto kapitaal, wordt door het ESR2010 opgelegd. Bij de izw s zijn de uitgaven voor research & development erg beperkt, waardoor deze verandering maar weinig impact heeft op hun ratio. Die van de vennootschappen daarentegen is gestegen. 30 Koning Boudewijnstichting HET ECONOMISCHE GEWICHT VAN INSTELLINGEN ZONDER WINSTOOGMERK IN BELGIË

31 Hoofdstuk 2. Een meer gedetailleerde analyse 2.3 MIDDELEN VAN DE IZW S Herkomst van de lopende middelen van de izw s De lopende overdrachten van de izw s omvatten zowel de marktoutput (verkoopopbrengsten van goederen en diensten) als de inkomensoverdrachten (schenkingen, subsidies, ). Voor alle izw s samen komen de opbrengst van de verkopen en de lopende overdrachten voor een groot deel van de openbare sector (47,7% in 2014). Op de tweede plaats komen de huishoudens die bijdragen aan de lopende middelen van de izw s (28,7%). De rest komt van vennootschappen, de izw s en het buitenland. Tabel 6: Herkomst van de lopende middelen van de izw s volgens bedrijfstak* in 2009 en 2014 (in percentage van de totale lopende middelen per bedrijfstak) Landbouw en industrie Diensten Onderwijs Menselijke gezondheidszorg Maatschappelijke dienstverlening Kunsten, amusement en recreatie Overige diensten Totaal van de izw s Vennootschappen, izw s en buitenland Overheid Huishouden Totaal ,8% 1,4% 9,8% 100,0% ,8% 1,4% 9,8% 100,0% ,6% 7,6% 19,8% 100,0% ,9% 6,6% 19,5% 100,0% ,5% 18,5% 46,9% 100,0% ,3% 21,0% 47,6% 100,0% ,2% 78,9% 18,8% 100,0% ,2% 78,9% 18,9% 100,0% ,8% 47,1% 41,2% 100,0% ,3% 46,3% 42,3% 100,0% ,5% 23,9% 42,5% 100,0% ,4% 25,6% 45,0% 100,0% ,1% 21,4% 32,4% 100,0% ,3% 19,2% 34,5% 100,0% ,6% 47,7% 28,7% 100,0% ,1% 46,3% 29,6% 100,0% * De verschillen in vergelijking met de vorige editie zijn het gevolg van een herziening van de ramingsmethode voor de giften die de izw s in de diverse sectoren kregen. De effecten daarvan zijn met name zichtbaar in de tak onderwijs. Koning Boudewijnstichting HET ECONOMISCHE GEWICHT VAN INSTELLINGEN ZONDER WINSTOOGMERK IN BELGIË 31

32 Hoofdstuk 2. Een meer gedetailleerde analyse Tabel 6 laat zien dat er naargelang van de bedrijfstak een zekere diversiteit is wat de herkomst van de middelen van de izw s betreft. Ook de evolutie in de verdeling van de middelen tussen 2009 en 2014 wordt hier zichtbaar. Het gewicht van de overheidsfinanciering in de lopende middelen van de izw s gaat licht omhoog: er is een stijging met 1,4 procentpunt tussen 2009 en 2014 (van 46,3 procentpunt naar 47,7 procentpunt), ten nadele van de bijdrage van de privésector in België en van het buitenland. Deze toename concentreert zich in de takken overige diensten (+2,2 procentpunt), diensten (+1 procentpunt) en maatschappelijke dienstverlening (+0,8 procentpunt). Het percentage daalt dan weer in de takken onderwijs en kunsten, amusement en recreatie (met respectievelijk 2,5 en 1,7 procentpunt). In de bedrijfstak menselijke gezondheidszorg is de overheidsfinanciering het grootst (78,9%). Ook de izw s in de maatschappelijke dienstverlening steunen sterk op middelen van de overheid. Daartegenover staan de bedrijfstakken zoals landbouw en industrie en diensten. De belangrijkste herkomst van hún middelen is te vinden bij de ondernemingen, de andere izw s en in het buitenland. Dat is ook het geval voor overige diensten. We vermelden ook nog dat in de bedrijfstakken onderwijs, maatschappelijke dienstverlening en kunsten, amusement en recreatie de relatieve bijdrage van de huishoudens het grootst is, met percentages die tot meer dan 40% van de totale lopende middelen bedragen De overheidsfinanciering van de izw s 14 De analyse hierboven vertrekt van het perspectief van de izw s en bekijkt in detail wat het gewicht is van de publieksfinanciering in de totale lopende middelen en volgens de diverse bedrijfstakken. Een andere invalshoek is een analyse van de verdeling van de totale overheidsfinanciering in de izw s, in de vorm van de aankopen van goederen en diensten, en lopende overdrachten. Het is interessant vast te stellen dat in 2014 een groot deel van de financiële overheidssteun (aankoop van goederen en diensten, lopende overdrachten) voor izw s bestemd is voor de bedrijfstakken menselijke gezondheidszorg (61,6%) en maatschappelijke dienstverlening (25,7%). Met 8% overheidsmiddelen staat de bedrijfstak overige diensten op de derde plaats bij de sectoren die overheidssteun genieten. We herinneren eraan dat deze bedrijfstak het geheel van organisaties omvat met als belangrijkste activiteit het behartigen van de belangen van bepaalde groepen of het verspreiden van hun ideeëngoed bij een breed publiek (cf. supra). Tussen 2009 en 2014 is de verdeling van de overheidsfinanciering over de diverse bedrijfstakken bij de izw s relatief stabiel gebleven (zie tabel 7 hieronder). 14 Het gebruikte concept van overheidsfinanciering sluit niet uit dat de bijdragen van overheidsinstellingen aan izw s in het ESR beschouwd worden als verkopen aan huishoudens. Een belangrijk deel van deze overheidsfinanciering is immers rechtstreeks gerelateerd aan de dienstverlening aan patiënten en wordt derhalve volgens het ESR beschouwd als sociale overdrachten in natura aan de huishoudens, die op hun beurt diensten aankopen bij marktproducenten, zoals dat bijvoorbeeld het geval is voor ziekenhuizen.. 32 Koning Boudewijnstichting HET ECONOMISCHE GEWICHT VAN INSTELLINGEN ZONDER WINSTOOGMERK IN BELGIË